Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 41/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 maja 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz
SSN Gerard Bieniek
w sprawie z powództwa Miejskiej Przychodni Specjalistycznej […]
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia w Warszawie
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 maja 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 kwietnia 2005 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
2
Wyrokiem z dnia 15 października 2004 r. Sąd Okręgowy w B. oddalił
powództwo Miejskiej Przychodni Specjalistycznej przeciwko Narodowemu
Funduszowi Zdrowia w Warszawie o zasądzenie kwoty 1 374 856,16 zł
z ustawowymi odsetkami tytułem zwrotu wypłaconej przez stronę powodową jej
pracownikom ustawowej podwyżki wynagrodzeń.
Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 kwietnia 2005 r. Sąd Apelacyjny oddalił
apelację strony powodowej od powyższego wyroku, nie obciążając jej kosztami
postępowania apelacyjnego.
Sądy ustaliły, że w latach 2001- 2003 stronę powodową łączyły z Regionalna
Kasą Chorych (poprzedniczką prawną strony pozwanej) umowy o udzielanie
świadczeń zdrowotnych przysługujących ubezpieczonym w ramach powszechnego
ubezpieczenia zdrowotnego. Poczynając od 1 stycznia 2001 r. strona powodowa
zobowiązana była wypłacić swoim pracownikom podwyżkę wynagrodzeń o
przynajmniej 203 zł, a w roku 2002 o przynajmniej 110,24 zł miesięcznie, co
przewidywał art. 4a ustawy z dnia 19 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1995 r., Nr 1, poz. 2 ze zm.), wprowadzony do
tej ustawy przez ustawę nowelizacyjną z dnia 22 grudnia 2000 r. (Dz.U. z 2001 r. Nr
5, poz. 45). Strona powodowa wypłaciła te podwyżki pracownikom i wystąpiła do
strony pozwanej o renegocjację zawartych umów i o zwrot wypłaconych kwot
podwyżek, czemu strona pozwana odmówiła.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sądy obu instancji uznały, że nie ma
żadnych podstaw prawnych, które uzasadniałyby obciążenie strony pozwanej
obowiązkiem zwrotu stronie powodowej kwot podwyżek wynagrodzeń wypłaconych
pracownikom. Zasady finansowania samodzielnych publicznych zakładów opieki
zdrowotnej określają przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki
zdrowotnej (Dz.U. Nr 91, poz. 408 ze zm.) i zgodnie z art. 60 tej ustawy zasadą jest
samofinansowanie się tych zakładów, które stosownie do art. 53 ust. 1 ustawy
z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym (Dz.U. Nr 28,
poz. 153 ze zm.) uzyskiwały środki pieniężne między innymi od kas chorych na
3
podstawie umów cywilnoprawnych o udzielanie świadczeń medycznych.
Roszczenie strony powodowej podlega zatem ocenie wyłącznie w odniesieniu do
łączących strony umów o takie świadczenia, które nie przewidywały konkretnych
kwot na wypłatę podwyżek wynagrodzeń dla pracowników strony powodowej.
Umowy zostały wykonane zgodnie z ich treścią a zatem roszczenie strony
powodowej nie może opierać się na art. 471 k.c. Podstawą żądania zwrotu
wypłaconych kwot nie może być także art. 4a ustawy o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu wynagrodzeń, który stanowił źródło zobowiązania
pracodawców w stosunku do pracowników, nie może być natomiast traktowany,
zdaniem Sądów, jako źródło zobowiązań pozwanego Funduszu do zwrotu s.p.z.o.z.
kwot wypłaconych przez nie ich pracownikom. Podstawy prawnej dochodzonego
roszczenia nie mogą stanowić także przepisy art. 3531
k.c. ani art. 3571
k.c., nawet
jeżeli zgodzić się z zarzutem strony pozwanej, że strona powodowa odmówiła
renegocjacji warunków umów, bowiem w ocenie Sądów, nie było podstaw
prawnych do renegocjacji umów w kierunku nałożenia na pozwanego obowiązku
pokrycia podwyżki wynagrodzeń, skoro nie przewidywały takiego obowiązku żadne
przepisy. Nie zaszła także nadzwyczajna zmiana stosunków, która uzasadniałaby
zmianę umowy na podstawie art. 3571
k.c.
W skardze kasacyjnej opartej na zarzucie naruszenia art. 3531
k.c. oraz art.
3571
k.c., strona powodowa wskazując na obowiązek strony pozwanej takiego
ukształtowania umów o świadczenie usług, by obejmowały one także podwyżki
wynagrodzeń personelu medycznego wynikające z tzw. „ustawy 203", wnosiła
o uchylenie zaskarżonego wyroku i orzeczenie co do istoty sprawy, ewentualnie
uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i zasądzenia na jej rzecz kosztów postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na wstępie jako całkowicie bezzasadny należy ocenić kasacyjny zarzut
naruszenia art. 3571
k.c., który to przepis może stanowić jedynie podstawę
roszczenia o oznaczenie przez sąd innego niż przewidziany w umowie sposobu
wykonania zobowiązania lub wysokości świadczenia a nawet rozwiązania umowy
4
w razie nadzwyczajnej zmiany stosunków, nie może natomiast stanowić podstawy
roszczenia o zasądzenie świadczenia, które zgłosiła w sprawie strona powodowa.
Rozważając podstawę prawną dochodzonego roszczenia trzeba wskazać,
że kwestia źródeł finansowania przewidzianej w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia
1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania przyrostu wynagrodzeń podwyżki
wynagrodzeń pracowników samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej
oraz podmiotu zobowiązanego do pokrycia zakładom opieki zdrowotnej
wypłaconych pracownikom należności z tego tytułu, budziła zasadnicze
kontrowersje i wywoływała rozbieżności w judykaturze, w tym także w orzecznictwie
Sądu Najwyższego.
Trybunał Konstytucyjny w orzeczeniach z dnia 18 grudnia 2002 r. K 43/01
(OTK-A 2001, nr 10, poz. 229) i z dnia 5 kwietnia 2005 r. (OTK-A 2005, nr 4,
poz. 43) stwierdzając zgodność z konstytucją omawianego przepisu wskazał
jednocześnie na brak prawidłowej regulacji źródeł i podmiotu zobowiązanego do
pokrycia wzrostu wynagrodzeń i orzekł, że uznanie art. 4a za zgodny z konstytucją
uwarunkowane jest rozumieniem go jako tworzącego współodpowiedzialność
systemu finansów publicznych za jego wykonanie. Współodpowiedzialność
tę odniósł do konstytucyjnych (art. 68 Konstytucji RP) obowiązków władzy
publicznej w zakresie ochrony zdrowia i wskazał, że środki publiczne, w tym
pochodzące ze zwiększonych składek na ubezpieczenie społeczne, powinny być
przeznaczone na zapewnienie realizacji obowiązku podwyższenia wynagrodzeń,
wynikającego z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. Stwierdził, że kasy chorych
(poprzedniczki prawne pozwanego Funduszu) będące podmiotami finansów
publicznych w zakresie gromadzenia i gospodarowania składkami oraz
racjonalnego kształtowania odpłatności za usługi służby zdrowia, zobowiązane są
w zakresie swych funkcji do wykonywania postanowień omawianej ustawy.
W ten nurt wykładni art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. wpisało się też
orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r. III CK 405/04 (OSNC 2006,
nr 2, poz. 36), w którym przyjęto, że wskazany przepis stanowi podstawę prawną
także dla roszczeń samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej wobec
kas chorych a później Narodowego Funduszu Zdrowia, jako właściwych podmiotów
5
systemu finansów publicznych, o pokrycie wydatków poniesionych na podwyżki
wynagrodzeń pracowników w zakresie, w jakim w danych okolicznościach nie
można było wymagać ich sfinansowania przez te zakłady z własnych środków.
Inne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 24 września 2003 r.
I CK 143/03 (OSNC 2004, nr 11, poz. 179) i z dnia 11 sierpnia 2005 r. V CK 79/05
(nie publ.), w których stwierdził, iż brak podstaw prawnych do obciążenia kas
chorych a obecnie Narodowego Funduszu Zdrowia, obowiązkiem zwrotu wydatków
samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej na pokrycie podwyżki
wynagrodzeń przewidzianej przez art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., który to
przepis nie może stanowić podstawy prawnej takiego roszczenia.
Ostatecznie jednak Sąd Najwyższy rozstrzygając to zagadnienie w uchwale
siedmiu sędziów z dnia 30 marca 2006 r. III CZP 130/05 (jeszcze nie publikowanej)
stwierdził, że art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu wynagrodzeń stanowi - w związku z art. 56 k.c. - podstawę
roszczeń samodzielnego publicznego zakładu opieki zdrowotnej w stosunku do
kasy chorych (Narodowego Funduszu Zdrowia) o zwrot kosztów zwiększonego
wynagrodzenia pracowników, jeżeli zakład ten, mimo prawidłowego
gospodarowania środkami uzyskanymi na podstawie umowy o udzielenie
świadczeń zdrowotnych, nie mógł tych kosztów pokryć w całości lub w części.
Sąd Najwyższy wskazał między innymi, że na kasach chorych, jako na
instytucji finansów publicznych dysponującej i gospodarującej środkami uzyskanymi
ze składek na ubezpieczenie społeczne, ciążył obowiązek takiego kształtowania
kontraktów zawieranych z publicznymi zakładami opieki zdrowotnej, by umożliwiały
one realizację świadczeń zdrowotnych i nie podważały ekonomicznych podstaw
funkcjonowania tych instytucji. Natura umownego stosunku zobowiązaniowego
wymaga od obu podmiotów kształtowania i realizowania umowy w taki sposób,
by uwzględnione zostały także skutki nakładanych na jeden z podmiotów
obowiązków ustawowych. Skoro wynagrodzenie za pracę, o którym mowa w art. 4a
ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r., stanowi także koszt wykonania świadczeń opieki
zdrowotnej określonych w umowach samodzielnych publicznych zespołów opieki
zdrowotnej zawieranych z kasami chorych (Narodowym Funduszem Zdrowia),
6
to umowy te powinny zostać zmodyfikowane po wejściu w życie omawianego
przepisu w taki sposób, by uwzględniały nałożony na s.p.z.o.z. obowiązek
podwyższenia wynagrodzeń zwiększający koszt świadczeń zamówionych przez
kasę. Wymaga tego art. 56 k.c., w myśl którego czynność prawna wywołuje nie
tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, zasad
współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Włączenie do systemu prawnego
przepisu art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. i wynikającego zeń obciążenia
dla publicznych z.o.z. powoduje konieczność włączenia go także do stosunku
zobowiązaniowego stron o udzielenie świadczeń zdrowotnych, co prowadzi do
istotnej modyfikacji tego stosunku a konkretnie do rozszerzenia zobowiązania do
finansowania tych świadczeń.
Sąd Najwyższy podkreślił jednak, że art. 4a, który spowodował jednorazowy
wzrost wynagrodzeń i kosztów świadczeń medycznych, nie podważył zasady
samofinansowania się publicznych zakładów opieki zdrowotnej i, jak wskazał
Trybunał Konstytucyjny, zamiarem ustawodawcy było obciążenie obu podmiotów
wydatkami związanymi z jego wprowadzeniem. Zatem zakłady opieki zdrowotnej
powinny wykorzystać wszystkie dostępne środki na realizację obowiązku
wprowadzonego omawianym przepisem, zaś kasy chorych (Narodowy Fundusz
Zdrowia) obowiązane są do pokrycia wydatków na podwyżki wynagrodzeń
pracowników jedynie w takim zakresie, w jakim w danych okolicznościach nie
można było wymagać sfinansowania ich przez s.p.z.o.z., przy zachowaniu przez
nie wszelkich zasad prawidłowego gospodarowania otrzymywanymi środkami
publicznymi.
Podzielając stanowisko zajęte we wskazanej wyżej uchwale siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego stwierdzić trzeba skuteczność kasacyjnego zarzutu naruszenia
art. 3531
k.c. w zw. z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym
systemie kształtowania przyrostu wynagrodzeń. Zgodnie z art. 3531
k.c. strony
zawierając umowę wprawdzie mogą ułożyć stosunek prawny według swego
uznania, ale jego treść musi uwzględniać właściwość stosunku oraz przepisy ustaw
i zasady współżycia społecznego. Umowy stron o świadczenie usług medycznych
powinny zatem uwzględniać wynikające z art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
zobowiązanie strony powodowej do podwyższenia wynagrodzeń pracowników,
7
co wpływało na wzrost kosztów świadczeń medycznych zamówionych przez stronę
pozwaną i powinno w odpowiedni sposób zwiększać także jej obowiązek finansowy
pokrywania kosztów zamówionych świadczeń. Nie uwzględnienie tego w umowach
i odmowa ich renegocjacji przez pozwanego, naruszały między innymi zasady art.
3531
k.c.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi drugiej instancji do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego (art. 108 § 2
w zw. z art. 39821
k.p.c.).
jz