Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 101/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 sierpnia 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Jan Górowski
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Banku […]SA
przeciwko M.K. i H.L.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 sierpnia 2006 r.,
skargi kasacyjnej pozwanych
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 grudnia 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy nakaz
zapłaty Sądu Okręgowego w G. z dnia 7 lipca 2003 r., (pkt I a),
orzekającej o kosztach zastępstwa procesowego (pkt I b, pkt 3) oraz
w części orzekającej o kosztach postępowania (pkt III) i w tym
zakresie przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Nakazem zapłaty z dnia 7 lipca 2003 r. Sąd Okręgowy w G. orzekł, że
pozwani S.K., M.L., M.K. i H.L. mają zapłacić solidarnie powodowi Bankowi S.A.
kwotę 1 000 000 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2003 r., a pozwani
S.K. i M.L., również solidarnie, dalszą kwotę 875 472,47 zł z ustawowymi
odsetkami od dnia 22 marca 2003 r. – w ciągu dwóch tygodni od dnia doręczenia
nakazu, albo wnieść w tym terminie zarzuty. Po rozpoznaniu sprawy na skutek
zarzutów pozwanych, Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 20 grudnia 2004 r.
uchylił powyższy nakaz i oddalił powództwo, przyjmując za podstawę orzeczenia
następujące ustalenia i wnioski.
W dniu 13 kwietnia 1999 r. pozwani S.K. i M.L., wspólnicy spółki cywilnej pod
nazwą „P.”, zawarli z powodem umowę o kredyt obrotowy w formie odnawialnej
linii kredytowej na okres od dnia 13 kwietnia 1999 r. do dnia 12 kwietnia 2000 r. z
zastrzeżeniem, że zadłużenie z tytułu udzielonego kredytu nie może przekroczyć
kwoty 1 000 000 zł. Zabezpieczeniem kredytu miała być hipoteka ustanowiona na
nieruchomości kredytobiorców oraz wystawione przez nich weksle in blanco
poręczone przez współmałżonki. Umowę tę podpisał M.L., powołując się na
pełnomocnictwo udzielone mu przez pozwanego S.K. Równocześnie, w dniu 13
kwietnia 1999 r., M.L. wystawił trzy weksle in blanco wraz z deklaracjami
wekslowymi, wskazując, że działa w imieniu własnym oraz jako pełnomocnik
pozwanego S.K. Pozwane M.K. i H.L. podpisały te weksle jako poręczycielki.
Zgodnie z treścią sporządzonych deklaracji, powód miał prawo wypełnić otrzymane
weksle na sumę odpowiadającą kwocie wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami,
prowizją i innymi kosztami w przypadku nie dotrzymania umownego terminu spłaty
oraz we wszystkich tych przypadkach, w których służyć mu będzie prawo
ściągnięcia swoich wierzytelności przed nadejściem terminu płatności, a ponadto
opatrzyć je datą płatności według swego uznania. Pozwane M.K. i H.L. podpisały
deklaracje wekslowe jako poręczycielki, ograniczając swoją odpowiedzialność do
kwoty 1 000 000 zł.
3
W dniu 11 września 2001 r. powodowy Bank wystąpił do Sądu Okręgowego
w G. z pozwem o zasądzenie od pozwanych kwoty 1 032 690,95 zł z odsetkami
twierdząc, że kwota ta stanowi zadłużenie wynikające z umowy kredytowej. Do
pozwu dołączył umowę o kredyt obrotowy z dnia 13 kwietnia 1999 r. oraz wyciąg z
ksiąg banku z dnia 9 sierpnia 2001 r. Sąd Okręgowy w dniu 8 listopada 2001 r.
wydał zgodnie z żądaniem pozwu nakaz zapłaty, jednak na skutek zarzutów
pozwanych – wyrokiem z dnia 13 czerwca 2002 r. – nakaz ten uchylił i oddalił
powództwo. Wyrok, o którym mowa, uprawomocnił się bez zaskarżenia; jego
uzasadnienie nie zostało sporządzone.
Powód wypełnił otrzymane weksle, dwa na kwoty po 625 150 zł każdy
i jeden na kwotę 625 172,47 zł, oznaczając termin ich płatności na dzień 21 marca
2003 r. Następnie, pismami z dnia 13 marca 2003 r. wezwał pozwanych do wykupu
weksli, a po bezskutecznym upływie terminu wystąpił z pozwem, który
zapoczątkował postępowanie w sprawie.
Sąd Okręgowy uznał, że skoro powodowy Bank nie puścił otrzymanych
weksli w obieg, zarówno wystawcy, jak i poręczycielowi przysługują wobec
remitenta zarzuty wynikające ze stosunku podstawowego. Pozwani mogą zatem
powoływać się na wypełnienie weksli niezgodnie z porozumieniem. Zarzut taki
został przez pozwanych podniesiony i trzeba uznać go za zasadny. Weksle miały
bowiem zabezpieczać wierzytelność powoda w stosunku do pozwanych z tytułu
udzielonego kredytu, natomiast roszczenie powoda z tego tytułu zostało
prawomocnym wyrokiem oddalone. W tej sytuacji niedopuszczalne było
wypełnienie otrzymanych weksli i dochodzenie na ich podstawie należności z tego
samego tytułu. Poza tym powód nie wykazał, by pozwany M.L. – podpisując weksle
– legitymował się pełnomocnictwem udzielonym przez pozwanego S.K.,
pełnomocnictwo takie powinno być bowiem sporządzone na piśmie.
Na skutek apelacji powodowego Banku Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 8
grudnia 2005 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że utrzymał w mocy
nakaz zapłaty tego Sądu z dnia 7 lipca 2003 r. w stosunku do pozwanych M.K. i
H.L. odnośnie do kwoty 1 000 000 zł, natomiast w pozostałej części nakaz ten
uchylił i oddalił powództwo.
4
Sąd Apelacyjny uznał ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji za
prawidłowe i podkreślił, że ocena prawna roszczeń skierowanych do
kredytobiorców oraz roszczeń skierowanych do poręczycieli nie przedstawia się
jednakowo oraz, że odmienna jest również sytuacja pozwanych S.K. i M.L. Powód
nie wykazał, by pozwany M.L., podpisując weksle, legitymował się
pełnomocnictwem S.K., wobec czego z tej już tylko przyczyny oddalenie
powództwa w stosunku do S.K. należy uznać za prawidłowe. Trafnie też oddalone
zostało powództwo w stosunku do pozwanego M.L., gdyż ze względu na
prawomocny wyrok Sądu Okręgowego oddalający powództwo o zwrot długu z
umowy kredytowej z dnia 13 września 1999 r. powód nie może żądać od
kredytobiorców zapłaty na podstawie tej umowy.
Odmiennie natomiast przedstawia się – stwierdził Sąd Apelacyjny – ocena
roszczeń skierowanych do pozwanych M.K. i H.L. Powództwo w stosunku do
wymienionych pozwanych, oparte na umowie kredytowej, zostało prawomocnie
oddalone, jednak ich odpowiedzialność w niniejszej sprawie podlega ocenie na
podstawie przepisów ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. – Prawo wekslowe (Dz.U.
Nr 37, poz. 282 ze zm. – dalej: „Pr. weksl.”). Pozwane nie mogą odwoływać się do
zarzutów wynikających ze stosunku podstawowego między wystawcą weksla a
remitentem, ponieważ z art. 32 Pr. weksl. wynika samodzielna odpowiedzialność
poręczyciela wekslowego. Według powołanego przepisu, zobowiązanie
poręczyciela jest ważne, chociażby nawet zobowiązanie, za które poręcza, było
nieważne z jakiejkolwiek przyczyny z wyjątkiem wady formalnej. Oznacza to, że
poręczyciel wekslowy odpowiada nawet wtedy, gdyby osoba, za którą poręczył, nie
ponosiła odpowiedzialności. Uwolnienie zatem dłużników kredytowych będących
wystawcami weksli in blanco z obowiązku zapłaty nie zwalnia poręczycieli
wekslowych od odpowiedzialności według treści podpisanych dokumentów.
W skardze kasacyjnej pozwane – powołując się na obydwie podstawy
określone w art. 3983
§ 1 k.p.c. – wnosiły o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w
części utrzymującej w mocy nakaz zapłaty z dnia 7 lipca 2003 r. i przekazanie
sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej wskazały na naruszenie przepisów: art. 10 w związku z art. 103 Pr.
weksl. przez ich nie zastosowanie, pomimo podniesienia zarzutu wypełnienia weksli
5
niezgodnie z porozumieniem oraz art. 32 ust. 2 w związku z art. 103 Pr. weksl.
przez ich niewłaściwe zastosowanie do oceny dopuszczalności wspomnianego
zarzutu. W ramach drugiej podstawy postawiły natomiast zarzut obrazy art. 378 § 1
k.p.c. przez wyjście poza zarzuty apelacji i oparcie rozstrzygnięcia na naruszeniu
przez Sąd pierwszej instancji przepisu art. 32 ust. 2 Pr. weksl., czego w apelacji nie
podnoszono.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wskazując na naruszenie art. 378 § 1 k.p.c. skarżące zmierzały do
wykazania, że Sąd Apelacyjny nie był uprawniony do dokonywania oceny
zasadności roszczenia powodowego Banku przez pryzmat art. 32 Pr. weksl., z tej
przyczyny że zarzut obrazy tego przepisu nie został podniesiony w apelacji.
Zaznaczyły, że odmienne stanowisko Sądu Najwyższego w kwestii wykładni art.
378 § 1 k.p.c. jest im znane, podniosły jednak, że powołany przepis nadal budzi
poważne wątpliwości i w związku z tym wywołuje rozbieżności w orzecznictwie
sądów. Wskazały przy tym na następujące orzeczenia Sądu Najwyższego: wyrok
z dnia 22 stycznia 2002 r., V CKN 650/00 (niepubl.), postanowienie z dnia
4 października 2002 r., III CZP 62/02 (OSNC 2004, nr 1, poz. 7), wyrok z dnia
14 lipca 2004 r., IV CK 544/03 (M. Prawn. 2004, nr 16, poz. 727) oraz wyrok z dnia
25 sierpnia 2004 r., I PK 22/03 (OSNP 2005, nr 6, poz. 80).
Odnosząc się do przytoczonego zarzutu trzeba zauważyć, że wśród
powołanych przez skarżące orzeczeń Sądu Najwyższego jedynie w wyroku z dnia
14 lipca 2004 r., IV CK 544/03, wyrażony został pogląd o związaniu sądu drugiej
instancji granicami zarzutów podniesionych w apelacji. W pozostałych orzeczeniach
Sąd Najwyższy przyjmował, że w systemie apelacyjnym postępowanie prowadzone
przez sąd drugiej instancji – pozostając postępowaniem odwoławczym i kontrolnym
– zachowuje walor postępowania rozpoznawczego, co oznacza, że sąd ten ma
z jednej strony pełną, ograniczoną jedynie granicami zaskarżenia, swobodę
jurysdykcyjną, z drugiej natomiast ciąży na nim obowiązek rozważenia wszystkich
podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków. Wynikający z art. 378 § 1 zdanie
pierwsze k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach apelacji oznacza zatem
zarówno bezwzględny zakaz wykraczania przez sąd drugiej instancji poza te
granice, jak i nakaz wzięcia pod uwagę i rozważenia wszystkich podniesionych
6
w apelacji zarzutów i wniosków. W konsekwencji, sąd drugiej instancji może –
a jeżeli je dostrzeże – powinien naprawić wszystkie stwierdzone w postępowaniu
apelacyjnym naruszenia prawa materialnego przez sąd pierwszej instancji,
niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji, pod warunkiem, że mieszczą
się w granicach zaskarżenia.
Przytoczone stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażane także w innych, nie
powołanych przez skarżące orzeczeniach, zarówno publikowanych, jak i nie
publikowanych, uznać trzeba za dominujące nie tylko w orzecznictwie, ale
i w doktrynie (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2000 r.,
III CKN 812/98, OSNC 2000, nr 10, poz. 193, z dnia 5 września 2001 r., I CKN
179/99, OSNC 2002, nr 4, poz. 54, z dnia 15 listopada 2002 r., V CKN 1348/00,
Izba Cywilna 2003, nr 6, s. 45 oraz z dnia 23 lutego 2006 r., II CSK 132/05, nie
publ. lub postanowienie z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN 392/01, OSNC 2004, nr
10, poz. 161). Podziela je również skład orzekający Sądu Najwyższego, uznając, że
przytoczone przez skarżące zapatrywania niektórych przedstawicieli doktryny nie
dostarczają argumentów przemawiających za odmiennym rozstrzygnięciem
omawianego zagadnienia. Konkludując, trzeba stwierdzić, że Sąd Apelacyjny –
oceniając zasadność roszczenia strony powodowej w świetle art. 32 ust. 2 Pr.
weksl. – w niczym nie naruszył przepisu art. 378 § 1 k.p.c.
Za trafne uznać trzeba natomiast zarzuty podniesione w ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej, u podstaw zaskarżonego wyroku legło bowiem błędne
stanowisko, że skarżące – ze względu na regulację zawartą w art. 32 ust. 2 Pr.
weksl. – nie mogą bronić się zarzutem wypełnienia weksli in blanco niezgodnie
z porozumieniem.
W postępowaniu nakazowym po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty
dopuszczalne jest powoływanie się na podstawę faktyczną i prawną, wynikającą
z łączącego strony stosunku prawnego, w związku z którym został wystawiony
weksel (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 stycznia
1967 r., III CZP 19/66, OSNCP 1968, nr 5, poz. 79, uchwałę połączonych Izb Sądu
Najwyższego: Izby Cywilnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia
24 kwietnia 1972 r., III PZP 17/70, OSNCP 1973, nr 5, poz. 72, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 14 marca 1997 r., I CKN 48/97, OSNC 1997, nr 9, poz. 124 lub
7
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2000 r., V CKN 136/00, OSNC
2001, nr 6, poz. 89).
Weksle stanowiące podstawę powództwa w niniejszej sprawie były wekslami
in blanco wystawionymi w celu zabezpieczenia zwrotu kredytu, a ich wręczeniu
towarzyszyło sporządzenie deklaracji upoważniającej powoda do wypełnienia
weksli i określającej sposób wypełnienia. Zgodnie z poglądem przyjętym
orzecznictwie Sądu Najwyższego, poręczyciel, który udzielił poręczenia na wekslu
in blanco, może – do czasu indosowania weksla przez remitenta – powoływać się
na wypełnienie weksla niezgodnie z zawartym porozumieniem (zob. np. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 28 października 1963 r., II CR 249/63, OSNCP 1964, nr
10, poz. 208, z dnia 25 września 1996 r., II CKU 1/96, niepubl., z dnia 5 czerwca
1997 r., II CKN 185/97, OSNC 1997, nr 12, poz. 201, z dnia 31 maja 2001 r.,
V CKN 264/00, nie publ., z dnia 1 października 2003 r., II CK 80/02, niepubl., z dnia
24 października 2003 r., III CK 35/02, niepubl. oraz z dnia 17 września 2004 r.,
V CK 562/03, Pr. Bankowe 2005, nr 3, s. 17). Przytoczone stanowisko zyskało
aprobatę w nauce prawa i można już uznać je w orzecznictwie za utrwalone.
Wyrażając odmienny pogląd Sąd Apelacyjny nie ustosunkował się do
argumentów przytaczanych przez Sąd Najwyższy dla uzasadnienia przyjętego
stanowiska. Odwołał się jedynie do art. 32 ust. 2 Pr. weksl., lecz przepis ten nie
reguluje problematyki zarzutów przysługujących poręczycielowi wekslowemu.
Wskazał już na to Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 31 maja 2001 r., V CKN 264/00,
podkreślając, że art. 32 Pr. weksl. nie przesądza o zakresie zarzutów
przysługujących poręczycielowi wekslowemu. Podzielając to stanowisko, trzeba
uznać podniesiony przez skarżące zarzut obrazy przepisów art. 10 i art. 32 ust. 2
w związku z art. 103 Pr. weksl. za uzasadniony. Skoro zaś Sąd Apelacyjny
wyszedł z błędnego założenia, że skarżące nie mogą bronić się zarzutem
wypełnienia przez powoda weksli in blanco niezgodnie z porozumieniem, konieczne
stało się uchylenie wyroku tego Sądu w części zaskarżonej i przekazanie sprawy
w tym zakresie do ponownego rozpoznania.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 oraz art.
108 § 2 w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł, jak w sentencji.
8