Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 210/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 listopada 2006 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa Pogotowia Ratunkowego w K.
przeciwko Narodowemu Funduszowi Zdrowia
o zapłatę,
po rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu niejawnym
w dniu 24 listopada 2006 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 24 listopada 2005 r., sygn. akt [...],
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu
sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Strona powodowa – Pogotowie Ratunkowe w K., która zrealizowała
ustawowy obowiązek podwyższenia wynagrodzenia swoim pracownikiem
wydatkując na ten cel kwotę 4.062.185,93 zł domagała się jej zasądzenia od
pozwanego Narodowego Funduszu Zdrowia. Precyzując żądanie pozwu, jako jego
podstawę prawną wskazała przepis art. 3571
k.c.
Wyrokiem z dnia 5 marca 2004 r. Sąd Okręgowy w K. uwzględnił powództwo
w części zasądzając na rzecz powoda kwotę 2.000.000 zł, w pozostałej części
orzekł o jego oddaleniu.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 6 sierpnia 2004 r. oddalił apelacje obu stron
od tego wyroku.
Podzielając ocenę prawną Sądu pierwszej instancji stwierdził, że w sytuacji
gdy powód, już po zawarciu przez strony w dniu 20 grudnia 2000 r. umowy
o udzielenie świadczeń zdrowotnych, został obciążony ustawowym obowiązkiem
wypłaty pracownikom podwyższonych wynagrodzeń na podstawie art. 4a ustawy
z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o negocjacyjnym systemie
kształtowania przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz
o zmianie niektórych ustaw i ustawy o zakładach opieki zdrowotnej (Dz.U. 2001 r.,
Nr 5 poz. 45 – dalej jako „ustawa 203”), istniały przesłanki do rozstrzygnięcia sporu
na podstawie art. 3571
k.c. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Okręgowego uznał też,
że zrefundowanie powodowi przez stronę pozwaną prawie połowy kwoty
wypłaconych wynagrodzeń jest należytym dostosowaniem tej sytuacji do zasad
współżycia społecznego.
Powyższy wyrok zaskarżony został kasacją przez obie strony.
Postanowieniem z dnia 21 stycznia 2005 r. Sąd Najwyższy odmówił
przyjęcia do rozpoznania kasacji powoda, a w następstwie rozpoznania kasacji
strony pozwanej, wyrokiem z dnia 21 kwietnia 2005 r. uchylił wyrok Sądu
Apelacyjnego. i przekazał sprawę temu Sądowi do ponownego rozpoznania.
3
Sąd Najwyższy zaakceptował stanowisko Sądu drugiej instancji
dopuszczające w okolicznościach sprawy zastosowanie art. 3571
k.c.,
równocześnie jednak zgodził się z pozwanym, który zarzucał w kasacji niedostatek
ustaleń faktycznych dla podjęcia właściwej oceny odnośnie do zastosowania tego
przepisu. Stwierdził, że ustalenia te nie dają jednoznacznej odpowiedzi na pytanie,
czy umowa została w całości lub w części wykonana, co ma dla rozstrzygnięcia
zasadnicze znaczenie. Jeżeli bowiem umowa została w całości wykonana, to jej
modyfikacja na podstawie art. 3571
k.c. nie jest możliwa. Nadto wskazał, że
w stanie ustaleń przyjętych przez Sąd Apelacyjny nie da się kategorycznie
przesądzić, czy strona powodowa poniosła rażącą stratę, co wymaga dodatkowo
analizy sposobu jej gospodarowania.
Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Apelacyjny, ustalił dodatkowo co
następuje:
Strona powodowa zamknęła rok 2003 stratą w kwocie 2.603.413,61 zł, zaś
na sierpień 2003 r. strata wynosiła około 300.000 zł mniej. Na podstawie
ostatecznej decyzji Wojewody z dnia 4 października 2005 r. wydanej na podstawie
art. 27 ustawy z dnia 15 kwietnia 2005 r. o pomocy publicznej i restrukturyzacji
publicznych zakładów opieki zdrowotnej (Dz.U. 2005, Nr 78, poz. 684)
zatwierdzony został program restrukturyzacji dla powoda. Warunkiem
restrukturyzacji jest między innymi umorzenie zobowiązań względem ZUS, PFRON,
podatków, opłat wobec UMK, a także realizacja zobowiązań cywilno-prawnych
wynikających z programu restrukturyzacji. Umowy za 2001 i 2002 były kilkakrotnie
aneksowane. W porozumieniu zawartym w dnia 31 stycznia 2002 r., strona
powodowa oświadczyła, że w następstwie dodatkowej wypłaty przez b. Kasę
Chorych, wyczerpane zostały wszelkie zobowiązania Kasy w stosunku do niej.
Również rozliczenie za 2002 r. nastąpiło na podstawie porozumienia o podobnej
treści, zawierającego oświadczenie powoda, że ustalona nim i otrzymana
dodatkowo kwota ostatecznie wyczerpuje wszelkie zobowiązania Kasy Chorych
w stosunku do świadczeniodawcy za ten rok. Kontrakt za 2003 r. został zawarty na
zasadzie aneksu do umowy za 2002 r. i nie zakończył się porozumieniem,
ponieważ strony były już w sporze. W 2003 r. kształt wynagrodzeń pracowników
powoda nie wykazywał odrębnej zwyżki łączącej się z ustawą 203, wynagrodzenia
4
były waloryzowane i ubruttowiane, z tym że na ogólne obciążenie strony
powodowej istotny wpływ miały zaległości z tytułu nieopłaconych składek ZUS,
które na koniec 2002 r. osiągnęły blisko milion złotych bez odsetek. Należności te
są obecnie umorzone na mocy programu restrukturyzacyjnego. Wyniki finansowe
strony powodowej za 2001 r. i 2002 r. były ujemne, z tym że kwota straty była
znacząco niższa od wyliczonych przez nią kosztów związanych z realizacją ustawy
203.
W tak ustalonym stanie faktycznym, uznał Sąd Apelacyjny apelację strony
pozwanej za uzasadnioną, podzielając podniesiony przez skarżącego zarzut
naruszenia art. 3571
k.c. Wskazał, że w świetle zawartych przez strony porozumień,
dotyczących zobowiązań realizowanych przez powoda w 2001 i 2002 r., w tym
także w związku z ustawą 203, umowa w tym zakresie została wykonana, a strona
powodowa nigdy nie uchyliła się od złożonego wówczas oświadczenia woli
i wiedzy, że wypłacone jej kwoty wyczerpują wszelkie zobowiązania Kasy Chorych.
W konsekwencji strona powodowa nie może dochodzić zmiany warunków umów za
te lata w oparciu o wskazana przez nią podstawę prawną. Zgodnie ze stanowiskiem
skarżącego uznał nadto, że w odniesieniu do roku 2003 wprowadzenie podwyżki
wynagrodzeń nie było nadzwyczajną zmianą stosunków, skoro ustawa ta
obowiązywała już wówczas od dwóch lat. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nie można
też mówić o „rażącej stracie” w rozumieniu art. 3571
k.c. po stronie powodowej
w następstwie okresów rozliczeniowych obejmujących lata 2001, 2002
i 2003 w sytuacji, gdy na skutek umorzenia części zaległości w ramach
restrukturyzacji ich rzeczywiste skutki finansowe zostały zminimalizowane.
Z tych względów wyrokiem z dnia 24 listopada 2005 r. Sąd Apelacyjny
zmienił wyrok Sądu Okręgowego w części zasądzającej powództwo przez jego
oddalenie także w tej części.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powód podnosił zarzuty
naruszenia prawa materialnego, a to:
a/ błędnej wykładni art. 3571
k.c. przez uznanie, że przepis ten nie ma
zastosowania w sprawie ze względu na wcześniejsze wykonanie umowy,
b/ art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. o negocjacyjnym systemie kształtowania
przyrostu przeciętnych wynagrodzeń u przedsiębiorców... (Dz.U. z 1995 r. Nr 1,
5
poz. 2 ze zm.) przez jego nie zastosowanie w związku z art. 190 § 1 Konstytucji,
jako samodzielnej podstawy rozstrzygnięcia i tym samym nie przyjęcie, że przepis
ten daje podstawę uznania współodpowiedzialności pozwanego, jako instytucji
finansów publicznych za realizację ustawy, szczególnie w kontekście wyroku TK
z dnia 18 grudnia 2002 r., K 43/01,
c/ art. 471 przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że ze względu na wykonanie
umowy powód utracił podstawę dochodzenia roszczenia odszkodowawczego
w związku z niewłaściwym wykonaniem umowy – odmową negocjacji umowy
w związku z wejściem w życie ustawy z 16 grudnia 1994 r.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania sformułował
zarzuty:
a/ naruszenia art. 382 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 k.p.c., art. 227
w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów
w zakresie ustalenia sytuacji finansowej powoda oraz wysokości podwyżek
wypłaconych pracownikom i ich stosunku do osiągniętej straty,
b/ niewyjaśnienia wszystkich okoliczności mających dla sprawy istotne znaczenie,
a w szczególności treści porozumień zawartych pomiędzy stronami, dotyczących
zobowiązań powoda za lata 2001 i 2002 poprzez uznanie, że dotyczyły one także
zobowiązań wynikających z ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r.
Określając zakres zaskarżenia kasacyjnego jako dotyczący wyroku Sądu
Apelacyjnego w części oddalającej powództwo, wnosił o jego uchylenie w tej części
i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania oraz
rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego, ewentualnie jego uchylenie
i zmianę w tej części przez zasądzenie na rzecz powoda kwoty 2 mln. zł
z ustawowymi odsetkami oraz kosztami postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty naruszenia wskazanych w skardze przepisów postępowania nie
zostały przez skarżącego bliżej tj. ponad sformułowanie przytoczone w podstawie
skargi, sprecyzowane. Ich zasadności dowodzi pozwany przeciwstawiając
ustaleniom Sądu własną odmienną od nich wersję, co nie może być uznane za
dostateczne uzasadnienie przytoczonej podstawy kasacyjnej. Przede wszystkim
jednak nie może być ona uwzględniona z tej przyczyny, że zarzuty na których
6
została oparta odnoszą się do materii wyłączonej spod kontroli kasacyjnej na
podstawie art. 3983
§ 3 k.p.c.
Zarzut naruszenia art. 3571
k.c., w postaci jego błędnej wykładni nie znalazł
skardze dalszego rozwinięcia, koniecznego dla przyjęcia, ze został on skutecznie
zgłoszony. Równocześnie nie może być uznany za usprawiedliwioną podstawę
skargi kasacyjnej zarzut niezastosowania tego przepisu, do założonego przez
skarżącego stanu faktycznego, odmiennego od ustaleń, na których zostało oparte
zaskarżone orzeczenie.
Nie można natomiast odmówić racji powodowi w zakresie, w jakim zarzuca
nienależyte nierozważnie przez sądy orzekające w sprawie treści powództwa,
w którym domagał się zasądzenia od pozwanego określonej kwoty pieniężnej,
a w konsekwencji pominięcie jako samodzielnej podstawy rozstrzygnięcia art. 4a
ustawy o negocjacyjnym systemie kształtowani przyrostu przeciętnych
wynagrodzeń u przedsiębiorców oraz zmianie niektórych ustaw. Powód, który
wystąpił przeciwko pozwanemu z powództwem o zapłatę twierdził w jego
uzasadnieniu, że w następstwie nowelizacji w/w ustawy obciążony został
obowiązkiem wypłaty pracownikom przyrostu wynagrodzenia o kwotę 203 zł od
2001 r. i dodatkowo o kwotę 110, 20 od 2002 r., na co nigdy nie otrzymał
koniecznych środków od Kasy Chorych. Obowiązek zapłaty na jego rzecz przez
Kasę (obecnie Narodowy Fundusz Zdrowia) wydatkowanych z tego tytułu kwot
wywodził z powołanej ustawy. Podnosił między innymi, że do systemu
finansującego publiczną opiekę zdrowotną w 2001 i 2002 r. wpłynęły dodatkowe
środki umożliwiające realizację tego obowiązku, na które złożyły się między innymi
kwoty uzyskane z podniesionej o 0.25% składki na ubezpieczenie zdrowotne,
wyższe dochody Kas Chorych wynikające z efektywniejszej windykacji składek.
Wskazywał, że strona pozwana bezprawnie nie przekazała mu należnych środków,
w wyniku czego poniósł szkodę. W piśmie przygotowawczym z dnia 16 września
2003 r., ograniczając kwotowo żądanie, powód wskazał jako jego podstawę art.
3571
k.c., podnosił, nadzwyczajny charakter zmiany stosunków umownych na
skutek nowelizacji art. 4a ustawy 203 oraz rażącą stratę jaką poniósł w następstwie
konieczności wypłacenia podwyżek pracownikom.
7
Rozstrzygniecie na tym tle co było treścią rozpoznawanego powództwa
uwzględniać powinno oba opisane elementy powództwa, tj. zarówno żądanie,
zawierające rezultat stanu faktycznego przedstawionego przez powoda, jak
i służące konkretyzacji żądania jego uzasadnienie. Wymóg przytoczenia w pozwie
okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie określa art. 187 § 1 pkt 2 k.p.c.,
kwalifikacja stanu faktycznego należy natomiast do sądu. Kodeks postępowania
cywilnego nie wymaga substancjonowania stanu faktycznego dyspozycji
określonych norm, powoda nie mogą więc obciążać skutki powołania wadliwej
podstawy prawnej żądania. Sąd nie jest związany wskazaną przez powoda
podstawą prawną roszczenia, a przeciwnie jest zobowiązany rozpatrzyć sprawę
wszechstronnie i wziąć pod rozwagę wszystkie przepisy prawne, które powinny być
zastosowane w rozważanym przypadku.
Trafnie w tym stanie rzeczy podnosi skarżący, iż niezależnie od wskazanego
przez niego, poprzez przywołanie art. 3571
k.c., kierunku rozpoznania żądania,
rzeczą Sądu Apelacyjnego było po rozważeniu przepisów prawnych, które powinny
być zastosowane, w tym w szczególności art. 4a ustawy 203 i stwierdzenie czy
podstawa faktyczna powództwa uzasadnia zasądzenie świadczenia w oparciu o ten
przepis. Tym samym doszło do jego naruszenia.
Zasadnie też powołuje się na zapadły, w bardzo zbliżonym pod względem
procesowym stanie, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2005 r., III CK
405/04 (OSNC 2006, nr 2, poz. 36) przesądzający, że skutki wzrostu wynagrodzeń
pracowników samodzielnych publicznych zakładów zdrowotnych wynikłe
z uregulowania zawartego w art. 4a ustawy z dnia 16 grudnia 1994 r. obciążają
także kasy chorych (Narodowy Fundusz Zdrowia). Ten kierunek wykładni
podtrzymany został przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia
30 marca 2006 r. III CZP 130/05 (OSNC 2006, nr 11, poz. 77).
Z tych względów orzeczono jak w sentencji (art.39815
§ 1).