Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CNP 57/07
POSTANOWIENIE
Dnia 12 października 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Henryk Pietrzkowski
w sprawie ze skargi M.J. o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 9 marca 2007 r., sygn. akt [...] wydanego w sprawie
ze skargi M.J. o stwierdzenie przewlekłości postępowania egzekucyjnego z
wniosku M.J. przeciwko Skarbowi Państwa - Ministrowi Transportu o świadczenie
pieniężne prowadzonego przez Komornika
Sądowego przy Sądzie Rejonowym w W. pod sygn. akt [...],
na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 12 października 2007 r.
odrzuca skargę.
2
Uzasadnienie
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 9 marca 2007 r., uwzględniając
częściowo skargę na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w
postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki, stwierdził, że w postępowaniu
egzekucyjnym Km [...], prowadzonym przez Komornika Sądowego przy Sądzie
Rejonowym w W. wystąpiła przewlekłość postępowania oraz odrzucił skargę w
pozostałym zakresie. Od powyższego postanowienia M.J. (wierzyciel
egzekwujący) wniósł skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
przysługuje od prawomocnego orzeczenia sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, a w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem
wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności, albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od
prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez
sąd pierwszej instancji lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały
z przysługujących im środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub
uchylenie orzeczenia w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych
(art. 4241
§ 1 i 2 k.p.c.).
Według rozwiązań przyjętych w ustawie z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze
na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez
nieuzasadnionej zwłoki, dalej jako: "ustawa z dnia 17 czerwca 2004 r." lub "ustawa"
(Dz. U. Nr 179, poz. 1843), sądem właściwym do rozpoznania skargi jest sąd
przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowanie (art. 4 ust. 1 ustawy).
Sądem przełożonym jest zatem dla sądu rejonowego - sąd okręgowy, natomiast dla
sądu okręgowego - sąd apelacyjny. Jeżeli skarga dotyczy przewlekłości
postępowania przed sądem apelacyjnym lub Sądem Najwyższym - właściwy do jej
rozpoznania jest Sąd Najwyższy. W przypadku skargi dotyczącej przewlekłości
postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania
3
orzeczenia sądowego sądem właściwym jest sąd okręgowy, w którego okręgu
prowadzona jest egzekucja lub wykonywane są inne czynności (art. 4 ust. 4
ustawy).
Artykuł 8 ust. 2 ustawy wyraźnie stanowi, że w sprawach nieuregulowanych
w ustawie do postępowania toczącego się na skutek skargi sąd stosuje
odpowiednio przepisy o postępowaniu zażaleniowym obowiązujące
w postępowaniu, którego skarga dotyczy. Oznacza to nie tylko możliwość
stosowania obowiązujących w procedurach cywilnej, karnej oraz administracyjnej
przepisów dotyczących zażalenia, ale przede wszystkim wskazuje, że skarga jest
quasi - zażaleniem, a sąd okręgowy lub apelacyjny, który ją rozpoznaje, orzeka
jako sąd drugiej instancji.
Sąd przełożony rozpoznający skargę na przewlekłość postępowania nie
orzeka - jak w przypadkach objętych przepisami art. 44, 52 § 1 i art. 508 § 2 k.p.c. –
w zastępstwie sądu pierwszej instancji, który z powodu określonych przeszkód nie
może rozpoznać sprawy, lecz rozstrzyga środek zaskarżenia, działa zatem jako sąd
odwoławczy.
Cel postępowania wywołanego skargą na przewlekłość postępowania
również wskazuje na zasadność zaprezentowanego stanowiska. Skarga ta ma na
celu wywołanie szybkiej reakcji sądu właściwego do jej rozpoznania na zawarty w
skardze zarzut, że postępowanie w sprawie jest przewlekłe. Formą tej reakcji jest
wydanie w krótkim terminie (nie dłuższym niż dwa miesiące - art. 11 ustawy)
postanowienia, w którym kwestia przewlekłości postępowania zostaje prawomocnie
rozstrzygnięta. Rzeczą sądu pozostającego pod zarzutem przewlekłego
prowadzenia sprawy jest "niezwłoczne" przedstawienie skargi sądowi właściwemu
do jej rozpoznania (art. 7 ustawy), gdy zaś skarga dotyczy przewlekłości
postępowania egzekucyjnego lub innego postępowania dotyczącego wykonania
orzeczenia sądowego wnosi się ją bezpośrednio do sądu okręgowego, o którym
mowa w art. 4 ust. 4 ustawy. Wskazany cel postępowania wywołanego skargą na
przewlekłość postępowania z reguły nie zostałby osiągnięty w razie uznania - jak to
uczynił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 czerwca 2005 r.,
III SPZP 1/05 (Biuletyn SN 2005, nr 6, poz. 20) - że sąd właściwy do rozpoznania
skargi orzeka o niej, jako sąd pierwszej instancji. Powołane na uzasadnienie tej
4
tezy argumenty zasługiwałyby na akceptację tylko w przypadku uznania, że
postępowanie wywołane skargą na przewlekłość postępowania jest postępowaniem
odrębnym w stosunku do postępowania, którego przewlekłość dotyczy. Takiego
założenia przyjąć jednak nie można. Skarga zawsze dotyczy postępowania, które
toczy się w określonej sprawie. Postępowanie wywołane skargą ma zatem
charakter incydentalny (wpadkowy) i prowadzone jest w ramach postępowania co
do istoty sprawy, a rozpoznanie skargi odbywa się w ramach postępowania
odwoławczego przy odpowiednim zastosowaniu przepisów o postępowaniu
zażaleniowym. Nie można więc twierdzić, że skargą wszczęta zostaje nowa
(odrębna) sprawa.
Wyjaśnienie drugiej kwestii, istotnej z punktu widzenia zaskarżalności
orzeczeń skargą o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia, wymaga zdefiniowania pojęcia "postanowienie kończące
postępowanie w sprawie". W literaturze dominuje pogląd, że pojęcie to obejmuje
postanowienia, których uprawomocnienie zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy
co do istoty przez sąd drugiej instancji, jeżeli w chwili jego wydania jest on
zwolniony od obowiązku dalszego rozpoznawania sprawy. Z kolei na podstawie
dorobku judykatury można przyjąć, że jest to postanowienie, które przez
uprawomocnienie się trwale zamyka drogę do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty
w danej instancji (por. np. uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 24 listopada 1998 r., III CZP 44/98, OSNC 1999, nr 5, poz. 87, z dnia
31 maja 2000 r., III CZP 1/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 1 i z dnia 6 października
2000 r., III CZP 31/00, ONSC 2001, nr 2, poz. 22 oraz postanowienie z dnia
11 sierpnia 2005 r., III CNP 4/05, niepublikowane).
W orzeczeniu z dnia 12 listopada 1997 r., III CZP 55/97, oraz z dnia 5 lipca
2006 r., IV CNP 25/06 Sąd Najwyższy stwierdził, że na gruncie postępowania
egzekucyjnego zwrotu „postanowienia kończącego postępowanie w sprawie" nie
należy rozumieć jako orzeczenia definitywnie kończącego całe postępowanie, ale
należy nim obejmować także orzeczenia sądowe, które kończą samodzielną
(zasadniczą) jego część. Zapatrywanie to należy zaaprobować. Wprawdzie
postanowienia takie nie odpowiadają dokładnie cechom orzeczeń kończących
postępowanie w sprawie w znaczeniu przyjmowanym na potrzeby postępowania
5
rozpoznawczego, jednakże stanowią one z funkcjonalnego punktu widzenia -
zważywszy na etapowy charakter postępowania egzekucyjnego - ich odpowiedniki.
Przykładem takiego postanowienia, które definitywnie zamyka zasadniczą część
w egzekucji z nieruchomości, pociągając za sobą prekluzję uchybień popełnionych
we wcześniejszych etapach postępowania egzekucyjnego jest postanowienie
w przedmiocie przybicia. Niejednolita struktura postępowania egzekucyjnego,
a także konieczność stosowania w postępowaniu egzekucyjnym przepisów
o procesie, a więc także art. 4241
§ 1 k.p.c., tylko odpowiednio (art.13 § 2 k.p.c.),
pozwala na dokonanie na gruncie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym
reinterpretacji pojęcia „orzeczenia kończące postępowanie w sprawie" we
wskazanym kierunku. Przeciwieństwem postanowień kończących zasadniczą, czy
też samodzielną część postępowania egzekucyjnego są takie postanowienia, które
rozstrzygają jedynie kwestie incydentalne, bądź wpadkowe.
Postępowanie wywołane wniesieniem skargi na przewlekłość postępowania
jest więc postępowaniem incydentalnym i w taki też sposób zostało określone
w uzasadnieniu rządowego projektu ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r.
Postanowienie rozstrzygające skargę na przewlekłość postępowania nie zamyka
drogi do rozstrzygnięcia sprawy co do istoty. Jeśli jest postanowieniem
uwzględniającym skargę, to nawet otwiera etap, który ma służyć szybszemu
zrealizowaniu głównego celu, jakim jest rozstrzygnięcie sprawy merytorycznie przez
wydanie orzeczenia co do istoty sprawy. W rezultacie należy przyjąć, że orzeczenia
wydane przez sąd przełożony w wyniku wniesienia skargi na naruszenie prawa
strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej
zwłoki nie są postanowieniami kończącym postępowanie w sprawie w rozumieniu
art. 4241
§ 1 i 2 k.p.c. i nie podlegają zaskarżeniu skargą o stwierdzenie
niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 17 sierpnia 2005 r., I CNP 3/05, OSNC 2006, nr 2, poz. 39).
Z przytoczonych względów należało orzec jak w sentencji (art. 424 § 1
k.p.c.).