Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CNP 88/07
POSTANOWIENIE
Dnia 23 listopada 2007 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
w sprawie ze skargi powódki P. W.
o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego postanowienia
Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 czerwca 2006 r., .
w sprawie z powództwa E. W. i P. W.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń SA w Warszawie
o odszkodowanie i rentę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 23 listopada 2007 r.,
oddala skargę i odstępuje od obciążenia powódki kosztami
postępowania.
2
Uzasadnienie
Postanowieniem z 22 czerwca 2006 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie
powódki na postanowienie Sądu Okręgowego w L. z 31 maja 2006 r. odrzucające
apelację wniesioną w jej imieniu przez pełnomocnika - adwokata. W apelacji
zawarty był wniosek o zwolnienie powódki od kosztów sądowych. Przyczyną
odrzucenia apelacji było nieuiszczenie opłaty podstawowej. Jako podstawę prawną
takiego rozstrzygnięcia wskazano przepisy art.1302
§ 3 k.p.c. oraz art.14 ust. 3 i art.
100 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych (dalej: u.k.s.c. 2005 r.).
Rozstrzygnięcie z 22 czerwca 2006 r. Sąd Apelacyjny oparł na
następujących założeniach:
1. do apelacji wniesionej 29 maja 2006 r. należało stosować przepisy u.k.s.c.
2005 r. oraz art. 1302
§ 3 k.p.c. przewidujący sankcję odrzucenia środka
odwoławczego m.in. w razie braku opłaty stałej, a taki charakter w ocenie
Sądu miała opłata podstawowa,
2. złożenie wniosku o zwolnienie od kosztów sadowych nie zwalnia strony od
uiszczenia tej opłaty,
3. roszczenie powódki, oparte na art. 446 § 2 k.c. nie miało charakteru
alimentacyjnego w rozumieniu art. 96 ust. 1 pkt 2, u.k.s.c. 2005 r.,
4. orzeczenie nie naruszało art. 2 i art. 78 Konstytucji, które nie chronią
skutków wadliwości działania strony realizującej przysługujące jej prawo do
sądu.
Małoletnia powódka P. M. W. reprezentowana przez matkę E. W. wniosła
skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem wymienionego postanowienia Sądu.
Domagając się takiego stwierdzenia zarzucała naruszenie art. 1302
§ 3 k.p.c. w
związku z art. 14 ust. 2 oraz art. 100 ust. 2 u.k.s.c. 2005 r. Twierdziła, że została jej
wyrządzona szkoda, ponieważ utraciła możliwość realizacji swego roszczenia, gdy
z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego wynika, iż sentencja wyroku zawiera
3
omyłkę w przedmiocie zaległych alimentów, które powinny być naliczane od 1
sierpnia 2002 r. a nie 2004 r., co powoduje stratę 6.000 zł (24 miesięcy razy 250 zł).
W uzasadnieniu powołuje się na orzeczenia Sądu Najwyższego z 13 października
2006 r III CZP 75/06 i z tego samego dnia III CZ 59/06 oraz z dnia 15 listopada
2006 r. V CZ 83/06, a także z 7 grudnia 2006 r. III CZP 110/06.
Powszechny Zakład Ubezpieczeń odpowiadając na skargę wnosił o jej
oddalenie i zasądzenie na jego rzecz kosztów procesu
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem przysługuje od
prawomocnego orzeczenia sądu II instancji kończącego postępowanie w sprawie.
Bez wątpienia takim orzeczeniem jest nakaz zapłaty, wyrok oraz postanowienie
co do istoty sprawy wydane w postępowaniu nieprocesowym. Dopuszczalnych
wątpliwości odnośnie do postanowienia oddalającego zażalenie nie można
uwzględnić, jeżeli zażalenie zostało złożone na postanowienie odrzucające
apelację, ponieważ zamyka ono stronie drogę do dochodzenia roszczenia i –
w zasadzie - wyklucza dalsze rozpoznawanie sprawy jako całości. Zastrzeżenie
w poprzednim zdaniu zawarto ze względu na dopuszczalność sytuacji wyjątkowych,
np. braku winy strony w terminowym spełnieniu czynności procesowej.
Dalsze wątpliwości powstające przy rozpoznawaniu skargi na niezgodność
prawomocnego orzeczenia z prawem dotyczą szkody wyrządzonej przez wydanie
skarżonego orzeczenia. Skarżąca konsekwentnie interpretuje punkt III wyroku Sądu
Okręgowego z 11 kwietnia 2006 r. jako oddalenie (wywołane przyznaną przez Sąd
Okręgowy pomyłką w naliczaniu) powództwa P. W. w zakresie żądania dwudziestu
czterech rat (od 1 sierpnia 2002 r. do 31 lipca 2004 r.) renty uzupełniającej, nie
konfrontując swego stanowiska z treścią uzasadnienia wyroku (str. 8 i 9)
wyjaśniającego za jaki okres renta została zasądzona, a za jaki nie została
zasądzona na skutek omyłki w naliczeniu oraz stwierdzającego następnie, w jakim
zakresie sąd oddalił powództwo małoletniej powódki.
Przyjmując, ze względu na treść skargi, punkt widzenia skarżącej,
należałoby przyjąć, że bezpodstawne oddalenie powództwa w zakresie 6000 zł
4
wypełnia pojęcie szkody, skoro powaga rzeczy osądzonej nie dopuszcza
ponownego dochodzenia roszczenia. Przepis art. 4241
§ 1 k.p.c. łączy szkodę
z orzeczeniem, od którego przysługuje skarga. Sugeruje to podnoszoną
w piśmiennictwie, konieczność bezpośredniego związku między tymi dwoma
zdarzeniami ale nie oznacza, że w procesie wymagania te spełniają tylko wyroki
merytorycznie rozstrzygające roszczenie. Do takiej ścieśniającej interpretacji brak
podstawy w przepisie wymagającym od skarżonego orzeczenia cechy „kończącego
postępowanie w sprawie". Może więc być nim również postanowienie kończące
sprawę formalnie, niedopuszczające do rozstrzygnięcia merytorycznego –
jak w rozpoznawanej sprawie.
Należy więc rozważyć, czy postanowienie Sądu Apelacyjnego może być
uznane za niezgodne z prawem, w rozumieniu przepisów stanowiących podstawę
roszczeń odszkodowawczych za szkodę wyrządzoną przez organ wymiaru
sprawiedliwości przez wydanie prawomocnego orzeczenia (art. 4171
§ 2 k.c. oraz
art. 4241
§ 1 i nast. k.p.c.) Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach podkreśla
prejudycjalny charakter orzeczeń wydawanych na podstawie art. 42411
§ 2 i 3
k.p.c., umożliwiający naprawienie szkody wyrządzonej wydaniem orzeczenia
niezgodnego z prawem oraz istotę funkcji sędziego wymagającą odtworzenia
z przedstawionego materiału rzeczywistego stanu faktycznego oraz dokonania
subsumpcji pod właściwą normę prawną wyprowadzoną z przepisów wchodzących
w rachubę, obciążoną jednak ryzykiem wykładni tych przepisów różniącej się od
zapatrywania innego składu nawet tego samego sądu. Ryzyko to zwiększa się
w razie potrzeby stosowania bardziej złożonych metod wykładni. Uwzględnienie
tych obiektywnych uwarunkowań działania organów wymiaru sprawiedliwości
prowadzi do wniosku, że uznania prawomocnego orzeczenia sądu za niezgodne
z prawem jest możliwe tylko w wypadku rażącego naruszenia istotnych przepisów
postępowania a jeśli chodzi o prawo materialne, rażącego naruszenia zasad
wykładni lub pominięcia standardów praktyki orzeczniczej w stosowaniu prawa
(np. wyroki z 31 marca 2006 r., IV CNP 25/06 OSNC 2007 nr 1, poz. 17,
z 18 stycznia 2006 r., II BP 1/06, OSNP 2006, nr 23-24, poz. 351, z 10 maja
5
2006 r., III BP 2/06, OSNP 2007, nr 9-10, poz. 127; postanowienie z 13 grudnia
2005 r., II BP 3/05, OSNP 2006, nr 21-22, poz. 323).
Uchybienia takiego nie można przypisać postanowieniu Sądu Apelacyjnego
z 22 czerwca 2006 r. W treści zażalenia istotne znaczenie miał zarzut naruszenia
art. 1302
§ 3 k.p.c. w związku z art. 11 u.k.s.c. 2005. Skarżąca przede wszystkim
starała się wykazać, że opłata podstawowa nie jest opłata stałą. Sąd Apelacyjny tę
kwestię rozstrzygnął odmiennie, w sposób znajdujący następnie akceptację w
uchwale Sadu Najwyższego z 10 stycznia 2007 r. sygn. III CZP 134/06,LEX nr
207715. Zapatrywanie to należy uznać za prawidłowe.
Drugi wątek tego samego zarzutu zawartego w zażaleniu dotyczył
dopuszczalności stosowania rygoru przewidzianego w art. 1302
§ 3 k.p.c.
ze względu na złożenie w jednym piśmie apelacji i wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych („opłat sądowych"). W okresie obowiązywania u.k.s.c. z 1967 r.
ustalone zostały reguły postępowania w razie złożenia wniosku o zwolnienie od
kosztów sądowych. Sąd Najwyższy kilkakrotnie opowiadał się za wstrzymaniem
postępowania uzupełniającego do chwili rozstrzygnięcia takiego wniosku
(np. orzeczenia z dnia 5 października 1956 r., I CZ 134/56, OSN 1957, nr 3, poz.
84, z dnia 6 grudnia 1958 r., I CR 992/58, OSN 1960, nr 2, poz. 45, z dnia
13 sierpnia 1959 r., IV CZ 95/59, OSPiKA 1961, nr 2, poz. 33, z dnia 2 listopada
1962 r., II CZ 121/62, OSNCP 1963, nr 7-8, poz. 182, z dnia 20 grudnia 1966 r.,
II CZ 146/66, OSNCP 1967, nr 6, po. 113, z dnia 14 stycznia 1972 r., III CRN
448/71, OSPiKA 1972, nr 7-8, poz. 144). Orzeczenia te zostały jednak wydane
w odmiennym stanie prawnym, w którym całkowite zwolnienie od kosztów
sądowych znosiło obowiązek uiszczenia wpisu. W ustawie z 28 lipca 2005 r.
przyjęto odmienne rozwiązanie. Art. 14 ust. 2 postanawiał, że opłatę podstawową
pobiera się także od podlegających opłacie pism /.../ wnoszonych przez stronę
zwolnioną od kosztów sądowych przez sąd. Również w art. 100 ust. 2
zd. drugie potwierdzono obowiązek uiszczenia opłaty sądowej przez stronę
zwolnioną całkowicie od kosztów sądowych. Kontekst wyrażeń ustawowych
traktujących o stronie zwolnionej od kosztów przez sąd a także wyłączenie zawarte
w art. 14 ust. 5 zdawał się potwierdzać zasadę bezwzględnego obowiązku
6
uiszczenia opłaty podstawowej. Orzecznictwo Sądu Najwyższego pozwoliło
wprawdzie powrócić w omawianym zakresie do stanu sprzed wejścia w życie
u.k.s.c. 2005 r., wymagało to jednak kilku miesięcy potrzebnych dla ukształtowania
się praktyki (postanowienie z 7 listopada 2006 r. I CZ 91/06, LEX nr 276374,
uchwała z 13 października 2006 r., III CZP 75/06, OSNC 2007/6/86).
Mimo, że pogląd prawny Sądu Apelacyjnego nie ostał się w świetle późniejszych
orzeczeń Sądu Najwyższego, nie można temu Sądowi postawić zarzutu
kwalifikowanej wadliwości, a tym samym orzeczenia o jego niezgodności z prawem.
Odmienne stanowisko oceniające wcześniejsze orzeczenia na podstawie kryteriów
ustalonych później, szkodziłoby funkcjonowaniu wymiaru sprawiedliwości, bowiem
obawa przed wydaniem orzeczenia, które nie znajdzie powszechnej aprobaty
i pociągnie odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa mogłaby
powodować przewlekłość postępowania.
Z przyczyn wyżej podanych Sąd Najwyższy uznał, że skarga o stwierdzenie
niezgodności z prawem jest nieuzasadniona i oddalił ją podstawie art. 42411
§ 1
k.p.c., odstępując od obciążenia powódki kosztami postępowania na podstawie art.
102 k.p.c.
jz

IV CNP 88/07

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia