Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 179/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 grudnia 2009 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Józef Iwulski (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z odwołania P. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.
o ubezpieczenie społeczne i składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 grudnia 2009 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 grudnia 2008 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2008 r. Sąd Okręgowy, Sąd Ubezpieczeń
Społecznych w K. oddalił odwołanie P. J. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych Oddział w C. z dnia 11 lutego 2004 r. stwierdzającej, iż wnioskodawca
podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzonej przez niego działalności
2
gospodarczej w zakresie usług budowlanych w okresach: od 26 lutego 2003 r. do 6
kwietnia 2003 r., od 11 kwietnia 2003 r. do 7 maja 2003 r., od 15 maja 2003 r. do 11
czerwca 2003 r., od 19 czerwca 2003 r. do 13 lipca 2003 r., od 19 lipca 2003 r. do 15
sierpnia 2003 r. oraz od 19 sierpnia 2003 r. do 15 września 2003 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca P. J. od 1989 r. prowadził
jednoosobowo działalność gospodarczą w zakresie usług budowlanych w ramach
firmy „Usługi Budowlane J. P.". Wnioskodawca wykonywał takie roboty jak:
tynkowanie agregatem, wprawianie okien czy malowanie. Siedzibą zakładu było jego
prywatne mieszkanie. Wnioskodawca nie reklamował swojej działalności, pozyskując
swoich klientów wyłącznie poprzez polecenie przez byłych klientów. W okresach
braku pracy zawieszał działalność, informując o tym wyłącznie ZUS i Urząd
Skarbowy. W okresie zgłaszanych przerw wnioskodawca nie opłacał składek na
ubezpieczenie społeczne, utrzymując się ze środków zarobionych wcześniej oraz z
dochodów osiąganych przez swoją żonę. Wnioskodawca był czasowo niezdolny do
pracy w okresach od 15 lipca 2003 r. do 22 lipca 2003 r., od 23 lipca 2003 r. do 29
sierpnia 2003 r. i od 1 sierpnia 2003 r. do 17 września 2003 r. Przedmiotową
działalność gospodarczą wnioskodawca prowadził do grudnia 2003 r., a następnie
wykreślił się z ewidencji prowadzenia działalności gospodarczej.
Sąd ustalił także, że wyrokiem z dnia 16 grudnia 2003 r. (… 2118/03) Sąd
Okręgowy, Sąd Ubezpieczeń Społecznych w K. oddalił odwołanie wnioskodawcy od
decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. z dnia 25 lutego 2003 r.,
obejmującej go ubezpieczeniem społecznym z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej w wyliczonych w niej okresach na przestrzeni od grudnia 2000 r. do
grudnia 2002 r. Apelacja wnioskodawcy od powyższego wyroku została oddalona
przez Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2005 r. (… 872/04). Skarga
kasacyjna wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego została natomiast
oddalona przez Sąd Najwyższy (I UK 289/05). Przed Sądem Apelacyjnym toczy się
z kolei postępowanie z odwołania wnioskodawcy od decyzji organu rentowego z
dnia 30 marca 2006 r., przyznającej mu prawo do renty z tytułu częściowej
niezdolności do pracy od 1 października 2003 r. do 31 października 2004 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy przyjął, że
odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie. Powołując się na definicję działalności
3
gospodarczej, uwypuklił w pierwszej kolejności, że w realiach rozpoznawanej
sprawy szczególne znaczenie ma cecha ciągłości prowadzonej działalności,
obejmująca swoim zakresem zamiar powtarzalności określonych czynności celem
osiągnięcia dochodu. Powyższy stan rzeczy rodzi po stronie prowadzącego
działalność obowiązek odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne na
mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), który trwa od dnia
rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania jej wykonywania.
Jednocześnie działalność ta podlega obowiązkowemu zgłoszeniu organowi
ewidencyjnemu, obejmującemu także zmiany stanu faktycznego i prawnego
odnoszące się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności
gospodarczej powstałe po dniu dokonania wpisu, w tym zgłaszanie przerw w
prowadzeniu działalności. Wnioskodawca nie zgłaszał zaś do ewidencji przerw jako
zmian w stanie faktycznym prowadzonej przez niego działalności. Nawiązując zaś
do zapadłego w stosunku do wnioskodawcy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16
maja 2006 r. Sąd Okręgowy podkreślił, że skarga kasacyjna wnioskodawcy została
oddalona, albowiem wnioskodawca nie zgłaszał przerw w prowadzeniu działalności
gospodarczej organowi ewidencyjnemu. Zgłoszenie zaś okresowego zaprzestania
prowadzenia działalności gospodarczej do ZUS może, ale nie musi prowadzić do
ustania obowiązku ubezpieczenia. Okresy zgłoszonych przerw przez wnioskodawcę
nie kwalifikują się jednakże jako uzasadniające przedmiotową przerwę, albowiem
pozostawał on w gotowości do wykonywania takiej działalności, czyli był w stanie wykonać
taką usługę gdyby mu ją zlecono. Wnioskodawca oczekiwał bowiem na zamówienia
biernie, co nie uzasadnia przyjęcia tego okresu jako ustania obowiązku
ubezpieczenia. Ponadto fakt czasowej niezdolności do pracy również nie uzasadniał
przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej, gdyż jej okresy nie pokrywały się
ściśle z tymi przerwami, a zatem nie były powodem ich zgłaszania.
Wyrokiem z dnia 9 grudnia 2008 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych oddalił apelację ubezpieczonego od powyższego wyroku.
Sąd zauważył na wstępie, iż rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie zależy od
wyjaśnienia, czy w okresach objętych decyzją Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Oddział w C. z dnia 11 kwietnia 2004 r. wnioskodawca prowadził działalność
4
gospodarczą i z tego tytułu stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 i 13
ust. 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.) podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu
społecznemu. Sąd podkreślił jednak, że w tym zakresie należy mieć na uwadze, iż
zarówno w rozumieniu obowiązującego uprzednio art. 2 ust.1 ustawy z dnia 19
listopada 1999 r. prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101 poz. 1178 ze zm.),
jak i art. 2 aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173 poz. 1807 ze zm.), działalnością
gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana,
usługowa (...) wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Faktyczne
niewykonywanie działalności gospodarczej w czasie oczekiwania na kolejne
zamówienia lub w czasie ich poszukiwania nie oznacza jednak zaprzestania
prowadzenia tej działalności i nie powoduje uchylenia obowiązku
ubezpieczeniowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2003 r.
II UK 111/03 OSNP z 2003 r. Nr 17 wkładka, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30
listopada 2005 r. I UK 95/05 OSNP z 2006 r. Nr 19-20, poz. 311).
Sąd podkreślił ponadto, że osoba prowadząca działalność gospodarczą
winna zgłaszać organowi ewidencyjnemu nie tylko fakt rozpoczęcia tej działalności,
ale także wszelkie zmiany stanu faktycznego i prawnego odnoszące się do
przedsiębiorcy i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej, ponieważ
wpis do ewidencji działalności gospodarczej nie tylko legalizuje wykonywanie tej
działalności, ale też wyznacza czasowe ramy bycia przedsiębiorcą. Zgodnie
bowiem z treścią art. 88e ust.1 pkt 1 ustawy - prawo działalności gospodarczej wpis
do ewidencji działalności gospodarczej podlega wykreśleniu m.in. w przypadku
zawiadomienia o zaprzestaniu wykonywania przedmiotowej działalności. Nadto, z
treści art. 36 ust.1 pkt 4 i pkt 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych
wynika wprost, że każda osoba objęta obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym
podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń w terminie 7 dni od powstania obowiązku
ubezpieczenia, a każda osoba, w stosunku do której wygasł tytuł ubezpieczenia
społecznego podlega wyrejestrowaniu z tych ubezpieczeń w terminie 7 dni od dnia
zaistnienia tego faktu.
5
W kontekście powyższego obowiązku ewidencyjnego Sąd Najwyższy w
wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK 105/04, OSNP z 2005 r. Nr 13, poz. 198)
uwypuklił, że tylko wykreślenie wpisu pozarolniczej działalności gospodarczej z
ewidencji lub odnotowywanie w tejże ewidencji przerw w jej prowadzeniu powoduje
- na stałe lub okresowo - ustanie obowiązku ubezpieczenia społecznego. Okresy
podlegania obowiązkowi ubezpieczenia wyznaczone zostały co do zasady przez
formalne, a nie faktyczne wykonywanie działalności, która stanowi tytuł
ubezpieczenia. Okresowe zaprzestanie prowadzenia działalności z różnych
przyczyn tj. urlop, wyjazd, czy też choroba, powinno być zgłoszone do ewidencji. W
takiej sytuacji odnotowanie przerwy w ewidencji powoduje zawsze okresowe ustanie
obowiązku ubezpieczenia. Powiadomienie o przerwach jedynie Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych bądź też Urzędu Skarbowego nie powoduje z mocy
prawa, iż ustaje obowiązek ubezpieczenia przewidziany w art. 13 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, albowiem przepis ten statuuje obowiązek ubezpieczeń
od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej do dnia
zakończenia jej wykonywania.
Sąd podkreślił, że przedsiębiorca rozpoczynający prowadzenie działalności
gospodarczej powinien się liczyć z koniecznością ponoszenia związanego z nią
ryzyka gospodarczego. Dlatego też przejściowe trudności związane z brakiem
zleceń nie uzasadniają przerwy w wykonywaniu działalności gospodarczej. Co
więcej, stosownie do przywoływanego w rozważaniach dokonanych powyżej
orzecznictwa dla ustalenia istnienia obowiązku ubezpieczeniowego z tytułu
prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej nie ma znaczenia przyczyna
czasowego zaprzestania jej wykonywania. Regulowanie czasu wykonywania
działalności, podobnie jak podejmowanie innych czynności natury organizacyjnej w
zależności od aktualnych potrzeb osobistych, czy zawodowych prowadzącego
działalność gospodarczą stanowi bowiem nieodłączny element tego typu aktywności
zarobkowej. Co więcej, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 listopada 2005 r. (I UK
95/05 OSNP z 2006 r. Nr 19-20, poz. 311) orzekł, że ustawa o systemie
ubezpieczeń społecznych nie przewiduje „zawieszenia działalności gospodarczej"
powodującego brak obowiązku uiszczania składek ubezpieczeniowych, a więc
Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest upoważniony do zwolnienia
6
ubezpieczonego z tego obowiązku nawet wówczas, gdy prowadzący taką
działalność był niezdolny do pracy. Co więcej, przerwy w prowadzeniu działalności
gospodarczej przez wnioskodawcę nie pokrywały się ściśle z przedłożonymi
okresami niezdolności do pracy, tym bardziej zatem nie mogłyby być uznane za
wyłączny powód ich zgłaszania.
W ocenie sądu okresy niewykonywania działalności gospodarczej z powodu
niezdolności do pracy nie uzasadniają zatem wyłączenia z obowiązkowego
ubezpieczenia, mogąc jedynie - dla osób objętych dobrowolnym ubezpieczeniem
chorobowym - stanowić podstawę pobierania zasiłku chorobowego.
Sąd podkreślił następnie, że nie tylko obowiązujące na dzień wydania
zaskarżonej decyzji przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ale
również przepisy ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. prawo działalności
gospodarczej nie przewidywały możliwości zawieszenia działalności gospodarczej,
lecz jedynie „zaprzestanie" jej wykonywania. Jak jednakże uwypuklił Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 2006 r. (I UK 289/05, OSNP z 2007 r. Nr 11-
12, poz. 168), zaprzestanie działalności, o którym mowa w art. 13 pkt 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, może być również okresowe, a zatem
spowodowane przerwą w jej wykonywaniu.
Na koniec sąd zauważył, że już w wyroku z dnia 16 maja 2006 r. (I UK
289/05) Sąd Najwyższy uwypuklił, że nawet uznanie za usprawiedliwione zarzutów
naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 13 pkt 4 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, nie mogłoby prowadzić do możliwości
uwzględnienia odwołania wnioskodawcy. Także bowiem i na gruncie rozpatrywanej
aktualnie sprawy nie ma podstaw do uznania, że Sąd Okręgowy dokonał błędnego
subsumowania faktów ustalonych w procesie pod stan faktyczny abstrakcyjny
określony w tym przepisie. W sprawie jest bowiem niesporne, że w okresie od lutego
do września 2003 r. wnioskodawca nie zgłaszał przerw w prowadzeniu działalności
gospodarczej organowi ewidencyjnemu. Co więcej, tak jak trafnie podkreślił Sąd
Okręgowy okresy zgłoszonych przerw przez wnioskodawcę nie kwalifikowały się
jako uzasadniające przerwę, gdyż pozostawał on w gotowości do wykonywania
działalności gospodarczej. Przesądza o tym w sposób jednoznaczny okoliczność, iż
do września 2003 r. po każdym okresie „zawieszenia" przez wnioskodawcę
7
przedmiotowej działalności, była ona „odwieszana" na kilka dni w celu wykonania
przez niego konkretnej usługi. W okresie od lutego 2003 r. do września 2003 r.
wnioskodawca sześciokrotnie zgłaszał bowiem kilkutygodniowe (zwykle miesięczne)
przerwy w wykonywaniu działalności gospodarczej, co oznacza, że przedmiotową
działalność z zakresu usług budowlanych w spornym okresie wykonywał pięć razy
przez kilka dni w miesiącu (od 3 do 7 dni). Oczywistym jest zaś, iż o potrzebie
wykonania danej usługi wnioskodawca musiał zostać uprzednio zawiadomiony w
przyjęty dla siebie sposób (polecenie jego osoby przez dotychczasowych klientów)
i przygotować się do jej wykonania, chociażby poprzez przygotowanie
odpowiednich narzędzi do pracy. W ocenie sądu faktyczne niewykonywanie
działalności gospodarczej w okresie oczekiwania na kolejne zamówienie nie
oznacza bowiem zaprzestania prowadzenia takiej działalności i nie powoduje
uchylenia obowiązku ubezpieczenia społecznego. Działalność gospodarcza nie
może mieć charakteru przypadkowego, a zatem nieuprawnione jest twierdzenie, że
wykonywana jest wyłącznie wówczas, gdy przedsiębiorca świadczy konkretną
usługę. Prowadzenie działalności gospodarczej polega zarówno na stworzeniu
odpowiednich warunków do jej wykonywania, składaniu ofert, oczekiwaniu na
zamówienie, jak i na faktycznym wykonywaniu zleconej pracy. Z uwagi na to, że
wszystkie sporne okresy wnioskodawca uważa za przerwy w prowadzeniu
działalności gospodarczej głównie z tej przyczyny, że w tym czasie nie wykonywał
żadnych usług nie ma podstaw do podważenia stanowiska Sądu Okręgowego.
Faktycznie nie występowały bowiem żadne przerwy w prowadzeniu działalności, a
tym samym obowiązek ubezpieczenia nie mógł zostać uchylony.
Skargę kasacyjną od powyższego wyroku wywiódł ubezpieczony,
zaskarżając go w całości oraz wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu
drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego
rozpoznania, względnie o uchylenie w całości zarówno wyroku sądu drugiej
instancji, jak i wyroku sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy do rozpoznania
temu ostatniemu sądowi, bądź o uchylenie zaskarżonego wyroku sądu drugiej
instancji i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez uwzględnienie apelacji
ubezpieczonego, zmianę wyroku sądu pierwszej instancji i uchylenie decyzji ZUS
8
Oddział w C. Inspektorat w W. z dnia 25 lutego 2003 r., względnie o orzeczenie, że
w okresach objętych tą decyzją obowiązek ubezpieczenia społecznego nie istnieje.
Skarga kasacyjna została oparta na zarzucie naruszenia przepisów prawa
materialnego, a mianowicie art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych przez jego bledną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie do sytuacji faktycznej, w której żadne czynności charakterystyczne
dla prowadzenia działalności gospodarczej nie były wykonywane, bądź wręcz nie
mogły być wykonywane z uwagi na niezdolność do pracy skarżącego.
Ponadto skarżący podniósł naruszenie prawa procesowego, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy w szczególności:
 art. 278 k.p.c. poprzez pominięcie części zarzutów ubezpieczonego zawartych w
apelacji – zarzutu naruszenia art. 2 Konstytucji RP oraz zarzutu sprzeczności
istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego
poprzez przyjęcie, że w sytuacji faktycznej objętej sporem istniała po stronie
skarżącego gotowość do wykonywania działalności gospodarczej, podczas gdy
materiał dowodowy nie pozwolił na stwierdzenie istnienia stanu gotowości do
pracy i stanu tego nie zmieniła poważna choroba skarżącego połączona z
pobytem w szpitalu, w wyniku której następnie przeszedł on na rentę i
definitywnie zaprzestał wykonywania działalności gospodarczej,
 art. 328 § 2 k.p.c. poprzez sporządzenie uzasadnienia wyroku zawierającego
wewnętrzne sprzeczności oraz braki w postaci nieodniesienia się do części
zarzutów skarżącego zawartych w apelacji (wymienionych powyżej), a więc nie
spełniającego ustawowych wymogów.
Wniosek o przyjęcie skargi kasacyjnej do rozpoznania został uzasadniony
istnieniem rozbieżności w orzecznictwie sądów, w tym Sadu Najwyższego,
dotyczących wykładni i stosowania art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998
r. o systemie ubezpieczeń społecznych. W szczególności nie ma w orzecznictwie
jednolitego stanowiska przedmiocie tzw. „zawieszenia działalności gospodarczej"
powodującego ustanie obowiązku ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego, a także
w przedmiocie wpływu niezdolności do pracy wywołanej chorobą na obowiązek
ubezpieczeń społecznych. Skarżący podkreślił, że w wyroku z dnia 30 listopada
2005 r. (I UK 95/05) Sąd Najwyższy zajął bardzo radykalne stanowisko i przyjął
9
brak wpływu faktycznych przerw działalności gospodarczej, nawet wywołanych
chorobą, na uchylenie obowiązku ubezpieczeń. Z uzasadnienia można wyciągnąć
wniosek, że obowiązek ubezpieczeń łączony jest z okresem aktualnego wpisu w
ewidencji działalności gospodarczej. Takie stanowisko (co do zasady, jednak ze
znaczącą modyfikacją) zajął Sąd Najwyższy w innych orzeczeniach, np. w wyroku z
dnia 11 stycznia 2005 r. (I UK 105/04), w którym przyjął, że wykreślenie wpisu
pozarolniczej działalności gospodarczej z ewidencji lub odnotowanie przerw w
prowadzeniu powoduje - na stałe lub okresowo - ustanie obowiązku ubezpieczenia.
Zgłoszenie faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej tylko w
ZUS może prowadzić do ustania obowiązku ubezpieczenia w przypadku
rzeczywistego zaistnienia przerwy w prowadzeniu działalności, przy czym przerwa ta
może być wywołana również chorobą powodującą niezdolność do pracy
ubezpieczonego.
Z kolei w wyroku z dnia 16 maja 2006 r. (I UK 289/05) Sąd Najwyższy
przyznał, że obowiązujące wówczas przepisy prawa posługiwały się
sformułowaniami o zawieszeniu, wznowieniu i zaprzestaniu działalności
gospodarczej, a decydujące znaczenie w przypadku braku zawiadomienia organu
ewidencyjnego o fakcie zawieszenia działalności gospodarczej ma okoliczność, czy
rzeczywiście działalność nie była w tym okresie wykonywana i czy istniała
gotowość do prowadzenia tej działalności. Skarżący podkreślił jednak, że w stanie
faktycznym rozpoznawanej sprawy nie zachodził stan niezdolności do pracy
skarżącego wywołany chorobą, wobec czego Sąd Najwyższy w wyroku tym nie
odniósł się konkretnie do takiej sytuacji, która ma miejsce w stanie faktycznym
aktualnej sprawy.
Ponadto skarżący zwrócił uwagę na fakt, że orzeczenia Sądu Najwyższego
rozróżniają pojęcia podlegania ubezpieczeniom społecznym i zwolnienia od
opłacania składek, które zdaniem sądu nie są tożsame i między którymi nie istnieją
proste zależności.
Zdaniem skarżącego przedstawione powyżej rozbieżne oceny dotyczące
obowiązku ubezpieczeń społecznych osób prowadzących działalność gospodarczą
regulowanego przez art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych prezentowane przez sądy w okresie faktycznych przerw
10
w prowadzeniu tej działalności, w tym również w okresie niezdolności tych osób do
pracy wskutek choroby uzasadniają wniosek o przyjęcie wniesionej skargi kasacyjnej
do rozpoznania.
W ocenie skarżącego przedstawiony wyżej problem interpretacyjny, w
szczególności dotyczący wpływu niezdolności do pracy wywołanej chorobą na
obowiązek ubezpieczeń, stanowi istotne zagadnienie prawne wymagające
jednoznacznego rozstrzygnięcia, skoro kwestia ta budzi wątpliwości przejawiające
się choćby w ten sposób, że Sąd Apelacyjny powołał się przy takim stanie
faktycznym na orzeczenia Sądu Najwyższego wydane przy znacząco odmiennych
okolicznościach (brak wykazania niezdolności do pracy w okresie przerw w
działalności) w żaden sposób nie odnosząc się do tych różnic w uzasadnieniu i w
ten sposób pomijając problem, który ma ogromne znaczenie dla oceny sytuacji
prawnej osób prowadzących działalność gospodarczą - niejednoznacznie
uregulowanej przepisami prawa niejednolicie stosowanych, co również uzasadnia
przyjęcie skargi do rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się nie mieć uzasadnionych podstaw.
Zasadniczym problemem było rozstrzygnięcie, czy dokonywane przez
skarżącego okresy tzw. „zawieszenia” działalności gospodarczej powinny
skutkować brakiem obowiązku uiszczania obowiązkowych składek
ubezpieczeniowych. Skarżący w okresach wymienionych w decyzji organu
rentowego informował o zawieszeniu działalności swojej działalności ZUS oraz
Urząd Skarbowy. Zgodnie z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą podlega
obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu oraz wypadkowemu w
okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania tej działalności do dnia zaprzestania jej
wykonywania. Określenie czasowych granic podlegania obowiązkowemu
ubezpieczeniu społecznemu ma charakter formalny. Wyznacza je bowiem
rozpoczęcie i zaprzestanie wykonywania działalności gospodarczej. Działalność
gospodarczą można podjąć po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców. W
stanie prawnym przed 1 stycznia 2004 r. na podstawie art. 7 ustawy – Prawo
11
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178, ze zm.), na przedsiębiorcy
ciąży również obowiązek (art. 88d ustawy) zgłaszania organowi ewidencyjnemu
zmian stanu faktycznego i prawnego odnoszącego się do niego samego i
wykonywanej działalności gospodarczej powstałych po dniu dokonania wpisu do
ewidencji. Wynika z tego, że okresowe zaprzestanie prowadzenia działalności
gospodarczej powinno być zgłoszone i wpisane do ewidencji. Zaprzestanie
prowadzenia działalności gospodarczej skutkuje wykreśleniem jej z rejestru (art.
88e ust. 1 pkt 1 ustawy). Można więc stwierdzić, że ustanie obowiązku
ubezpieczenia społecznego powinno być poprzedzone wykreśleniem działalności z
rejestru lub odnotowaniem w ewidencji okresowej przerwy jej wykonywania (zob.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2006 r., I UK 289/05). Można zatem
przyjąć, że zaprzestanie wykonywania działalności gospodarczej może być jedynie
okresowe i powodować ustanie obowiązku ubezpieczenia (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 105/04, OSNP 2005, nr 13, poz. 198).
W wyroku tym Sąd Najwyższy stwierdził też, że okresy niewykonywania
działalności gospodarczej z powodu niezdolności do pracy nie uzasadniają
wyłączenia z obowiązkowego ubezpieczenia, mogąc jedynie stanowić dla osób
objętych dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, podstawę pobierania zasiłku
chorobowego.
W sprawie nie było sporne, że wnioskodawca nie zgłaszał przerw w
prowadzeniu działalności gospodarczej organowi ewidencyjnemu. Zdaniem Sądów
obu instancji okresy zgłoszonych przerw nie kwalifikowały się jako okresy
wyłączające obowiązek ubezpieczenia, gdyż wnioskodawca był w gotowości do
wykonywania usług. Bowiem po każdym okresie zawieszenia wykonywane były
przez kilka dni (3 do 7) usługi, po czym następowało kolejne zawieszenie
działalności gospodarczej. Na tej podstawie Sąd Apelacyjny przyjął, że sporne
okresy przerw nie stanowiły okresów zaprzestania działalności, w rozumieniu art.
13 pkt 4 ustawy systemowej.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że możliwe jest okresowe
ustanie obowiązku opłacania obowiązkowych składek ubezpieczeniowych, pomimo
niewykreślenia działalności z ewidencji. Osoba, która twierdzi iż pomimo
niewykreślenia działalności z ewidencji nie prowadziła jej winna udowodnić tę
12
okoliczność. Przerwa ta musi mieć charakter obiektywny i rzeczywisty (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2008 r., I UK 297/07).
Sąd drugiej instancji uznał, że w okolicznościach faktycznych sprawy nie
doszło do faktycznego zaprzestania działalności gospodarczej. Nie można na tej
podstawie uznać, że Sąd ten dokonał błędnej wykładni i niewłaściwie zastosował
przepis art. 13 pkt 4 ustawy systemowej.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że choroba może
stanowić przyczynę przerwy w wykonywaniu działalności gospodarczej. Należy
jednak pamiętać, że nie wynika z tego, iż każda choroba niezależnie od
okoliczności faktycznych i okresu jej trwania zawsze musi stanowić przerwę
skutkującą wyłączeniem obowiązku ubezpieczenia. Działalność gospodarcza ze
swej istoty jest prowadzona w sposób ciągły i zorganizowany. Nie można wobec
powyższego twierdzić, że jest ona wykonywana jedynie w przypadku świadczenia
(wykonywania) konkretnej usługi przez przedsiębiorcę. Oznacza to zatem, że z
reguły okres niewykonywania prac czy usług nie będzie stanowił okresu
zaprzestania wykonywania działalności gospodarczej. Tak więc nie można uznać,
jak wywodzi skarżący, że w spornych okresach doszło do zaprzestania
wykonywania działalności gospodarczej jedynie z powodu niewykonywania
żadnych usług. Ponadto nie można przyjąć, że w okolicznościach faktycznych
sprawy dochodziło do rzeczywistego zaprzestania działalności gospodarczej.
Świadczy o tym (bezspornie) to, że po okresach zgłaszanych przerw świadczone
były usługi budowlane.
Można zatem przyjąć, iż ubezpieczony może wszelkimi środkami
dowodowymi wykazać, że na trwale zaprzestał prowadzenia działalności
gospodarczej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2009 r., II UK
207/08). Domniemanie faktyczne o prowadzeniu działalności gospodarczej,
wynikające z niewykreślenia jej z ewidencji, może być obalone w sytuacjach
wyjątkowych. Możliwe jest jednak także okresowe uchylenie obowiązku
ubezpieczenia (por. wyroki Sądu najwyższego z dnia 10 grudnia 1997 r., II UKN
392/97czy z dnia 3 sierpnia 2000 r., II UKN 659/99).
W okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy należało uznać, że Sąd
Apelacyjny nie naruszył art. 13 pkt 4 ustawy systemowej ani wskazanych
13
przepisów prawa procesowego. Stan faktyczny nie budził bowiem wątpliwości.
Poprawne było ustalenie, że pomimo okresów niezdolności do pracy wywołanych
chorobą nie doszło do rzeczywistego, trwałego i faktycznego zaprzestania
wykonywania działalności gospodarczej przez skarżącego. Z tego powodu nie
doszło więc, w tych okresach, do uchylenia obowiązku ubezpieczenia.
Dopuszczalność takiego ustalenia potwierdza także stanowisko Sądu Najwyższego
zajęte w orzeczeniu I UK 289/05. W wyroku tym stwierdzono bowiem, że faktyczne
niewykonywanie działalności w okresie oczekiwania na kolejne zamówienia lub w
czasie ich poszukiwania nie jest przerwą w prowadzeniu działalności gospodarczej
równoznaczną z okresowym zaprzestaniem jej wykonywania i nie powoduje ustania
przymusu ubezpieczenia.
Z tych względów, na podstawie art. 39814
k.p.c., orzeczono jak w sentencji
wyroku.