Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 244/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 stycznia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Andrzej Wróbel (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Małgorzata Gersdorf
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z odwołania A. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanego D. C.
o ustalenie obowiązku ubezpieczenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 25 stycznia 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 26 maja 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, dalej jako „organ rentowy” decyzją z dnia
28 czerwca 2007 r., wydaną na podstawie przepisów ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 11,
poz. 74 ze zm., dalej jako „ustawa”) stwierdził, że A. K. podlegał obowiązkowym
2
ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania pozarolniczej działalności
gospodarczej jako wspólnik spółki cywilnej PUH F. – D. C. i A. K. z siedzibą w Bi.
przy ul. M. w okresie od dnia 20 marca 2003 r. do dnia 21 września 2003 r.
Zdaniem organu rentowego działalność gospodarcza w formie spółki cywilnej w
okresie choroby wnioskodawcy była prowadzona bez przerw i wszyscy wspólnicy
spółki cywilnej w okresie byli zobowiązani do opłacania składek.
A. K. w odwołaniu od powyższej decyzji wskazywał, że w okresie od 20
marca 2003 r. do dnia 21 września 2003 r. był chory, przebywał na zwolnieniu
lekarskim i nie był w stanie działając w ramach spółki cywilnej jako samodzielny
przedsiębiorca, prowadzić działalności gospodarczej.
Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10
lutego 2009 r. zmienił zaskarżoną odwołaniem A. K. decyzję i ustalił, że A.K. nie
podlegał obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z wykonywania pozarolniczej
działalności gospodarczej jako wspólnik spółki cywilnej PUH F. s.c. w okresie od
dnia 20 marca 2003 r. do dnia 21 września 2003 r.
Sąd Okręgowy ustalił, że poza sporem pozostawało, że spółka cywilna PUH
F. rozpoczęła wykonywanie działalności do dnia 19 marca 2001 r., a jako płatnik
składek figuruje od dnia 12 kwietnia 2001 r. do chwili obecnej. A. K. został
zgłoszony przez spółkę do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i
ubezpieczenia zdrowotnego od dnia 12 kwietnia 2001 r. W okresie od dnia 20
marca 2003 r. do dnia 21 września 2003 r. wnioskodawca ( oraz od dnia l stycznia
2008 r.) do chwili obecnej został wyrejestrowany z ubezpieczenia. W spornym
okresie, objętym zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją wnioskodawca nie był
objęty dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym.
Sąd Okręgowy stwierdził, że w świetle przepisów ustawy z dnia 2 lipca 2004
r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 173, poz. 1807 ze zm.), jak też
wcześniej obowiązującej ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności
gospodarczej, spółka cywilna nie prowadzi działalności gospodarczej, gdyż nie jest
przedsiębiorcą; taką działalność mogą prowadzić tylko jej wspólnicy i z tego tytułu
podlegają ubezpieczeniom społecznym. Ubezpieczenie społeczne stanowi
pochodną prowadzenia działalności gospodarczej, zatem ubezpieczenie wspólnika
spółki cywilnej zależy od osobistego prowadzenia w tej spółce działalności
3
gospodarczej. Faktyczna, rzeczywista przerwa w prowadzeniu działalności
gospodarczej związana z okresowym (trwałym) zaprzestaniem prowadzenia
działalności, którego przyczyną może być niezdolność chorobowa do jej
prowadzenia, wynikająca z konieczności leczenia, może mieć znaczenie dla
istnienia podstawy ubezpieczenia, ponieważ ubezpieczenie społeczne nie zachodzi
w okresach nieprowadzenia działalności. W tym zakresie Sąd Okręgowy powołał
się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyrokach z dnia 11 kwietnia
2008 r. (I UK 296/07) i z dnia 26 marca 2008 r. (I UK 251/07).
Sąd Okręgowy przyjął, że w spornym okresie zaistniała faktyczna,
rzeczywista przerwa w prowadzeniu działalności gospodarczej w ramach spółki
przez A. K. Przerwa ta skutkowała wyrejestrowaniem z ubezpieczenia społecznego
i zaprzestaniem w czasie choroby jakiejkolwiek pracy na rzecz spółki. Zdaniem
Sądu Okręgowego, zarówno z zeznań świadka M. T., jak i wyjaśnień w charakterze
strony wspólnika spółki D. C. oraz z dołączonych do odwołania zaświadczeń
lekarskich wynikało, że A. K. z powodu schorzenia narządu ruchu i związanego z
tym długotrwałego leczenia nie mógł i nie wykonywał faktycznie pracy na rzecz
spółki. Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy stwierdził, że nie ma podstaw
do objęcia wnioskodawcy ubezpieczeniem społecznym w spornym okresie.
Organ rentowy zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając:
1. niewyjaśnienie okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia
sprawy, w szczególności czy pomimo niekwestionowanego przez organ rentowy
okresu choroby wnioskodawcy zaistniała rzeczywista przerwa w prowadzeniu
działalności gospodarczej przez A. K. w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo, którego był
wspólnikiem prowadziło działalność gospodarczą,
2. naruszenie przepisów prawa materialnego, a w szczególności art. 6 ust. l
pkt 5, art. 8 ust. 6, art. 13 pkt 4 ustawy przez przyjęcie, że A. K. prowadzący wraz z
D. C. działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej, nie podlega
ubezpieczeniom społecznym od dnia 20 marca 2003 r. do dnia 21 września 2003 r.
pomimo prowadzenia działalności gospodarczej, w jego imieniu i na jego rzecz,
3. nieuwzględnienie przez Sąd Okręgowy art. 2a ustawy w zakresie
równego traktowania ubezpieczonych – obejmowania systemem ubezpieczeń
społecznych w zakresie zróżnicowania statusu ubezpieczonych (podlegania
4
ubezpieczeniom społecznym) osób, które przystąpiły do dobrowolnego
ubezpieczenia chorobowego i osób, które nie przystąpiły do tego ubezpieczenia.
Wskazując na powyższe, organ rentowy wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania
ewentualnie zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od zaskarżonej
decyzji.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 26 maja 2009 r. oddalił apelację.
Sąd Apelacyjny uznał, że rozpoznając niniejszą sprawę Sąd Okręgowy
dokonał prawidłowych ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy, jak też
zastosował właściwe przepisy prawne, które przytoczył i przeanalizował w
pisemnym uzasadnieniu wyroku. Sąd Apelacyjny w pełni przychyla się do
powyższych ustaleń oraz dokonanej przez Sąd pierwszej instancji wykładni
przepisów.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, kwestią sporną w niniejszej sprawie było, czy
A. K. w okresie od dnia 20 marca 2003 r. do dnia 21 września 2003 r. w czasie
przebywania na zwolnieniu lekarskim podlegał ubezpieczeniom społecznym, będąc
wspólnikiem spółki cywilnej.
Sąd Apelacyjny zważył, że obowiązek podlegania ubezpieczeniom
emerytalnym, rentowym i wypadkowym osób prowadzących pozarolniczą
działalność gospodarczą wynika wprost z art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy.
Natomiast za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę
prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o
działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych (art. 8 ust. 6 pkt 1
ustawy). Umowa spółki cywilnej została uregulowana w art. 860 i nast. k.c. W myśl
art. 860 § 1 k.c. przez umowę spółki wspólnicy zobowiązują się dążyć do
osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego przez działanie w sposób oznaczony, w
szczególności przez wniesienie wkładów. Umowa spółki, oprócz postanowień
przedmiotowo istotnych, tzn. wskazania wspólników oraz określenia celu
gospodarczego, rodzaju działalności i wniesionych wkładów, może regulować wiele
kwestii pozostających w zakresie swobody kontraktowania (por. art. 3531
k.c.),
niewskazanych w art. 860 - 875 k.c. Nie ma także żadnych przeszkód, aby
5
wspólnicy pomiędzy sobą uzgodnili zakres prowadzenia działalności w ramach
spółki.
Sąd Apelacyjny oceniając materiału dowodowy zgromadzony w niniejszej
sprawie, w tym w szczególności zeznania D. C., przyjął, że wspólnicy spółki
uzgodnili pomiędzy sobą podział zadań polegający na tym, ze wnioskodawca
zajmował się nawiązywaniem współpracy z innymi firmami, fotografią wyjazdową,
plenerową, w terenie, na imprezach. Natomiast D. C. zajmował się sprawami
technicznymi. Wspólnicy pracowali w zakładzie fotograficznym na zmianę, co drugi
dzień. Biorąc pod uwagę specyfikę zadań wykonywanych przez A. K., Sąd
Apelacyjny stwierdził, że prowadzenie przez niego działalności gospodarczej w
ramach spółki wymagało sprawności fizycznej. Stąd też słusznie Sąd Okręgowy
ustalił, że schorzenie w postaci złamania kości udowej uniemożliwiające
wnioskodawcy poruszanie się, skutkowało faktycznym zaprzestaniem wykonywania
czynności zawodowych. Przebywając na zwolnieniu lekarskim w związku ze
złamaniem kości udowej A. K. nie mógł wyjeżdżać w plenery, czy chociażby
przenosić sprzętu do fotografowania. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, powyższe
wskazuje wyraźnie, iż w spornym okresie A. K. faktycznie nie prowadził działalności
na rzecz spółki.
Sąd Apelacyjny zważył, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 19 listopada
1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) istotą
prowadzenia działalności gospodarczej jest jej zawodowy, stały charakter,
powtarzalność działań, podporządkowanie zasadzie racjonalnego działania oraz
uczestnictwo w obrocie gospodarczym. Działalność gospodarcza jest prowadzona
w sposób ciągły i zorganizowany, na własny rachunek i ryzyko osoby ją
prowadzącej. Prowadzenie działalności gospodarczej występuje nie tylko w okresie
osiągania przychodu z tego tytułu, ale także w pozostałych okresach, w tym w
czasie wyczekiwania na zlecenia, czy naprawy sprzętu. Osoba prowadząca
działalność gospodarczą nie podlega nikomu służbowo, może zatem samodzielnie
decydować o dysponowaniu swoim czasem. W praktyce w okresie mniejszej ilości
zleceń przedsiębiorcy wykonują inne potrzebne czynności - poszukują nowych
klientów, załatwiają formalności urzędowe, a więc swoim działaniem zmierzają do
kontynuowania działalności. Jednakże biorąc pod uwagę specyfikę działalności
6
prowadzonej przez A. K. w ramach spółki cywilnej - wyjazdy w plenery,
fotografowanie w zakładach pracy - nie sposób, zdaniem Sądu Apelacyjnego,
przyjąć, iż także w okresie objętym zwolnieniem lekarskim był on w stanie
prowadzić działalność gospodarczą. Z wyjaśnień wnioskodawcy wynikało, że w
spornym okresie nie był w stanie pracować nawet w zakładzie fotograficznym.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, nie zasługuje na aprobatę twierdzenie organu
rentowego, iż wykonywanie w tym czasie działalności przez drugiego ze
wspólników spółki cywilnej – D. C., uniemożliwia uznanie w przypadku A. K.
faktycznego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, tym bardziej że
obowiązki wspólników były zróżnicowane. Sam udział w spółce cywilnej
niepołączony z jakimkolwiek prowadzeniem jej spraw nie stanowi wystarczającej
podstawy do zaistnienia obowiązkowego ubezpieczenia społecznego w świetle
powyżej cytowanych przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Taki
„czysty" udział w spółce niepołączony z zaangażowaniem się w działalność spółki
nie byłby prowadzeniem działalności gospodarczej. Osoba prowadząca działalność
pozarolniczą w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych jest zdefiniowana w przepisach poświęconych działalności
gospodarczej. Ze względu na objęty sprawą okres, zastosowanie znajdują przepisy
ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej. Zgodnie z
art. 2 ust. 1 Prawa działalności gospodarczej, działalnością gospodarczą jest
zarobkowa działalność między innymi handlowa i usługowa, wykonywana w sposób
zorganizowany i ciągły. Wykonywanie tej działalności w sposób zorganizowany i
ciągły jest nieodzownym atrybutem działalności gospodarczej. Taki atrybut powinna
posiadać osoba prowadząca działalność gospodarczą, stąd też stosowanie do art.
2 ust. 3 powyższej ustawy za przedsiębiorców uważa się także wspólników spółki
cywilnej w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej,
zdefiniowanej w art. 2 ust. 1 ustawy. Nie jest się przedsiębiorcą tylko dlatego, że
zawarta została umowa spółki cywilnej. Zawiązanie takiej spółki jest istotne, jeżeli
pozostaje - jak to expressis verbis stanowi art. 2 ust 3 powyższej ustawy - w
zakresie wykonywanej działalności gospodarczej (por. wyrok Sądu Najwyższego, III
UK 112/07, niepublikowany oraz uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24
marca 2009 r., I UK 267/08, niepublikowany). Takie rozumienie prowadzenia
7
działalności gospodarczej w ramach spółki cywilnej zostało zaaprobowane przez
Sąd Najwyższy także w wyroku z dnia 11 kwietnia 2008 r. (I UK 296/2007, Lex
Polonica nr 1956291), w którym stwierdził, że ubezpieczeniu społecznemu nie
podlega uczestnictwo w spółce cywilnej, lecz prowadzenie działalności
gospodarczej na podstawie przepisów o działalności gospodarczej.
Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, iż A. K. w
okresie od dnia 20 marca 2003 r. do dnia 21 września 2003 r. nie podlegał
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako wspólnik spółki cywilnej. Wbrew
zarzutowi apelacji, Sąd Okręgowy dokonał ustaleń niezbędnych do rozstrzygnięcia
istoty niniejszej sprawy, w tym stwierdził, że A. K. zaprzestał wykonywania
działalności gospodarczej prowadzonej w ramach spółki cywilnej w spornym
okresie, i że ta okoliczność skutkowała brakiem obowiązku ubezpieczenia
społecznego w tym okresie.
Sąd Apelacyjny, mając powyższe na uwadze, uznał za niezasadne także
zarzuty naruszenia prawa materialnego. Odnosząc się w dalszej kolejności do
twierdzeń organu rentowego podniósł Sad, że art. 2a ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych stanowi, że ustawa ta stoi na gruncie równego
traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny, stan
rodzinny, dotyczących w szczególności warunków objęcia systemem ubezpieczeń
społecznych, obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek, obliczania
wysokości świadczeń, a także okresu wypłaty świadczeń i zachowania prawa do
nich. Przepis ten oznacza jedynie, że w wyżej wymienionych sprawach (a także
innych związanych z regulacją zawartą w ustawie), nie ma podstaw prawnych do
czynienia między ubezpieczonymi różnic związanych z płcią, stanem cywilnym czy
też stanem rodzinnym. W mniejszej sprawie powyższy przepis nie znajduje
zastosowania.
Organ rentowy zaskarżył w całości powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego
skargą kasacyjną, w której zarzucił naruszenie prawa materialnego, tj.
1) art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez przyjęcie,
iż schorzenie wnioskodawcy uniemożliwiające wykonywanie czynności
zawodowych skutkuje zaprzestaniem prowadzenia działalności na rzecz spółki, a w
8
szczególności zaprzestaniem prowadzenia działalności gospodarczej i tym samym
ustaniem ubezpieczeń społecznych na czas choroby;
2) art. 865, 866, 867 k.c. poprzez uznanie, iż wnioskodawca prowadzący
działalność gospodarczą w ramach spółki cywilnej mógł prowadzić działalność tylko
poprzez osobiste wykonywanie fizycznej pracy, a nie mógł prowadzić działalności
poprzez przedstawiciela ustawowego, jakim jest drugi wspólnik w spółce cywilnej;
3) naruszenie art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez
przyjęcie, iż równe traktowanie wszystkich ubezpieczonych dotyczy wyłącznie
równego traktowania ze względu na płeć, stan cywilny i stan rodzinny i tym samym
art. 2a ustawy o s.u.s. nie ma zastosowania w niniejszej sprawie
oraz naruszenie przepisów postępowania poprzez
4) nieodniesienie się i nierozpoznanie zarzutów apelacyjnych (art. 378 § 1 i
art. 328 § 2 k.p.c.);
5) nieodniesienie się do zarzutu apelacyjnego w zakresie równego
traktowania wszystkich ubezpieczonych, to jest innego traktowania osoby
prowadzącej działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej poprzez
przedstawiciela ustawowego (art. 866 k.p.c.) i osoby prowadzącej działalność
gospodarczą jednoosobowo poprzez pełnomocnika (art. 98 k.c.);
6) nieodniesienie się do zarzutu apelacyjnego w zakresie równego
traktowania wszystkich ubezpieczonych, tj. osób prowadzących pozarolniczą
działalność, które przystąpiły do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i osób
prowadzących działalność gospodarczą, które do dobrowolnego
ubezpieczenia chorobowego nie przystąpiły;
7) nieustalenie przez Sąd Apelacyjny, czy wnioskodawca w okresie objętym
decyzją był przedsiębiorcą prowadzącym we własnym imieniu i na własny rachunek
działalność gospodarczą, zobowiązanym do opłacania składek na ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne (art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o s.u.s. w zw. z art. 2 ust. 1 ustawy
z 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej. Wskazując na powyższe
podstawy, organ rentowy wniósł „o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
9
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw.
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia przepisów
postępowania, tj. art. 378 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c., należy stwierdzić, że są one
oczywiście nieuzasadnione. Skarżący organ rentowy zarzuca Sądowi
Apelacyjnemu, że nie odniósł się w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku do zarzutu
naruszenia zasady równego traktowania ubezpieczonych oraz jak należy
domniemywać, że nie odniósł się do także okoliczności, wskazanej w piśmie
organu rentowego z dnia 26 maja 2009 r., że po przystąpieniu z dniem 1
października 2003 r. do ubezpieczenia chorobowego ubezpieczony w okresie od 17
maja 2004 r. do 31 lipca 2007 r. (z przerwami) pobierał zasiłki chorobowe i tym
samym pozostawał w ubezpieczeniach społecznych. Tymczasem Sąd Apelacyjny
rozważył apelacyjny zarzut naruszenia zasady równego traktowania w zakresie, w
jakim została ona uregulowana w art. 2a ustawy, uznając, że przepis ten nie ma w
niniejszej sprawie zastosowania. Natomiast drugi zarzut jest tyleż niezasadny, co
absurdalny, bowiem dotyczy okresu, który jest całkowicie irrelewantny dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, obejmującej sporny okres od 20 marca 2003 r. do
21 września 2003 r. Ponadto, z ustanowionego w art. 378 § 1 k.p.c. obowiązku
sądu rozpoznania sprawy w granicach apelacji nie wynika konieczność osobnego
omawiania przez sąd w uzasadnieniu wyroku każdego podniesionego w apelacji
argumentu, wynika z niego jednak obowiązek odniesienia się do sformułowanych w
apelacji zarzutów i wniosków, w sposób wskazujący na to, że Sąd rozważył je w
całości przed wydaniem orzeczenia (niepublikowany wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 24 lipca 2009 r. sygn. akt I PK 38/09), co miało miejsce w niniejszej sprawie.
Tym bardziej niezasadny jest w konsekwencji zarzut naruszenia art. art. 328 § 2
k.p.c. Należy tylko przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu
Najwyższego uchybienie wymogom określonym w art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art.
391 k.p.c. może stanowić uzasadnioną podstawę kasacyjną jeżeli skarżący
wykaże, że z powodu wadliwości uzasadnienia zaskarżone orzeczenie
uniemożliwia Sądowi Najwyższemu sprawdzenie prawidłowości orzeczenia, które z
tej przyczyny nie poddaje się kontroli kasacyjnej (zob. niepublikowane wyroki z dnia
10
27 marca 2008 r., III CSK 315/07 i z dnia 21 lutego 2008 r., III CSK 264/07), czego
skarżący w niniejszej sprawie organ rentowy nie uczynił.
Nie jest trafny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu art. 13 pkt
4 ustawy stanowiącego, że: „obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu,
rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne w
następujących okresach: (…) osoby prowadzące pozarolniczą działalność - od
dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej
działalności, z wyłączeniem okresu, na który wykonywanie działalności zostało
zawieszone na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej.”
W rozpoznawanej kwestią sporną w niniejszej sprawie było, jak trafnie uznał
Sąd Apelacyjny, czy A. K. w okresie od dnia 20 marca 2003 r. do dnia 21 września
2003 r. w czasie przebywania na zwolnieniu lekarskim podlegał ubezpieczeniom
społecznym, będąc wspólnikiem spółki cywilnej.
W rozpoznawanej sprawie jest niesporne, że stosownie do ustaleń
faktycznych poczynionych przez Sąd drugiej instancji, A. K. w spornym okresie, po
pierwsze - faktycznie nie prowadził działalności na rzecz spółki, po drugie .- nie był
w stanie prowadzić działalności gospodarczej także w okresie objętym zwolnieniem
lekarskim. Sąd ustalił ponadto, że w tym okresie działalność gospodarczą
wykonywał drugi ze wspólników spółki cywilnej – D. C.
Rozstrzygnięcie podstawowego w tej sprawie, przedstawionego wyżej
zagadnienia prawnego, wymaga uprzedniego rozważenia następujących kwestii, a
mianowicie zdolności ubezpieczeniowej wspólnika spółki cywilnej oraz
obowiązkowego podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym przez
wspólnika spółki cywilnej w okresie faktycznego niewykonywania przez niego
działalności gospodarczej z powodu choroby uniemożliwiającej mu osobiste
wykonywanie takiej działalności, w sytuacji, gdy drugi wspólnik dwuosobowej spółki
cywilnej, w okresie tym prowadził działalność gospodarczą objętą umową spółki.
Odnośnie do pierwszej kwestii należy stwierdzić, że zgodnie z utrwalonym
orzecznictwem Sądu Najwyższego, przywołanym w uzasadnieniu zaskarżonego
wyroku, sam udział w spółce cywilnej, nie połączony z jakimkolwiek prowadzeniem
jej spraw, jak w sprawie niniejszej, nie stanowi tytułu podlegania wspólnika spółki
cywilnej obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, ponieważ taki „czysty”
11
udział, niepołączony z zaangażowaniem się w działalność gospodarczą spółki nie
byłby „prowadzeniem” działalności gospodarczej. Pojęcie „osoba prowadząca
działalność pozarolniczą” w rozumieniu art. 13 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych jest zdefiniowana w przepisach poświęconych
działalności gospodarczej - ze względu na objęty sprawą okres zastosowanie miały
przepisy ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej
(Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.). Otóż, zgodnie z art. 2 ust. 1 działalnością
gospodarczą jest zarobkowa działalność między innymi handlowa i usługowa,
wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Wykonywanie tej działalności w
sposób zorganizowany i ciągły jest nieodzownym atrybutem działalności
gospodarczej, którą powinna posiadać „osoba prowadząca działalność
gospodarczą”, stąd też – stosownie do art. 2 ust. 3 Prawa działalności
gospodarczej, za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej „w
zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej, zdefiniowanej w ust. 1
tego przepisu ( niepublikowany wyrok z 24 marca 2009 r. sygn. akt I UK 267/08). Z
powyższych przepisów wynika zatem jednoznacznie, że po pierwsze -to wspólnik
spółki cywilnej, a nie spółka cywilna, może podlegać obowiązkowym
ubezpieczeniom społecznym ( zob. np. niepublikowany wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 21 marca 2008 r. sygn. akt III UK 112/07), po drugie – wspólnik spółki cywilnej
podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tylko w zakresie wykonywanej
przez niego działalności gospodarczej, po trzecie – podleganie ubezpieczeniom
społecznym wspólnika spółki cywilnej zależy od osobistego prowadzenia przez
niego w tej spółce pozarolniczej działalności gospodarczej (niepublikowany wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2008 r. sygn. akt I UK 251/07). Należy zatem
przyjąć, że skoro z bezspornych ustaleń Sądu drugiej instancji wynika
jednoznacznie, że A. K. w spornym okresie osobiście nie prowadził działalności
pozarolniczej w ramach spółki cywilnej, to nie podlegał on w tym okresie i w tym
zakresie obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, a okoliczność, że w tym
okresie drugi wspólnik tej spółki osobiście prowadził taką działalność, nie ma
żadnego wpływu na niepodleganie A. K. tymi ubezpieczeniom. W rezultacie
nietrafne są także zarzuty naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisów art. 865,
866 i 867 Kodeksu cywilnego.
12
Odnośnie do zarzutu naruszenia art. 2a ustawy, przewidującego równe
traktowanie wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, stan cywilny, stan
rodzinny (ust. 1), także w zakresie warunków objęcia systemem ubezpieczeń
społecznych (ust. 2 pkt 1), należy stwierdzić, że po pierwsze – kryterium poddania
się przez ubezpieczonego wspólnika spółki cywilnej dobrowolnemu ubezpieczeniu
chorobowemu nie jest niedozwolonym kryterium różnicującym w zakresie
warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, ponieważ nie jest to cecha
jego statusu osobistego jako wspólnika spółki cywilnej, lecz zależne od niego
zdarzenie, które nie może w żaden sposób uzasadniać zarzutu nierównego
traktowania; po drugie – takim niedozwolonym kryterium różnicującym z
analogicznych przyczyn nie jest także sposób prowadzenia przez wspólników
spółki cywilnej spraw spółki, po trzecie – równe traktowanie ubezpieczonych nie
oznacza "jednakowości" stosunków ubezpieczenia społecznego wszystkich
ubezpieczonych i każdego z nich. Tytuł ubezpieczenia jest jednym z
usprawiedliwionych kryteriów dyferencjacji sytuacji ubezpieczonych, akceptowanym
zarówno przez doktrynę jak i orzecznictwo (por. np. postanowienie Sądu
Najwyższego z dnia 8 lutego 2006 r. sygn. akt III UZP 3/05 OSNP 2007/5-6/84); .
Za takie uznał je również Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 września
2000 r., sygn. akt K 1/00 (OTK 2000 nr 6, poz. 185).
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.