Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 22/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
SSN Andrzej Wróbel (sprawozdawca)
Protokolant Halina Kurek
w sprawie z powództwa E. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o nałożenie kary pieniężnej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 18 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego w W.
z dnia 16 września 2008 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. zasądza od strony powodowej na rzecz Prezesa Urzędu
Regulacji Energetyki kwotę 360 (trzysta sześćdziesiąt) złotych
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie:
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki, dalej jako „Prezes Urzędu” decyzją z
dnia 26 lutego 2007 r., dalej jako „zaskarżona decyzja” stwierdził, że
przedsiębiorstwo energetyczne „E." Spółka z o.o., dalej jako „powód” nie wywiązało
się w 2005 r. z określonego w art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego obowiązku
uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi Urzędu świadectw
pochodzenia energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii lub
uiszczenia opłaty zastępczej (pkt 1) i za opisane wyżej zaniechanie na podstawie
art. 56 ust. 1 pkt 1a, ust. 2a pkt 1 i ust. 3 oraz ust. 6 Prawa energetycznego
wymierzył powodowi karę pieniężną w kwocie 73.802,04 zł, stanowiącą 1, 7377%
przychodu z działalności koncesjonowanej, osiągniętego przez przedsiębiorstwo w
2005 r. (pkt 2).
Prezes Urzędu ustalił, że objęcie obowiązkiem ustawowym określonym w
art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego wynikało z koncesji powoda na obrót energią
elektryczną. Na podstawie § 3 pkt 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19
grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków uzyskania i
przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia, uiszczenia opłaty
zastępczej oraz zakupu energii elektrycznej i ciepła wytworzonych w odnawialnych
źródłach energii (Dz.U. Nr 261, poz. 2187 ze zm., dalej jako „rozporządzenie z 19
grudnia 2005 r.” ) Prezes Urzędu stwierdził, iż powód w 2005 r. powinien osiągnąć
3,1% udział ilościowy sumy energii objętej uzyskanymi i przedstawionymi do
umorzenia świadectwami pochodzenia lub opłatą zastępczą w całkowitej rocznej
sprzedaży energii elektrycznej odbiorcom końcowym. Prezes Urzędu ustalił, że
sprzedaż Spółki na rzecz odbiorców końcowych w badanym okresie wyniosła
31.829500 MWh, aktualizując zobowiązanie w zakresie zakupu energii ze źródeł
odnawialnych na poziomie 986,699 MWh. Powód wypełnił przedmiotowy
obowiązek w zakresie 750,154 MWh, przy zaliczeniu na poczet jego realizacji
zakupu przez przedsiębiorstwo energii w ilości 24.435,00 MWh (odsprzedanej
następnie odbiorcom końcowym), według zatwierdzonej przez Prezesa Urzędu
taryfy, w cenie której zawarty był koszt zakupu 3,07% energii odnawialnej. Stąd też
3
brak wywiązania się z ustawowego obowiązku dotyczył ilości 236,545 MWh, powód
nie przedstawił bowiem Prezesowi Urzędu do umorzenia świadectw pochodzenia,
ani nie uiścił opłaty zastępczej, a różnica między poziomem wymaganym a
osiągniętym wyniosła 0,743%. Prezes Urzędu wskazał również, że z dniem l
października 2005 r. nastąpiła zmiana stanu prawnego w zakresie art. 9a ust. 1
Prawa energetycznego i od tej daty obowiązek za 2005 r. można było zrealizować
bądź przedstawiając świadectwa pochodzenia umorzone do dnia 30 września 2005
r. (zgodnie z poprzednio obowiązującymi zasadami), bądź przedstawić umorzone
do dnia 31 marca 2006 r. świadectwa pochodzenia po uzyskaniu odpowiedniego
zaświadczenia z Towarowej Giełdy Energii lub też w razie braku dostatecznej ilości
umorzonych świadectwa - przedstawić dowód poniesienia opłaty zastępczej
(według nowych zasad), przy równoczesnym zaliczeniu na poczet obowiązku
części nabytej ze źródeł odnawialnych energii, której koszt zawarto w cenach
zakupu energii według zatwierdzonych taryf z zastrzeżeniem konieczności jej
uzupełnienia do wymaganego prawem poziomu. Wobec powyższego Prezes
Urzędu stwierdził, że zmiany obowiązujące od dnia 1 października 2005 r. należało
zastosować do całego roku 2005, skoro ustawa z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie
Prawa energetycznego i Prawa ochrony środowiska nie przewidywała wprost
podziału okresu rozliczeniowego, którego dotyczyła. Nadto biorąc pod uwagę
uszczuplenie wpływów Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej na kwotę 56.770,80 zł, stopień szkodliwości czynu powoda ocenił jako
znaczny. Zważył przy tym równocześnie nieznaczny stopień zawinienia powoda,
wynikający z błędnego przekonania o możliwości realizacji obowiązku zakupu
energii ze źródeł odnawialnych za pośrednictwem nowo wprowadzonych sposobów
wyłącznie w stosunku do wartości sprzedaży energii do odbiorców końcowych za
okres od dnia 1 października 2005 r., uwzględniając jednak zasadę, że działalność
koncesjonowana wymaga profesjonalizmu i należytej staranności, co potwierdzone
zostało ugruntowanym orzecznictwem w tym zakresie, np. wyrokiem Sądu
Najwyższego z dnia 9 września 1999 r., o sygn. akt III RN 12/99 i wyrokiem Sądu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 1 marca 2006 r., o sygn. akt XVII AmE
103/04.Wymierzając karę, Prezes Urzędu, wziął także pod rozwagę fakt
pierwotnego naruszenia przez powoda przepisów Prawa energetycznego, sytuację
4
finansową przedsiębiorstwa i rolę prewencyjna kary, co skutkowało wymierzeniem
kary w najniższej dopuszczalnej przez Prawo energetyczne wysokości, stanowiącej
iloczyn sumy energii brakującej do wypełnienia | obowiązku, wysokości opłaty
zastępczej za 1 MWh energii oraz współczynnika 1,3.
Sąd Okręgowy w W. – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z
dnia 16 stycznia 2008 r. oddalił odwołanie powoda od zaskarżonej decyzji.
Sąd pierwszej instancji podzielił ocenę Prezesa Urzędu co do zakresu
obowiązku powoda oraz sposobów jego realizacji, które wywiódł z § 3
rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 19 grudnia 2005 r. Sąd stwierdził, że
powód nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku, a tym samym zasadne jest
nałożenie kary i jej wysokość
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 16 września 2008 r. oddalił apelację
powoda od powyższego wyroku Sądu pierwszej instancji.
Sąd Apelacyjny zważył, że stosownie do przepisu art. 9a ust. 1 Prawa
energetycznego w brzmieniu obowiązującym do dnia 30 września 2005 r. powód,
jako przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się obrotem energią elektryczną, był
obowiązany do zakupu w 2005 r. energii wytworzonej w odnawialnych źródłach
energii lub wytworzenia energii elektrycznej we własnych odnawialnych źródłach
energii znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i przyłączanych do
sieci. Zgodnie z tym przepisem oraz przepisem § 10 pkt 1 rozporządzenia Ministra
Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2004 r. w sprawie
szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii elektrycznej i ciepła
wytwarzanych w odnawialnych źródłach energii (Dz.U. Nr 267, poz. 2656, dalej jako
„rozporządzenie z dnia 9 grudnia 2004 r.”) powód powinien w 2005 r. osiągnąć
3,1% udział ilościowy zakupionej energii elektrycznej z odnawialnych źródeł energii
w stosunku do wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej
odbiorcom dokonującym jej zakupu na potrzeby własne. W 2005 r. powód sprzedał
odbiorcom końcowym 31.829 MWh energii elektrycznej, powinna zatem zakupić
986.699 MWh energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. W związku ze zmianą
ustawy - Prawo energetyczne od dnia 1 października 2005 r., w toku badania
realizacji przez powoda ciążącego na nim obowiązku za cały 2005 r.. uwzględniono
także ilość energii elektrycznej zakupionej przez powoda według zatwierdzonej
5
przez Prezesa Urzędu taryfy. Powód zakupił od przedsiębiorstwa S. S.A. energię
elektryczną według zatwierdzonej przez Prezesa Urzędu taryfy, którą następnie w
ilości 24.435 MWh odsprzedał odbiorcom końcowym. Zakupiona przez powoda od
przedsiębiorstwa S. S.A. energia elektryczna zawierała w swojej cenie, zgodnie z
obowiązującą taryfą, koszt zakupu 3,07% energii elektrycznej wytworzonej w
źródłach odnawialnych. W związku z powyższym zakupiona od przedsiębiorstwa S.
S.A., a następnie odsprzedana odbiorcom końcowym energia elektryczna zawierała
750.154 MWh energii elektrycznej wytwarzanej w odnawialnych źródłach energii.
Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny uznał, że powód nie wypełnił
obowiązku określonego w art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego, ponieważ nie
uzyskał i nie przedstawił Prezesowi Urzędu do umorzenia świadectw pochodzenia
energii elektrycznej na łączną ilość 236,545 MWh, powód nie uiścił również opłaty
zastępczej za brakującą ilość energii elektrycznej na konto Narodowego Funduszu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Różnica pomiędzy wymaganym
udziałem energii elektrycznej pochodzącej z odnawialnych źródeł energii w
całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej odbiorcom końcowym, a
osiągniętym przez powoda wynosi 0,743%.
Sąd Apelacyjny zważył, że zgodnie z art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego,
obowiązującym do dnia 30 września 2005 r., przedsiębiorstwo zajmujące się
obrotem lub wytwarzaniem energii elektrycznej i sprzedające tę energię odbiorcom,
którzy dokonują jej zakupu na własne potrzeby na terytorium Rzeczypospolitej -
było obowiązane, na warunkach określonych rozporządzeniu wydanym na
podstawie art. 9a ust. 6 tego Prawa, do zakupu lub wytworzenia energii
elektrycznej w źródłach odnawialnych przyłączonych do wspólnej sieci. Zgodnie
natomiast z art. 9a ust.1 Prawa energetycznego, obowiązującym od dnia 1
października 2005 r. przedsiębiorstwo energetyczne zobowiązane było do
uzyskania i przedstawienia do umorzenia Prezesowi Urzędu odpowiedniej ilości
świadectw pochodzenia energii elektrycznej lub uiszczenia opłaty zastępczej w
stosunku do energii elektrycznej sprzedanej do odbiorców końcowych. Ponadto,
zgodnie z § 3 rozporządzenia dnia 19 grudnia 2005 r. obowiązek uzyskania i
przedstawienia Prezesowi Urzędu do umorzenia świadectwa pochodzenia albo
uiszczenia opłaty zastępczej uznaje się za spełniony, jeżeli za dany rok udział
6
ilościowy sumy energii elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia, które
przedsiębiorstwo energetyczne przedstawiło do umorzenia, lub z uiszczonej przez
przedsiębiorstwo energetyczne opłaty zastępczej, w wykonanej całkowitej rocznej
sprzedaży energii elektrycznej przez to przedsiębiorstwo odbiorcom końcowym,
wynosi nie mniej niż 3,1% - w 2005 r. Podobnie regulował to przepis § 10
rozporządzenia z dnia 9 grudnia 2004 r., który stanowił, że obowiązek, o którym
mowa w art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego, uznaje się za spełniony, jeżeli udział
ilościowy zakupionej energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach
energii sprzedanej odbiorcom dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne
potrzeby, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przez
dane przedsiębiorstwo energetyczne tym odbiorcom, wynosi nie mniej niż 3,1% - w
2005 r.
Według Sądu Apelacyjnego, w istocie jedynie w konsekwencji zmiany
sposobu realizacji obowiązku zakupu energii ze źródeł odnawialnych ulegała
zmianie także treść przepisu art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego. Według
brzmienia tego przepisu wprowadzonego od dnia 1 października 2005 r. karze
podlega ten, kto nie przestrzega obowiązków uzyskania i przedstawienia do
umorzenia Prezesowi Urzędu świadectwa pochodzenia lub nie uiszcza opłaty
zastępczej, o których mowa w art. 9a ust. 1, lub nie przestrzega obowiązku zakupu
energii elektrycznej lub ciepła, o których mowa w art. 9a ust. 6-8. Brzmienie
przytoczonego przepisu dostosowywane jest więc do środka dokumentującego
wykonanie obowiązku zakupu energii, tzw. zielonej.
Analiza zmian treści przepisów art. 9a oraz art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa
energetycznego prowadzi Sąd Apelacyjny do wniosku, że ustawodawca zachował
ciągłość i konsekwencję regulacji prawnej, która wyraża się w tym, że: - po stronie
przedsiębiorstw energetycznych utrzymany został obowiązek zakupu określonej
ilości energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych;- niewykonanie
obowiązku zakupu takiej energii zagrożone jest sankcją kary pieniężnej. Od dnia 1
stycznia 2005 r. potwierdzeniem zakupu lub wytworzenia energii elektrycznej w
celu realizacji wyżej wskazanego obowiązku są natomiast w odniesieniu do części
przedsiębiorstw energetycznych umorzone świadectwa pochodzenia. Od dnia 1
7
października 2005 r. określone przedsiębiorstwa mogą zwolnić się od wykonania
wyżej wskazanego obowiązku poprzez uiszczenie opłaty zastępczej.
Sąd Apelacyjny zważył, że ustawa zmieniająca Prawo energetyczne
przewiduje, że do spraw wszczętych, a nie zakończonych stosuje się nowe
przepisy (art. 195). Natomiast brak jest prawno-materialnej normy intertemporalnej,
która wyraźnie stanowiłaby, czy i na jakiej podstawie dopuszczalne jest nałożenie
przez Prezesa Urzędu kary pieniężnej w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo
energetyczne naruszyło obowiązek prawny zakupu energii w okresie
obowiązywania art. 9a Prawa energetycznego w brzmieniu przed wprowadzeniem
zmiany od dnia 1 października 2005 r., a postępowanie i wydanie przez Prezesa
Urzędu decyzji o nałożeniu kary pieniężnej ma miejsce już po wprowadzeniu zmian
do przepisu art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego wiążących sankcję kary
pieniężnej z nieprzestrzeganiem obowiązku uzyskania i przedstawienia do
umorzenia odpowiednich świadectw lub nieuiszczeniem opłaty zastępczej oraz
nieprzestrzeganiem obowiązków zakupu energii elektrycznej, o których mowa w art.
9a ust. 6-8 Prawa energetycznego w nowym brzemieniu.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, tożsamość znamion obowiązku, którego
niewykonanie zagrożone jest sankcja kary pieniężnej (niewykonanie obowiązku
zakupu energii, czy nieprzedłożenie odpowiedniego świadectwa dokumentującego
ten zakup) nie pozwala uznać za racjonalną wykładnię, według której ustawodawca
zakładał skutek abolicyjny wobec przedsiębiorców, którzy nie wykonali obowiązku
zakupu przed dniem 1 października 2005 r. i nie nałożono na nich kary do dnia 1
października 2005 r., od którego to dnia przepis art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa
energetycznego otrzymał brzmienie wiążące sankcję ze świadectwami
pochodzenia.
Sąd Apelacyjny uznał, że skoro obowiązek przedsiębiorstw energetycznych
zakupu odpowiedniej ilości energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł i
odnawialnych co do zasady został utrzymany i jego naruszenie jest zagrożone
sankcją kary pieniężnej, powód nie został zwolniony z tego obowiązku w świetle
nowych przepisów, przeciwnie należy do grupy przedsiębiorstw zobowiązanych do
zakupu tej energii, to należy przyjąć, że jest dopuszczalne nałożenie przez
Prezesa Urzędu kary pieniężnej w sytuacji, gdy powód naruszył obowiązek zakupu
8
energii według art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego w brzmieniu obowiązującym
przed dniem 1 października 2005 r., a decyzja w sprawie nałożenia kary pieniężnej
została wydana w dniu 26 lutego 2007 r., tj. w czasie obowiązywania art. 56 ust. 1
pkt 1a Prawa energetycznego w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października
2005 r. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2004 r., sygn. akt II SK
19/04 - Dz. Urz. UOKiK 2004/3/314).
Sąd Apelacyjny ocenił, że zaskarżony wyrok i poprzedzająca go decyzja nie
naruszają zatem wskazanego prawa materialnego, w tym art. 2 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej. Jest przy tym oczywiste, że ustalenie, czy doszło do
naruszenia obowiązku zakupu odpowiedniej ilości energii elektrycznej pochodzącej
ze źródeł odnawialnych powinno być dokonane według stanu prawnego
obowiązującego w czasie, gdy obowiązek powinien być wykonany. Natomiast kara
powinna być nałożona według przepisu korzystniejszego dla powoda. W
rozpoznawanym przypadku zasady wymierzania kary pieniężnej nie uległy zmianie.
Według przepisu art. 56 ust. 3 Prawa energetycznego w brzmieniu obowiązującym
już od 1999 r. oraz obecnie, wysokość kary pieniężnej nie może przekroczyć 15%
przychodu ukaranego przedsiębiorcy, osiągniętego w poprzednim roku
podatkowym, a jeżeli kara pieniężna związana jest z działalnością prowadzoną na
podstawie koncesji, wysokość kary nie może przekroczyć 15% przychodu
ukaranego przedsiębiorcy, wynikającego z działalności koncesjonowanej,
osiągniętego w poprzednim roku podatkowym. W rozpoznawanej sprawie nie jest
kwestionowane, że kara nałożona na powoda zaskarżoną decyzją nie przekraczała
maksymalnej wysokości ustalonej zgodnie z przytoczonym przepisem. Z kolei
według art. 56 ust. 6 Prawa energetycznego ustalając wysokość kary Prezes
Urzędu uwzględnia stopień szkodliwości czynu, stopi zawinienia oraz
dotychczasowe zachowanie podmiotu i jego możliwości finansowe. W decyzji
Prezes Urzędu wskazał kryteria, jakimi kierował się nakładając na powoda karę w
wysokości 73.802,04 zł. Kara w takiej wysokości, stanowiąca 1,7377% przychodu
Spółki w 2005 r. z działalności koncesjonowanej, nie może być, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, poczytana za wygórowana.
Powód zaskarżył powyższy wyrok w całości skargą kasacyjną, w której
zarzucił:
9
1. naruszenie prawa materialnego, tj. art. 9a ust 1 Prawa energetycznego , w
brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt. 13 ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie
ustawy - Prawo energetyczne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr
63 poz. 552), który zgodnie z art. 24 tej ustawy wszedł w życie 1 października 2005
r., poprzez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu polegające na ustaleniu, że
przedsiębiorstwo energetyczne miało obowiązek uzyskać i przedstawić do
umorzenia Prezesowi Urzędu świadectwo pochodzenia energii elektrycznej
wytworzonej w odnawialnych źródłach energii albo uiszczenia opłaty zastępczej za
okres 2005 r. a w konsekwencji powyższego ustalenia nałożenie na
przedsiębiorstwo energetyczne kary pieniężnej za niewykonanie tego obowiązku w
2005 r., tj. za okres od 1 stycznia 2005 r. do 31 grudnia 2005 r.
2. naruszenia prawa materialnego, tj. art. 56 ust. 1 pkt 1a) Prawa energetycznego,
w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 45) ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie
ustawy -Prawo energetyczne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. Nr
63 poz. 552), który zgodnie z art. 24 tej ustawy wszedł w życie 1 października 2005
r.) poprzez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu polegające na ustaleniu, że
określone tym przepisem przesłanki zastosowania przez Prezesa Urzędu Regulacji
Energetyki kary pieniężnej mają zastosowanie w niniejszej sprawie.
3. naruszenie § 3 rozporządzenia z dnia 19 grudnia 2005 r. , określającego sposób
ustalenia czy spełniony został obowiązek z art. 9a ust 1 Prawa energetycznego,
poprzez niewłaściwe zastosowanie tego przepisu, polegające na ustaleniu w
niniejszej sprawie udziału ilościowego (w wysokości 3,1% - za 2005 r.) sumy energii
elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia, które przedsiębiorstwo
energetyczne przedstawiło do umorzenia lub uiszczonej przez to przedsiębiorstwo
opłaty zastępczej w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej
odbiorcom końcowym za okres 2005 r. - a w konsekwencji ustalenia, iż
przedsiębiorstwo energetyczne w 2005 r. nie osiągnęło 3,1% udziału - nałożenie
kary pieniężnej.
4. naruszenie zasady nieretroaktywności zawartej w art. 2 Konstytucji stanowiącym,
że Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym.
Wskazując na powyższe podstawy kasacyjne, powód wniósł o uchylenie
zaskarżonego wyroku w całości i zmianę poprzedzającego go wyroku Sądu
10
Okręgowego w W.-Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów z dnia 16 stycznia
2008 r. poprzez uchylenie zaskarżonej decyzji.
Prezes Urzędu w odpowiedzi na skargę kasacyjna powoda wniósł o jej
oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy powód był obowiązany uzyskać i
przedstawić do umorzenia Prezesowi Urzędu świadectwo pochodzenia energii
elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii lub uiścić opłatę
zastępczą za rok 2005.
Zgodnie z przepisem art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego, w brzmieniu do
dnia 30 września 2005 r., „Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się
wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedające tę energię
odbiorcom, którzy dokonują jej zakupu na własne potrzeby na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązane, w zakresie określonym w przepisach
wydanych na podstawie ust. 6, do: 1) zakupu energii elektrycznej wytworzonej w
odnawialnych źródłach energii lub 2) wytworzenia energii elektrycznej we własnych
odnawialnych źródłach energii - znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej i przyłączonych do sieci.:, stosownie zaś do ust. 5 tego przepisu
„Potwierdzeniem zakupu lub wytworzenia energii elektrycznej w celu realizacji
obowiązku, o którym mowa w ust. 1, są umorzone świadectwa pochodzenia, o
których mowa w art. 9e ust. 1.” Nie ma zatem wątpliwości, że przedsiębiorstwo, o
którym mowa w tym przepisie, było obowiązane do zakupu lub wytworzenia energii
elektrycznej w odnawialnych źródłach energii, a dowodem wykonania tego
obowiązku było umorzone świadectwo pochodzenia.
Przepis art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego, w brzmieniu obowiązującym od
dnia 1 października 2005 r. stanowił natomiast, że” Przedsiębiorstwo energetyczne
zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej lub jej obrotem i sprzedające tę
energię odbiorcom końcowym, przyłączonym do sieci na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązane, w zakresie określonym w przepisach
wydanych na podstawie ust. 9: 1) uzyskać i przedstawić do umorzenia Prezesowi
11
Urzędu Regulacji Energetyki świadectwo pochodzenia, o którym mowa w art. 9e
ust. 1, albo 2) uiścić opłatę zastępczą, obliczoną w sposób określony w ust. 2.”
Zgodnie zaś z art. 9e ust. 1 „Potwierdzeniem wytworzenia energii elektrycznej w
odnawialnym źródle energii jest świadectwo pochodzenia tej energii, zwane dalej
„świadectwem pochodzenia".”
Trafnie przyjmuje Sąd Apelacyjny, że ustawodawca zachował ciągłość i
konsekwencję regulacji prawnej, która wyraża się w tym, że po stronie
przedsiębiorstw energetycznych utrzymany został obowiązek zakupu określonej
ilości energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Uległ natomiast
zmianie jedynie sposób potwierdzenia wykonania tego obowiązku, bowiem o ile od
dnia 1 stycznia 2005 r. potwierdzeniem zakupu lub wytworzenia energii
elektrycznej w celu realizacji wyżej wskazanego obowiązku były tylko umorzone
świadectwa pochodzenia, o tyle od dnia 1 października 2005 r. określone
przedsiębiorstwa mogą zwolnić się od wykonania tego obowiązku także poprzez
uiszczenie opłaty zastępczej. W konsekwencji, przepis art. 9a Prawa
energetycznego w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2005 r. jest
względniejszy dla przedsiębiorstwa zarówno dlatego, że w ogóle przewiduje
alternatywny – w stosunku do umorzonego świadectwa pochodzenia – sposób
zwolnienia się z obowiązku zakupu energii ze źródeł odnawialnych, jak i dlatego,
że uiszczenie opłaty jest dla przedsiębiorstwa energetycznego sposobem
proporcjonalnie łatwiejszym, niewymagającym decyzji administracyjnej Prezesa
Urzędu. Podobne stanowisko przyjął Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z
dnia 6 listopada 2009 r. III SZP 2/09 (Biul.SN 2009/11/24), stwierdzając, że „W
analizie treści normatywnej zobowiązania (obowiązku), pomimo nowej jego
konstrukcji także zachodzi podobieństwo co do istoty zobowiązania. Te same
podmioty, do tego samego przedmiotu są nadal zobowiązane do celowo tak samo
naznaczonego udziału w obrocie energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z
wytwarzaniem ciepła (obecnie energią elektryczną wytworzoną w jednostkach
kogeneracji). W zakresie omawianego zobowiązania w jego ujęciu normatywnym
obowiązek zakupu określonych ilości energii elektrycznej wytworzonej w
skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła zamieniony został na obowiązek uzyskania i
przedstawienia do umorzenia określonej ilości (wartości) świadectw pochodzenia z
12
kogeneracji lub uiszczenia opłaty zastępczej według określonych zasad. Są to
zmiany ważkie, ale jest to tylko nowa konstrukcja tego samego zobowiązania, nie
uchylająca jego istoty związanej z celem regulacji. Podmiot zobowiązany w nowej
regulacji - ma do swej dyspozycji alternatywny, finansowy sposób wywiązania się
z zobowiązania poprzez uiszczenie odpowiedniej opłaty zastępczej, a zamiast
bezpośredniego zakupu określonej energii - ma uzyskać specjalne dokumenty,
odzwierciedlające stosowny udział w obrocie tą specjalną energią.”
Istotnie, rozporządzenie wykonawcze do przepisu art. 9a w brzmieniu
uwzględniającym zmiany dokonane ustawą z dnia 10 marca 2005 r., tj.
rozporządzenie z dnia 19 grudnia 2005 r. weszło w życie z po upływie 14 dni od
dnia ogłoszenia, tj. 14 dni od dnia 29 grudnia 2005 r. Oznacza to, że zgodnie z art.
21 tej ustawy, który stanowi, że: „ Przepisy wykonawcze wydane przed dniem
wejścia w życie niniejszej ustawy na podstawie upoważnień zmienionych tą
ustawą zachowują moc do czasu wejścia w życie przepisów wykonawczych
wydanych na podstawie upoważnień, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą”, w
2005 roku obowiązywało rozporządzenie z dnia 9 grudnia 2004 r. Jednakże,
zgodnie z § 3 rozporządzenia dnia 19 grudnia 2005 r. obowiązek uzyskania i
przedstawienia Prezesowi Urzędu do umorzenia świadectwa pochodzenia albo
uiszczenia opłaty zastępczej uznaje się za spełniony, jeżeli za dany rok udział
ilościowy sumy energii elektrycznej wynikającej ze świadectw pochodzenia, które
przedsiębiorstwo energetyczne przedstawiło do umorzenia, lub z uiszczonej przez
przedsiębiorstwo energetyczne opłaty zastępczej, w wykonanej całkowitej rocznej
sprzedaży energii elektrycznej przez to przedsiębiorstwo odbiorcom końcowym,
wynosi nie mniej niż 3,1% - w 2005 r. Podobnie regulował to przepis § 10
rozporządzenia z dnia 9 grudnia 2004 r. , który stanowił, że obowiązek, o którym
mowa w art. 9a ust. 1 Prawa energetycznego, uznaje się za spełniony, jeżeli udział
ilościowy zakupionej | energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach
energii sprzedanej odbiorcom dokonującym zakupu energii elektrycznej na własne
potrzeby, w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej przez
dane przedsiębiorstwo energetyczne tym odbiorcom, wynosi nie mniej niż 3,1% -
w 2005 r.
13
Należy zatem stwierdzić, że powód w całym 2005 r. był obowiązany do
zakupu energii elektrycznej wytworzonej w odnawialnych źródłach energii i
obowiązku tego nie wykonał, a wskazane wyżej zmiany art. 9a Prawa
energetycznego nie spowodowały ani uchylenia ani tym bardziej zaostrzenia tego
obowiązku w stosunku do przedsiębiorstw takich jak powód ani tym bardziej,
wbrew twierdzeniom powoda, z dniem 1 października 2005 r. nie nałożono na
powoda dodatkowego obowiązku: „przedstawienia do umorzenia Prezesowi URE
świadectwa pochodzenia, o którym mowa w art. 9e ust. 1, alternatywnie
obowiązek uiszczenia opłaty zastępczej.”
W rozpoznawanej sprawie jest sporne, czy przepis art. 56 ust. 1 pkt 1a w
brzmieniu obowiązującym od 1 października 2005 r. mógł mieć zastosowanie jako
podstawa prawna nałożenia na powoda kary pieniężnej za niewykonanie w całym
2005 r. określonego w art. 9a Prawa energetycznego obowiązku zakupu energii
ze źródeł odnawialnych. Przepis art. 56 ust. 1 pkt 1 w brzmieniu obowiązującym
od dnia 1 października 2005 r. stanowił, że . Karze pieniężnej podlega ten, kto:
(…) nie przestrzega obowiązków uzyskania i przedstawienia do umorzenia
Prezesowi URE świadectwa pochodzenia lub nie uiszcza opłaty zastępczej, o
których mowa w art. 9a ust. 1, lub nie przestrzega obowiązków zakupu energii
elektrycznej lub ciepła, o których mowa w art. 9a ust. 6-8.” Przepis ten w brzmieniu
obowiązującym do dnia 30 września 2005 r. stanowił, że „Karze pieniężnej
podlega ten, kto: (...) nie przestrzega obowiązków zakupu lub wytworzenia energii
elektrycznej lub ciepła, nałożonych przepisami art. 9a.”
Problem, czy przepis art. 56 ust. 1 pkt 1a w brzmieniu obowiązującym od
dnia 1 października 2005 r. może mieć zastosowanie do sytuacji powoda w
okresie od dnia 1 stycznia 2005 r. do dnia 1 października 2005 r. jest
zagadnieniem prawa intertemporalnego. Sąd Apelacyjny trafnie zważył, że ustawa
zmieniająca Prawo energetyczne wprawdzie przewidywała, że do spraw
wszczętych, a nie zakończonych stosuje się nowe przepisy (art. 195), to jednak.
nie zawierała prawno-materialnej normy intertemporalnej, która wyraźnie
stanowiłaby, czy i na jakiej podstawie dopuszczalne jest nałożenie przez Prezesa
Urzędu kary pieniężnej w sytuacji, gdy przedsiębiorstwo energetyczne naruszyło
obowiązek prawny zakupu energii w okresie obowiązywania art. 9a Prawa
14
energetycznego w brzmieniu przed wprowadzeniem zmiany od dnia 1
października 2005 r., a postępowanie i wydanie przez Prezesa Urzędu decyzji o
nałożeniu kary pieniężnej miało miejsce już po wprowadzeniu zmian do przepisu
art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego wiążących sankcję kary pieniężnej z
nieprzestrzeganiem obowiązku uzyskania i przedstawienia do umorzenia
odpowiednich świadectw lub nieuiszczeniem opłaty zastępczej oraz
nieprzestrzeganiem obowiązków zakupu energii elektrycznej, o których mowa w
art. 9a ust. 6-8 Prawa energetycznego w nowym brzemieniu.
Należy w związku z tym przyjąć, że w sprawach nakładania kar pieniężnych
na podstawie Prawa energetycznego zasadą jest działanie ustawy nowej,
obowiązującej w czasie orzekania przez Prezesa Urzędu o wymierzeniu kary
pieniężnej, ponieważ bardziej odpowiada to woli ustawodawcy (orzeczenie TK z
31 stycznia 1996 r., OTK ZU 1996, nr 1, poz. 2). W niniejszej sprawie jest
bezsporne, że nowe brzmienie art. 56 ust. 1 pkt 1a, obowiązujące od dnia 1
października 2005 r., nie spowodowało wprawdzie uchylenia karalności
niewykonania obowiązku z art. 9a, lecz mimo to ustawa nowa ma zastosowanie w
niniejszej sprawie, ponieważ jest względniejsza dla przedsiębiorcy
energetycznego, a co najmniej stabilizuje karalność na dotychczasowym
poziomie( por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 marca 2004 r. III SK 19/04).. Nie
można przy tym uznać, jakoby względniejsze były przepisy dotychczasowe. Skoro
zatem nowa ustawa nie pogarsza sytuacji przedsiębiorstw energetycznych w
odniesieniu do obowiązku określonego w art. 9a Prawa energetycznego w
stosunku do stanu ukształtowanego przed dniem 1 października 2005 r., to upada
również podniesiony przez powoda zarzut naruszenia zasady nieretroakcji w
rozumieniu przyjętym w wyroku TK z 17 grudnia 1997 r. K 22/96 (OTK 1997/5-
6/71).
Trafnie przy tym podkreśla Sąd Apelacyjny, że tożsamość znamion
obowiązku, którego niewykonanie zagrożone jest sankcja kary pieniężnej
(niewykonanie obowiązku zakupu energii, czy nieprzedłożenie odpowiedniego
świadectwa dokumentującego ten zakup) nie pozwala uznać za racjonalną
wykładnię, według której ustawodawca zakładał skutek abolicyjny wobec
przedsiębiorców, którzy nie wykonali obowiązku zakupu przed dniem 1
15
października 2005 r. i nie nałożono na nich kary do dnia 1 października 2005 r., od
którego to dnia przepis art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego otrzymał
brzmienie wiążące sankcję ze świadectwami pochodzenia.
Biorąc powyższe pod rozwagę Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.