Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 250/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 marca 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Józef Iwulski
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku S. R.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w P.
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 marca 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 marca 2009 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 listopada 2008 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w P. zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
2
- Oddziału w P. z dnia 30 czerwca 2008 r. i przyznał S. R. prawo do emerytury od
dnia 8 maja 2008 r. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawca (ur. 25 kwietnia 1947 r.) od 1 stycznia 2002 r. prowadzi
działalność gospodarczą. Decyzją z dnia 6 czerwca 2005 r. organ rentowy przyznał
wnioskodawcy rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy na okres od 24 maja
2005 r. do 30 września 2010 r. Łączny okres zatrudnienia wnioskodawcy na
przestrzeni lat 1965-2008 wyniósł 39 lat, 9 miesięcy i 1 dzień, w tym 32 lata, 2
miesiące i 11 dni okresów składkowych oraz 7 lat, 6 miesięcy i 20 dni okresów
nieskładkowych, natomiast okres ubezpieczenia z tytułu pozostawania w stosunku
pracy wyniósł 33 lata, 7 miesięcy i 23 dni. Na skutek wniosku o przyznanie prawa
do emerytury z dnia 8 maja 2008 r. organ rentowy uznał, że wnioskodawca nie
spełnia przesłanek jej uzyskania określonych w art. 27 i 28 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W ocenie Sądu Okręgowego, wnioskodawca spełnił wszystkie warunki
uzyskania prawa do emerytury ustanowione w art. 29 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 tej
ustawy, gdyż osiągnął wiek powyżej 60 lat, wykazał okresy składkowe i
nieskładkowe w wymiarze powyżej 35 lat i w dniu złożenia wniosku o emeryturę
miał prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy. Zdaniem tego Sądu,
dodatkowy warunek w postaci uznania całkowitej niezdolności do pracy dotyczy
jedynie tych ubezpieczonych, którzy mają co najmniej 25-letni okres składkowy i
nieskładkowy, ale nie osiągnęli stażu w wymiarze 35 lat. Także wymóg aby w
okresie ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym pozostawać w stosunku pracy co
najmniej przez 6 miesięcy nie odnosi się do osób, które w dacie złożenia wniosku
legitymowały się ustalonym prawem do renty.
Wyrokiem z dnia 27 marca 2009 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego od powyższego wyroku.
Sąd Apelacyjny wskazał, że po pierwsze - w dniu zgłoszenia wniosku o
emeryturę wnioskodawca był uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy,
które to świadczenie było związane z poprzednim wieloletnim okresem zatrudnienia
pracowniczego i równie długim okresem ubezpieczenia społecznego, a po drugie -
na skutek nowelizacji art. 9 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
3
ubezpieczeń społecznych, polegającej na dodaniu ust. 4c o treści: „osoby
prowadzące pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, mające
ustalone prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy podlegają obowiązkowo
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym do czasu ustalenia prawa do
emerytury", wnioskodawca od 1 stycznia 2008 r. podlegał takim ubezpieczeniom z
tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności polegającej na wynajmie lokali. O
„nowym" zakresie ubezpieczenia, już nie tylko zdrowotnego, wnioskodawca
dowiedział się z opóźnieniem i przy okazji starań o emeryturę na podstawie art. 29
ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
W ocenie Sądu drugiej instancji, przepis ten „jest dość złożony”, gdyż oprócz
zróżnicowania warunków w zakresie wieku i stażu (okresu) składkowego i
nieskładkowego uzależnionego od płci ubezpieczonych, zawiera dodatkowe
przesłanki w ustępie 2, po czym w ustępie 3 stanowi, że spełnienia tych ostatnich
warunków nie wymaga się od ubezpieczonych, którzy przez cały wymagany okres,
o którym mowa w ust. 1 pkt 1 i 2, podlegali ubezpieczeniu społecznemu lub
ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu pozostawania w stosunku pracy.
Skoro jednak nie ulega wątpliwości, że wnioskodawca spełnił podstawowe warunki
określone w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych, gdyż urodził się przed 1 stycznia 1949 r., wiek 60 lat osiągnął 25
kwietnia 2007 r. i legitymuje się ponad 35-letnim okresem składkowym i
nieskładkowym, to nabył prawo do dochodzonego świadczenia. Nadto ostatni
status wnioskodawcy jako ubezpieczonego przed zgłoszeniem wniosku o
emeryturę to status pracownika, gdyż uprawnienia do renty z tytułu niezdolności do
pracy zwalniają go od spełnienia warunku określonego w art. 29 ust. 2 pkt 2
ustawy, a składając wniosek o emeryturę w dniu 8 maja 2008 r. i podlegając
nowemu tytułowi ubezpieczenia emerytalnego i rentowym od 1 stycznia 2008 r.
wnioskodawca wszedł w piąty miesiąc takiego ubezpieczenia. Zatem okres
ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym i tak
należy odnieść do ostatniego ubezpieczenia pracowniczego zakończonego
rozwiązaniem umowy o pracę. Z kolei linia zawodowa wnioskodawcy (studia a
następnie praca zgodna z wykształceniem) przemawia za przyjęciem, że spełnił on
także warunek określony w art. 29 ust. 2 pkt 1 ustawy. Zaskakujące obowiązkowe
4
ubezpieczenie z tytułu pozarolniczej działalności to kwestia niezamierzonego
przypadku, a nie świadomego wyboru, zwłaszcza gdy się uwzględni, że nowelizacja
art. 9 ust. 4c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych była kilkakrotnie
przesuwana w czasie (1 styczeń 2007 r., 1 lipiec 2007 r., 1 stycznia 2008 r.).
Odmowa przyznania wnioskodawcy emerytury mogłaby oznaczać brak
wewnętrznej spójności przepisów ustawy systemowej i ustawy emerytalnej oraz
podważyć konstytucyjność nowelizacji art. 29 tej drugiej.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku organ rentowy zarzucił
naruszenie prawa materialnego, przez niewłaściwe zastosowanie art. 29 ust. 1 pkt
2 i ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych polegające na przyznaniu prawa do emerytury w
niższym wieku mężczyźnie, który ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę
nie był pracownikiem, a ostatnim tytułem podlegania ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym było prowadzenie działalności gospodarczej.
Wskazując na powyższy zarzut skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego
wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w całości i orzeczenie do
co istoty sprawy przez oddalenie odwołania oraz o orzeczenie o zwrocie
wypłaconej emerytury za okres od 8 maja 2008 r.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że art. 29 powołanej wyżej
ustawy przewiduje emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym dla osób
spełniających dodatkowe warunki określone w ust. 2 tego przepisu, w pierwszym
rzędzie określonego w pkt 1 wymagania, aby ostatnim tytułem ubezpieczenia był
stosunek pracy. Wnioskodawca nie spełnia również warunku z art. 29 ust. 3
ustawy, gdyż okres jego ubezpieczenia pracowniczego wynosi 33 lata, 7 miesięcy i
23 dni zamiast wymaganych 35 lat.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona.
Stosownie do art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U.
z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, powoływanej dalej jako ustawa o emeryturach i
rentach lub ustawa emerytalna) w brzmieniu nadanym z dniem 1 lipca 2004 r.
ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
5
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121,
poz. 1264, zwanej dalej ustawą zmieniającą) oraz z dniem 8 maja 2008 r. - ustawą
z dnia 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr 67, poz. 411), mężczyzna urodzony przed
dniem 1 stycznia 1949 r., który nie osiągnął wieku emerytalnego określonego w art.
27 pkt 1 tej ustawy, może przejść na emeryturę po osiągnięciu wieku 60 lat, jeżeli
ma co najmniej 35-letni okres składkowy i nieskładkowy albo jeżeli ma co najmniej
25-letni okres składkowy i nieskładkowy oraz został uznany za całkowicie
niezdolnego do pracy. Przepis art. 29 ust. 2 ustawy określa kolejne warunki
wymagane do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, po pierwsze - bycie
pracownikiem ostatnio przed zgłoszeniem wniosku o emeryturę (pkt 1) oraz po
drugie - pozostawanie w stosunku pracy co najmniej przez 6 miesięcy w okresie
ostatnich 24 miesięcy podlegania ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniom
emerytalnemu i rentowym, chyba że w dniu zgłoszenia wniosku o emeryturę
ubezpieczony jest uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy (pkt 2).
Spełnienia warunków określonych w ust. 2 nie wymaga się od ubezpieczonych,
którzy przez cały wymagany okres, o którym mowa w ust. 1, podlegali
ubezpieczeniu społecznemu lub ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym z tytułu
pozostawania w stosunku pracy (art. 29 ust. 3).
Nie budzi wątpliwości, że prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie
art. 29 ustawy emerytalnej przysługuje wyłącznie ubezpieczonym z tytułu
pozostawania w stosunku pracy. Takie świadczenie nie przysługuje zatem
ubezpieczonym z innych tytułów, w tym także z tytułu prowadzenia działalności
gospodarczej. Po dokonaniu ustawą zmieniającą nowelizacji art. 29 ustawy
emerytalnej nie ma również w judykaturze Sądu Najwyższego wątpliwości co do
tego, że prawo do wcześniejszej emerytury zostało jednoznacznie powiązane z
kryterium ubezpieczenia pracowniczego w okresie poprzedzającym złożenie o nią
wniosku, stanowiącego - w przypadku tego świadczenia - konieczny element
nabycia do niego prawa. Istnieje zatem ścisły związek pomiędzy ubezpieczeniem
pracowniczym a prawem do wcześniejszej emerytury nabywanej na warunkach
określonych w art. 29 ustawy o emeryturach i rentach, przewidzianej jedynie dla tej
kategorii ubezpieczonych. Zastosowanie kryterium statusu posiadanego przez
6
ubezpieczonego przed złożeniem wniosku, w powiązaniu z okresem ubezpieczenia
poprzedzającym to złożenie - choć stanowi zawężenie zakresu podmiotowego w
zakresie wcześniejszego przechodzenia na emeryturę - zostało uznane przez
Trybunał Konstytucyjny za nienaruszające zasad równości i sprawiedliwości
społecznej (por. wyrok z dnia 12 września 2000 r., K 1/00, OTK 2000 nr 6, poz.
185). Poszerzoną argumentację omawianej kwestii zawiera uzasadnienie uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 2009 r., I UZP 7/09
(niepublikowanej), w którym stwierdzono, że warunek określony w art. 29 ust. 2 pkt
1 ustawy emerytalnej spełnia tylko ten ubezpieczony, który ostatnio przed
złożeniem wniosku podlegał ubezpieczeniom społecznym w związku z
zatrudnieniem w charakterze pracownika (por. także uzasadnienie wyroku z dnia 4
listopada 2008 r., I UK 108/08, LEX nr 490371). Co prawda zarówno wskazana
uchwała jak i wyrok odnoszą się do ubezpieczonych, których ostatnim tytułem
podlegania ubezpieczeniom społecznym była umowa zlecenia, jednakże
zaprezentowana w nich argumentacja ma we wskazanym zakresie charakter
uniwersalny i w pełni znajduje zastosowanie również do tych ubezpieczonych,
których ostatnim tytułem podlegania ubezpieczeniom przed złożeniem wniosku o
wcześniejszą emeryturę było prowadzenie działalności gospodarczej.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji wyroku na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c.