Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II BP 15/09
POSTANOWIENIE
Dnia 7 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa M. K., P. K., A. K.
przeciwko Izbie Skarbowej we W.
o zapłatę wynagrodzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 kwietnia 2010 r.,
skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia powodów
od postanowienia Sądu Okręgowego we W.
z dnia 22 października 2008 r.,
odrzuca skargę.
UZASADNIENIE
Powodowie M. K., P. K. i A. K. – następcy prawni E. K. - wnieśli skargę o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia - postanowienia
Sądu Okręgowego Sądu Pracy we W. z dnia 22 października 2008 r., którym
odrzucono apelację powodów od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych we W. z dnia 30 lipca 2008 r.
Skargę oparto na zarzutach naruszenia prawa procesowego, a mianowicie
art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c., z uwagi na jego błędne zastosowanie i uznanie, że
pomiędzy współspadkobiercami, którzy wstąpili do procesu w miejsce
spadkodawcy zachodzi współuczestnictwo formalne, mimo że nie przeprowadzono
2
działu spadku, a dochodzone roszczenie wchodzi w skład masy spadkowej i art. 72
§ 1 pkt 1 k.p.c., ze względu na jego bezzasadne niezastosowanie, mimo że
pomiędzy powodami zachodzi współuczestnictwo materialne, a także na zrzutach
naruszenia prawa materialnego – art. 4 ust. 1 zdanie 2 ustawy o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) - poprzez jego
błędne zastosowanie i ustalenie, że każdy z powodów wstępujących w miejsce
spadkodawcy, mimo braku działu spadku, powinien uiścić osobną opłatę od
wniesionej apelacji. W konsekwencji Sąd drugiej instancji uznał, że pełnomocnik
powodów uiścił zaniżoną opłatę od apelacji (niższą niż wymagane 90 zł) i na mocy
art. 1302
§ 3 k.p.c. zaskarżonym postanowieniem odrzucił apelację.
Uprawdopodabniając wyrządzenie szkody spowodowanej wydaniem
zaskarżonego postanowienia, powodowie wskazali, w pierwszej kolejności, że
odrzucenie wniesionej apelacji - jako nieprawidłowo opłaconej - spowodowało, że
roszczenie o zasądzenie kwoty 5.518,84 zł. z tytułu różnicy w wynagrodzeniu
wypłaconym w związku z przeniesieniem E. K. na inne stanowisko, a kwotą, jaką
otrzymywał on przed przeniesieniem, nie mogło być ponownie rozpoznane. Wyrok
Sądu Rejonowego jest wadliwy, bowiem zapadł na skutek błędnej interpretacji art.
10 ust. 1b ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.), czego
potwierdzeniem jest jego wykładnia dokonana przez Sąd Najwyższy we
wskazanych w skardze orzeczeniach, jak również wykładnia przedstawiona w
orzeczeniach Naczelnego Sądu Administracyjnego. Uwzględnienie tego kierunku
wykładni prowadziłoby do zasądzenia na rzecz powodów powyższej kwoty.
Niewątpliwe błędy i uchybienia, jakich dopuścił się sąd pierwszej instancji, nie mogą
zostać usunięte, co oznacza szkodę niematerialną polegająca na pozbawieniu
powodów praw podmiotowych do dwuinstancyjnego sądownictwa w kwocie
5.518,84 zł., tj. wartości dochodzonego roszczenia.
Ponadto skarżący wskazali także, że uprawomocnienie się wyroku Sądu
pierwszej instancji wskutek odrzucenia apelacji powodów spowoduje, że nie
zostanie im wypłacona, należna, ich zdaniem, dochodzona kwota 5.518,84 zł., co
oznacza szkodę w postaci utraconych korzyści, które weszłyby do masy
spadkowej.
3
Skarżący wskazali także, że wzruszenie zaskarżonego postanowienia w
drodze innych środków prawnych nie było i nie jest możliwe.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 4241
§ 1 k.p.c., skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia przysługuje od prawomocnego orzeczenia Sądu drugiej
instancji kończącego postępowanie w sprawie, gdy przez jego wydanie stronie
została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego orzeczenia w drodze
przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Skarga
powinna zawierać: 1) oznaczenie orzeczenia, od którego jest wniesiona, ze
wskazaniem, czy jest ono zaskarżone w całości lub w części, 2) przytoczenie jej
podstaw oraz ich uzasadnienie, 3) wskazanie przepisu prawa, z którym zaskarżone
orzeczenie jest niezgodne, 4) uprawdopodobnienie wyrządzenia szkody,
spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy, 5) wykazanie,
że wzruszenie zaskarżonego orzeczenia w drodze innych środków prawnych nie
było i nie jest możliwe, 6) wniosek o stwierdzenie niezgodności orzeczenia z
prawem (art. 4245
§ 1 k.p.c.).
Niniejsza skarga nie spełnia warunku przewidzianego w art. 4245
§ 1 pkt 4
k.p.c. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia
przysługuje od prawomocnego orzeczenia Sądu drugiej instancji kończącego
postępowanie w sprawie, gdy przez wydanie tego orzeczenia stronie została
wyrządzona szkoda. Stosownie do art. 77 ust. 1 Konstytucji każdy ma prawo do
wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej. Wprowadzona do Kodeksu postępowania
cywilnego (por. przepisy części pierwszej, księgi pierwszej, tytułu VI - dział VIII)
skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia łącznie z
dodaniem nowego uregulowania w Kodeksie cywilnym (por. art. 4171
k.c.) stanowią
ustawowe określenie powyższej zasady konstytucyjnej w odniesieniu do
wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez wydanie niezgodnego z prawem
orzeczenia sądowego. Według art. 4171
§ 2 k.c., jeżeli szkoda została wyrządzona
przez wydanie prawomocnego orzeczenia, jej naprawienia można żądać po
4
stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jego niezgodności z prawem. Właściwym
postępowaniem, o którym mowa w art. 4171
§ 2 k.c. jest określone przepisami
wskazanego działu VIII postępowanie ze skargi o stwierdzenie niezgodności z
prawem prawomocnego orzeczenia. W postępowaniu tym nie chodzi o uchylenie
niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia, ale wyłącznie - w razie
uwzględnienia skargi - o stwierdzenie, że orzeczenie w zaskarżonym zakresie jest
niezgodne z prawem (art. 42411
§ 2 k.p.c.), ażeby w ten sposób stworzyć podstawę
naprawienia szkody (art. 417 1
§ 2 k.c.). Naprawienie szkody jest celem
postępowania ze skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia i dlatego warunkiem tego postępowania, jego zasadniczą przesłanką
jest to, że przez wydanie niezgodnego z prawem prawomocnego orzeczenia
została wyrządzona szkoda (por. art. 4241
§ 1 k.p.c.). W art. 4244
expressis verbis
określono, że skargę można oprzeć na podstawie naruszeń prawa materialnego lub
przepisów postępowania, które spowodowały niezgodność orzeczenia z prawem,
"gdy przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda".
W kontekście celu i przesłanki skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia należy określić znaczenie wymagania z art. 4245
§ 1 pkt
4 k.p.c. co do uprawdopodobnienia wyrządzenia szkody, spowodowanej przez
wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy. Fakt wyrządzenia szkody,
spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga dotyczy jest warunkiem
wstępnym postępowania ze skargi, jest przyczyną tego postępowania, którą trzeba
- na zasadzie uprawdopodobnienia - wyjaśnić już na samym początku. Bez
zaistnienia szkody, prowadzenie tego postępowania nie ma sensu - nie zmierzałoby
przecież do wyznaczonego mu celu. Stąd też w razie nieuprawdopodobnienia
wyrządzenia szkody, spowodowanej przez wydanie orzeczenia, którego skarga
dotyczy, zbędne byłoby rozpoznawanie podstawy skargi, a właściwe staje się
odrzucenie skargi jako niespełniającej wymagania określonego w art. 4245
§ 1 pkt 4
k.p.c. (por. art. 4248
§ 1. k.p.c.). W uzasadnieniu postanowienia z dnia 11 sierpnia
2005 r., III CNP 4/05 (OSNC 2006 nr 1, poz. 16), Sąd Najwyższy wskazał, że
uprawdopodobnienie szkody oznacza po pierwsze złożenie przez skarżącego
oświadczenia, iż szkoda wystąpiła - ze wskazaniem jej rodzaju i rozmiaru oraz po
drugie uwiarygodnienie tego oświadczenia (twierdzenia) przez powołanie
5
uprawdopodobniających je (uzasadniających) faktów i dowodów.
Uprawdopodobnienie musi zachować walor wiarygodności ażeby w świetle reguł
logiki i doświadczenia życiowego, ze wskazanych w skardze faktów dotyczących
czasu wyrządzenia szkody, jej postaci, związku doznanego uszczerbku z wydaniem
orzeczenia, którego skarga dotyczy - możliwe było rozeznanie co do podstawowej
przesłanki skargi (por. szczegółowe wyjaśnienia zawarte w uzasadnieniach
postanowień Sądu Najwyższego: z dnia 11 stycznia 2006 r., II CNP 13/05 - OSNC
2006 nr 6, poz. 110, z dnia 31 stycznia 2006 r., IV CNP 38/05 - OSNC 2006 nr 7-8,
poz. 141, z dnia 27 lipca 2006 r., II BP 11/06 - OSNP 2007 nr 15-16, poz. 223).
Przedstawione przez powodów uprawdopodobnienie poniesionej szkody nie
odnosi się do wydania postanowienia Sądu Okręgowego z dnia 22 października
2008 r., ale ma związek z wydaniem przez Sąd pierwszej instancji innego
orzeczenia (wyroku z dnia 30 lipca 2007 r.), w wyniku, którego, jak twierdzą
skarżący, ponieśli szkodę polegającą na uszczupleniu masy spadkowej z uwagi na
uprawomocnienie się wyroku Sądu pierwszej instancji oddalającego ich
powództwo. Jej równowartość to kwota dochodzonego roszczenia. W skardze
wywodzi się, że apelacja skarżących była niewątpliwie zasadna z uwagi na to, że
wyrok Sądu pierwszej instancji jest wadliwy, sprzeczny z literalnym brzmieniem art.
10 ust. 1b ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów
państwowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 86, poz. 953 ze zm.), a także nie
uwzględnia kierunku jego wykładni dokonanej przez Sąd Najwyższy.
Kwestionowane postanowienie zamknęło powodom możliwość kontroli instancyjnej
(apelacyjnej) wyroku Sądu pierwszej instancji. W konsekwencji istnieje
prawomocny wyrok Sądu Okręgowego korzystający z powagi rzeczy osądzonej
(art. 365 i art. 366 k.p.c.). Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27
stycznia 2006 r., II CNP 18/05 (OSNC 2006, nr 7-8, poz. 139), postanowienie Sądu
drugiej instancji oddalające zażalenie na postanowienie Sądu pierwszej instancji
odrzucające skargę o wznowienie postępowania może być przedmiotem skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia tylko wtedy, gdy
szkoda została wyrządzona przez wydanie tego orzeczenia, a nie przez wydanie
orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowania. Stanowisko to potwierdził
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 27 lipca 2007 r., I BU 6/07 (OSNP 2008 nr
6
17-18, poz. 271), stwierdzając, że postanowienie sądu drugiej instancji oddalające
zażalenie na postanowienie odrzucające skargę o wznowienie postępowania jest
orzeczeniem, które bezpośrednio nie pozbawia ubezpieczonego żadnych
świadczeń. Szkoda polegająca na ich ewentualnej utracie nie pozostaje w
adekwatnym związku przyczynowym z tym postanowieniem (art. 4241
i 4245
§ 1 pkt
4 k.p.c.). Przedstawiony pogląd dotyczy odpowiednio postanowienia Sądu drugiej
instancji oddalającego zażalenie na postanowienie Sądu pierwszej instancji
odrzucające apelację (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia
2008 r., II BP 58/07, LEX nr 465863), postanowienia Sądu drugiej instancji
odrzucającego zażalenie na postanowienie Sądu pierwszej instancji odrzucające
apelację (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2007 r., III BP
10/07, OSNP 2009 nr 1-2, poz. 12), postanowienia sądu drugiej instancji
odrzucającego apelację (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 19
listopada 2007 r., I BP 21/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 290, z dnia 4 października
2007 r., I BP 33/07 - niepublikowane). Wspólnym mianownikiem w tych sprawach
jest pogląd, że orzeczenia o charakterze formalnym, procesowym nie prowadzą do
powstania szkody, jeżeli szkoda ta polega na utracie przedmiotu sporu, a więc
pozostaje w adekwatnym związku przyczynowym z orzeczeniem merytorycznie
rozpoznającym sprawę.
Podkreślić także należy, że, jak przyjął Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia
4 lipca 2006 r., V CNP 86/06 (OSNC 2007 nr 3, poz. 47), zamknięcie dostępu do
instancji odwoławczej, będące naruszeniem uprawnień chronionych przepisami
konstytucyjnymi (art. 78 Konstytucji), może stanowić podstawę skargi o
stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego, ale powinna być ona
wniesiona od orzeczenia sądu pierwszej instancji w oparciu o przepis art. 4241
§ 2
k.p.c., zgodnie z którym w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem
wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych
wolności albo praw człowieka i obywatela, skarga przysługuje także od
prawomocnego orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie wydanego przez
sąd pierwszej lub drugiej instancji, jeżeli strony nie skorzystały z przysługujących im
środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie orzeczenia w
drodze innych przysługujących stronie środków prawnych.
7
Z tych względów skarga powodów o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia podlegała odrzuceniu, o czym Sąd Najwyższy orzekł na
podstawie art. 4248
§ 1 k.p.c.
Odrzucenie skargi z powodu jej niedopuszczalności uniemożliwia Sądowi
Najwyższemu szczegółowe merytoryczne odniesienie się do rozbudowanej
argumentacji pełnomocnika powodów, kwestionującej przyjęcie przez Sąd
Apelacyjny współuczestnictwa formalnego po stronie powodowej i w konsekwencji
zastosowanie art. 4 ust. 1 zdanie drugie ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych.
Odrzucenie skargi o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia z powodu jej niedopuszczalności nie stanowi przeszkody do jej
ponowienia. Co prawda, zgodnie z art. 4243
k.p.c., od tego samego orzeczenia
strona może wnieść tylko jedną skargę, ale ograniczenie to nie dotyczy sytuacji,
gdy pierwotna skarga została odrzucona z powodu jej niedopuszczalności ani
sytuacji, gdy kolejna skarga jest wnoszona od innego orzeczenia. Orzeczeniem tym
może być także wyrok Sądu Rejonowego z dnia 30 lipca 2008 r. (art. 4241
§ 2
k.p.c.)