Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 321/08
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 maja 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Halina Kiryło
w sprawie z wniosku K. C., W. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanej […]
o przeniesienie odpowiedzialności z tytułu składek,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 maja 2010 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 6 maja 2008 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1, w części orzekającej o
apelacji organu rentowego i w tej części przekazuje sprawę
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
W sprawie z odwołania K. C. i W. C. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Pierwszemu, z udziałem zainteresowanych […], o przeniesienie
odpowiedzialności z tytułu składek, wyrokiem z dnia 9 października 2006 r., Sąd
Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P., zmienił dwie decyzje
organu rentowego z dnia 10 grudnia 2004 r. i orzekł, że: 1) K. C. nie odpowiada za
zaległości spółki „K." Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe K. i W. C.
Spółka Jawna w P. oraz za zaległości wspólnika W. C. z tytułu składek na Fundusz
Ubezpieczeń Zdrowotnych, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych oraz 2) W. C. nie odpowiada za zaległości spółki „K."
Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Handlowo-Usługowe K. i W. C. Spółka Jawna w P.
oraz za zaległości wspólnika K. C. z tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń
Zdrowotnych, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych. Jednocześnie Sąd Okręgowy oddalił odwołania w części
kwestionującej przeniesienie na poszczególnych odwołujących się
odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.
W stanie faktycznym sprawy, spółka cywilna K. C. i W. C. powstała w 1996 r.
W dniu 12 marca 2001 r. jej wspólnicy zawarli umowę spółki jawnej pod wyżej
wskazaną firmą. Od połowy 2002 r. działalność spółki nie przynosiła żadnego
dochodu, w związku z czym nie były regulowane należności składkowe. W dniu 12
kwietnia 2002 r. spółka wystąpiła o otwarcie postępowania układowego i jej wniosek
został uwzględniony postanowieniem Sądu Rejonowego w P. z dnia 9 maja 2003 r.
Postanowieniem z dnia 23 września 2003 r. postępowanie układowe umorzono. W
dniu 10 grudnia 2004 r. organ rentowy wydał decyzje, w których ustalił wysokość
zadłużenia wspólników spółki wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu
składek na ubezpieczenia społeczne oraz z tytułu składek na Fundusz
Ubezpieczeń Zdrowotnych, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych. Sąd Okręgowy, powołując się na art. 31 i 32 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.; dalej ustawa systemowa) oraz art. 115 i art. 107 § 1
pkt 2 i 4 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (jednolity tekst:
Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 ze zm.), stwierdził, że wspólnik spółki cywilnej i jawnej
3
ponosi odpowiedzialność za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia
społeczne, nie ponosi natomiast odpowiedzialności za zaległości z tytułu składek
na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Apelacje od tego wyroku - wniesione
zarówno przez odwołujących się, jak i przez organ rentowy - zostały oddalone
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 6 maja 2008 r., który podzielił ustalenia
faktyczne i ich ocenę prawną dokonaną przez Sąd Okręgowy. W szczególności Sąd
odwoławczy zaaprobował pogląd Sądu pierwszej instancji dotyczący braku podstaw
do odpowiedzialności wspólników spółki jawnej za niezapłacone składki na
Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, z art. 32 ustawy
systemowej jednoznacznie wynika, że do tych składek stosuje się odpowiednio
przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne, ale nie w pełnym
zakresie, a jedynie co do ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i
opłaty dodatkowej, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich
nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz stosowania
ulg i umorzeń.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną w pkt 1, w części w której Sąd
oddalił apelację ZUS, pełnomocnik organu rentowego zarzucając naruszenie prawa
materialnego - art. 31 i 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
ubezpieczeń społecznych przez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i
przyjęcie, że art. 115 Ordynacji podatkowej nie ma zastosowania do zaległości z
tytułu składek na Fundusz Ubezpieczeń Zdrowotnych, Fundusz Pracy i Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Zdaniem skarżącego, nietrafne jest
stanowisko przyjęte przez Sąd Apelacyjny o braku możliwości przeniesienia na
wspólników spółki jawnej zaległości dotyczących składek na te Fundusze. Według
organu rentowego taką możliwość daje art. 32 ustawy systemowej, który należy
odczytywać łącznie z jej art. 31. Stąd też, chociaż w art. 32 nie ujęto expressis
verbis, że do składek w nim wymienionych stosuje się przepisy dotyczące
odpowiedzialności osób trzecich, to odpowiedzialność ta wynika z wykładni
systemowej i funkcjonalnej. Na uzasadnienie swojego stanowiska skarżący powołał
się na poglądy wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 17 października
4
2006 r., II UK 85/06 (OSNP 2007 nr 21-22, poz. 328) i z dnia 9 października 2006 r.,
II UK 47/06 (OSNP 2007 nr 19-20, poz. 296) oraz w uchwałach z dnia 4 czerwca
2008 r., II UZP 3/08 (OSNP 2009 nr 11-12, poz. 148) i z dnia 23 maja 2003 r., III
CZP 27/03 (OSNC 2004 nr 3, poz. 37).
Sąd Najwyższy rozpoznając skargę kasacyjną, postanowieniem z dnia 31
marca 2009 r., II UK 321/08, odroczył wydanie orzeczenia w niniejszej sprawie i na
mocy art. 39817
§ 1 k.p.c. przedstawił do rozstrzygnięcia powiększonemu składowi
Sądu Najwyższego zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości: - „Czy
przepis art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (...), w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2009 r., stanowi
podstawę do przeniesienia odpowiedzialności za zaległości składkowe na Fundusz
Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie
zdrowotne na osoby trzecie ?”
W uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2009
r., II UZP 3/09 (dotąd niepublikowana), Sąd Najwyższy orzekł, że przepis art. 32
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – także w brzmieniu obowiązującym
do dnia 1 stycznia 2010 r. przed zmianą dokonaną przez art. 45 pkt 1 ustawy z dnia
19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. Nr 237, poz. 1656) –
stanowi podstawę odpowiedniego stosowania do składek na Fundusz Pracy,
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie
zdrowotne przepisów dotyczących składek na ubezpieczenia społeczne o
odpowiedzialności osób trzecich za zaległości składkowe.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Skarga kasacyjna podlega uwzględnieniu, ponieważ jej podstawa okazała
się uzasadniona.
W uzasadnieniu wyżej wskazanej uchwały zostało potwierdzone jednolite
orzecznictwo Sądu Najwyższego sprowadzające się do stwierdzenia, że do składek
na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na
ubezpieczenie zdrowotne stosuje się art. 115 (lub art. 116) Ordynacji podatkowej.
W uchwale z dnia 7 maja 2008 r., II UZP 1/08, (OSNP 2008 nr 23-24, poz. 352) Sąd
Najwyższy przyjął, że niezapłacone w terminie składki na Fundusz Pracy i
5
ubezpieczenie zdrowotne (oraz należności z nimi związane) mogą być pobrane
przez organ rentowy od spadkobiercy osoby zobowiązanej do zapłaty takich
składek w granicach odpowiedzialności danego spadkobiercy za długi spadku. W
uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wywiódł, że użyte w art. 32 ustawy
systemowej określenie „w zakresie poboru" - w odniesieniu do składek na
ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy i na Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych - należy odczytywać w powiązaniu z przepisami
regulującymi pobór tego rodzaju składek przez organ rentowy. W sytuacji, gdy art.
32 ustawy systemowej stwierdza, że nie tylko w zakresie poboru składek na
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, ale także w zakresie egzekucji, wymierzania odsetek za
zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na
wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika oraz
stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na
ubezpieczenia społeczne, Zakład Ubezpieczeń Społecznych ma prawo i obowiązek
stosować odpowiednio przepisy prawa materialnego i procesowego dotyczące
składek na ubezpieczenie społeczne wobec każdego dłużnika tego typu należności,
jak wymienione w art. 32 ustawy systemowej, które to przepisy pozwolą na pobór,
czyli uzyskanie wierzytelności danego Funduszu. Zawarte w ustawach regulujących
funkcjonowanie Narodowego Funduszu Zdrowia (dawniej kas chorych) oraz
Funduszu Pracy przepisy o naliczaniu odsetek za zwłokę w zapłacie składek na
dany Fundusz - zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej dotyczącymi odsetek
od zaległości podatkowych - należy odczytywać jedynie jako potwierdzające regułę
wyprowadzaną z art. 32 ustawy systemowej, a zarazem jako wskazujące wprost na
jeden z aspektów szeroko rozumianego poboru składek na poszczególne
Fundusze. Jeszcze wyraźniej analizowane zagadnienie przedstawił Sąd Najwyższy
w powołanej w skardze kasacyjnej uchwale z dnia 4 czerwca 2008 r., II UZP 3/08,
(OSNP 2009 nr 11-12, poz. 148) w której przyjęto, że członkowie zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością mogą, na podstawie art. 116 Ordynacji podatkowej
w związku z art. 32 ustawy systemowej oraz w związku z art. 31 tej ustawy, zostać
obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w terminie przez tę spółkę składki
na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na
6
ubezpieczenie zdrowotne. W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy wywiódł, że
nie jest trafna wykładnia użytego w art. 32 ustawy systemowej określenia o
„poborze" składek, ograniczająca to pojęcie do czynności technicznych,
nieobejmujących tym samym odpowiedzialności z tytułu nieopłaconych składek
przez osoby trzecie (członków zarządu spółki). Przepisy ustawowe o poborze
składek dotyczą przede wszystkim określenia podmiotu zobowiązanego do ich
zapłacenia. Podmiotem zobowiązanym do zapłacenia składek może być następca
prawny podmiotu, na którym ciąży obowiązek składkowy, jak i osoba trzecia, na
którą przepisy prawa nakładają obowiązek spełnienia - przy istnieniu określonych
warunków - zobowiązania składkowego, niespełnionego przez podmiot
bezpośrednio zobowiązany. Taką możliwość przewiduje art. 31 ustawy systemowej,
który odsyła do odpowiedniego stosowania, między innymi art. 115, art. 116, 116a,
117, 118 i 119 Ordynacji podatkowej, tj. do przepisów o odpowiedzialności osób
trzecich za zobowiązania podatkowe. W ocenie Sądu Najwyższego, art. 31 i 32
ustawy systemowej należy postrzegać łącznie, co oznacza, że odesłanie zawarte w
art. 32 ustawy systemowej obejmuje odesłanie do przepisów dotyczących składek
na ubezpieczenia społeczne łącznie z przepisem art. 31, zawierającym odesłanie
do wymienionych w nim przepisów Ordynacji podatkowej. Celem tego przepisu jest
zabezpieczenie uzyskiwania składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych oraz na ubezpieczenie zdrowotne na poziomie
analogicznym, jak w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne. Składki te -
podobnie jak składki na ubezpieczenia społeczne - służą gromadzeniu dochodów, z
których są następnie pokrywane świadczenia socjalne w postaci odpowiednich
zasiłków, bądź też świadczenia w naturze, w razie zaistnienia ryzyka socjalnego w
postaci utraty zarobków z powodu ogłoszenia upadłości pracodawcy, braku pracy,
czy też konieczności leczenia. Wyłączenie - bądź też ograniczenie - zakresu
ściągalności składek wymagałoby w tej sytuacji wyraźnej, szczególnej regulacji
prawnej, której analizowane unormowania nie zawierają. Wykładnia przedstawiona
w powołanych uchwałach została bez zastrzeżeń zaaprobowana w uzasadnieniu
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2008 r., II UZP 6/08 (OSNP 2009 nr 7-
8, poz. 102), w którym wywiedziono - powołując się na art. 32 ustawy systemowej -
że do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
7
Pracowniczych i ubezpieczenie zdrowotne ma odpowiednie zastosowanie art. 31 tej
ustawy, a w konsekwencji mają odpowiednie zastosowanie wymienione w nim
przepisy Ordynacji podatkowej, w tym przepisy o odpowiedzialności osób trzecich
za zobowiązania podatkowe. Również w niepublikowanym wyroku z dnia 4 marca
2009 r., II UK 275/08, Sąd Najwyższy, odwołując się do uzasadnień wyroków z dnia
9 października 2006 r., II UK 47/06, (OSNP 2007 nr 19-20, poz. 296) oraz z dnia 17
października 2006 r., II UK 85/06, (OSNP 2007 nr 21-22, poz. 328), stwierdził, że
członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialności mogą na podstawie
art. 116 Ordynacji podatkowej w związku z art. 32 ustawy systemowej oraz w
związku z art. 31 tej ustawy zostać obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone
w terminie przez tę spółkę składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne.
Z uwagi na to, że zgodnie z art. 39817
§ 2 k.p.c. uchwała powiększonego
składu Sądu Najwyższego jest w niniejszej sprawie wiążąca (niezależnie od tego,
że skład orzekający Sądu Najwyższego w całej rozciągłości ją podziela), należało
uwzględnić skargę kasacyjną i orzec jak w sentencji na podstawie art. 39816
k.p.c.