Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I BU 8/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 grudnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania K. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o wysokość emerytury,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 7 grudnia 2010 r.,
skargi ubezpieczonej o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego
orzeczenia - wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 9 kwietnia 2008 r.,
oddala skargę.
Uzasadnienie
Dnia 12 czerwca 2006r. organ rentowy wydał decyzję, którą ponownie ustalił
wysokość przysługującego K. W. świadczenia emerytalnego, wyliczonego od
podstawy wymiaru składek z 10 lat kalendarzowych od stycznia 1988 r. do grudnia
1997 r., ze wskaźnikiem podstawy wymiaru wynoszącym 119,21%, przy
uwzględnieniu 15 lat i 2 miesięcy okresów składkowych oraz 5 lat okresów
2
nieskładkowych. W rezultacie podlegająca wypłacie emerytura wynosiła 1010,76 zł.
Począwszy od 1 lipca 2006 r. wysokość świadczenia została przeliczona na mocy
decyzji z 29 listopada 2006 r. Do ustalenia podstawy wymiaru przyjęto
wynagrodzenie, które stanowiło podstawę wymiaru składek z 10 lat
kalendarzowych tj. od stycznia 1988 r. do grudnia 1997 r. Wskaźnik wysokości
podstawy wymiaru wyniósł 119,21%, co przy przyjęciu kwoty bazowej 1977,20 zł.
oraz uwzględnieniu 15 lat i 2 miesięcy okresów składkowych oraz 5 lat okresów
nieskładkowych, pozwoliło na obliczenie emerytury w kwocie 1021,83 zł. W dniu 5
września 2006r. organ rentowy skierował do wnioskodawczyni pismo, wyjaśniające
odmowę zaliczenia okresu pracy w Czechosłowacji do podstawy wymiaru
pobieranego przez nią świadczenia.
Wyrokiem z dnia 28 maja 2007 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29
listopada 2006 r. poprzez przeliczenie przysługującej K. W. emerytury od 24
kwietnia 2006 r., a w pozostałym zakresie oddalił wniesione przez nią odwołania
od decyzji organu rentowego: z dnia 12 czerwca 2006 r.; 5 września 2006 r. i 29
listopada 2006 r. Sąd Okręgowy uznał, że na uwzględnienie zasługuje odwołanie
od decyzji z 29 listopada 2006r., w zakresie początkowej daty wypłaty przeliczonej
emerytury. W pozostałej części zaskarżone przez K. W. decyzje są prawidłowe.
Powołując się na treść art. 48 rozporządzenia Rady Wspólnoty Europejskiej nr
1408/71 z dnia 14 czerwca 1971r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych osób prowadzących działalność na
własny rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie
Wspólnoty (Dz.U. WE L.1997 Nr 28 poz. 4) oraz przepisy rozporządzenia
wykonawczego Rady nr 574/72/EWG z dnia 21 marca 1972r. w sprawie wykonania
rozporządzenia Rady EWG nr 1408/71 (Dz.Urz. WE L 1997r. Nr 28 poz. 102)
stwierdził, że w przypadku osób, które posiadają okresy ubezpieczenia i
zamieszkania w różnych państwach członkowskich, a w każdym z tych państw
okres ubezpieczenia wynosi co najmniej 1 rok, ustalenia prawa do emerytury
dokonuje instytucja ubezpieczeniowa każdego z tych państw. Każda z tych
instytucji ustala uprawnienia do świadczeń według przepisów obowiązujących w
danym państwie członkowskim. Natomiast w sytuacji, gdy okresy ubezpieczenia w
3
danym państwie członkowskim nie są wystarczające do nabycia prawa do
emerytury według przepisów tego państwa, instytucja ubezpieczeniowa danego
państwa uwzględnia wszystkie okresy ubezpieczenia w państwach członkowskich
pod warunkiem, że się nie pokrywają (art. 45 rozporządzenia nr 1408/71). W tym
przypadku wysokość emerytury stanowi kwota odpowiadająca proporcji okresów
ubezpieczenia w danym państwie członkowskim do sumy okresów ubezpieczenia
we wszystkich państwach członkowskich. Instytucja ubezpieczeniowa danego
państwa ustala tzw. teoretyczną kwotę świadczenia, którą oblicza sumując
wszystkie okresy ubezpieczenia w państwach członkowskich, tak jakby zostały
przebyte w danym państwie, następnie ustala stosunek, w jakim okresy przebyte w
danym państwie pozostają do sumy okresów przebytych we wszystkich państwach
członkowskich, a w dalszej kolejności oblicza tzw. rzeczywistą kwotę świadczenia,
stanowiąca iloczyn teoretycznej kwoty świadczenia i ustalonej proporcji (art. 46
powołanego wyżej rozporządzenia). Natomiast w sytuacji, gdy okresy
ubezpieczenia w jednym z państwa członkowskich okażą się wystarczające do
nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów wewnętrznych tego państwa,
instytucja ubezpieczeniowa danego państwa uwzględnia jedynie okresy przebyte w
tym państwie członkowskim, co jednak nie wyklucza obliczenia wysokości
świadczenia z uwzględnieniem okresów przebytych w innych państwach
członkowskich. W takim przypadku, najpierw oblicza się wysokość świadczenia z
uwzględnieniem okresów przebytych wyłącznie w danym państwie członkowskim
(emeryturę krajową pełną), a następnie kwotę świadczenia uwzględniającą okresy
ubezpieczenia we wszystkich państwach członkowskich (emerytura krajowa
częściowa), przy czym wypłacie podlega świadczenie obliczone według wariantu,
który okaże się korzystniejszy (art. 49 rozporządzenia nr 1408/71). W związku z
powyższym Sąd Okręgowy uznał, że przysługująca wnioskodawczyni emerytura
została obliczona prawidłowo. Organ rentowy ustalił wysokość tego świadczenia
według obu przedstawionych wyżej wariantów tzn. z uwzględnieniem i bez
uwzględnienia okresów ubezpieczenia w Czechosłowacji i podjął wypłatę
świadczenia w wyższej, korzystniejszej dla niej kwocie. Przyjął również prawidłową
wysokość kwoty bazowej, odpowiadającą kwocie uwzględnionej do obliczenia
świadczenia przedemerytalnego, stosownie do treści art. 53 ust. 3 i 5 ustawy z dnia
4
17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (t.j. Dz. U. z 2004r. Nr 39 poz.
353 ze zm.).
W apelacji od powyższego wyroku K. W. wniosła o jego uchylenie, zniesienie
toczącego się przed sądem pierwszej instancji postępowania i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, ewentualnie o jego zmianę i
uwzględnienie złożonego przez nią odwołania w całości.
Wyrokiem z dnia 9 kwietnia 2008 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych umorzył postępowanie apelacyjne w zakresie punktu I
wyroku tj. zmiany zaskarżonej decyzji z dnia 29 listopada 2006 r. poprzez ustalenie,
że emeryturę przysługującą odwołującej się K. W. przelicza się od dnia 24 kwietnia
2006 r., w pozostałej części oddalił apelację. Sąd Apelacyjny w całości podzielił
ustalenia i stanowisko sądu pierwszej instancji, który słusznie uznał, że wysokość
przysługującego wnioskodawczyni świadczenia została obliczona prawidłowo, przy
zastosowaniu wszystkich przewidzianych przez prawo wariantów. Organ rentowy
ustalił zarówno kwotę pełnej emerytury krajowej, jak i świadczenie w wysokości
proporcjonalnej, uwzględniającej okresy pracy w Czechosłowacji. Trafnie również
przyjął, iż wypłacie podlega świadczenie wyliczone według najkorzystniejszego dla
skarżącej wariantu tj. emerytura krajowa pełna. Wbrew zarzutom apelacji, nie
zostały naruszone przepisy rozporządzenia Rady EWG Nr 1408/71 z dnia 14
czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie. Sąd Apelacyjny w
całej rozciągłości podzielił ich interpretację prawną, uznając za zbędne powtarzanie
szczegółowych ustaleń i wnioskowań prawnych, zawartych w motywach
zaskarżonego orzeczenia. W tym stanie rzeczy, odniósł się jedynie do zgłoszonego
przez wnioskodawczynię żądania ustalenia wysokości pobieranego przez nią
świadczenia na podstawie przepisów krajowych, przy uwzględnieniu okresu
zatrudnienia na terenie byłej Czechosłowacji jako okresu składkowego, w myśl art.
6 ust.2 pkt 1 lit. b, c i d ustawy z dnia z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. z 2004r. Dz.U. Nr 39, poz. 353
ze zm.). Okresami składkowymi w rozumieniu tego przepisu są przypadające przed
dniem 15 listopada 1991 r. okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą w
5
polskich przedstawicielstwach dyplomatycznych i urzędach konsularnych, w stałych
przedstawicielstwach przy Organizacji Narodów Zjednoczonych i w innych misjach
lub misjach specjalnych, a także w innych polskich placówkach, instytucjach lub
przedsiębiorstwach, do których zostali delegowani lub skierowani oraz okresy
zatrudnienia obywateli polskich za granicą w organizacjach międzynarodowych,
zagranicznych instytucjach i w zakładach, do których zostali skierowani w ramach
współpracy międzynarodowej lub w których byli zatrudnieni za zgodą właściwych
władz polskich, natomiast okresy zatrudnienia u innych pracodawców tylko
wówczas, gdy za te okresy była opłacona składka na ubezpieczenie społeczne,
chyba że ustawa lub ratyfikowana umowa międzynarodowa stanowią inaczej. W
niniejszej sprawie, powyższe warunki nie zostały spełnione. K.W. w okresie od 19
lutego 1965 r. do 30 czerwca 1968 r. była zatrudniona na terenie byłej
Czechosłowacji w fabryce płótna S. Do wykonywania tej pracy została skierowana
przez Urząd Zatrudnienia w J. z uwagi na panujące na terenach przygranicznych
bezrobocie. Nie był to zatem stosunek pracy nawiązany w ramach łączącej władze
Polski i ówczesnej Czechosłowacji współpracy międzynarodowej. Sporny okres
zatrudnienia nie jest zatem okresem składkowym, o którym mowa w art. 6 ust. 2 pkt
1 lit. b i c powołanej wyżej ustawy. W tej sytuacji, kluczowe znaczenie ma opłacenie
składek na ubezpieczenie społeczne w polskim organie rentowym.
Wnioskodawczym nie udowodniła tego faktu. Brak jest zatem podstaw do
uwzględnienia w krajowych okresach ubezpieczenia wskazanego przez skarżącą
okresu pracy za granicą. Natomiast w zakresie punktu pierwszego zaskarżonego
wyroku, w związku z cofnięciem w tej części apelacji, postępowanie apelacyjne
zostało umorzone, na mocy art. 391 § 2 k.p.c.
Na powyższe orzeczenie Sądu Apelacyjnego ubezpieczona wniosła skargę
na niezgodność wyżej wymienionego orzeczenia z prawem i na zasadzie art. 4245
§ 1 pkt 3 k.p.c. wskazała, że zaskarżony wyrok narusza następujące przepisy: - art.
382 k.p.c.; - art. 244 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.; - art. 6 ust. 2 pkt 1 lit.
c ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 162, poz. 1118 z 1998r. ze zm.); - art. I, a
także art. II pkt 5 układu między Rzeczpospolitą Polska a Republiką
Czeskosłowacką o współpracy w przemyśle, stanowiącego załącznik nr 8 do
6
Konwencji między Rzeczpospolitą Polska a Republiką Czeskosłowacką o
zapewnieniu współpracy gospodarczej podpisanej w Pradze dnia 4 lipca 1947 r.
(Dz. U. z 1950r. Nr 8, poz. 85); - art. 46 i art. 49 ust. 1 pkt b lit. ii Rozporządzenia
Rady EWG z dnia 14 czerwca 1971 r. nr 1408/71/EWG w sprawie stosowania
systemów zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób
pracujących na własny rachunek oraz członków ich rodzin przemieszczających się
w obrębie wspólnoty (Dz. Urz. WE L 149 z 1971 r. Nr 28, poz. 4 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W obowiązującym stanie prawnym zgodnie z art. 6 ust. 2 pkt 1 d ustawy z
dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (Dz. Nr 162, poz. 1118 ze zm.) zasadą jest uwzględnianie w
krajowych okresach ubezpieczenia społecznego tylko tych okresów zatrudnienia
obywateli polskich zatrudnionych za granicą, za które została opłacona składka w
polskim organie ubezpieczeń społecznych, chyba że ustawa (art. 6 ust. 2 pkt 1 b i c
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.) lub ratyfikowana umowa międzynarodowa
stanowią inaczej.
Nie ma racji skarżąca, gdy wskazuje na bezpośrednie oddziaływanie - co do
oceny jej okresu zatrudnienia w Czechosłowacji w fabryce płótna S. - art. I, a także
art. II pkt 5 układu między Rzeczpospolitą Polska a Republiką Czeskosłowacką o
współpracy w przemyśle, stanowiącego załącznik nr 8 do Konwencji między
Rzeczpospolitą Polska a Republiką Czeskosłowacką o zapewnieniu współpracy
gospodarczej podpisanej w Pradze dnia 4 lipca 1947 r. Wskazana Konwencja nie
reguluje kwestii dotyczących systemu zabezpieczenia społecznego stosowanego
do pracowników zatrudnionych w krajach będących stronami tej umowy. Powołane
przepisy określają cele współpracy gospodarczej polsko-czeskosłowackiej, a
środkami do ich realizacji nie jest zapewnienie zatrudnienia obywatelom państw
stron konwencji. Skarżąca nie wykazała, zarówno w postępowaniu dowodowym
przeprowadzonym przed organem rentowym oraz w postępowaniu sądowym, że w
stosunku do ubezpieczonej miała zastosowanie umowa pomiędzy Rzeczpospolitą
Polską i Republiką Czechosłowacką o ubezpieczeniu społecznym z dnia 12 lutego
1949 r. (Dz.U. Nr 6, poz. 34). W myśl tej umowy, w szczególności art. 14, w
stosunku do osób, które były ubezpieczone kolejno w obu Państwach w
7
emerytalnym (pensyjnym) ubezpieczeniu lub urządzeniach zastępczych tego
ubezpieczenia, zlicza się okresy ubezpieczenia i okresy zastępcze na wypełnienie
okresu wyczekiwania, na zachowanie lub odżycie uprawnień, na dopuszczenie do
dobrowolnego kontynuowania ubezpieczenia i na ustalenie istnienia obowiązku
ubezpieczenia. Jeżeli przyznanie renty zależne jest od warunku przebycia pewnego
czasu w określonym zatrudnieniu, zlicza się okresy takiego zatrudnienia przebyte w
obu Państwach. Skarżąca nie występowała z wnioskiem o przyznanie świadczeń
na podstawie niniejszej umowy, a zgodnie z art. 17 powołanej umowy mogła
wystąpić do którejkolwiek instytucji ubezpieczeniowej, w której była ubezpieczona.
W zamian ubezpieczona przedłożyła jedynie zaświadczenie Wojewódzkiego
Urzędu Pracy w W., który to organ nie jest instytucją z zakresu ubezpieczeń
społecznych, a w konsekwencji nie może być podstawą do uznania, iż w stosunku
do ubezpieczonej w spornym okresie pracy w fabryce płótna S. miała zastosowanie
umowa pomiędzy Rzeczpospolitą Polską i Republiką Czechosłowacką o
ubezpieczeniu społecznym z dnia 12 lutego 1949 r. Mając powyższe na uwadze
wskazać należy, że wykrycie prawdy przez sąd ogranicza się w zasadzie do:
przeprowadzenia dowodów zgłoszonych przez strony, bowiem na nich spoczywa
ciężar dowodu (art. 6 k.c.), zasada prawdy materialnej nie może bowiem
przekreślać kontradyktoryjności procesu, gdyż – jak podaje się w doktrynie – ciężar
wskazania niezbędnych dowodów spoczywa przede wszystkim na stronach
procesowych. Działanie sądu z urzędu i przeprowadzenie dowodu niewskazanego
przez stronę jest po uchyleniu art. 3 § 2 k.p.c. dopuszczalne tylko w wyjątkowych
sytuacjach procesowych oraz musi wypływać z opartego na zobiektywizowanej
ocenie przekonania o konieczności jego przeprowadzenia (wyrok SN z dnia 9
września 1998 r., II UKN 182/98, OSNP 1999, nr 17, poz. 556). W konsekwencji
zatem Sąd Apelacyjny prawidłowo ocenił przedłożone przez ubezpieczona
dokumenty potwierdzające jej zatrudnienie, mając na uwadze okoliczność, że przy
ustalaniu prawa do emerytury i renty oraz przy obliczaniu ich wysokości uwzględnia
się okresy ubezpieczenia za granicą, jeżeli tak stanowią umowy międzynarodowe
(art. 8 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.) Prawidłowo odmówił w niniejszej sprawie
zastosowania przepisu art. 6 ust. 2 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, bowiem przedłożone
8
zaświadczenie oraz wskazana umowa międzynarodowa przez skarżącą nie
potwierdzają okoliczności, iż została ona skierowana do pracy w Czechosłowacji w
ramach współpracy międzynarodowej. Z kolei zarzuty dotyczące naruszenia art. 46
i art. 49 ust. 1 pkt b lit. ii Rozporządzenia Rady EWG z dnia 14 czerwca 1971 r. nr
1408/71/EWG w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób pracujących na własny rachunek oraz członków ich
rodzin przemieszczających się w obrębie wspólnoty (Dz. Urz. WE L 149 z 1971 r.
Nr 28, poz. 4 ze zm.) nie znajdują w niniejszym stanie faktycznym uzasadnienia, w
sytuacji gdy sądy orzekające wzięły pod uwagę różne warianty, przewidziane przez
przepisy prawa, obliczenia świadczenia skarżącej. W niniejszej sprawie poddane
zostało ocenie świadczenie w oparciu o kwotę pełnej emerytury krajowej, jak i
świadczenie w wysokości proporcjonalnej, uwzględniającej okresy pracy w
Czechosłowacji. W decyzji ustalone zostało świadczenie wyliczone według
najkorzystniejszego dla skarżącej wariantu tj. emerytura krajowa pełna. Powyższe
stanowisko znajduje uzasadnienie w treści wyroku Trybunału Sprawiedliwości z
dnia 18 kwietnia 1989 r., zgodnie z którym – „Gdy pracownik otrzymuje świadczenie
emerytalne jedynie na podstawie ustawodawstwa krajowego, postanowienia
rozporządzenia nr 1408/71 nie wykluczają, iż ustawodawstwo to, łącznie z
przepisami krajowymi zapobiegającymi nakładaniu się świadczeń, będzie
stosowane do pracownika w całości. Jeżeli jednakże, stosowanie ustawodawstwa
krajowego jest mniej korzystne dla pracownika niż stosowanie art. 46 wskazanego
rozporządzenia, postanowienia tego artykułu muszą być stosowane. Jeżeli przepisy
te nie będą stosowane, art. 46 ust. 2, który ogranicza nakładanie się świadczeń,
zgodnie z ust. 1 i 2 tego artykułu, ma zastosowanie, wyłączając stosowanie zasad
zapobiegających nakładaniu się świadczeń ustanowionych w ustawodawstwie
krajowym.” W niniejszej sprawie z ustaleń sądów obu instancji wynika, że
stosowanie ustawodawstwa krajowego było bardziej korzystne dla skarżącej niż
stosowanie art. 46 wskazanego rozporządzenia.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
9