Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 138/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 listopada 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Teresa Flemming-Kulesza (przewodniczący)
SSN Józef Iwulski
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania H. D.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 listopada 2013 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 18 grudnia 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 25 maja 2012 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w K. oddalił odwołanie H. D. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 24 stycznia 2012 r., którą organ rentowy odmówił
wnioskodawcy prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy.
2
Sąd Okręgowy ustalił, że H. D. (urodzony w dniu 20 maja 1958 r.), w dniu 5
grudnia 2011 r. złożył wniosek o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Orzeczeniem
lekarza orzecznika ZUS z dnia 29 grudnia 2011 r. został uznany za całkowicie
niezdolnego do pracy od listopada 2011 r. do 31 grudnia 2013 r. W dziesięcioleciu
poprzedzającym powstanie niezdolności do pracy oraz na dzień złożenia wniosku
wnioskodawca legitymował się okresami składkowymi i nieskładkowymi w
wymiarze 3 lat i 2 miesięcy. Łączny wymiar wszystkich okresów składkowych
wnioskodawcy wynosi 26 lat i 13 dni.
Sąd Okręgowy – uznając bezzasadność rozpatrywanego odwołania –
wskazał, że wnioskodawca nie spełnił łącznie wszystkich przesłanek prawa do
renty z tytułu niezdolności do pracy określonych w art. 57 i art. 58 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
(Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.; dalej jako: „ustawa emerytalno –
rentowa” lub „ustawa”). Wnioskodawca jest osobą całkowicie niezdolną do pracy
od listopada 2011 r. do 31 grudnia 2013 r., jednak w dziesięcioleciu
poprzedzającym powstanie tej niezdolności nie udowodnił co najmniej 5-letniego
okresu składkowego i nieskładkowego, wymaganego stosownie do treści przepisu
art. 58 ust. 2 ustawy emerytalno – rentowej. Nie legitymuje się także co najmniej
30-letnim okresem składkowym, o jakim mowa w art. 58 ust. 4 tej ustawy.
Wyrok Sądu Okręgowego wnioskodawca zaskarżył apelacją. Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 18 grudnia 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok oraz
poprzedzającą go decyzję organu rentowego i przyznał H. D. rentę z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy od 1 grudnia 2011 r. do 31 grudnia 2013 r. (pkt I);
stwierdził brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej
okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (pkt II); zasądził od organu rentowego
na rzecz H. D. kwotę 30 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego (pkt
III).
Sąd Apelacyjny wskazał, że Sąd pierwszej instancji błędnie określił
początkową datę powstania całkowitej niezdolności wnioskodawcy do pracy jako
listopad 2011 r., gdyż – na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika organu
rentowego przyjętego za podstawę wydania zaskarżonej odwołaniem
wnioskodawcy decyzji jak i samej decyzji – całkowita niezdolność do pracy
3
wnioskodawcy istnieje od sierpnia 2011 r. do 31 grudnia 2013 r. W okresie od
listopada 2011 r. do grudnia 2012 r. wnioskodawca stał się dodatkowo niezdolny
do samodzielnej egzystencji. Na dzień złożenia wniosku o sporne świadczenie
odwołujący się posiada łącznie 26 lat i 13 dni okresów składkowych; nie spełnia
warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1 pkt 5 i ust. 2
ustawy emerytalno – rentowej (nie dysponuje 5 letnim okresem składkowym i
nieskładkowym przypadającym w ostatnim dziesięcioleciu przed zgłoszeniem
wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy).
Sąd drugiej instancji przyjął, że dla rozstrzygnięcia sprawy konieczne jest
przyjęcie właściwej wykładni przepisów ustawy emerytalno – rentowej i ustalenie,
czy nowelizacja przepisu art. 58 tej ustawy dokonana z dniem 23 września 2011 r.
ustawą z dnia 28 lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. Nr 187, poz. 1112; dalej jako: „ustawa
zmieniająca”) prowadzi do innego rozumienia przepisów niż dotychczasowa,
przyjęta w uchwale składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 marca
2006 r., I UZP 5/05 (OSNP 2006/19-20/305), a jeżeli tak, to czy będzie ona miała
zastosowanie do sytuacji wnioskodawcy, który warunki przysługiwania prawa do
renty spełnił przed nowelizacją, a jedynie wniosek o sporne świadczenie złożył po
dniu wejścia w życie przedmiotowej nowelizacji. Sąd Apelacyjny stwierdził, że
przed nowelizacją dokonaną ustawą zmieniającą wykładnia przepisu art. 57 ust. 2
ustawy emerytalno – rentowej została przedstawiona w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05, w której przyjęto, że renta z
tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który udowodnił okres
składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla
mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy (art. 57 ust. 2 ustawy z dnia 17
grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych –
jednolity tekst: Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zmianami), bez potrzeby
wykazywania przewidzianego w art. 58 ust. 2 tej ustawy pięcioletniego okresu
składkowego i nieskładkowego, przypadającego w ciągu ostatniego dziesięciolecia
przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niezdolności do
pracy. Przy przedstawionej wyżej wykładni przepisu art. 57 ust. 2 ustawy
emerytalno – rentowej wnioskodawca spełniłby warunki przysługiwania prawa do
4
renty. Jednakże z dniem 23 września 2011 r. w ustawie emerytalno – rentowej
dodano art. 58 ustęp 4 w brzmieniu: przepisu ust. 2 nie stosuje się do
ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6,
wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest
całkowicie niezdolny do pracy. W ocenie Sądu drugiej instancji przedmiotowa
nowelizacja wprawdzie nie dotyczyła bezpośrednio art. 57 ust. 2 ustawy
emerytalno – rentowej, do którego odnosiła się cytowana wyżej uchwała Sądu
Najwyższego, jednak z datą wejścia w życie tej nowelizacji przyjęta w uchwale
I UZP 5/05 wykładnia nie może się utrzymać. Dalsze stosowanie wykładni przyjętej
w uchwale I UZP 5/05 powodowałoby, że art. 58 ust. 4 ustawy emerytalno –
rentowej byłby przepisem martwym. Skoro bowiem nadal do przyznania renty w
przypadku całkowitej niezdolności do pracy i udowodnienia okresów składkowych i
nieskładkowych w wymiarze 25 lat dla mężczyzny, nie byłoby wymagane
spełnienie warunku z art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 2 (pięcioletni okres
składkowy i nieskładkowy w ostatnim dziesięcioleciu), to warunek wprowadzony w
art. 58 ust. 4 ustawy emerytalno – rentowej nigdy nie wchodziłby w rachubę, a
przecież wprowadza zaostrzone w stosunku do wymogu z art. 57 ust. 2 ustawy
okresy, w postaci ich przedłużenia i wyeliminowania okresów nieskładkowych
(ograniczenie tylko do okresów składkowych). Przedmiotowa nowelizacja – według
Sądu drugiej instancji – była celowym zabiegiem ustawodawcy prowadzącym do
zmiany dotychczasowej wykładni i przyjęcia, że od wejścia w życie nowelizacji,
ubezpieczony całkowicie niezdolny do pracy będzie zwolniony z obowiązku
wykazania warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 58 ust. 1
pkt 5 i ust. 2 ustawy (pięcioletni okres składkowy i nieskładkowy w ostatnim
dziesięcioleciu), tylko w przypadku określonym w art. 58 ust. 4 – przy wykazaniu
przez mężczyznę 30 letniego okresu składkowego.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że wnioskodawca nie posiada 30 - letniego
okresu składkowego, a ponadto w ostatnim dziesięcioleciu przed złożeniem
wniosku i przed powstaniem niezdolności do pracy nie posiada 5 letniego okresu
składkowego i nieskładkowego. Wobec tego przy przyjęciu stanu prawnego
obowiązującego po nowelizacji ustawy emerytalno – rentowej i przy przedstawionej
wykładni przepisów ustawy emerytalno – rentowej, nie spełniałby przesłanek
5
przysługiwania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Oceniając spełnienie
przez wnioskodawcę przesłanek nabycia prawa do renty należy mieć na uwadze
to, że prawo do renty powstaje ex lege z chwilą spełnienia przesłanek nabycia
prawa, a nie z dniem wydania decyzji przez organ rentowy. Zgodnie z art. 100
ust. 1 ustawy emerytalno – rentowej prawo do świadczeń określonych w ustawie
powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego
prawa. Wszystkie warunki przysługiwania prawa do renty z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy, określone przez ustawodawcę przed nowelizacją ustawy
emerytalno – rentowej, wnioskodawca spełnił z datą ustalonego w orzeczeniu
lekarza orzecznika powstania tej niezdolności, czyli w sierpniu 2011 r., kiedy to stał
się całkowicie niezdolny do pracy, posiadając jednocześnie w tej dacie łączny
wymiar okresów składkowych wynoszący 26 lat i 13 dni. W sytuacji, gdy w tej dacie
(w sierpniu 2011 r.) wnioskodawca spełniał wszystkie wymogi warunkujące zgodnie
z obowiązującymi wówczas przepisami prawo do renty z tytułu niezdolności do
pracy i spełniał je nieprzerwanie do daty wydania decyzji organu rentowego, to do
powstania i przysługiwania prawa do renty należy zastosować przepisy
obowiązujące w dacie, w której wnioskodawca spełnił warunki nabycia prawa do
renty. Decyzja odmowna organu rentowego z 24 stycznia 2012 r., pomimo wydania
jej już po wejściu w życie nowelizacji, powinna zatem potwierdzić nabycie prawa do
świadczenia przed nowelizacją ustawy emerytalno – rentowej, a wypłatę
świadczenia przyznać, zgodnie z art. 129 ustawy emerytalno – rentowej, od
miesiąca złożenia wniosku (od 1 grudnia 2011 r.). Według Sądu drugiej instancji
ustawa emerytalno – rentowa wyraźnie rozróżnia powstanie prawa do świadczeń w
niej określonych (art. 100 ustawy), od zasad wypłaty tych świadczeń (art. 129 i
następne ustawy emerytalno – rentowej). Zmiana przepisów i zasad przysługiwania
prawa do świadczeń, która następuje już po uzyskaniu przez ubezpieczonego
prawa do takiego świadczenia ex lege, nie wpływa na wygaśnięcie jego już
uzyskanych uprawnień, o ile nie wynika to z treści przepisów (najczęściej
przejściowych) i przy zachowaniu praw słusznie nabytych. Sąd drugiej instancji
miał na uwadze stanowisko orzecznictwa Sądu Najwyższego dotyczące obowiązku
orzekania przez sąd ubezpieczeń społecznych według stanu z daty wydania
decyzji organu rentowego. Uznał jednak, że stanowisko to dotyczy innej – niż w
6
rozpatrywanej sprawie – sytuacji, w której ubezpieczony nie spełnia jednej z
przesłanek prawa do świadczenia na dzień wydania decyzji organu rentowego, a
spełnia ją już po złożeniu odwołania, w okresie trwania postępowania sądowego.
Powyższy wyrok Sądu Apelacyjnego (w całości) organ rentowy zaskarżył
skargą kasacyjną. Skargę oparto na pierwszej podstawie kasacyjnej określonej w
art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., w ramach której zarzucono naruszenie art. 57 ust. 1 pkt 2,
art. 100 ust. 1 i art. 129 ust. 1 ustawy emerytalno – rentowej przez niewłaściwe
zastosowanie art. 57 ust. 1 pkt 2 tej ustawy z uwzględnieniem jego wykładni
dokonanej przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu Apelacyjnego w
całości i przekazanie sprawy temu Sądowi do ponownego rozpoznania oraz
orzeczenia o kosztach postępowania.
W uzasadnieniu podstawy skargi wskazano, że w stosunku do odwołującego
się, który wniosek o przyznanie prawa do renty złożył w dniu 5 grudnia 2011 r., już
po wejściu w życie obowiązującej od 23 września 2011 r. nowelizacji ustawy
emerytalno – rentowej, należy stosować regulacje tej ustawy obowiązujące w
dacie złożenia wniosku o sporne świadczenie. W takiej sytuacji, przy ocenie prawa
do renty z tytułu niezdolności do pracy odwołujący się nie spełnia warunku
określonego w przepisie art. 58 ust. 4 ustawy emerytalno – rentowej. W ocenie
skarżącego Sąd drugiej instancji niekonsekwentnie – pomimo przyjęcia, że z dniem
23 września 2011 r. wykładnia przepisu art. 57 ust. 2 ustawy emerytalno – rentowej
przedstawiona w uchwale I UZP 5/05 nie może się utrzymać – wykładnię tę
zastosował w swoim wyroku wydanym w dniu 18 grudnia 2012 r. Wskazano
ponadto, że jeżeli Sąd drugiej instancji rozgranicza prawo do świadczenia (art. 100
ustawy emerytalno – rentowej) od prawa do jego wypłaty (art. 129 ustawy), to
powinien to dookreślić w sentencji zaskarżonego wyroku przez ustalenie innej daty
nabycia prawa do renty oraz innej daty jej podjęcia.
Skarżący wskazał, że ustawodawca dokonał przedmiotowej zmiany art. 58
ustawy emerytalno – rentowej mając na względzie uchwałę Sądu Najwyższego
I UZP 5/05 bez jednoczesnego wprowadzenia przepisów przejściowych, które
umożliwiałyby stosowanie dotychczasowych reguł prawnych w odniesieniu do
wniosków o świadczenia rentowe złożonych po dniu 23 września 2011 r. – przy
7
spełnieniu warunków do nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy
przed dniem wejścia w życie nowelizacji. W uzasadnieniu do projektu ustawy
zmieniającej wskazano, że (...) pomimo złagodzenia warunków wymaganych do
uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy należy oczekiwać, że wydatki na te
świadczenia nie wzrosną, lecz zmniejszą się (...). W ocenie skarżącego powyższe
wskazuje, że intencją ustawodawcy było wprowadzenie zmian od dnia wskazanego
w samej ustawie (po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy). Inaczej
sformułowania zawarte w uzasadnieniu projektu do ustawy zmieniającej dotyczące
skutków finansowych proponowanych zmian na sektor finansów publicznych byłyby
fikcją, gdyż nie można byłoby ustalić liczby potencjalnych świadczeniobiorców,
którzy przed dniem 23 września 2011 r. ex lege nabyli prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy, lecz faktycznie nie złożyli wniosków o przyznanie prawa do
tego świadczenia.
Zasadą jest, że przyznanie prawa do świadczenia jest nierozerwalnie
połączone z jego wypłatą. W ocenie skarżącego z bezspornego stanu faktycznego
sprawy wynika, że wnioskodawca spełniał warunki do nabycia prawa do renty z
tytułu niezdolności do pracy tylko i wyłącznie w okresie od sierpnia 2011 r. do 22
września 2011 r. (tj. według stanu prawnego obowiązującego przed nowelizacją
wprowadzoną od 23 września 2011 r.). Natomiast w dacie złożenia wniosku o rentę
(5 grudnia 2011 r.) wnioskodawca warunków tych nie spełniał i nie mógł skutecznie
nabyć prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. W stanie faktycznym sprawy
niedopuszczalne jest stosowania wstecznego stanu prawnego w odniesieniu do
daty złożenia wniosku o przyznanie prawa do świadczenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty materialnoprawnej (jedynej) podstawy skargi kasacyjnej są
bezzasadne, zwłaszcza, że skarżący nie eksponuje naruszenia przepisu art. 58
ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych.
W stanie faktycznym sprawy – jak to wynika z uzasadnienia zaskarżonego
wyroku Sądu Apelacyjnego– wnioskodawca H. D. spełnił warunki nabycia prawa do
8
renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w sierpniu 2011 r., na podstawie
przepisów ustawy emerytalno – rentowej w ich brzmieniu obowiązującym przed
dniem 23 września 2011 r. Natomiast wniosek o przyznanie prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy złożył w dniu 5 grudnia 2011 r., gdy obowiązywał już przepis
art. 58 ust. 4 tej ustawy. Problem, który wynika z podstawy rozpoznawanej skargi
kasacyjnej dotyczy zarzucanej niewłaściwej interpretacji koincydencji art. 57 ust. 1
pkt 2, art. 100 ust. 1 i art. 129 ust. 1 w aspekcie kwestii, czy przesłanki nabycia
prawa do świadczenia rentowego można oceniać według stanu prawnego
istniejącego jeszcze przed złożeniem wniosku o rentę, czy też należy uwzględnić
zmieniony na niekorzyść wnioskodawcy stan prawny obowiązujący w dacie
złożenia wniosku o świadczenie rentowe. Przedstawiona w rozpatrywanej skardze
kasacyjnej kwestia powstała na tle zmiany stanu prawnego – nowelizacji z dniem
23 września 2011 r. ustawy emerytalno – rentowej i dodania do przepisu art. 58 tej
ustawy ust. 4, który ograniczył krąg podmiotów uprawnionych do renty. Pomimo to
skarga nie zarzuca w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. naruszenia przepisu art. 58 ust. 4 ustawy emerytalno – rentowej.
Wskazać należy, że Sąd Najwyższy zajmował się już wynikającym ze skargi
problemem i na tle wykładni art. 58 ust. 4 powołanej ustawy zajął stanowisko,
zgodnie z którym zmiany w przepisach ograniczające dotychczasowe uprawnienia,
czy wprowadzające dodatkowe warunki nabycia prawa do renty nie mają wpływu
na istnienie prawa nabytego (powstałego) przed tymi zmianami, niezależnie od
tego kiedy został złożony wniosek o świadczenie (jego realizację). Przepisu art. 58
ust. 4 ustawy emerytalno – rentowej nie stosuje się do ubezpieczonego, który
przed 23 września 2011 r. nabył prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy na
warunkach określonych w art. 57 ust. 2 tej ustawy, a całkowita niezdolność do
pracy utrzymuje się po tym dniu nadal i nieprzerwanie (wyroki Sądu Najwyższego z
12 czerwca 2013 r., I UK 9/13, a także z dnia 28 sierpnia 2013 r., I UK 54/13 –
dotychczas niepublikowane). Sąd Najwyższy, rozpoznający skargę kasacyjną,
zaaprobował stanowisko przedstawione w tych korelujących z niniejszą skargą
kasacyjną sprawach.
W wyroku z dnia 12 czerwca 2013 r., I UK 9/13, Sąd Najwyższy wskazał w
szczególności, że w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 23 września
9
2011 r. (wejście w życie ustawy zmieniającej) obowiązywała wykładnia art. 57
ustawy emerytalno – rentowej przedstawiona w uchwale składu siedmiu sędziów
Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2006 r., I UZP 5/05, zgodnie z którą przepis
ten wyodrębniał dwie kategorie ubezpieczonych, nabywających prawo do
świadczenia rentowego na samodzielnych warunkach określonych w jego ust. 1 lub
ust. 2. Oznaczało to, że ubezpieczony, o którym stanowi art. 57 ust. 2 ustawy nie
musiał spełniać nie tylko warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3, ale również
warunku ustanowionego w art. 57 ust. 1 pkt 2 w związku z - definiującym pojęcie
wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego - art. 58 ust. 1 i 2.
Przedstawiona w uchwale I UZP 5/05 wykładnia nie spotkała się z akceptacją
ustawodawcy, czego wyraz stanowi dodanie z dniem 23 września 2011 r. przez
art. 1 pkt 1 ustawy zmieniającej do art. 58 ustawy emerytalnej ustępu 4, zgodnie z
którym przepisu ust. 2 (ustanawiającego w stosunku do osób, których niezdolność
do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat – art. 58 ust. 1 pkt 5, wymaganie
legitymowania się co najmniej 5-letnim okresem składkowym i nieskładkowym
przypadającym w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o
rentę lub przed dniem powstania niezdolności do pracy) nie stosuje się do
ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy, o którym mowa w art. 6,
wynoszący co najmniej 25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny oraz jest
całkowicie niezdolny do pracy. Wprowadzenie tej zmiany powoduje, że art. 57
ust. 2 ustawy emerytalno – rentowej nie może być już interpretowany jako przepis
samodzielnie określający warunki wymagane do nabycia prawa do renty, ale
jedynie łagodzący w stosunku do osób w nim wymienionych warunki przewidziane
w art. 57 ust. 1, a konkretnie zwalniający te osoby z obowiązku spełnienia
określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 wymagania powstania niezdolności do pracy nie
później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania wymienionych w nim okresów
ubezpieczenia. Osoby te muszą natomiast wykazać spełnienie przewidzianego
przez art. 58 ust. 2 warunku „częstości” stażu ubezpieczeniowego, chyba, że
wykażą posiadanie okresów składkowych określonych w art. 6, w rozmiarze co
najmniej 25 lat dla kobiet i 30 lat dla mężczyzn (por. także pkt 1 uzasadnienia
projektu ustawy zmieniającej, Sejm RP VI kadencji, nr druku: 4343).
10
Nie ma racji skarżący w swoim twierdzeniu o „niedopuszczalności”
stosowania – w stanie faktycznym sprawy - wcześniejszego stanu prawnego w
odniesieniu do daty złożenia wniosku o przyznanie prawa do świadczenia. Skarga
kasacyjna nie przedstawia w zakresie powyższego twierdzenia przekonującej
argumentacji. Nie eksponuje ponadto problemów, które mogłyby powstać przy
wykładni art. 100 ust. 1 w/w ustawy w związku z art. 316 § 1 k.p.c.
W ocenie Sądu Najwyższego datę nabycia prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy określa art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, ustanawiający
generalną zasadę, zgodnie z którą prawo do świadczeń określonych w ustawie
powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego
prawa. Nabycie prawa do świadczenia następuje zatem ex lege i co do zasady nie
jest uzależnione ani od złożenia przez ubezpieczonego stosownego wniosku, ani
od ustalenia (potwierdzenia) tego prawa decyzją organu rentowego, która ma
jedynie charakter deklaratoryjny. Przewidziany w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej
wniosek o świadczenie nie jest elementem prawa do renty z tytułu niezdolności do
pracy, gdyż te określa art. 57 tej ustawy, a stanowi jedynie żądanie realizacji
świadczenia nabytego z mocy prawa (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 20
grudnia 2000 r., III ZP 29/00, OSNAPiUS 2001 nr 12, poz. 418). Wniosek ten ma
natomiast znaczenie dla powstania prawa do wypłaty świadczenia rentowego, co
wynika wprost z art. 129 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym świadczenia wypłaca się
poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż
od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Oznacza
to, że zmiany w przepisach ograniczające dotychczasowe uprawnienia, czy
wprowadzające dodatkowe warunki nabycia prawa do renty nie mają wpływu na
istnienie prawa nabytego (powstałego) przed tymi zmianami, niezależnie od tego,
kiedy został złożony wniosek o świadczenie (jego realizację). W wyroku z dnia 28
sierpnia 2013 r., I UK 54/13 – dotychczas niepublikowanym, Sąd Najwyższy
odnosząc się do kwestii związanej z nowelizacją z dniem 23 września 2011 r.
ustawy emerytalno – rentowej wskazał w szczególności, że w ustawie zmieniającej
nie ma przepisu „ekstraordynaryjnego”, który wyłączałby zasadę art. 100 ust. 1, że
prawo do renty (emerytury) powstaje ex lege z dniem spełnienia wszystkich
warunków. Ustawę zmieniającą w części dotyczącej art. 58 ust. 4 ustawy
11
emerytalno – rentowej można odczytać jako brak zgody ustawodawcy na
dotychczasową wykładnię prawa przyjętą w uchwale I UZP 5/05, jednak nie
całkowity, gdyż nowa regulacja aprobuje kierunek wykładni, jednak z większymi
progami stażowymi (25 lat dla kobiety i 30 lat dla mężczyzny). Wolą ustawodawcy
było wyraźne uregulowanie tej sytuacji i nie można stwierdzić, żeby nowa regulacja
rozciągała się wstecz. Przeciwne twierdzenie musiałoby wskazać pozytywną
regulację (przepis) o działaniu prawa wstecz, czyli wyłączającą zasadę z art. 100
ust. 1 ustawy emerytalno - rentowej. Takiej regulacji, odnoszącej się do
ubezpieczonych, którzy prawo do renty nabyli z mocy prawa, choć nie wystąpili o
wypłatę świadczenia (art. 129 ust. 1) w ustawie zmieniającej nie ma. Gdyby ją
wprowadzono, to jej zgodność z ustawą zasadniczą byłaby wysoce wątpliwa,
choćby ze względu na ekspektatywę maksymalnie ukształtowaną i ochronę prawa
nabytego (art. 2 Konstytucji RP). Zgodnie z ustalonym orzecznictwem Trybunału
Konstytucyjnego w sferze praw emerytalno-rentowych zasadą ochrony praw
nabytych objęte są zarówno prawa nabyte w drodze skonkretyzowanych decyzji,
przyznających świadczenia, jak i prawa nabyte in abstracto zgodnie z ustawą przed
zgłoszeniem wniosku o ich przyznanie. Natomiast w przypadku ekspektatyw praw
podmiotowych ochrona ogranicza się do ekspektatyw maksymalnie
ukształtowanych, tj. takich, które spełniają zasadniczo wszystkie przesłanki
ustawowe nabycia pod rządami danej ustawy (zob. wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z 4 stycznia 2000 r., K 18/99 i powołane w nim orzeczenia
Trybunału z 11 lutego 1992 r., K 14/91, z 23 listopada 1998 r., SK 7/98, z 22
czerwca 1999 r., K 5/99).
Sąd Najwyższy w składzie rozpoznającym niniejszą skargę kasacyjną
akceptuje przedstawione w wyrokach Sądu Najwyższego I UK 9/13 oraz I UK
54/13 analizy interpretacyjne wskazanych przepisów prawa ubezpieczeń
społecznych w kontekście zmiany stanu prawnego, dokonanej ustawą z dnia 28
lipca 2011 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych. Zaskarżony rozpatrywaną skargą kasacyjną wyrok Sądu
Apelacyjnego nie jest sprzeczny z przedstawionymi wyżej poglądami judykatury w
zakresie omawianej kwestii i trafne jest jego stanowisko, zgodnie z którym
ubezpieczony H. D. nabył prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy
12
w stanie prawnym obowiązującym przed dniem 23 września 2011 r., na warunkach
ustanowionych w art. 57 ust. 2 ustawy emerytalno – rentowej (wskazana uchwała
Sądu Najwyższego z 23 marca 2006 r., I UZP 5/05) i żaden z tym warunków, w
szczególności niezdolność do pracy w stopniu całkowitym, nie ustał po tym dniu.
Prawidłowe jest także zastosowanie przez Sąd drugiej instancji przepisu art. 129
ust. 1 ustawy emerytalno – rentowej i przyjęcie – w ustalonym stanie faktycznym
sprawy, że skoro ubezpieczony złożył wniosek o rentę w dniu 5 grudnia 2011 r. to
prawo do jej wypłaty należało przyznać ubezpieczonemu stosownie do treści
przepisu art. 129 ust. 1 tej ustawy - od grudnia 2011 r. Powołany w skardze
kasacyjnej organu rentowego wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2010 r., I
UK 16/10 – LEX nr 607441, dotyczył innej sytuacji faktycznej i prawnej – pobierania
przez ubezpieczonego zasiłku chorobowego i jego wpływu na określenie daty
początkowej przyznania świadczenia rentowego (art. 100 ust. 2 ustawy emerytalno
– rentowej).
Wskazywane w skardze kasacyjnej uzasadnienie rządowego projektu
ustawy nowelizacyjnej nie może implikować sugerowanej w skardze wykładni
przepisów, gdyż wprowadzało ono w błąd posłów i senatorów przez konstatację, że
nowelizacja jest korzystna dla ubezpieczonych – podczas, gdy de facto zaostrzała
kryteria przyznawania rent z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
W związku z powyższym, Sąd Najwyższy – uznając, że podstawa
rozpatrywanej skargi kasacyjnej jest nieuzasadniona – na podstawie art. 39814
k.p.c., orzekł jak sentencji.