Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 103/13
UCHWAŁA
Dnia 26 lutego 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Anna Kozłowska (sprawozdawca)
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa A. E. sp. z o.o.
z siedzibą w L. (Wielka Brytania)
przeciwko M. sp. z o.o. z siedzibą w S.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 26 lutego 2014 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 30 września 2013 r.,
"Czy osoba ustanowiona przez przedsiębiorcę zagranicznego
tworzącego oddział w Polsce, upoważniona w oddziale do
reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego (art. 87 ustawy z dnia
2 lipca 2004 roku o swobodzie działalności gospodarczej), której
dane zostały objęte wpisem tego oddziału do Krajowego Rejestru
Sądowego, może jednoosobowo udzielić pełnomocnictwa
procesowego do zastępowania przedsiębiorcy zagranicznego
w sprawach o roszczenia związane z działalnością tego oddziału?"
2
podjął uchwałę:
Osoba upoważniona w oddziale do reprezentowania
przedsiębiorcy zagranicznego (art. 87 ustawy z dnia 2 lipca
2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej - jedn. tekst:
Dz.U. z 2013 r., poz. 672 ze zm.), której dane zostały objęte
wpisem tego oddziału do Krajowego Rejestru Sądowego, może
udzielić pełnomocnictwa procesowego do zastępowania
przedsiębiorcy zagranicznego w sprawach o roszczenia
związane z działalnością tego oddziału.
3
Uzasadnienie
Przedstawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego: pozew A. E. sp. z o.o. w L.
Oddział w Polsce przeciwko M. sp. z o.o. z siedzibą w S. o zapłatę, złożony przed
Sądem Rejonowym w S., podpisał adwokat legitymujący się pełnomocnictwem
procesowym udzielonym przez osobę upoważnioną do reprezentowania
zagranicznego przedsiębiorcy w oddziale, wpisaną w tym charakterze do
Krajowego Rejestru Sądowego. Przewodniczący w Sądzie Rejonowym zobowiązał
pełnomocnika do złożenia udzielonego tej osobie pełnomocnictwa do
reprezentowania zagranicznego przedsiębiorcy, celem ustalenia zakresu
umocowania, w terminie tygodniowym pod rygorem przyjęcia braku umocowania do
udzielenia pełnomocnictwa procesowego. Odpowiadając na to wezwanie,
pełnomocnik procesowy odwołał się do uregulowania wynikającego z art. 87 ustawy
z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej wskazując, że wynika
z niego, iż osoba upoważniona do reprezentacji przedsiębiorcy zagranicznego
wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego, jest pełnomocnikiem tego
przedsiębiorcy, a wystarczającym dowodem umocowania jest odpis z KRS. Nie
podzielając tego stanowiska, Przewodniczący w Sądzie Rejonowym zarządzeniem
z dnia 24 lipca 2012 r. zwrócił pozew wobec niewykazania, że osoba udzielająca
pełnomocnictwa procesowego jest upoważniona do reprezentacji powoda; zwrócił
nadto uwagę, że w Krajowym Rejestrze Sądowym jako osoby upoważnione do
reprezentacji powoda zostały wskazane dwie osoby, bez oznaczenia zakresu
umocowania. Wątpliwość prawna ujęta w zagadnienie prawne powstała w toku
rozpoznawania zażalenia powoda na zarządzenie o zwrocie pozwu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 85 ust. 1 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności
gospodarczej (tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 672 ze zm., dalej jako u.s.d.g.)
stanowi, że dla wykonywania działalności gospodarczej na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej przedsiębiorcy zagraniczni mogą, na zasadzie
wzajemności, o ile ratyfikowane umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej,
4
tworzyć oddziały z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Pojęcie
oddziału zostało zdefiniowane w art. 5 pkt 5 u.s.d.g. - oddział to wyodrębniona
i samodzielna organizacyjnie część działalności gospodarczej, wykonywana przez
przedsiębiorcę poza siedzibą przedsiębiorcy lub głównym miejscem wykonywania
działalności. Na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej działalność gospodarczą
może zatem prowadzić tylko oddział przedsiębiorcy zagranicznego i tylko
w zakresie przedmiotu działalności tego przedsiębiorcy. Z tej też przyczyny oddział
przedsiębiorcy zagranicznego w Polsce, uważany przez niektórych przedstawicieli
doktryny za przedsiębiorcę w rozumieniu prawa polskiego a przez innych za quasi -
przedsiębiorcę, musi się zarejestrować w rejestrze przedsiębiorców Krajowego
Rejestru Sądowego (art. 36 pkt 14 ustawy z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym
Rejestrze Sądowym; jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 168, poz. 1186 ze zm., dalej:
„u.k.r.s.”). Od zarejestrowania zależy zatem prawna możliwość rozpoczęcia przez
oddział przedsiębiorcy zagranicznego prowadzenia działalności gospodarczej
w Polsce (art. 88 zd. pierwsze u.s.d.g.) a zarejestrowanie, ujawniając
tę działalność, stanowi element ochrony prawnej udzielonej przez ustawodawcę
kontrahentom przedsiębiorcy wchodzących w stosunki prawne i faktyczne
z oddziałem.
Oddział przedsiębiorcy zagranicznego, utworzony zgodnie z wymaganiami
art. 85 ust. 1 u.s.d.g., mimo że jest wyodrębnioną i samodzielną organizacyjnie
częścią działalności gospodarczej wykonywanej przez przedsiębiorcę poza jego
główną siedzibą (przez wyodrębnienie składników majątkowych, personelu
pracowniczego, kierownictwa, księgowości itp.), nie ma odrębnej od przedsiębiorcy
podmiotowości w sferze prawa cywilnego (por. postanowienia Sądu Najwyższego:
z dnia 9 maja 2007 r., II CSK 25/07, OSNC 2008, nr 5, poz. 52 oraz z dnia
27 października 2010 r., V CSK 96/10, niepubl., nadto wyrok NSA z dnia 18 marca
2011 r., II FSK 1773/09, niepubl.). Oddział przedsiębiorcy zagranicznego –
z wyjątkiem głównych oddziałów zagranicznych zakładów ubezpieczeń
oraz głównych oddziałów zagranicznych zakładów reasekuracji, do których ma
zastosowanie szczególna regulacja zawarta w art. 106 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja
2003 r. o działalności ubezpieczeniowej - tekst jedn.: Dz.U. z 2013 r., poz. 950
ze zm.) - przy dokonywaniu czynności prawnych związanych z prowadzoną
5
działalnością gospodarczą korzysta więc z osobowości prawnej przedsiębiorcy
zagranicznego. Brak zdolności prawnej oddziału przedsiębiorcy zagranicznego
oznacza też brak odrębnej od tego przedsiębiorcy zdolności sądowej (por. uchwała
Sądu Najwyższego z dnia 11 marca 1994 r., III CZP 21/94, OSNCP 1994, nr 11,
poz. 203 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2004 r.,
IV CK 183/03, niepubl.).
Taki status oddziału powoduje, że szczególnie istotne staje się prawidłowe
odczytanie celu regulacji ujętej w art. 87 u.s.d.g., niezbędnego następnie dla
dokonania kwalifikacji prawnej ustanowionego w trybie tego przepisu reprezentanta
przedsiębiorcy zagranicznego i określenie granic jego umocowania.
Zgodnie z powołanym art. 87 przedsiębiorca zagraniczny tworzący oddział
jest obowiązany ustanowić osobę upoważnioną w oddziale do reprezentowania
przedsiębiorcy zagranicznego. Podzielić należy stanowisko prezentowane
w literaturze, że obowiązek ustanowienia osoby upoważnionej służyć ma
zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania oddziału na terytorium Polski.
Jej ustanowienie ma przeciwdziałać wypadkom, w których przedsiębiorca
zmuszony byłby do prowadzenia działalności ze swego kraju; utrudniałoby to nie
tylko jego udział w obrocie, ale stanowiłoby zagrożenia dla efektywności tak jego
działalności jaki i interesów pozostałych uczestników obrotu. Ponadto, ustanowienie
takiej osoby, podlegającej wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego, stanowi dla
uczestników obrotu gwarancję czytelnej reprezentacji w sprawach związanych
z działalnością oddziału.
Osoby upoważnionej w oddziale do reprezentowania przedsiębiorcy
zagranicznego dotyczą także przepisy zawarte w art. 89 pkt 1 i art. 91 ust. 2
u.s.d.g. Według pierwszego z nich, przedsiębiorca zagraniczny, niezależnie od
obowiązków określonych w przepisach o Krajowym Rejestrze Sądowym, jest
obowiązany podać imię i nazwisko oraz jej adres na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej. Według drugiego, w przypadku wydania decyzji o zakazie wykonywania
działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę zagranicznego w ramach oddziału,
minister do spraw gospodarki zawiadamia osobę upoważnioną o obowiązku
wszczęcia postępowania likwidacyjnego oddziału w oznaczonym terminie. Art. 39
6
pkt 4 u.k.r.s. stanowi natomiast, że w dziale 2 rejestru przedsiębiorców zamieszcza
się oznaczenie osoby upoważnionej przez przedsiębiorcę zagranicznego do
reprezentowania go w oddziale, a § 138 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 30 listopada 2011 r. w sprawie szczegółowego sposobu prowadzenia
rejestrów wchodzących w skład Krajowego Rejestru Sądowego oraz szczegółowej
treści wpisów w tych rejestrach (Dz.U. Nr 273, poz. 1616 ze zm.) - że w dziale 2
rejestru przedsiębiorców dla oddziału przedsiębiorcy zagranicznego oprócz danych
dotyczących organu uprawnionego do reprezentowania podmiotu, a w przypadku
gdy w spółkach osobowych nie ma takiego organu – wskazania wspólników do
reprezentowania spółki (pkt 1), danych prokurentów i rodzaju prokury (pkt 3),
ujawnia się także dane dotyczące osoby reprezentującej zagranicznego
przedsiębiorcę w oddziale.
Przytoczone przepisy, z uwzględnieniem obowiązujących instytucji prawa
prywatnego, stanowią podstawą normatywną dla ustalenia statusu osoby, o której
mowa w art. 87 u.s.d.g. i zakresu jej umocowania.
W piśmiennictwie prawniczym status ten kwalifikowany jest rozbieżnie.
Prezentowane są poglądy, że wymieniona osoba pełni funkcję organu
przedsiębiorcy, jest likwidatorem oddziału, jest przedstawicielem ustawowym
przedsiębiorcy zagranicznego, wreszcie – jego pełnomocnikiem. Rozważając
kolejno te poglądy sprzeciwić się należy koncepcji, że osoba wymieniona w art. 87
u.s.d.g. pełni funkcję organu przedsiębiorcy. Obowiązek ustanowienia takiej osoby
dotyczy wszystkich przedsiębiorców zagranicznych niezależnie od ich formy
organizacyjno – prawnej, a więc dotyczy również przedsiębiorców działających
w takich formach, w których występują już organy reprezentujące dany podmiot
w relacjach z osobami trzecimi. Z art. 87 u.s.d.g. nie wynika zaś, aby wprowadzał
on obowiązek powołania przez przedsiębiorcę dodatkowego organu oprócz tego,
który jest przewidziany właściwymi przepisami prawa regulującymi jego ustrój,
uprawnionego do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto, osoba ustanowiona na podstawie art. 87
u.s.d.g. działa w imieniu reprezentowanego podmiotu. Tymczasem, działanie
organu, zgodnie z teorią organów, jest działaniem własnym danego podmiotu, a nie
działaniem w imieniu reprezentowanego. Poza tym, określenie organów
7
uprawnionych do reprezentowania przedsiębiorców działających przez swoje
organy podlega prawu państwa, w którym znajduje się siedziba przedsiębiorcy;
porządek prawny tego państwa określa zatem ustrój danego podmiotu.
Nie można też pomijać, że z przepisów u.k.r.s. (por. art. 39 pkt 1 i 4 u.k.r.s.) wynika
jednoznacznie, iż niezależnie od konieczności ujawnienia w rejestrze
przedsiębiorców osoby uprawnionej do reprezentowania przedsiębiorcy
zagranicznego w oddziale, odrębnie ujawnić należy organy uprawnione do
reprezentowania przedsiębiorcy oraz osoby wchodzące w ich skład, co świadczy
o tym, że nie są to instytucje tożsame.
Nie ma też wystarczających podstaw do przypisania osobie wymienionej
w art. 87 u.s.d.g. wyłącznie statusu likwidatora oddziału, co literatura wiąże
z brzmieniem art. 91 ust. 2 u.s.d.g. nakładającego na taką osobę określone
obowiązki w postępowaniu likwidacyjnym w razie wydania decyzji administracyjnej
na podstawie art. 91 u.s.d.g. Przeciwko uznaniu, że zakres kompetencji osoby
wymienionej w art. 87 u.s.d.g. ogranicza się do udziału w postępowaniu
likwidacyjnym przemawia okoliczność, że obowiązek ustanowienia osoby
upoważnionej aktualizuje się już w chwili tworzenia oddziału. Świadczy to,
że intencją ustawodawcy było umocowanie takiej osoby do podejmowania
czynności w imieniu przedsiębiorcy zagranicznego od początku tworzenia
oddziału, a nie ograniczenie zakresu tego umocowania tylko do reprezentowania
przedsiębiorcy w postępowaniu likwidacyjnym, które może nie mieć miejsca.
Wynikającą z ustawy kompetencję do występowania osoby wymienionej w art. 87
u.s.d.g. w postępowaniu likwidacyjnym oddziału rozumieć więc należy jako
dodatkową w stosunku do wynikającego tego przepisu umocowania polegającego
na reprezentacji przedsiębiorcy zagranicznego w okresie poprzedzającym
wszczęcie postępowania likwidacyjnego oddziału. Przy założeniu wąskiej,
ograniczonej wyłącznie do postępowania likwidacyjnego kompetencji osoby
wymienionej w art. 87 u.s.d.g., inna powinna być też treść przepisów dotyczących
jej ujawnienia w Krajowym Rejestrze Sądowym, które to przepisy - ze względu na
funkcję ochronną wobec osób trzecich wchodzących w stosunki prawne
z przedsiębiorcami zagranicznymi działającymi za pośrednictwem oddziałów -
powinny przewidywać ujawnienie takiego, ograniczonego, zakresu kompetencji.
8
Nie można także przyjąć, aby osoba, o której mowa w art. 87 u.s.d.g., była
przedstawicielem ustawowym przedsiębiorcy. Uprawnienie do reprezentowania
podmiotu przez jego przedstawiciela ustawowego, na gruncie obowiązującego
prawa, wynika wprost z ustawy. Taka sytuacja nie zachodzi w odniesieniu do osoby
wymienionej w art. 87 u.s.d.g., jej uprawnienie do reprezentowania przedsiębiorcy
opiera się bowiem na oświadczeniu reprezentowanego przedsiębiorcy.
Zważywszy, że źródłem umocowania osoby, o której mowa w art. 87
u.s.d.g. jest oświadczenie reprezentowanego, w literaturze dominuje stanowisko,
że konstrukcyjnie instytucja ta jest rodzajem przedstawicielstwa odpowiadającego
cechom pełnomocnictwa określonym w art. 96 k.c.
Rozważając ten rodzaj przedstawicielstwa wykluczyć należy, że w art. 87
u.s.d.g. chodzi o prokurę (art. 1091
§ 1 k.c.). Prokura może być udzielona
wyłącznie przez przedsiębiorców podlegających obowiązkowi wpisu do rejestru
przedsiębiorców, podczas gdy w odniesieniu do przedsiębiorców zagranicznych
w rejestrze ujawnia się tylko oddział. W zakresie ograniczeń podmiotowych zwrócić
należy uwagę, że w przepisach kodeksu cywilnego nie ma obowiązku ustanawiania
prokurentem jedynie takiej osoby fizycznej, która ma adres zamieszkania
na terytorium Rzeczypospolitej, tak jak ma to miejsce w odniesieniu do osoby
upoważnionej (art. 89 pkt 2 u.s.d.g.). Poza tym, prokura wygasa z chwilą otwarcia
likwidacji (art. 1097
§ 2 k.c.), podczas gdy osoba upoważniona bierze udział
w postępowaniu likwidacyjnym oddziału przedsiębiorcy zagranicznego. Również
z przepisów regulujących treść wpisów w rejestrze przedsiębiorców wynika,
że przewidują one odrębne ujawnianie danych o prokurentach i rodzaju prokury
(art. 39 pkt 3 u.k.r.s.) i danych osoby upoważnionej przez przedsiębiorcę
zagranicznego do reprezentowania go w oddziale (art. 39 pkt 4 u.k.r.s.).
Nie ma też dostatecznych podstaw do wnioskowania, iżby w art. 87 u.s.d.g.
chodziło o pozostałe rodzaje pełnomocnictw przewidzianych w kodeksie cywilnym.
Wiązanie statusu osoby wskazanej w tym przepisie ze statusem pełnomocnika
z powodu źródła umocowania, nie jest wystarczające. Zauważyć bowiem należy,
że z powołanego przepisu wynika obowiązek ustanowienia osoby upoważnionej
co nie odpowiada naturze pełnomocnictwa jako umocowania wynikającego
9
z autonomii stron, podobnie jak naturze pełnomocnictwa nie odpowiada nałożenie
ustawą na osobę upoważnioną obowiązku przeprowadzenia likwidacji oddziału;
ponadto powołany przepis odwołuje się do pojęcia reprezentacji (ograniczonej
przy tym do spraw w oddziale). Pojęcie reprezentacji nie występuje
w kodeksie cywilnym w przepisach odnoszących się do poszczególnych
rodzajów pełnomocnictw to jest pełnomocnictwa ogólnego, rodzajowego,
szczególnego oraz prokury, jest natomiast używane w przepisach ustaw
określających kompetencje organów osób prawnych i oznacza kompetencje
do składania i przyjmowania w imieniu danej osoby prawnej oświadczeń woli
(udział w czynnościach materialnoprawnych), jak również uczestniczenia
w postępowaniach sądowych oraz w relacjach z innymi organami władzy
publicznej.
Przyjęcie, że osoba upoważniona ma status pełnomocnika w rozumieniu
przepisów k.c. oznaczałoby, że w art. 87 u.s.d.g. ustawodawca ograniczył się
jedynie do nałożenia na przedsiębiorcę obowiązku ustanowienia pełnomocnika nie
przesądzając o rodzaju tego pełnomocnictwa, a więc i o jego zakresie. W takim
wypadku, wobec faktu, że przepisy o Krajowym Rejestrze Sądowym nie przewidują
ujawnienia zakresu umocowania osoby upoważnionej, zakres ten, zawsze zależny
od woli przedsiębiorcy, musiałby podlegać każdorazowo ustalaniu, nie wyłączając
sporu o prawo właściwe dla tego pełnomocnictwa. Nie wymaga szerszej
argumentacji wniosek, że stan taki zagrażałby bezpieczeństwu obrotu.
Powyższe skłania więc do przyjęcia, że art. 87 u.s.d.g. zawiera regulację
autonomiczną, nie dającą się w pełni wprost utożsamić z żadną z klasycznych
konstrukcji prawa cywilnego, zwłaszcza z pełnomocnictwem. Wynikająca z tego
przepisu konstrukcja łączy w sobie elementy przedstawicielstwa (do którego
zastosowanie mogą mieć per analogiam art. 95 i n. k.c.) oraz upoważnienia do
dokonywania czynności faktycznych. Zwrócić bowiem ponownie należy uwagę na
rolę tego przepisu w regulacji prawnej oddziałów przedsiębiorców zagranicznych.
Jak była mowa, obowiązek ustanowienia osoby upoważnionej ma na celu przede
wszystkim zapewnienie, by sprawy przedsiębiorcy zagranicznego skupione
w oddziale były prowadzone skutecznie i sprawnie – przy zachowaniu koniecznej
dozy autonomii (a zatem wykluczeniu konieczności zwracania się w każdej z tych
10
spraw do kraju macierzystego przedsiębiorcy). W rezultacie, uzasadnione jest
przyjęcie, że upoważnienie tej osoby obejmuje wszystkie te czynności, które
pozwolą na możliwie pełne, kompleksowe i samodzielne prowadzenie spraw
oddziału. Jeżeli zatem zadaniem osoby, o której mowa w art. 87 u.s.d.g., jest nie
tylko reprezentowanie przedsiębiorcy zagranicznego w sensie ścisłym (a więc
dokonywanie w jego imieniu czynności prawnych na terytorium Polski), lecz także
ogólna dbałość o jego interesy, która może wiązać się także z podejmowaniem
innych działań w ramach bieżącej działalności oddziału, nie wyłączając realizacji
obowiązków o charakterze administracyjnym, to ustanowienie osoby upoważnionej
na podstawie art. 87 u.s.d.g. oznaczać musi przyznanie jej także możliwości
dokonywania czynności o charakterze faktycznym, zarówno w stosunkach
wewnętrznych jak i zewnętrznych oddziału. W literaturze taki zakres kompetencji
został określony terminem „zastępstwo” – ujmowanym w sposób funkcjonalny, jako
zastępowanie przedsiębiorcy zagranicznego (przez osobę upoważnioną)
we wszystkich sprawach związanych ze sferą stosunków wewnętrznych
i zewnętrznych oddziału, innymi słowy – jako kierowanie całokształtem działalności
oddziału. Nie ulega wątpliwości, że obowiązek ustanowienia osoby upoważnionej
pełni też funkcje gwarancyjne – zapewnia, że przedsiębiorca zagraniczny będzie
reprezentowany w sposób prawnie skuteczny i efektywny w sensie praktycznym,
również przez jej adres na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Obowiązek
ujawnienia takiej osoby w Krajowym Rejestrze Sądowym stanowi dodatkowe
zabezpieczenie prawne w obrocie. Osoby wstępujące w stosunki prawne
z przedsiębiorcą zagranicznym za pośrednictwem oddziału mogą bowiem działać
w zaufaniu, że osoba ujawniona w KRS jako „reprezentant” tego przedsiębiorcy
może podejmować skuteczne działania w sferze faktycznej i prawnej. Istnienie
wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym wyklucza konieczność badania, czy osobie
wpisanej służy upoważnienie udzielone przez przedsiębiorcę zagranicznego;
w tym zakresie działa domniemanie prawdziwości wpisu na podstawie art. 17 ust. 1
u.k.r.s.
Umocowanie do działania w cudzym imieniu na podstawie pełnomocnictw
przewidzianych w kodeksie cywilnym, poza prokurą, obejmuje wyłącznie czynności
prawne, nie obejmuje umocowania do dokonywania czynności sądowych w imieniu
11
mocodawcy. Tymczasem, mimo że nie zostało to wyrażone expressis verbis,
należy przyjąć, że zakres umocowania wynikający z art. 87 u.s.d.g., obejmuje także
uprawnienie do reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego w postępowaniu
sądowym. Wniosek taki należy wyprowadzić przede wszystkim z użytego w tym
przepisie zwrotu „reprezentowania”, które nie zostało ograniczone wyłącznie do
czynności materialnoprawnych. Zwrot ten w innych przepisach, odnoszących się do
organów osób prawnych, oznacza kompetencję do dokonywania zarówno
czynności materialnoprawnych, jak również czynności w postępowaniach
sądowych. Za przyjęciem, że zakres umocowania osoby upoważnionej
na podstawie art. 87 u.s.d.g. obejmuje także uprawnienie do występowania
w postępowaniu sądowym przemawiają także omówione wcześniej funkcje tej
instytucji. Gdyby ograniczyć zakres umocowania osoby upoważnionej przez
wyłączenie jej udziału w czynnościach sądowych, regulacja przewidziana w art. 87
u.s.d.g. miałaby charakter ułomny z punktu widzenia jej celów i to zarówno z punktu
widzenia przedsiębiorcy zagranicznego, jak również osób trzecich pozostających
w stosunkach prawnych z tym przedsiębiorcą. O tym, że zakres umocowania osoby
ustanowionej na podstawie art. 87 u.s.d.g. nie ogranicza się do czynności
materialnoprawnych i faktycznych wywieść można także z tego, że osoba ta
uczestniczy w czynnościach związanych z postępowaniem likwidacyjnym oddziału,
co obejmuje udział w czynnościach sądowych związanych z tym postępowaniem.
O takim zakresie umocowania osoby upoważnionej do reprezentowania
przedsiębiorcy zagranicznego w oddziale świadczy również sposób jej ujawnienia
w rejestrze przedsiębiorców, bez określenia zakresu umocowania, co ustawodawca
przewiduje wówczas gdy zakres umocowania wynika wprost z przepisów ustawy.
Specyficzne pełnomocnictwo nie będące prokurą, a obejmujące uprawnienie
zarówno do czynności materialnoprawnych, jak i sądowych nie jest nowe w polskim
systemie prawnym, do czasu bowiem wejścia w życie kodeksu cywilnego oprócz
prokury funkcjonowało także pełnomocnictwo handlowe, które, zgodnie z art. 66 § 1
k.h., mogło obejmować oprócz upoważnienia do prowadzenia całego
przedsiębiorstwa również umocowanie do prowadzenia sporów.
Powyższe ostatecznie prowadzi do wniosku, że art. 87 u.s.d.g. przewiduje
odrębne w stosunku do określonych w kodeksie cywilnym umocowanie, co do
12
zakresu o cechach zbliżonych do prokury oddziałowej (art. 1095
k.c.). Należy też
przyjąć, że analogicznie do kodeksowego uregulowania dotyczącego prokury,
ustanowienie osoby upoważnionej oznacza, że jest ona ex lege (na podstawie
normy wynikającej z art. 87 u.s.d.g.) umocowana również do dokonywania
czynności sądowych. Z uwagi jednak na to, że w obowiązującym porządku
prawnym nie występuje pełnomocnictwo o nieograniczonym zakresie umocowania,
a prokura jest pełnomocnictwem o najszerszym zakresie umocowania, przyjąć
należy, iż zakres umocowania osoby upoważnionej nie może, podobnie jak przy
prokurze, obejmować czynności, o których mowa w art. 1093
k.c.
Reasumując, stwierdzić należy, że osoba upoważniona do reprezentowania
przedsiębiorcy zagranicznego w oddziale jest upoważniona do jego
reprezentowania w postępowaniu sądowym. Może również skutecznie udzielić
pełnomocnictwa występującym w sprawie pełnomocnikom procesowym, podobnie
jak ma to miejsce w odniesieniu do prokurenta (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 24 lipca 2013 r., III CZP 45/13, BSN 2013, nr 1, poz. 37). W rezultacie, sam
fakt ujawnienia danej osoby w rejestrze przedsiębiorców jako „reprezentanta”
przedsiębiorcy zagranicznego w oddziale stwarza podstawę do uznania, że może
ona skutecznie udzielać pełnomocnictw procesowych w imieniu przedsiębiorcy
zagranicznego.
Ustawodawca w art. 87 u.s.d.g. nie przesądził jednoznacznie, czy do
„reprezentowania przedsiębiorcy zagranicznego w oddziale” może zostać powołana
wyłącznie jedna „osoba upoważniona”, czy też możliwe jest ustanowienie kilku
takich osób. Kwestii tej nie rozstrzyga wyraźnie także art. 39 pkt 4 in principio
u.k.r.s., który stwierdza jedynie, że osoba ta podlega wpisowi w dziale 2 rejestru
przedsiębiorców. W obu tych przepisach ustawodawca posługuje się terminem
„osoba”, a więc liczbą pojedynczą - co jednak nie może być poczytane
za przesądzające, skoro możliwość ustanowienia kilku „osób upoważnionych”
została dopuszczona w treści formularza KRS-WJ, służącym do złożenia wniosku
o wpis tych osób do Krajowego Rejestru Sądowego. W pouczeniu zawartym
w formularzu wyraźnie wskazano drogę postępowania na wypadek, gdy „osób
reprezentujących zagranicznego przedsiębiorcę lub zagraniczny zakład
ubezpieczeń w oddziale jest więcej niż dwie”. Jakkolwiek informację tę trudno
13
uznać za w pełni miarodajny punkt odniesienia dla wykładni art. 87 u.s.d.g., to nie
ulega wątpliwości, że w ramach urzędowej drogi rejestracji oddziałów
przedsiębiorcy zagranicznego dopuszczono możliwość jednoczesnego
ustanowienia kilku „osób upoważnionych”. Ponadto, jak wynika z okoliczności
sprawy, praktyka sądów rejestrowych aprobuje dokonywanie wpisu kilku takich
osób dla jednego oddziału przedsiębiorcy zagranicznego. Przekonuje też pogląd,
że art. 87 u.s.d.g. określa wyłącznie „warunek minimum”, jaki musi spełnić
przedsiębiorca zagraniczny, który podejmuje na terytorium Polski działalność
gospodarczą za pośrednictwem oddziału – nie oznacza on natomiast zakazu
ustanowienia większej liczby osób, których status prawny regulowany będzie przez
art. 87 u.s.d.g. De lege lata trudno więc dostrzec wyraźne przeszkody dla
ustanowienia przez przedsiębiorcę więcej niż jednej „osoby upoważnionej”
w rozumieniu art. 87 u.s.d.g.
Treść art. 87 u.s.d.g. nie daje także jasnej odpowiedzi na pytanie o skutki
ustanowienia kilku „osób upoważnionych” dla sposobu wykonywania przez nie
„reprezentacji” przedsiębiorcy zagranicznego. Nie pozwala on zwłaszcza
jednoznacznie stwierdzić, czy osoby te mogą działać samodzielnie, czy jedynie
łącznie. Brak jasności jest tu tym bardziej istotny, że ustawodawca nie wymaga
wpisania w Krajowym Rejestrze Sądowym sposobu działania kilku „osób
upoważnionych”. Funkcje art. 87 u.s.d.g. wskazują jednak na konieczność
jednoznacznego określenia sposobu działania „osoby upoważnionej”.
Fakt ujawnienia jej w Krajowym Rejestrze Sądowym jako „reprezentanta”
przedsiębiorcy zagranicznego w oddziale - bez możliwości oznaczenia sposobu
reprezentacji – przemawia za koniecznością przyznania tej osobie możliwości
samodzielnego występowania w obrocie. Takie rozwiązanie najlepiej gwarantuje
pewność i przewidywalność czynności podejmowanych przez przedsiębiorcę
zagranicznego za pośrednictwem oddziału. Wobec wcześniejszego wniosku,
zgodnie z którym art. 87 u.s.d.g. stanowi podstawę pełnomocnictwa procesowego,
należy tym samym przyjąć, że każda z „osób upoważnionych” może samodzielnie
udzielić pełnomocnictwa procesowego.
14
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi jak
w uchwale.