Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 78/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 11 marca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Kazimierz Jaśkowski (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSA Agata Pyjas-Luty (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ
Solidarność przy "D." spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
przeciwko "D." spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S.
o przekazanie należnych środków na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 marca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 grudnia 2012 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od strony pozwanej "D." spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w S. na rzecz powoda Międzyzakładowej
Organizacji Związkowej NSZZ Solidarność przy "D." spółce z
ograniczoną odpowiedzialnością w S. kwotę 3.600 (trzy tysiące
2
sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania
kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 8 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w S. nakazał stronie
pozwanej D. Sp. z o.o. w S. przekazanie na Zakładowy Fundusz Świadczeń
Socjalnych kwoty 433.926,24 zł tytułem odpisu za rok 2010 wraz z odsetkami
ustawowymi od dnia 1 października 2010 r. do dnia przekazania, zasądził od
pozwanej na rzecz powódki Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ
„Solidarność” przy D. Sp. z o.o. w S. kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania oraz nakazał ściągnąć od pozwanej D. Sp. z o.o. w S. na rzecz
Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w S. kwotę 21.697 zł tytułem opłaty
stosunkowej od pozwu, której powódka nie miała obowiązku uiścić.
Podstawę orzeczenia stanowiły następujące ustalenia faktyczne. W dniu 10
października 1985 r. prezes spółki „D. – H.” (poprzednika prawnego strony
pozwanej) zawarł z działającymi w zakładzie organizacjami związkowymi
porozumienie w sprawie zakładowego systemu wynagradzania, w którym w § 33
ustalono, że „przed rozwiązaniem porozumienia Prezes Spółki jest obowiązany
zasięgnąć opinii związków zawodowych i uzyskać pozytywną opinię”, a w § 34, że
„do czasu zawarcia nowego porozumienia stosuje się dotychczasowe
porozumienie. Jeżeli strony stwierdzą że nie zamierzają zawrzeć nowego
porozumienia, dotychczasowe porozumienie wygasa po upływie okresu
wypowiedzenia. Po wygaśnięciu porozumienia stosuje się dotychczasowe przepisy
płacowe, z uwzględnieniem zmian wprowadzonych przez Radę Ministrów na
podstawie Kodeksu pracy”. Jednolity tekst zakładowego systemu wynagradzania
został sporządzony 25 listopada 1994 r. i opracowany na podstawie powyższego
porozumienia oraz protokołów dodatkowych od nr 1 do 21, a w dniu 14 lipca 1995 r.
został zarejestrowany jako Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy. Protokołem
dodatkowym nr 2 zmieniono numerację postanowień § 33 na § 35, zaś § 34 na §
36, nie ingerując przy tym w treść tych zapisów. Co najmniej od 1994 roku nie
3
dyskutowano w pozwanej spółce o zmianie sposobu rozwiązywania układu
zbiorowego.
Pismem z 2 lipca 2009 r., skierowanym do związków zawodowych: SNZZ
Pracowników D. oraz MOZ NSZZ Solidarność, Zarząd D. S.A. wypowiedział
Zakładowy Układ Zbiorowy Pracy w całości ze skutkiem na dzień 31 grudnia 2009
r. Przed sporządzeniem pisma pracodawca nie informował związków zawodowych
o zamiarze wypowiedzenia ZUZP oraz nie zwracał się o pozytywną opinię w tej
kwestii. Dnia 11 sierpnia 2009 r. Okręgowy Inspektor Pracy w S. odmówił
rozpatrzenia wniosku z 27 lipca 2009 r. o wpis do rejestru układów informacji
dotyczącej wypowiedzenia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy dla
Pracowników D. S.A. w S., powołując się na to, że wniosek ten nie spełniał
wymogów przewidzianych w § 9 ust. 2 ww. rozporządzenia, tj. nie załączono do
wniosku dokumentu potwierdzającego, że pracodawca na podstawie § 35 układu
uzyskał zgodę organizacji związkowych, będących stroną układu, na
wypowiedzenie układu. Postanowieniem Sądu Rejonowego w S. Wydziału Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 stycznia 2011 roku odrzucono na podstawie
art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., ze względu na brak drogi sądowej, pozew D. Sp. z o.o. w
S. przeciwko Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ „Solidarność” przy
D. w G. oraz Samorządnemu Niezależnemu Związkowi Zawodowemu Pracowników
D. w S. o ustalenie, że rozwiązanie Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy nie jest
uzależnione od uzyskania pozytywnej opinii organizacji związkowych.
Pismem z 12 kwietnia 2010 r. Zarząd D. S.A. przesłał związkom zawodowym
NSZZ Solidarność oraz SNZZ Pracowników D. projekt nowego Regulaminu
Wynagradzania, w którym § 20 ust. 3 zapisano „U pracodawcy nie jest tworzony
Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych”. Pismem z 4 maja 2010 roku MOZ
NSZZ Solidarność zakwestionowała upoważnienie działającego w imieniu
pracodawcy radcy prawnego do kontaktowania się ze związkiem w sprawach
wypowiedzenia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy, oraz, powołując się na
braki formalne tego wypowiedzenia zakwestionowała skuteczność wypowiedzenia
ZUZP. A. Ś. - wiceprzewodnicząca SNZZ Pracowników D., nie odpowiedziała na
pismo.
Samorządny Niezależny Związek Zawodowy Pracowników „D.” w czerwcu
4
2009 roku liczył 33 członków, w lipcu, sierpniu 2009 roku - 32 członków, we
wrześniu 29 członków, w październiku 27, w listopadzie 25, w grudniu 23, w
styczniu 2010 roku -16 członków, w lutym i marcu - 12 (z czego dwóch członków, tj.
G. D. i M. B. – P. nie opłaciły składek członkowskich), zaś w kwietniu i maju 2010
roku – formalnie 10 członków, a faktycznie, licząc osoby, które uiściły składki - 8
osób. Utrata członków związana była ze śmiercią przewodniczącego B. D., po
której jedynie dwukrotnie odbyły się spotkania celem rozwiązania związku i jego
wyrejestrowania. Pismem z 14 czerwca 2010 r. SNZZ Pracowników D.
poinformował Okręgowy Inspektorat Pracy w S. oraz zarząd D. spółki z o.o. w S. o
podjęciu kroków w kierunku zakończenia działalności związku z powodu spadku
ilości członków poniżej wymaganego minimum oraz o tym, że z dniem 15 czerwca
2010 roku związek nie reprezentuje już załogi spółki.
Pismem z 16 grudnia 2010 roku Międzyzakładowa Organizacja Związkowa
przy D. Spółce z o.o. w S. poinformowała Zarząd D. Spółki z o.o. w S., że nie
zgadza się na podpisanie aneksu nr 1 do „Regulaminu Wynagradzania”
zaproponowanego przez Zarząd Spółki. Wskazała równocześnie, że do czasu
rozstrzygnięcia sporu o skuteczność wypowiedzenia Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy uważa, że obowiązuje dotychczasowy ZUZP.
Jako okoliczność niesporną Sąd Okręgowy przyjął, że cała kwota odpisu na
rzecz Zakładowego Fundusz Świadczeń Socjalnych za 2010 r. wynosiła 709.890,64
zł, z czego należna kwota odpisu do dnia 7 czerwca 2010 r. w wysokości
299.442,11 zł została przez pracodawcę przekazana temu Funduszowi.
Sąd pierwszej instancji uznał, iż biorąc pod uwagę wyrok Trybunał
Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002 r. stwierdzający niezgodność z
Konstytucją przepisu art. 2417
§ 4 k.p. oraz treść uchwały Sądu Najwyższego z 4
stycznia 2008 roku (I PZP 9/07, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 185), nadal pozostają
wiążące zapisy zawarte w § 33 i 34 ZUZP, których wprowadzenie objęte było
zgodną i dobrowolnie wyrażoną wolą stron przedmiotowego porozumienia. Skoro
zatem wypowiedzenie ZUZP wymagało uprzedniej pozytywnej opinii zakładowych
organizacji związkowych, dokonane przez pracodawcę w dniu 2 lipca 2009 roku
wypowiedzenie tego układu ze skutkiem na 31 grudnia 2009 roku nie było
skuteczne.
5
Równocześnie Sąd Okręgowy wskazał, że nawet uznanie za skuteczne
wypowiedzenia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy nie prowadziłoby do
obowiązywania od 7 czerwca 2010 roku Regulaminu Wynagradzania, zgodnie z
którego § 20 w pozwanej spółce nie tworzy się Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych. Powołując treść art. 774
§ 1, 4 i 6 k.p. oraz art. 30 ust. 4 i 5, art. 251
ust.
1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 roku o związkach zawodowych, a także art. 24125a
k.p., sąd pierwszej instancji wskazał, że w pozwanej spółce w chwili próby
wprowadzenia nowego regulaminu wynagradzania, istniała tylko jedna zakładowa
organizacja związkowa, tj. Międzyzakładowa Organizacja Związkowa NSZZ
„Solidarność” przy D. Spółce z o.o. w S., gdyż liczba członków drugiej z organizacji
SNZZ Pracowników D. Spółki z o.o. w S. faktycznie wynosiła jedynie kilka osób,
najprawdopodobniej 8, zatem organizacja ta nie miała statusu zakładowej
organizacji związkowej, z którą pracodawca mógł negocjować treść regulaminu
wynagradzania. Zdaniem Sądu pierwszej instancji pracodawca miał również
świadomość tego, że związek ten nie istnieje, mimo nieprzeprowadzenia procedury
jego wykreślenia z rejestru, skoro w negocjacjach prowadzonych w 2009 r.
przedstawiciele tego związku nie uczestniczyli, a B. D. wszelkie decyzje
podejmowane w imieniu załogi pozostawił do dyspozycji MOZ NSZZ Solidarność.
Sąd Okręgowy w oparciu o treść art. 251
ust. 1 i art. 30 ust. 5 ustawy o związkach
zawodowych uznał, że SNZZ Pracowników D. nie spełniała kryteriów organizacji
związkowej określonych w powołanych przepisach, co skutkowało uznaniem, że
organizacja ta nie miała nawet kompetencji opiniodawczych w zakresie
proponowanego przez pracodawcę regulaminu, a zatem wejście w życie
regulaminu wynagradzania w pozwanej spółce uzależnione było od uzyskania
zgody jedynej funkcjonującej zakładowej organizacji związkowej, jaką była MOZ
NSZZ Solidarność przy D. Spółce z o.o. w S. Dlatego też Sąd pierwszej instancji
uznał, że wydany przez pozwaną regulamin bez wymaganego uzgodnienia z
jedyną zakładową organizacją związkową nie ma mocy wiążącej.
W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że w pozwanej D. Spółka z o.o. w S.
w dalszym ciągu istnieje Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych, na który za
2010 roku pracodawca obowiązany jest uiścić brakującą kwotę odpisu w wysokości
433.926,24 zł, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia zwłoki, tj. od 1 października
6
2010 r., gdyż termin dokonania odpisu upłynął 30 września stosownie do art. 6 ust.
1 ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.
Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 r. Sąd Apelacyjny, uwzględniając
częściowo apelację strony pozwanej, którą zaskarżono wyrok Sądu Okręgowego w
całości, zmienił wyrok w punkcie I w ten sposób, że oddalił powództwo o odsetki
ustawowe od dochodzonej kwoty, w pozostałej części oddalił apelację jako
bezzasadną oraz zasądził od strony pozwanej na rzecz powódki kwotę 5.400 zł
tytułem zwrotu kosztów procesu.
Sąd Apelacyjny przyjął za własny ustalony przez sąd pierwszej instancji stan
faktyczny sprawy, potwierdzony w uzupełniającym postępowaniu dowodowym
przeprowadzonym przed Sądem Apelacyjnym, uznając za bezzasadny podniesiony
w apelacji zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 328 § 2 k.p.c. Zebrany w
sprawie materiał dowodowy nie daje żadnych podstaw do uznania, że
wprowadzony za zgodną wolą stron zapis § 33 Zakładowego Układu Zbiorowego
Pracy (Zakładowego Systemu Wynagradzania) z dnia 10 października 1985 r. nie
wiązał stron oraz, że rozwiązanie obowiązującego u pozwanej ZUZP w drodze
wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę, nie wymagało uzyskania
pozytywnej opinii organizacji związkowych. Sąd Apelacyjny nie podzielił też zarzutu
naruszenia art. 2417
§ 1 k.p. uznając za trafne stanowisko sądu pierwszej instancji,
iż przepis ten ma charakter względnie obowiązujący, a strony wyłączyły jego
zastosowanie w układzie zbiorowym pracy. Treść art. 2417
§ 1 pkt 3 k.p., zgodnie z
którym układ rozwiązuje się z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez
jedną ze stron, nie skutkuje utratą ważności zawartego w Układzie Zbiorowym
Pracy z dnia 10 października 1985 r. postanowienia dotyczącego trybu
dokonywania rozwiązania układu, w tym w szczególności poprzez wprowadzenie
wymogu uzyskania przez pracodawcę pozytywnej opinii organizacji związkowych w
przedmiocie wypowiedzenia tego układu, wskazując, że partnerzy społeczni mogą
swobodnie kształtować prawa i obowiązki pracowników i pracodawców, pod
warunkiem, że powyższa regulacja nie będzie mniej korzystna od powszechnie
obowiązujących, ustanowionych przez władzę państwową standardów (A.
Świątkowski, Kodeks pracy. Komentarz, Warszawa 2006 r., s. 964). Z regulacji art.
241 § 1 pkt 3 k.p. dotyczącej rozwiązania układu zbiorowego pracy w drodze
7
wypowiedzenia układu pracy dokonanego przez jedną ze stron, nie wynika
automatyzm prawny zastępowania z dniem wejścia w życie tego przepisu,
postanowień układowych, będących także przepisami prawa pracy w rozumieniu
art. 9 k.p. Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem judykatury Sądu Najwyższego, przy
ocenie związania pracodawcy normą ZUZP odpowiadającą treścią przepisowi, który
utracił moc prawną jako niezgodny z Konstytucją, należy uwzględnić okoliczności
zawarcia układu, w tym również wolę i zamiar stron oraz ich świadomość co do
ograniczeń z niego wynikających (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia
2008 r., I PZP 9/07, OSNP 2008 nr 13-14, poz. 185). W niniejszej sprawie trafnie
doprowadziło to sąd pierwszej instancji do wniosku, że bez zachowania
przewidzianego w układzie zbiorowym pracy trybu wypowiedzenia układu,
ustalonego z zachowaniem swobody pracodawcy co do podejmowania decyzji w
sprawie związania się wynegocjowanym układem zbiorowym, oświadczenie woli o
wypowiedzeniu układu jest bezskuteczne. Sąd Apelacyjny podkreślił, że z żadnego
z przepisów prawa pracy nie wynika zakaz wprowadzenia w układzie zbiorowym
pracy wymogu uzyskania zgody związku zawodowego na rozwiązanie układu.
Wobec ustalenia, że § 33 ZUZP stanowił przedmiot negocjacji stron zawierających
układ, również kwestia dotycząca tego, czy sporny przepis ZUZP był powieleniem
przepisu art. 8 ust. 1 i 2 z dnia 26 stycznia 1984 roku o zasadach tworzenia
zakładowych systemów wynagradzania nie miała decydującego znaczenia dla
skuteczności tego zapisu. Skoro bowiem strony nie zmieniły postanowienia
odpowiadającego przepisowi art. 8 ust. 1 i 2 z dnia 26 stycznia 1984 roku o
zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania po utracie jego
obowiązywania, to nie można twierdzić, że sporny zapis był wynikiem
mechanicznego przepisania treści powyższego przepisu. W konsekwencji
powyższego, przy braku pozytywnej opinii organizacji związkowych w przedmiocie
wypowiedzenia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy (Zakładowego Systemu
Wynagradzania) z dnia 10 października 1985 r., oświadczenie woli pozwanej z dnia
2 lipca 2009 r. o wypowiedzeniu układu nie zostało skutecznie złożone, a tym
samym pozwana jest zobowiązana do przekazania na Zakładowy Fundusz
Świadczeń Socjalnych brakującej kwoty z tytułu odpisu za rok 2010, stosownie do
art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 4 marca 1994 roku o zakładowym funduszu świadczeń
8
socjalnych.
Za niezasadny uznał Sąd Apelacyjny zarzut naruszenia art. 3651
k.c. oraz
art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p., gdyż brak jest więc podstaw do stosowania
wskazanych przez apelującą przepisów kodeksu cywilnego w odniesieniu do
postanowień obligacyjnych układu zbiorowego pracy. Przepis ten zezwala na
odpowiednie stosowanie w sprawach nieunormowanych przepisami prawa pracy
przepisów Kodeksu cywilnego jedynie do indywidualnego stosunku pracy, a nie do
norm zbiorowego prawa pracy.
Sąd Apelacyjny wskazał także, że pomimo sporządzenia wniosku o
wyrejestrowanie SNZZ Pracowników D. Spółki z o.o. w S. dopiero w czerwcu 2010
roku, związek ten faktycznie zaprzestał działalności już w styczniu 2010 roku po
śmierci przewodniczącego B. D. Skoro zatem od marca 2010 roku na terenie
pozwanej działała tylko jedna zakładowa organizacja związkowa MZO NSZZ
„Solidarność” przy D. Sp. z o.o. w S., nie doszło do skutecznego wprowadzenia
nowego regulaminu wynagradzania wobec braku uzgodnienia jego treści z jedyną
działającą zakładową organizacją związkowa, w myśl art. 772
§ 4 k.p.
Za zasadny Sąd Apelacyjny uznał natomiast zarzut naruszenia art. 481 § 1
k.c. w związku z art. 300 k.p. Rację ma pozwana wskazując, że przekazanie
środków nawet ze znacznym opóźnieniem nie rodzi obowiązku zapłaty przez
pracodawcę odsetek mimo oczywistej utraty realnej wartości takich środków. Sąd
odwoławczy podziela przy tym stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w
wyroku z dnia 13 kwietnia 1999 r., I PKN 663/98 (OSNAP 2000 nr 14, poz. 534),
zgodnie z którym pracodawca nie ma obowiązku uiszczenia odsetek od kwot nie
przekazanych w terminie na rachunek bankowy zakładowego funduszu świadczeń
socjalnych. Analiza postanowień ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym
funduszu świadczeń socjalnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335 ze
zm.) nie pozwala uznać, że nieprzekazanie w terminie przez pracodawcę środków
na rachunek bankowy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych rodzi
obowiązek zapłaty odsetek na konto tego Funduszu. Prowadziło to do częściowej
zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia apelacji w przeważającej części.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku strona pozwana, zaskarżając
wyrok w całości, zarzuciła:
9
I. Naruszenie prawa materialnego, przy czym w kwestii wypowiedzenia
zakładowego układu zbiorowego pracy zarzucono naruszenie:
- art. 2417
§ 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1964 r. – Kodeks pracy poprzez
błędną jego wykładnię polegającą na ustaleniu, że ma on charakter względnie
obowiązujący i w konsekwencji przyjęcie, że strony wyłączyły jego zastosowanie w
układzie zbiorowym pracy;
- art. 3651
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. kodeks cywilny w związku z
art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1964 r. – Kodeks pracy poprzez ich
niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że regulacja § 33 układu zbiorowego
pozwanej jest zgodna z powszechnie obowiązującymi, bezwzględnie
obowiązującymi przepisami prawa;
- art. 3531
ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny w związku z
art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1964 r. - Kodeks pracy poprzez jego
niezastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że regulacja § 33 zakładowego układu
zbiorowego pozwanej jest zgodna z przepisami ustawowymi oraz zasadami
współżycia społecznego;
Natomiast w kwestii wprowadzenia regulaminu wynagradzania narzucono
naruszenie:
- art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
poprzez przyjęcie, że organizacja związkowa może utracić swój charakter i
przysługujące jej uprawnienia w wyniku innej okoliczności niż wykreślenie z
rejestru;
- art. 1 ust. 1 w związku z art. 10 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych poprzez bezpodstawne przyjęcie kryteriów ustania członkostwa w
organizacji związkowej innych niż przewidziane w statucie związku;
- art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
poprzez przyjęcie, że działające u pozwanej organizacje związkowe nie były
zobowiązane do przedstawienia wspólnego stanowiska odnośnie przedstawionego
regulaminu wynagradzania;
II. Naruszenie przepisów postępowania, mające istotny wpływ na wynik
sprawy:
- art. 382 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania
10
cywilnego poprzez wydanie przez Sąd Apelacyjny zaskarżonego orzeczenia na
podstawie jedynie części materiału dowodowego a nie jego całości, w
szczególności całkowite pominięcie przedstawionych przez pozwaną na etapie
postępowania odwoławczego dowodów wskazujących na fakt, iż postanowienia §
32-34 zakładowego układu zbiorowego pracy (zakładowego systemu
wynagradzania) nie zostały przez strony układu zbiorowego ustalone za zasadach
swobodnego kształtowania treści układów zbiorowych, ale stanowiły one
powtórzenie regulacji prawnych obowiązujących w momencie zawierania układu
zbiorowego, takich jak: pierwotny tekst zakładowego układu zbiorowego pracy
(porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania) z dnia 10
października 1984 r., zezwolenie Prezesa Agencji ds. Inwestycji Zagranicznych nr
…/90 z dnia 5 kwietnia 1990 r. w sprawie utworzenia Spółki z udziałem podmiotów
zagranicznych pod firmą: „D.”, Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością,
zarządzenie Wojewody […] nr 45/90 z dnia 28 maja 1990 r. w sprawie
przekształcenie S. Zakładów Drobiarskich w spółkę z udziałem podmiotów
zagranicznych, postanowienie Sądu Rejonowego w S. Wydział Gospodarczy z dnia
21 lutego 1991 r., sygn. akt: … 94/91, w przedmiocie wykreślenia z rejestru
przedsiębiorstw państwowych S. Zakładów, Statut Samorządnego Niezależnego
Związku Zawodowego Pracowników „D.” Sp. z o. o. w S.;
- art. 381 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania
cywilnego poprzez niewydanie postanowienia dowodowego w zakresie dowodów
zgłoszonych przez pozwaną na etapie postępowania odwoławczego i w
konsekwencji pominięcie wnioskowanych dowodów;
- art. 328 § 2 w zw. z art. 391 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. -
Kodeks postępowania cywilnego poprzez niedokonanie w uzasadnieniu wyroku
jakiejkolwiek oceny dowodów zgłoszonych przez pozwaną na etapie postępowania
odwoławczego w szczególności zaś niezawarcie informacji o motywach, dla
których Sąd Apelacyjny odmówił ww. dowodom zgłoszonym przez pozwaną
wiarygodności i/lub mocy dowodowej;
- art. 162 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania
cywilnego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji odmowę
rozpoznania zarzutu apelacyjnego naruszenia art. 232 k.p.c. polegającego na jego
11
niewłaściwej wykładni i w konsekwencji dopuszczeniu niewnioskowanych przez
żadną ze stron dowodów z zeznań świadków J. W., S. A., E. O., M. K. oraz A. Ś.
oraz dowodów z dokumentów dot. członkostwa w związkach zawodowych - z
powodu braku zgłoszenia stosownego zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162
k.p.c.;
- art. 232 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania
cywilnego poprzez dopuszczenie niewnioskowanych przez żadną ze stron
dowodów z zeznań świadków M. B. – P., G. D., T. D., M. J., Z. K., M. K., U. K., J.
S., P. S., S. Ś. oraz A. Ś. w sytuacji, gdy w sprawie nie występowały okoliczności o
wyjątkowym charakterze, które uzasadniałyby dopuszczenie takiej ilości dowodów
przez Sąd Apelacyjny z urzędu.
Podnosząc powyższe zarzuty skarżący wniósł na podstawie art. 39815
k.p.c.
o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania przez Sąd Apelacyjny wraz z pozostawieniem temu Sądowi do
rozstrzygnięcia kwestii kosztów postępowania kasacyjnego oraz postępowania w
poprzednich instancjach, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych ewentualnie na podstawie art. 39816
k.p.c. o zmianę zaskarżonego
wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na
rzecz pozwanej kosztów postępowania w postępowaniu kasacyjnym oraz w
poprzednich instancjach, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm
przepisanych a także o orzeczenie na podstawie art. 415 k.p.c. o zwrocie
spełnionego świadczenia.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona powodowa wniosła o oddalenie
skargi jako bezzasadnej i zasądzenie na jej rzecz od strony pozwanej kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym według normo
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie zasługiwała na uwzględnienie pomimo trafności
niektórych podniesionych w niej zarzutów.
Jak wyeksponował skarżący, rozstrzygnięcie sprawy poprzez ocenę
12
zasadności roszczenia powódki Międzyzakładowej Organizacji Związkowej NSZZ
„Solidarność” przy D. Sp. z o.o. w S. o przekazanie przez stronę pozwaną D. Sp. z
o.o. w S. wskazanej pozwie kwoty na Zakładowy Fundusz Świadczeń Socjalnych
wymagało rozważenia dwóch kwestii: dopuszczalności i skuteczności
wypowiedzenia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy, obowiązującego od 1985
r., a dalszej kolejności oceny skuteczności wprowadzenia z dniem 8 czerwca 2010
r. nowego regulaminu wynagradzania, zgodnie z którym u strony pozwanej nie
tworzy się Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.
Odnosząc się do pierwszej z wymienionych wyżej kwestii, Sąd Najwyższy
zauważa, że sądy obydwu instancji wiele uwagi poświęciły analizie zapisu § 33
ZUZP (według późniejszej numeracji § 35), który uzależniał możliwość rozwiązania
za wypowiedzeniem układu przez pracodawcę od uprzedniego uzyskania
pozytywnej opinii związków zawodowych, biorąc za punkt wyjścia błędne założenie,
iż art. 2417
§ 1 pkt 3 k.p., zgodnie z którym układ rozwiązuje się z upływem okresu
wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron, nie ma mocy bezwzględnie
wiążącej, a zatem dopuszczalne jest wprowadzenie jednostronnego ograniczenia
możliwości skorzystania przez pracodawcę z uprawnienia do wypowiedzenia
układu. Powyższe założenie nadało kierunek postępowaniu dowodowemu, w toku
którego Sąd Okręgowy, a za nim Sąd Apelacyjny, dokonały ustalenia, że
wprowadzenie do ZUZP przytoczonego wyżej zapisu stanowiło wyraz świadomego,
dobrowolnego związania się wynegocjowaną treścią układu zbiorowego, a nie
automatycznego wprowadzenia do treści układu zapisu ustawowego, w tym
przypadku art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia
zakładowych systemów wynagradzania (tekst jednolity: Dz.U. z 1988 r. Nr 28, poz.
196), powołując się na dopuszczalność takiego ograniczenia, wywodzoną z treści
uchwały Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2008 r. I PZP 9/07, OSNP 2008 nr
13-14, poz. 185).
Z powyższym stanowiskiem, jak trafnie zarzuca skarżący, nie sposób się
zgodzić.
Rozważania w tym zakresie wypada rozpocząć od przypomnienia, iż
wyrażona w art. 59 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasada
dobrowolności rokowań zbiorowych i wiązania się stron układami zbiorowymi lub
13
innymi porozumieniami zbiorowymi, odnosi się nie tylko do samego aktu
negocjowania i zawierania układu zbiorowego lub innego porozumienia
zbiorowego, ale także do możliwości decydowania przez każdą ze stron o wyjściu
ze zobowiązań układowych w drodze wypowiedzenia układu zbiorowego
nawiązanego na czas nieokreślony lub odstąpienia od zawarcia nowego układu po
upływie okresu, na który układ został zawarty (por. uzasadnienie wyroku Trybunału
Konstytucyjnego z dnia 18 listopada 2002 r., K 37/01, Dz.U. z 2002 r. Nr 196, poz.
1660). Wyrazem tej zasady jest z jednej strony uprawnienie związków zawodowych
oraz pracodawców i ich związków do zawierania układów zbiorowych pracy,
stanowiących autonomiczne źródła prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., a z
drugiej strony dopuszczalność rozwiązania układu m.in. w drodze jednostronnego
wypowiedzenia układu zbiorowego pracy przez każdą ze stron tego układu,
przewidziana w art. 2417
§ 1 pkt 3 k.p. Podkreślić należy, że od momentu wejścia w
życie Kodeksu pracy z dniem 1 stycznia 1975 r., przepisy prawa pracy
przewidywały możliwość zawierania układów zbiorowych pracy oraz możliwość ich
rozwiązywania w drodze jednostronnego wypowiedzenia układu. Pierwotnie taka
regulacja została zawarta w § 14 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia
5 grudnia 1974 r. w sprawie układów zbiorowych pracy (Dz.U. Nr 47, poz. 288),
wydanego na podstawie delegacji ustawowej z art. 240 § 3 k.p. w wersji pierwotnej
(Dz.U. z 1974 r. Nr 24, poz. 141). Zmiana Kodeksu pracy, dokonana ustawą z dnia
29 września 1994 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. Nr 113, poz. 547), wprowadziła z dniem 26 listopada 1994r. istotną
zmianę treści Działu XI Kodeksu pracy zatytułowanego Układy Zbiorowe Pracy,
zamieszczając w nim m.in. art. 2417
§ 1 k.p. o treści obowiązującej do chwili
obecnej, określający w sposób wyczerpujący sposoby rozwiązania układu
zbiorowego: na podstawie zgodnego oświadczenia stron, z upływem okresu, na jaki
został zawarty oraz z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze
stron. W piśmiennictwie podnosi się, że z uwagi konieczność zgłoszenia organowi
rejestrowemu podjęcia czynności rozwiązującej układ, rozwiązanie układu powinno
nastąpić na piśmie, pod rygorem niewywołania skutków prawnych (por. J. Stelina,
Kodeks pracy z komentarzem, Fund. Gosp. 2004, J. Piątkowski w: Kodeks pracy.
Komentarz pod. red. K.W. Baran, WKP 2012). Skuteczność wypowiedzenia układu
14
nie jest natomiast, w myśl powszechnie obowiązujących przepisów, uwarunkowana
istnieniem jakiejkolwiek przyczyny uzasadniającej, gdyż wypowiedzenie układu jest
czynnością abstrakcyjną, a nie kauzalną (por. J. Stelina, Kodeks pracy z
komentarzem, Fund. Gosp. 2004). Z uwagi na ustrojowy, a nie obligacyjny, jak
niezasadnie przyjęły sądy obydwu instancji, charakter normy określającej sposoby
rozwiązywania układów zbiorowych pracy, wprowadzenie do powyższej regulacji w
drodze dobrowolnych, umownych postanowień stron układu zbiorowego,
jakichkolwiek ograniczeń możliwość zawierania czy też rozwiązywania układów
zbiorowych nie jest możliwe, w przypadku normy zawartej w art. 2417
§ 1 k.p.
mamy bowiem do czynienia z przepisem bezwzględnie obowiązującym (ius
cogens). Wprowadzanie do treści układu zbiorowego postanowień ograniczających
możliwość jego rozwiązania, choćby poprzez uzależnienie jego skuteczności od
pozytywnej opinii drugiej strony, jak w niniejszej sprawie – związków zawodowych,
nie zostało przewidziane w treści art. 240 k.p., określającym przedmiot regulacji
układowej z podziałem na część normatywną i obligacyjną ani w art. 2411
k.p.,
zawierającym wyszczególnienie postanowień o charakterze obligacyjnym,
określającym wzajemne zobowiązania stron układu przy jego stosowaniu,
podlegających regulacji układowej. Niezależnie od braku ustawowych przesłanek,
pozwalających na wprowadzenie ograniczeń dopuszczalności rozwiązania układu
zbiorowego w ogóle, a tym bardziej jednostronnie, poprzez uzależnienie
skuteczności wypowiedzenia układu przez pracodawcę od pozytywnej opinii, a więc
w istocie zgody związków zawodowych, uznać należałoby tego rodzaju
ograniczenie za niezgodne z przedstawioną wyżej, wynikającą z art. 59 ust. 2
Konstytucji RP, konstytucyjną zasadą swobody zawierania układów zbiorowych
pracy, poprzez pozbawienie jednej ze stron układu realnej możliwości rozwiązania
układu zbiorowego. Należy przypomnieć, że kwestionując w wyroku z dnia 18
listopada 2002 r., w sprawie K 37/01, zgodność art. 2417
§ 4 k.p. z art. 59 ust. 2 i
art. 20 Konstytucji RP oraz z art. 4 Konwencji nr 98 Międzynarodowej Organizacji
Pracy z dnia 1 lipca 1949 r. dotyczącej stosowania zasad prawa organizowania się i
rokowań zbiorowych (Dz.U. z 1958 r. Nr 29, poz. 126) i art. 6 ust.2 Europejskiej
Karty Społecznej z dnia 18 października 1961 r. (Dz.U. z 1999 r. Nr 8, poz. 67),
Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku podkreślił, że zgodnie z art. 59 ust.
15
4 Konstytucji zakres wolności związkowych, a w tym także swobody rokowań
zbiorowych i zawierania układów zbiorowych, może podlegać tylko takim
ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Polskę umowy
międzynarodowe, tymczasem żadna z wiążących Polskę umów międzynarodowych
nie przewiduje możliwości ograniczenia swobody jednostronnego rozwiązania
układu zbiorowego pracy. Równocześnie Trybunał zauważył, że „w praktyce
stosunków gospodarczych rozwiązanie układu zbiorowego następować będzie, w
zasadniczej większości przypadków, w razie istotnej zmiany w otoczeniu
makroekonomicznym. Dlatego strony układu zbiorowego, które obciążone są
konsekwencjami takiej zmiany powinny mieć zagwarantowaną możliwość jego
skutecznego rozwiązania. Polski kodeks pracy przewiduje taką możliwość. Stanowi
bowiem, że układ zbiorowy rozwiązuje się: na podstawie zgodnego oświadczenia
stron, z upływem okresu, na który został zawarty, z upływem okresu
wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron. Tymczasem postanowienie
kwestionowanego przepisu (tj. art. 2417
§ 4 k.p.) w wielu przypadkach mogą nie
tylko ograniczyć, lecz wręcz wykluczyć możliwość w pełni dobrowolnego
rozwiązania układu zbiorowego”. Nieograniczona czyjąkolwiek zgodą możliwość
wypowiedzenia układu zbiorowego przez jedną (każdą) ze stron układu jawi się w
zatem, w świetle treści uzasadnienia przywołanego wyroku Trybunału, jako nie
podlegający umownym ograniczeniom przejaw zasady swobody zawierania
układów zbiorowych pracy, będący punktem wyjścia i odniesienia dla rozważań
Trybunału w kwestii zgodności z Konstytucją RP zakwestionowanego przepisu o
charakterze względnie wiążącym, pozwalającym na dalsze stosowanie układu
zbiorowego po dacie jego rozwiązania, w sytuacji braku zgodnego ustalenia
terminu związania stron wypowiedzianym układem.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy Sąd Najwyższy
za zasadny uznał podniesiony w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej zarzut
naruszenia art. 2417
§ 1 k.p. poprzez uznanie go przez sądy obydwu instancji za
przepis względnie obowiązujący i w efekcie przyjęcie, że dopuszczalnym było
uzależnienie wypowiedzenia Zakładowego Układu Zbiorowego Pracy
obowiązującego u strony pozwanej od uprzedniego uzyskania przez stronę
pozwaną pozytywnej opinii związków zawodowych w oparciu o treść § 33 ZUZP,
16
podczas gdy powołany przepis art. 2417
§ 1 k.p. w punkcie 3 gwarantuje każdej ze
stron układu możliwość jednostronnego jego rozwiązania za wypowiedzeniem,
którego okres, w przypadku braku uzgodnienia innego terminu, wynosi 3 miesiące.
W takiej sytuacji ograniczenie przewidziane w § 33 ZUZP, nawet jeśli zostało
wprowadzone, jak ustaliły sądy obydwu instancji, na skutek negocjacji stron a nie
powtórzenia treści normatywnej zawartej w art. 8 ust. 2 ustawy z dnia 26 stycznia
1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania (tekst
jednolity: Dz.U. z 1988 r. Nr 28, poz. 196), uznać należy za nieważne, jako
ingerujące w sposób niedozwolony w treść normy bezwzględnie obowiązującej.
Wynikająca wprost z powołanej regulacji ustawowej, wsparta konstytucyjną zasadą
swobody zawierania układów zbiorowych pracy, dopuszczalność wypowiedzenia
ZUZP przez stronę pozwaną bez względu na brak zgody związków zawodowych,
nie wymaga dla przyjęcia zasadności naruszenia w rozpoznawanej sprawie art.
2417
§ 1 k.p. sięgania do dalszych przepisów wskazanych w skardze kasacyjnej, tj.
art. 3651
k.c. i art. 3531
k.c. w związku z art. 300 k.p., co czyni bezzasadnym zarzuty
naruszenia tych przepisów, nie mających zastosowania w niniejszej sprawie, w
której samodzielną, wyłączną podstawę prawną wypowiedzenia ZUZP przez stronę
pozwaną zawiera cytowany wyżej art. 2417
§ 1 k.p., będący przepisem prawa
pracy. Przedstawiona powyżej ocena prawna charakteru normy zawartej w art.
2417
§ 1 k.p. jako bezwzględnie obowiązującej czyni bezprzedmiotowym
odnoszenie się do zarzutów naruszenia prawa procesowego, tj. art. 382 k.p.c., 381
k.p.c. i 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., zmierzających do
zakwestionowania ustaleń w przedmiocie objęcia wolą stron zawierających układ
treści § 33 ZUZP na etapie negocjowania treści tego układu, gdyż ocena tej kwestii
pozostaje bez wpływu na skuteczność dokonanego wypowiedzenia.
Uznanie zasadności naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 2417
§ 1 k.p.
poprzez błędne przyjęcie, iż strony w treści § 33 ZUZP skutecznie wyłączyły jego
stosowanie, prowadzi do przyjęcia, że w niniejszej sprawie strona pozwana,
poprzez jednostronne oświadczenie o wypowiedzeniu Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy, zarejestrowanego w dniu 14 lipca 1995 r., skutecznie ten układ
rozwiązała z upływem okresu wypowiedzenia, tj. z dniem 31 grudnia 2009 r.
Zasadność powyższego zarzutu kasacyjnego nie stanowi jednak o
17
skuteczności skargi kasacyjnej bez równoczesnego podważenia stanowiska Sądu
Apelacyjnego o nieskuteczności wprowadzenia przez stronę pozwaną, w miejsce
rozwiązanego układu zbiorowego, regulaminu wynagradzania z dnia 12 kwietnia
2010 r., przewidującego w swej treści, iż u strony zwanej nie tworzy się
Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Tylko bowiem w takim przypadku,
w myśl art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu
świadczeń socjalnych (tekst jednolity: Dz.U. z 2013 r., poz. 592) pracodawca może
postanowić, że fundusz nie będzie tworzony i w efekcie zwolnić się od przekazania
na fundusz odpisu, o jakim mowa w art. 5 ustawy. Rozważania w przedmiocie
skuteczności wprowadzenia przez stronę pozwaną regulaminu wynagradzania,
przewidującego nie tworzenie w 2010 r. Zakładowego Funduszu Świadczeń
Socjalnych wypada rozpocząć od przypomnienia, iż regulamin wynagradzania
wprowadza pracodawca w trybie określonym w art. 772
k.p. W sytuacji, gdy u
pracodawcy działa jedna zakładowa organizacja związkowa, w myśl. art. 772
§ 4
k.p., pracodawca jest obowiązany uzgodnić z nią treść regulaminu wynagradzania,
co oznacza, że brak zgody tej organizacji uniemożliwia wprowadzenie regulaminu
wynagradzania. Z kolei w sytuacji, gdy u pracodawcy działa więcej niż jedna
zakładowa organizacja związkowa, wprowadzenie regulaminu wymaga zachowania
procedury przewidzianej w art. 30 ust. 4 i 5 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych (tekst jednolity: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854), zgodnie z
którą w sprawach wymagających zawarcia porozumienia lub uzgodnienia
stanowiska z organizacjami związkowymi, organizacje te przedstawiają wspólnie
uzgodnione stanowisko (ust. 4), a w razie braku przedstawienia w terminie 30 dni
wspólnie uzgodnionego stanowiska przez organizacje związkowe lub organizacje
związkowe reprezentatywne, w sprawach m.in. regulaminu wynagradzania i
regulaminu zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, decyzje w tych sprawach
podejmuje pracodawca, po rozpatrzeniu odrębnych stanowisk organizacji
związkowych (ust. 5). W niniejszej sprawie, w której bezspornie powodowa
organizacja związkowa nie zawarła ze stroną pozwaną porozumienia w sprawie
regulaminu wynagradzana w myśl art. 772
§ 4 k.p., ocena skuteczności
wprowadzenia regulaminu uzależniona była od wykazania przez stronę pozwaną,
że przeprowadzając w 2010 r. procedurę wprowadzenia regulaminu
18
wynagradzania, była zwolniona z obowiązku uzgodnienia tego regulaminu ze
stroną powodową, albowiem działały u niej dwie organizacje związkowe, które nie
przedstawiły w kwestii regulaminu wspólnie uzgodnionego stanowiska w myśl art.
30 ust. 4 i 5 ustawy o związkach zawodowych.
W ocenie Sądu Najwyższego podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty
dotyczące tej kwestii nie zasługiwały na uwzględnienie. Odnosząc się w pierwszej
kolejności do zarzutów naruszenia prawa procesowego, za bezzasadny uznał Sąd
Najwyższy zarzut naruszenia art. 378 k.p.c. poprzez nie rozpoznanie wszystkich
zarzutów apelacji, w tym zarzutu naruszenia art. 10, art. 251
ust. 1 i art. 30 ust. 5
ustawy o związkach zawodowych, które to zarzuty miały zmierzać do wykazania, iż
SNZZ Pracowników D. w 2010 r. miała status zakładowej organizacji związkowej w
rozumieniu art. 251
ust. 1 tej ustawy. W żaden sposób nie można twierdzić, iż Sąd
Apelacyjny uchylił się od rozpoznania powyższych zarzutów, skoro w celu ich
rozpoznania uzupełnił postępowanie dowodowe, przeprowadzając dowody z
przesłuchania w charakterze świadków osób będących członkami wskazanej wyżej
organizacji związkowej i ocenił status tej organizacji w 2010 r. jako nie spełniającej,
z uwagi na spadek liczby członków poniżej 10 osób, przesłanek uznania za
zakładową organizację związkową. Okoliczność, iż zarzut nie został rozpoznany
przez sąd odwoławczy po myśli apelującego nie uprawnia obecnie strony skarżącej
do podnoszenia zarzutu, iż w ogóle nie został on rozpoznany. Z kolei zarzut
naruszenia art. 162 k.p.c. i art. 232 k.p.c., bez powołania się na treść art. 391 § 1
k.p.c., który pozwala na odpowiednie stosowanie przepisów regulujących
postępowanie przed sądem pierwszej instancji również w postępowaniu
apelacyjnym, powoduje bezzasadność tak sformułowanego zarzutu, jako
odnoszącego się wyłącznie do postępowania przed sądem pierwszej instancji.
Zgodnie z utrwalonym w orzecznictwie stanowiskiem, Sąd Najwyższy nie może
zastępować strony w przytoczeniu przepisów, które mogły zostać naruszone przy
wydawaniu zaskarżonego orzeczenia, nie jest bowiem uprawniony do
samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów lub też stawiania hipotez co do
tego, jakiego przepisu dotyczy podstawa skargi. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia i w granicach przedstawionych podstaw, co
oznacza, że, poza przypadkami nieważności postępowania, nie może uwzględniać
19
naruszenia żadnych innych przepisów niż wskazane przez skarżącego. (por. wyroki
Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2009 r., II PK 230/09, Lex nr 503201, z dnia 24
listopada 2010 r., I PK 78/10, LEX nr 725005, z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09,
Lex nr 585720, z dnia 8 lipca 2009 r., I UK 60/09, Lex nr 529765). Wyznaczenie
tych granic przez ustawodawcę jest dopuszczalne, tj. nie narusza Konstytucji RP
ani prawa wspólnotowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2011 r.,
I PK 264/10, Lex nr 896462).
Nie zasługiwały na uwzględnienie także odniesione do kwestii skuteczności
wprowadzenia regulaminu wynagradzania zarzuty naruszenia prawa materialnego.
Art. 17 ustawy o związkach zawodowych określa sytuacje powodujące skreślenie
związku zawodowego z rejestru, przewidując m.in. takie skreślenie w sytuacji, gdy
liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 przez okres dłuższy niż 3
miesiące. W niniejszej sprawie procedura wykreślenia SNZZ Pracowników D. z
rejestru została wszczęta z dniem 14 czerwca 2010 r., co w kontekście treści art. 17
ust. 1 pkt 3 ustawy wskazuje, że co najmniej od 3 miesięcy poprzedzających
złożeniem wniosku, a więc także w chwili przesłania tej organizacji w dniu 1
kwietnia 2010 r. regulaminu wynagradzania, liczba jego członków utrzymywała się
poniżej 10, bez względu na przyczyny ustania członkostwa. Jednak dla oceny
utraty przez organizację związkową statusu zakładowej organizacji związkowej w
rozumieniu art. 251
ust. 1 ustawy nie jest istotne, czy została ona już wykreślona z
rejestru, co kończy w ogóle byt takiej organizacji, ale czy w momencie istotnym dla
podejmowania przez pracodawcę czynności wymagającej współdziałania z
organizacją związkową, posiada ona określoną tym przepisem liczbę członków. Nie
zasługiwał na uwzględnienie także zarzut naruszenia art. 1 ust. 1 w związku z art.
10 ustawy o związkach zawodowych, upatrywane przez skarżącego w
bezpodstawnym przyjęciu kryteriów ustania członkostwa w organizacji związkowej
innych niż przewidziane w statucie związku (w przypadku SNZZ Pracowników D.
przewidzianymi w § 11 statutu przyczynami ustania członkostwa są: wystąpienie ze
związku, skreślenie z rejestru członków, wykluczenie i zgon). Przypomnieć należy,
że w niniejszym postępowaniu Sąd Apelacyjny nie oceniał zasadności ustania
członkostwa przez poszczególnych członków tej organizacji związkowej, a jedynie
ustalił, iż w kwietniu 2010 r. SNZZ Pracowników D. liczyło mniej niż 10 członków i
20
Sąd Najwyższy tymi ustaleniami jest związany w postępowaniu kasacyjnym w myśl
art. 39813
§ 2 k.p.c.
Prawidłowość dokonanej przez Sąd Apelacyjny oceny co do braku
posiadania w 2010 r. po stronie SNZZ Pracowników D. przymiotu zakładowej
organizacji związkowej w rozumieniu art. 25 1
ust.1 ustawy o związkach
zawodowych potwierdza także okoliczność, iż związek ten co najmniej w 2010 r. nie
realizował określonego w art. 251
ust. 2 ustawy o związkach zawodowych
obowiązku przedstawiania pracodawcy co kwartał informacji o łącznej liczbie
członków tej organizacji, w tym liczbie członków, o których mowa w ust. 1. W tych
okolicznościach, w myśl art. 251
ust. 2 ustawy, pracodawca winien był przyjąć, że
organizacji tej nie przysługują już uprawnienia zakładowej organizacji związkowej i
pominąć tę organizację w rozpoczętej w dniu 12 kwietnia 2010 r. procedurze
wprowadzania regulaminu wynagradzania, co wymagało uzgodnienia jego treści z
jedyną działającą u strony zwanej organizacją związkową w myśl art. 772
§ 4 k.p.
Jak bowiem wynika z ugruntowanego w tej kwestii stanowiska Sądu Najwyższego,
jeżeli pracodawca w zakreślonym tym przepisem terminie (10 dni po zakończeniu
kwartału) nie uzyskał wymaganych przez art. 251
ust. 2 ustawy informacji, ma
prawo przyjąć, że od tej daty zakładowej organizacji związkowej nie przysługują już
ustawowe uprawnienia (por. wyroki Sądu najwyższego z dnia 2 marca 2012 r., I PK
120/11, OSNP 2013 nr 3-4, poz. 28, z dnia 15 grudnia 2008 r., I PK 98/08, M.P.Pr.
2009 nr 6, s. 322-323, z dnia 15 listopada 2006 r., I PK 135/06, OSNP 2007 nr 21-
22, poz. 331). Taka wykładnia dominuje także w doktrynie prawa pracy (zob. np. M.
Czubak: Nowelizacja przepisów ustawy o związkach zawodowych, PiZS 2003 nr 8,
s. 17; S. Płażek, A. Sobczyk: Wątpliwości wokół interpretacji nowych przepisów
ustawy o związkach zawodowych, PiZS 2003 nr 8, s. 23; A. Dubowik: Liczba
członków zakładowej organizacji związkowej jako czynnik determinujący jej status,
PiZS 2006 nr 9, s. 17). W konsekwencji, skoro do wprowadzania regulaminu
wynagradzania nie miał zastosowania art. 30 ust. 5 ustawy o związkach
zawodowych, nie doszło do naruszenia tego przepis, przez jego bezzasadne
ominięcie.
Uznanie, że strona pozwana nie wprowadziła skutecznie w 2010 r.
regulaminu wynagradzania, przewidującego nie tworzenie w tym roku zakładowego
21
funduszu świadczeń socjalnych oraz brak podniesienia w skardze kasacyjnej
zarzutów obowiązywania zakładowego układu zbiorowego pracy po dacie jego
rozwiązania z dniem 31 grudnia 2009 r. czyni bezprzedmiotowymi rozważania w
kwestii związania stron rozwiązanego układu treścią § 34 ZUZP.
Reasumując, Sąd Najwyższy uznał, że pomimo zasadności części zarzutów
podniesionych w skardze, orzeczenie Sądu Apelacyjnego odpowiada prawu.
Mając powyższe na uwadze Sad Najwyższy orzekł jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c., o kosztach postępowania kasacyjnego orzekając na
podstawie art. 98 k.p.c. w związku z art. 108 § 1 k.p.c. i art. 39821
k.p.c.