Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 384/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 kwietnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Agencji Nieruchomości Rolnych
Oddział Terenowy w P.
przeciwko Spółdzielni Mleczarskiej "W."
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 4 kwietnia 2014 r.,
skarg kasacyjnych obu stron
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 8 listopada 2012 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punkcie 1 (pierwszym) w części
obejmującej uchylenie nakazu zapłaty z dnia 13 maja 2002r.,
sygn. akt I Nc …/02, co do kwoty 117 649 (sto siedemnaście
tysięcy sześćset czterdzieści dziewięć) złotych z ustawowymi
odsetkami od dnia 7 grudnia 2001r. oraz w punkcie 2 (drugim) i 3
(trzecim) i w tym zakresie przekazuje sprawę do ponownego
2
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
3
UZASADNIENIE
Agencja Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w P. (następnie Agencja
Własności Rolnej Skarbu Państwa Oddział Terenowy w P.) wystąpiła przeciwko
pozwanej Spółdzielni Mleczarskiej w W. w postępowaniu nakazowym z dwoma
pozwami opartymi na wekslach. W pierwszym wnosiła o wydanie nakazu zapłaty
kwoty 3.243.690,54 zł z ustawowymi odsetkami, stanowiącej zobowiązanie
Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Handlowo-Usługowego „B.” spółki z o.o. z tytułu
zawarcia umowy sprzedaży z dnia 20 stycznia 1994 r. majątku ruchomego,
zabezpieczonej wekslem in blanco, którego poręczycielem była pozwana
Spółdzielnia. Nakaz zapłaty w tym przedmiocie został wydany przez Sąd Okręgowy
w P. w dniu 13 maja 2002 r. w sprawie I Nc …/02.
W drugim pozwie wnosiła o wydanie nakazu zapłaty kwoty 3.744.585,35 zł
z ustawowymi odsetkami, stanowiącej także zobowiązanie wyżej wskazanej spółki
„B.” wynikające z zawartej w dniu 31 maja 1993 r. umowy dzierżawy,
zabezpieczonej wekslem in blanco, poręczonym przez pozwaną Spółdzielnię.
Nakaz zapłaty w tym przedmiocie został wydany przez Sąd Okręgowy w P. w dniu
13 maja 2002 r. w sprawie I Nc …/02.
Strona pozwana w zarzutach od obu nakazów zapłaty podniosła między
innymi, że jej zarząd nie mógł udzielić skutecznie poręczenia w zakresie kwot, na
które weksle zostały wypełnione, gdyż każda z tych kwot przewyższa kwotę
1 500 000 zł (po denominacji) określoną w uchwale nr 5/1993 z dnia 29 kwietnia
1993 r. Walnego Zgromadzenia, jako granica zaciągania przez zarząd Spółdzielni
zobowiązań, o czym wiedziała strona powodowa i spółka „B”.
Obie powyższe sprawy zostały połączone na podstawie art. 219 k.p.c. do
łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia. Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 21 grudnia
2009 r. utrzymał w mocy nakaz zapłaty wydany w sprawie I Nc …/02, w części
zasądzającej kwotę 3.151.443,82 zł z ustawowymi odsetkami szczegółowo
określonymi w wyroku, a w pozostałej części nakaz ten uchylił i umorzył
postępowanie. Utrzymał także w mocy nakaz zapłaty wydany w sprawie I Nc …/02,
w części zasądzającej kwotę 3.243.690,54 zł z ustawowymi odsetkami
4
szczegółowo określonymi w wyroku, a w pozostałej części nakaz ten uchylił i
umorzył postępowanie.
Rozpoznając apelację pozwanej, wyrokiem z dnia 30 grudnia 2010 r. Sąd
Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że uchylił oba nakazy zapłaty i
powództwa oddalił, orzekając o kosztach postępowania.
W wyniku wniesionej przez powódkę skargi kasacyjnej, Sąd Najwyższy
wyrokiem z dnia 24 maja 2012 r. uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego częściowo,
tj. w zakresie roszczenia objętego nakazem zapłaty z dnia 13 maja 2002 r.
w sprawie toczącej się początkowo pod sygnaturą I Nc …/02.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony
wyrok w punkcie I 1 w ten sposób, że uchylił nakaz zapłaty z dnia 13 maja 2002
sygnatura akt I Nc …/02 w części objętej punktem 1 co do kwoty 301.146, 72 zł z
odsetkami ustawowymi od 7 grudnia 2001 r. i w tym zakresie powództwo oddalił.
Ponadto oddalił dalej idącą apelację co do kwoty 2.850.297,10 zł z odsetkami
ustawowymi oraz orzekł o kosztach procesu.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny przyjął, że Sąd Najwyższy
przesądził kwestię reprezentacji pozwanej Spółdzielni przy podpisywaniu poręczeń
wekslowych, przyjmując, że doszło do zaciągnięcie przez Spółdzielnię zobowiązań
wekslowych. Ponieważ wcześniejszy wyrok Sądu Apelacyjnego został uchylony
częściowo, to jest w zakresie roszczenia objętego nakazem zapłaty z 13 maja
2002 r. w sprawie toczącej się początkowo pod sygnaturą I Nc …/02, dalszy
proces dotyczył wierzytelności z weksla zabezpieczającego roszczenia z tytułu
nienależytego wykonywania przez wystawcę – spółkę B. umowy dzierżawy z dnia
31 maja 1993 r.
W tym stanie sprawy, według Sądu Apelacyjnego pozostało jedynie
rozpoznać pozostałe zarzuty apelacji strony pozwanej, tj. :
- przedawnienia w chwili wypełniania weksla wierzytelności składających się na
sumę wekslową;
5
- nieuwzględnienia umorzenia wierzytelności na skutek potrącenia kwoty 4.396.508
zł dokonanego na mocy § 6 umowy sprzedaży majątku ruchomego z 6 lipca
2000 r.;
- nieuwzględnienia faktu, że po wypełnieniu spornych weksli i wezwaniu pozwanej
do ich wykupienia, zobowiązanie pozwanej wobec powódki wygasło wskutek
zwolnienia jej długu;
- braku wyliczenia się przez powódkę z weksli gwarancyjnych in blanco
otrzymanych od spółki B.;
- wypełnienia dwukrotnego weksli w celu ich windykowania tych samych należności;
- przyjęcia solidarnej odpowiedzialności dłużników wekslowych na podstawie
różnych egzemplarzy weksli.
Sąd Apelacyjny uznał częściowo za zasadny zgłoszony przez pozwaną
zarzut przedawnienia roszczenia z tytułu czynszu dzierżawnego, ściśle wypełnienia
weksla wystawionego dla zabezpieczenia tych roszczeń niezgodnie
z upoważnieniem, po upływie przedawnienia roszczenia zabezpieczonego
wekslem.
Odrębną kwestią, zdaniem Sądu II instancji, było przedawnienie roszczenia
wekslowego. Roszczenia wekslowe przeciw akceptantowi ulegają przedawnieniu
z upływem lat trzech, licząc od dnia płatności weksla. A zatem zmiana wyroku
i oddalenie powództwa co do kwoty 301.146,72 zł było konsekwencją wypełnienia
weksla po upływie terminu przedawnienia części roszczeń podlegających
zabezpieczeniu. Roszczenia z tytułu czynszu dzierżawnego jako świadczenia
okresowe podlegają trzyletniemu przedawnieniu. Należności z tego tytułu w kwocie
117.648,50 złotych były wymagalne na dzień 30 września 1998 r. zaś w kwocie
183.813,22 złotych na dzień 28 października 1998 r. Jednocześnie Sąd Apelacyjny
przyjął, że weksel został wypełniony przez powódkę tuż przed dniem 6 grudnia
2001 r., wskazanym w wekslu jako termin płatności. Dlatego według Sądu
Apelacyjnego doszło do przedawnienia tych wierzytelności, odpowiednio dnia
30 września 2001 r. oraz dnia 28 października 2001 r., a zatem przed datą
wypełnienia weksli niezupełnych w chwili wydania.
6
W ocenie Sądu Apelacyjnego, w całości okazał się niezasadny zarzut
umorzenia wierzytelności powódki z wierzytelnością pozwanej w wysokości
4.396,508 zł. Zdaniem pozwanej nastąpiło potrącenie jej wierzytelności w kwocie
4.396.508 zł z wierzytelnością powódki na podstawie oświadczenia o potrąceniu
zamieszczonego w § 6 z dnia 6 lipca 2000 r. Jednak według Sądu drugiej instancji
istota § 6 umowy sprowadzała się do określenia formy płatności i prawa
sprzedającego do odmowy przyjęcia świadczenia przelewem lub gotówką.
Zastrzeżenie w tym paragrafie formy płatności za zakupione przez powódkę
ruchomości nie jest oświadczeniem o potrąceniu.
Bezzasadny był też zarzut dotyczący wygaśnięcia zobowiązań pozwanej
wobec powódki wskutek zwolnienia jej z długu. Takie stanowisko jest zdaniem
Sądu Apelacyjnego całkowicie nieuprawnione, nawet jeżeli przyjmuje się, że do
zawarcia umowy o zwolnienie z długu nie jest wymagana forma szczególna. Do
wierzyciela bowiem należy wybór dłużnika, od którego w danym momencie żąda
spełnienia świadczenia i fakt, że wniósł on pozew przeciwko Spółce B. nie świadczy
o tym, że zrezygnował on z roszczeń przeciwko pozwanej.
W ocenie Sądu Apelacyjnego, bez znaczenia jest fakt, że powódka nie
rozliczyła się z weksli gwarancyjnych in blanco otrzymanych od spółki B. Zarzut ten
mógłby mieć znaczenie, gdyby przedmiotem sporu było całościowe rozliczenie
wzajemnych roszczeń. Tymczasem powódka przedłożyła do zapłaty dwa weksle z
kilkunastu i tylko te roszczenia są dochodzone w przedmiotowej sprawie. Powódka
nie żądała zapłaty za weksle, które nie były wystawione przez spółkę B. bądź za
weksle podlegające umorzeniu. Spór dotyczy weksla z 2 czerwca 1993 r.
wystawionego na zabezpieczenie roszczeń z tytułu nienależytego wykonania przez
spółkę B. umowy dzierżawy z 31 maja 1993 r. Weksel ten dotyczy zaległości
czynszowych z odsetkami ustawowymi.
Według Sądu Apelacyjnego powódka nie windykowała tych samych
należności i w tym celu dwukrotnie wypełniła weksle gwarancyjne. Weksel
dotyczący zabezpieczenia wykonania umowy dzierżawy, który został przedstawiony
w innym postępowaniu dotyczył wcześniejszych należności czynszowych niż objęte
niniejszym sporem.
7
Sąd Apelacyjny podkreślił, że na obecnym etapie spór dotyczy wyłącznie
weksla wystawionego na zabezpieczenie roszczeń z umowy dzierżawy z 31 maja
1993 r.
Z tych wszystkich względów Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok
poprzez uchylenie nakazu zapłaty z dnia 13 maja 2002 r. I Nc …/02, w zakresie
kwoty 301.146,72 zł. i oddalił powództwo w tej części, dalej zaś idącą apelację
pozwanej oddalił i orzekł o kosztach procesu.
W skardze kasacyjnej wniesionej od wyroku Sądu drugiej instancji
oddalającego ostatecznie powództwo o zapłatę kwoty 117.649 złotych powód,
zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez niewłaściwe zastosowanie art. 118
k.c. i 70 prawa wekslowego i przyjęcie, że mają zastosowanie w sprawie i że na ich
podstawie doszło do przedawnienia roszczenia powoda oraz naruszenie przepisów
postępowania, tj. art. 227 k.p.c., 233 § 1, 321 § 1, 328 § 2 i art. 386 § 1 k.p.c., które
to uchybienia miały istotny wpływ na wynik sprawy. Na tych podstawach wniósł
o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez utrzymanie nakazu zapłaty z dnia 13 maja
2002 r. w zakresie powyższej kwoty, ewentualnie o uchylenie wyroku
w zaskarżonej części i przekazania do ponownego rozpoznania sądom niższej
instancji w P.
Pozwana oparła skargę kasacyjną na obu podstawach wymienionych w art.
398 3
§ 1 k.p.c. Według pozwanej Sąd drugiej instancji naruszył:
- art. 47911
k.p.c. w zw. z art. 4791
k.p.c. oraz art. 4792
§ 1 k.p.c. – przez nie
umorzenie postępowania zawieszonego na zgodny wniosek stron w sytuacji, gdy
w ustawowym terminie żadna ze stron nie zgłosiła wniosku o jego podjęcie;
- art. 378 § 1 k.p.c. poprzez brak rzetelnego rozpoznania sprawy w granicach
apelacji;
- art. 382 k.p.c. poprzez wydanie orzeczenia bez należytego rozważenia całego
materiału dowodowego, a w pewnym zakresie także w oderwaniu od
zgromadzonego materiału dowodowego;
- art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. przez sporządzenie
uzasadnienia nieodpowiadającego wymaganiom, jakie stawia wymieniony przepis.
8
Ponadto w skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie przepisów prawa
materialnego,tj.:
- art. 6 k.c. poprzez błędną jego wykładnię, polegającą na przyjęciu,
że w postępowaniu sądowym o zapłatę z weksla gwarancyjnego załączony do
pozwu weksel stanowi wystarczający dowód istnienia zobowiązania dochodzonego
pozwem, a ciężar wykazania nieistnienia zobowiązania prowadzący do oddalenia
powództwa obciąża pozwanego;
- art. 498 § 2 k.c. i art. 499 zd. 2 k.c. poprzez niewłaściwe zastosowanie w sytuacji,
gdy między Agencją Nieruchomości Rolnych a spółką B. doszło do potrącenia
wzajemnych wierzytelności, prowadząc tym samym do umorzenia zobowiązania ze
stosunku dzierżawy, które było zabezpieczone wekslami gwarancyjnymi;
- art. 65 k.c. poprzez niewłaściwe jego zastosowanie przy interpretacji oświadczeń
stron prowadzących do zwolnienia pozwanej z długu oraz art. 508 k.c. poprzez jego
niewłaściwe zastosowanie przy rozstrzyganiu sprawy;
- art. 32 prawa wekslowego poprzez niewłaściwe zastosowanie polegające na
przyjęciu, że zachodzi solidarna odpowiedzialność dłużników wekslowych
ponoszących odpowiedzialność z różnych egzemplarzy weksli znajdujących się
w posiadaniu tego samego wierzyciela, jeżeli na zabezpieczenie określonego
zobowiązania dłużnik wydał wierzycielowi większą liczbę egzemplarzy weksli
in blanco;
- art. 10 prawa wekslowego poprzez niewłaściwe jego zastosowanie polegające na
nie uwzględnieniu zarzutu, że uzupełnienie przez powódkę kolejnego egzemplarza
weksla gwarancyjnego in blanco do dochodzenia tej samej należności z umowy
dzierżawy, której powódka już wcześniej dochodziła w odrębnym postępowaniu
sądowym na podstawie innego egzemplarza weksla gwarancyjnego, naruszało
porozumienie wekslowe oraz obowiązujące w tym zakresie zasady postępowania;
- art. 5 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w sytuacji, gdy użycie przez
powódkę kolejnego egzemplarza weksla gwarancyjnego in blanco w celu
wykreowania ponownie zobowiązania pozwanej, jako poręczyciela wekslowego,
mimo iż powódka wcześniej dochodziła już zapłaty należności ze stosunku
9
podstawowego od dłużnika głównego z pominięciem pozwanej, jako poręczyciela
weksla gwarancyjnego, stanowiło nadużycie prawa do zabezpieczenia.
Na tej podstawie pozwana wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu sądowi
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego i kosztach zastępstwa
procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności rozważenia wymagają zarzuty dotyczące naruszenia
przepisów postępowania, gdyż ocena zasadności zarzutów naruszenia prawa
materialnego jest możliwa dopiero przy ustalonym stanie faktycznym.
Odnosząc się do skargi kasacyjnej powódki dotyczącej uchylenia
zaskarżonym wyrokiem nakazu zapłaty z dnia13 maja 2002 r. wydanego w sprawie
I Nc 229/02, odnośnie kwoty 117.649 złotych z ustawowymi odsetkami od dnia
7 grudnia 2001 r. i oddalenia w tym zakresie powództwa trzeba uwzględnić,
że wymieniony nakaz zapłaty dotyczy roszczenia opartego na wekslu
zabezpieczającym wykonanie umowy dzierżawy. Tymczasem zgłoszony w tym
zakresie przez pozwaną (poza kwotą 183.813,32 złotych) zarzut wypełnienia
weksla niezgodnie z upoważnieniem (k. 521 i 536 akt) odnosił się do roszczenia
opartego na wekslu zabezpieczającym wykonanie umowy wykupu majątku około
dzierżawnego a na etapie postępowania po wyroku kasacyjnym Sądu Najwyższego
należności te nie były objęte żądaniem pozwu. Pominięcie i brak oceny tych
okoliczności przez Sąd drugiej instancji stanowi naruszenie art. 328 § 2 k.p.c.
i prowadzi do uchylenia wyroku w części zaskarżonej przez powódkę.
Uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji w pozostałej części jest wynikiem
uwzględnienia skargi kasacyjnej strony pozwanej, pomimo iż większość
wskazanych w niej zarzutów zostało podniesionych bezpodstawnie.
W ten sposób należy ocenić zarzut naruszenia art. 47911
k.p.c. w brzmieniu
obowiązującym przed dniem 20 marca 2007 r. Przede wszystkim należy
uwzględnić, iż obligatoryjne umorzenie, w razie bezczynności stron postępowania
gospodarczego, postępowania zawieszonego na ich zgodny wniosek odnosiło się
do spraw wszczętych przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 16 listopada
10
2006 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 235, poz. 1699) i to jedynie do czasu zakończenia
postępowania w tych sprawach w danej instancji. Wynika to wprost z treści art. 4
ust. 1 tej ustawy. Natomiast według art. 4 ust. 4, przepis art. 47911
k.p.c.
w brzmieniu nadanym tą ustawą, nakazujący umorzenie zawieszonego
postępowania jedynie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. miał zastosowanie
do postępowań zawieszonych po dniu jej wejścia w życie. W związku należałoby
uwzględnić, że postępowanie przed Sądem pierwszej instancji było dwukrotnie
zawieszane na zgodny wniosek stron (k. 372), przy czym drugi raz postępowanie
zostało zawieszone postanowieniem z dnia 28 lutego 2008 r. (k. 560) a zatem po
wejściu w życie wymienionej ustawy. Gdyby nawet pominąć konsekwencje
wynikające z przepisów intertemporalnych należałoby uwzględnić, że w każdym
przypadku niezbędną przesłanką umorzenia postępowania jest to, aby
postępowanie to było zawieszone. Jak przyjmuje się w orzecznictwie Sądu
Najwyższego brak stanu postępowania zawieszonego, wyłącza możliwość jego
umorzenia i to nawet wówczas, gdy podjęcie zawieszonego postępowania nastąpiło
już po upływie maksymalnych terminów określonych w art. 47911
k.p.c. do złożenia
wniosku o jego podjęcie, a więc w okresie, w którym Sąd zobowiązany był umorzyć
to postępowanie, gdyby nadal było ono zawieszone (zob. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 25 marca 2010, I CSK 252/09, niepubl.).
Jako uzasadniony należy ocenić zarzut dotyczący naruszenia treści art. 328
§ 2 k.p.c., który wiąże się z brakiem jednoznacznego stanowiska odnośnie do
uwzględnienia i rozliczenia w relacjach pomiędzy stronami kwoty 4.396.508 złotych.
Z akceptowanych przez Sąd drugiej instancji dotychczasowych ustaleń wynika
rozliczenie tej kwoty w ten sposób, że powódka zaliczyła ją na zaległe
zobowiązania spółki (str. 4 uzasadnienia). Sąd drugiej instancji pominął zupełnie te
okoliczności i sprzecznie z nimi podjął się oceny, czy doszło do umorzenia
wierzytelności powódki w tej wysokości przez jej potrącenie z wierzytelnością
pozwanej. Poza tą wyraźną rozbieżnością, której Sąd drugiej instancji nie wyjaśnił,
trzeba zwrócić także uwagę na brak konsekwencji tego Sądu uzasadniającego
stanowisko o braku podstaw do przyjęcia umorzenia przez potrącenie wskazanej
wierzytelności. Zdaniem tego Sądu, nie mogło dojść do umorzenia przez potrącenia
11
wierzytelności powódki w dniu 6 lipca 2000 r., tj. w dniu zawarcia umowy sprzedaży
majątku ruchomego, ponieważ ta wierzytelność w przeważającej części w tym dniu
nie istniała. Gdyby nawet podzielić powyższe ustalenia to, po pierwsze potrącenie
w dniu 6 lipca 2000 r. byłoby przynajmniej częściowo możliwe w wysokości
przysługującej w tym dniu powódce wierzytelność wobec sprzedawcy, po drugie
oświadczenie o potrąceniu mogło być złożone także później, a zgodnie z treścią art.
498 § 2 k.c. skutki prawne wywołuje ono od chwili, kiedy potrącenie stało się
możliwe. Podsumowując tę część rozważań należy uznać, iż brak precyzyjnych
ustaleń w zakresie rozliczeń kwoty 4.396.508 złotych uniemożliwia ocenę, czy
doszło do naruszenia wskazanych w skardze przepisów regulujących instytucje
potrącenia wzajemnych wierzytelności i jaki to wywarło skutek dla istnienia
wierzytelności objętej pozwem.
Nie zasługuje na uwzględnienie zarzut naruszenia art. 382 k.p.c.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że chociaż art. 382 k.p.c. ma
charakter ogólnej dyrektywy określającej istotę postępowania apelacyjnego, jako
kontynuację merytorycznego rozpoznania sprawy, to jednak może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej, jeżeli skarżący wykaże, że sąd
drugiej instancji bezpodstawnie pominął cześć zebranego materiału oraz,
że uchybienie to mogło mieć wpływ na wynik sprawy (zob. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 6 stycznia 1999 r., II CKN 100/98, OSNC 1999, Nr 9, poz. 146
i z dnia 7 lipca 1999 r., I CKN 504/99, OSNC 2000, Nr 1, poz. 17 oraz wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 22 lutego 2007 r., III CSK 337/06, niepubl.; z dnia 9 czerwca
2005 r., III CK 674/04, niepubl.; z dnia 12 czerwca 2013 r., II CSK 634/12, niepubl.).
Wbrew twierdzeniom skarżącej, taka sytuacja nie wystąpiła w przedmiotowej
sprawie albowiem Sąd drugiej instancji, poza wskazanymi okolicznościami
dotyczącymi rozliczenia kwoty 4.396.508 złotych ustalił i ocenił wskazane
w skardze kasacyjnej kwestie dotyczące dwukrotnego wypełnienia weksli
gwarancyjnych, zwolnienia pozwanej z długu. Inną natomiast rzeczą jest czy
ustalenia te i wnioski, jakie na ich podstawie wyciągnął Sąd drugiej instancji są
prawidłowe. Mogą one być podważane w inny sposób, na podstawie innych norm
prawnych.
12
Wynikający z art. 378 § 1 k.p.c. obowiązek rozpoznania sprawy w granicach
apelacji oznacza zarówno zakaz wykraczania poza te granice, jak i nakaz
rozważenia wszystkich podniesionych w apelacji zarzutów i wniosków.
Jednocześnie jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 31 stycznia 2008 r.,
III CZP 49/07, mającej moc zasady prawnej (OSNC 2008, Nr 6, poz. 55), sąd
apelacyjny jest związany jedynie takimi uchybieniami przepisów postępowania,
które zostały podniesione w apelacji. Naruszenie ustanowionego w art. 378 § 1
k.p.c. obowiązku sądu odniesienia się do sformułowanych w apelacji zarzutów
i wniosków w sposób wskazujący, że sąd rozważył je przed wydaniem orzeczenia
powinno być wykazane w postępowaniu kasacyjnym przez konkretne wskazanie,
które z zarzutów podniesionych w skardze kasacyjnej zostały pominięte przez sąd
odwoławczy. Jest to istotne także, dlatego, że dodatkowym warunkiem
skuteczności zarzutów naruszenia przepisów postępowania jest możliwość
istotnego wpływu zarzucanych uchybień na wynik sprawy. Tymczasem
w uzasadnieniu podniesionego w skardze kasacyjnej zarzutu naruszenia art. 378
k.p.c. skarżący stwierdza jedynie ogólnie zaniechanie ustosunkowania się do
poczynionych w sprawie ustaleń i zarzutów ich dotyczących. Tak skonstruowany
zarzut uchyla się spod kontroli kasacyjnej Sądu Najwyższego, który nie jest
uprawniony do samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów.
Częściowe uwzględnienie zarzutów dotyczących przebiegu
dotychczasowego postępowania nie wyklucza możliwości odniesienia się do
niektórych zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego podniesionych
w skardze kasacyjnej.
Powódka dochodząc roszczeń z weksla gwarancyjnego dołączyła do pozwu,
poza deklaracjami wekslowymi, także zestawienia zadłużenia z umów, których
wykonanie miały zabezpieczać weksle wystawione przez Spółkę B. W toku
procesu powódka wielokrotnie przedstawiała wyliczenie dochodzonej
wierzytelności z tytułu poręczenia należytego wykonania umowy dzierżawy
nieruchomości. W tym stanie rzeczy, na stronie pozwanej, która twierdzi,
że wierzytelność z tego tytułu nie istnieje w całości lub w jakiejkolwiek części,
ciąży obowiązek wykazania tych okoliczności lub też wykazania, że weksel
in blanco został wypełniony niezgodnie z porozumieniem wekslowym.
13
Zarzut wypełnienia weksla w powyższy sposób zalicza się do zarzutów
subiektywnych, jakie dłużnik wekslowy może przeciwstawić posiadaczowi weksla.
Do przedstawienia takiego zarzutu jest uprawniony też poręczyciel weksla
własnego in blanco (zob. m. in. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 1973
r., III CRN 269/73 – OSPiKA 1975, z. 10, poz. 210; z dnia 9 września 2003 r., II CK
502/03). W takiej sytuacji nie ma zastosowania art. 17 pr. weksl., aktualizujący się
dopiero po puszczeniu weksla własnego w obieg w drodze indosu.
Zgodnie z art. 47 pr. weksl. poręczyciel odpowiada solidarnie z wystawcą
weksla. Z istoty solidarności dłużników wynika po stronie wierzyciela uprawnienie
do wyboru sposobu zaspokojenia, w tym uprawnienie wyboru dłużnika, od którego
będzie domagał się zaspokojenia. Dlatego pomijając kwestię ustalonych przez Sąd
drugiej instancji rozbieżności roszczeń dochodzonych w niniejszym postępowaniu
z roszczeniami skierowanymi przeciwko spółce B. w innym postpowaniu
nakazowym, samo dokonanie takiego wyboru i skierowanie pozwu przeciwko tylko
jednemu ze współdłużników solidarnych nie jest równoznaczne ze zwolnieniem
z długu pozostałych współdłużników. Dlatego nie może być uwzględniony zarzut
naruszenia art. 65 i 508 k.c. oparty jedynie na opisanym zachowaniu wierzyciela.
W związku z zarzutami dotyczącymi wypełnienia weksla dwóch weksli
dotyczących tej samej wierzytelności i dochodzeniem na podstawie jednego z nich
roszczenia przeciwko wystawcy w postępowaniu nakazowym przed Sądem
Rejonowym w P. sygn. akt I Nc …/00, konieczne jest ponowne odwołanie się do
dotychczasowych ustaleń poczynionych przez Sąd drugiej instancji, który przyjął,
że dochodzone w niniejszym procesie roszczenie dotyczy zaległości czynszowych
należnych za inny okresy płatności, niż objęte sumą wekslową wpisaną na innym
wekslu wystawionym przez Spółkę B.
Bezsporne jest, że Spółka B. wystawiła i wręczyła poprzednikowi prawnemu
powódki kilkanaście egzemplarzy weksla. Na zabezpieczenie tej samej
wierzytelności może być złożonych kilka weksli. Jest to uzasadnione zwłaszcza
w przypadku, gdy zobowiązanie zabezpieczone wekslem wynika ze stosunku
prawnego o trwałym charakterze i świadczenia z tego tytułu mają charakter
okresowy. Jak podkreśla się w piśmiennictwie, wtedy wierzyciel może dochodzić
14
z jednego z weksli zapłaty niespłaconej części zobowiązania, bez konieczności
wypowiadania tej części umowy, której termin płatności jeszcze nie nastąpił.
W porozumieniu wekslowym stron w tym zakresie nie zostały zastrzeżone żadne
dodatkowe warunki, zwłaszcza odnoszące się do sposobu i kolejności wypełnienia
weksli. Wypełnienie kolejnego egzemplarza weksla gwarancyjnego odnoszącego
się do świadczenia wynikającego wprawdzie z tego samego zobowiązania, ale za
inne okresy płatności i dochodzenie tych należności przeciwko poręczycielowi
wekslowemu nie tylko nie narusza art. 32 pr. weksl., ale także nie daje podstaw do
uznania, iż zachowanie wierzyciela stanowi nadużycie prawa podmiotowego
w rozumieniu art. 5 k.c.
Z tych wszystkich względów, Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. uchylił wyrok Sądu drugiej instancji w zaskarżonej części i przekazał sprawę
temu Sądowi do ponownego rozpoznania.