Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 21/14
POSTANOWIENIE
Dnia 30 maja 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Józef Frąckowiak (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSA Katarzyna Polańska-Farion
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa P. I. sp. z o.o. w W.
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezydentowi miasta W.
o ustalenie,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 30 maja 2014 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Apelacyjny
postanowieniem z dnia 14 listopada 2013 r.
"Czy w sprawie, przedmiotem której jest aktualizacja opłaty z tytułu
użytkowania wieczystego, zainicjowana wypowiedzeniem
dotychczasowej wysokości opłaty w dacie poprzedzającej nowelizację
Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
dokonanej ustawą z dnia 28 listopada 2003 r., która weszła w życie
w dniu 22 września 2004 r., oraz zaliczenie wartości nakładów
poniesionych przez użytkownika wieczystego nieruchomości, Sąd
orzeka na podstawie art. 77 ust. 4 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r.
o gospodarce nieruchomościami, w brzmieniu obowiązującym w dacie
zainicjowania postępowania aktualizacyjnego, czy też w oparciu
o powyższy przepis w brzmieniu obowiązującym w dacie zamknięcia
rozprawy?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny rozpoznając apelację powoda P. I. sp. z o.o. w W. od wyroku
Sądu Okręgowego w W. z dnia 20 listopada 2012 r. powziął istotne wątpliwości i
na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia zagadnienie prawne sformułowane w sentencji swojego
postanowienia z dnia 14 listopada 2013 r. Zagadnienie to powstało na tle
następującego stanu faktycznego.
W dniu 31 stycznia 1997 r. P. sp. z o.o. z siedzibą w G. nabył od Robotniczej
Spółdzielni Wydawniczej „P. " w likwidacji prawo użytkowania wieczystego działki
gruntu nr ew. 67, o powierzchni 34 455 m2
, w obrębie 6-02-02, położonej przy ul.
O. 58/72 w W.
Pismem z dnia 14 grudnia 2001 r. Starosta Powiatu W. wypowiedział ze
skutkiem na dzień 31 grudnia 2001 r. spółce P. wysokość dotychczasowej opłaty
rocznej z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowej działki, ustalając od dnia 1
stycznia 2002 r. nową opłatę za użytkowanie wieczyste w kwocie 1 914 433,50 zł.
W uzasadnieniu wypowiedzenia wskazano, że jako podstawę ustalenia nowej
opłaty przyjęto cenę 1 m2
gruntu w wysokości 1852,11 zł.
Od powyższego wypowiedzenia P. sp. z o.o. odwołał się do Samorządowego
Kolegium Odwoławczego podnosząc, że zaproponowana opłata jest
nieuzasadniona. Orzeczeniem z dnia 26 marca 2003 r. Samorządowe Kolegium
Odwoławcze w W. orzekło, że strony wiąże bez zmian, opłata roczna z tytułu
użytkowania wieczystego przedmiotowej działki, w kwocie obowiązującej w 2001 r.
Orzeczenie to zostało zaskarżone przez pozwany Skarb Państwa
reprezentowany przez Prezydenta m. W. złożonym sprzeciwem, który zawierał
wniosek o uchylenie zaskarżonego orzeczenia oraz ustalenie opłaty rocznej z tytułu
użytkowania, zgodnie z wypowiedzeniem z dnia 14 grudnia 2001 r. Wnioskodawca
wniósł o ustalenie, że aktualizacja opłaty rocznej z tytułu użytkowania wieczystego
działki gruntu, której jest wieczystym użytkownikiem (obecnie prawo użytkowania
wieczystego przedmiotowej nieruchomości przysługuje P. l. sp. z o.o. z siedzibą w
W.), dokonana pismem Starosty Powiatu W. z dnia 14 grudnia 2001 r., jest
3
nieuzasadniona. Ponadto wniósł o zaliczenie na poczet zaktualizowanej opłaty
nakładów poniesionych na będącej przedmiotem użytkowania wieczystego
nieruchomości. Pozwany Skarb Państwa reprezentowany przez Prezydenta m. W.
wniósł o ustalenie wysokości rocznej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego od
dnia 1 stycznia 2002 r. zgodnie z wysokością wskazaną w wypowiedzeniu z dnia
14 grudnia 2001 r..
Wyrokiem z dnia 20 listopada 2012 r., Sąd Okręgowy w W. ustalił opłatę
roczną z tytułu użytkowania wieczystego przedmiotowej nieruchomości na kwotę
1 235 211,75 zł, oddalając powództwo w pozostałej części i znosząc wzajemnie
koszty postępowania między stronami.
Rozpoznający apelację powoda Sąd II instancji wskazał, że zasadniczą
kwestią wymagającą rozstrzygnięcia przez Sąd Najwyższy jest to czy w sprawie,
w której przedmiotem jest aktualizacja opłaty z tytułu użytkowania wieczystego
oraz zaliczenie wartości nakładów poniesionych przez użytkownika wieczystego
nieruchomości, zainicjowanej wypowiedzeniem dotychczasowej wysokości opłaty
w dacie poprzedzającej nowelizację ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku
o gospodarce nieruchomościami, dokonanej ustawą z dnia 28 listopada 2003 roku,
która weszła w życie w dniu 22 września 2004 r., sąd orzeka na podstawie art. 77
ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami,
w brzmieniu obowiązującym w dacie zainicjowania postępowania aktualizacyjnego,
czy też w oparciu o powyższy przepis w brzmieniu obowiązującym w dacie
zamknięcia rozprawy.
Kwestia ta, zdaniem Sądu Apelacyjnego, jest istotna dla rozstrzygnięcia
rozpoznawanej sprawy uwagi na to, że powód domaga się rozliczenia wartości
nakładów poniesionych na infrastrukturę nieruchomości. Zgodnie zaś z aktualnym
brzmieniem art. 77 ust. 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami, przy aktualizacji opłaty rocznej, na poczet różnicy między opłatą
dotychczasową, a opłatą która jest aktualizowana, zalicza się wartość nakładów
poniesionych przez użytkownika wieczystego nieruchomości po dokonaniu ostatniej
aktualizacji. Pierwotne brzmienie tego przepisu, przy zaliczeniu nakładów odsyłało
do odpowiedniego zastosowania artykułu 148 ust. 4 ustawy o gospodarce
4
nieruchomościami i nie różnicowało poniesionych nakładów ze względu na to,
że zostały poczynione przed, czy po aktualizacji. Dopiero nowelizacja z dnia
28 listopada 2003 roku, która weszła w życie 22 września 2004 r. wprowadziła
nowe rozwiązanie, zgodnie z którym zaliczenie nakładów jest możliwe dopiero przy
kolejnej aktualizacji opłaty.
Sad Apelacyjny wskazał, że to jakie prawo ma być podstawą rozstrzygnięcia
da się rozwiązać na dwa sposoby. Pierwszy, który znajduje wsparcie w art. 316
k.p.c. sprowadza się do tego, że sąd bierze pod uwagę stan rzeczy, czyli także
prawo, obowiązujące w chwili zamknięcia rozprawy. Za takim stanowiskiem
przemawiają również reguły prawa intertemporalnego. Odwołując się do
orzecznictwa Sądu Najwyższego i Trybunału Konstytucyjnego Sąd Apelacyjny
podkreślił, że brak normy intertemporalnej w ustawie o gospodarce
nieruchomościami przemawia za tym, iż wolą ustawodawcy było aby prawo nowe
zaczęło regulować określone w nim stosunki z chwilą wejścia ustawy w życie.
W konsekwencji rozważania te prowadzą w ocenie Sądu Apelacyjnego do
wniosku, że w sprawie, gdzie przepisy prawa materialnego nie wprowadzają normy
intertemporalnej, mając na względzie zarówno zasadę stosowania nowego prawa
wprost, także znajdującą oparcie w treści art. 316 k.p.c., rozstrzygnięcie powinno
opierać się na aktualnej treści przepisu prawa regulującego określony stosunek
prawny.
Z drugiej strony, odwołując się również do orzecznictwa Trybunału
Konstytucyjnego oraz Sądu Najwyższego, Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę,
że zasada stosowania wprost nowego prawa nie ma charakteru absolutnego
i można od niej odstąpić, dokonując wyboru między zasadą bezpośredniego
skutku ustawy nowej, a zasadą dalszego działania ustawy dawnej, jeżeli przemawia
za tym inna zasada konstytucyjna - np. bezpieczeństwa obrotu, ochrony praw
nabytych. Pojawiają się zatem wątpliwość, czy rozstrzygnięcie sporu na tle
łączącego użytkownika wieczystego oraz właściciela nieruchomości stosunku
prawnego, jakim jest użytkowanie wieczyste nie powinno zostać oparte na
przepisach materialnych regulujących ten stosunek w dacie sprzed nowelizacji
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 roku o gospodarce nieruchomościami, kiedy to
strony dokonywały swoich czynności prawnych w ramach tego stosunku
5
(wypowiedzenie opłaty, oświadczenie o zaliczeniu nakładów). W tym kontekście,
zwrócił uwagę, że przyjęcie zasady działania przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. o gospodarce nieruchomościami w brzmieniu aktualnym na chwilę wydania
wyroku, prowadzi do tego, że sytuacja prawna pomiędzy dwiema stronami
stosunku prawnego jakim jest użytkowanie wieczyste, podlega ocenie według
innych kryteriów, niż obowiązujące w chwili kiedy strony faktycznie rozpoczęły spór
na tle łączącej je umowy. Przy czym, mając na względzie uwagi co do wzajemnej
relacji zasady działania prawa wprost i możliwego jej osłabienia w sytuacji potrzeby
zachowania innych wartości konstytucyjnych, rozważenia wymaga to, czy do
rozstrzygnięcia sprawy, przedmiotem których jest ustalenie wysokości opłaty
aktualizacyjnej za użytkowanie wieczyste, nie powinien mieć zastosowania przepis
obowiązujący w dacie wszczęcia postępowania aktualizacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Przedstawione przez Sąd Apelacyjny zagadnienie prawne jest nowe i nie
było wprost rozstrzygane dotychczas w judykaturze ani doktrynie. W związku
z możliwością wystąpienia dwóch wskazanych przez Sąd Apelacyjny kierunków
interpretacji art. 77 ust 4 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce
nieruchomościami (jedn. tekst: Dz. U. 2014, poz. 518, dalej u.g.n.) wybranie
jednego z nich może mieć znaczenie dla końcowego orzeczenia w tej sprawie.
Z drugiej strony zauważyć jednak należy, że w doktrynie i orzecznictwie brak
rozbieżności co do tego, jaką wersję art. 77 ust. 4 u.g.n. stosować w razie
wypowiedzenia opłaty z tytułu użytkowania wieczystego jeszcze pod rządem art.
77 ust. 4 u.g.n. w jego brzmieniu sprzed 22 września 2004 r. gdy wyrok ustalający
nową opłatę z tytułu użytkowania wieczystego zapadł już po tej dacie, kiedy przepis
ten nie zezwala na zaliczenie wartości nakładów poniesionych przez użytkownika
wieczystego nieruchomości na budowę poszczególnych urządzeń infrastruktury
technicznej przy okazji pierwszej aktualizacji. W tej sytuacji to Sąd Apelacyjny jest
uprawniony i zobowiązany do wskazania właściwej wykładni. Poprzez korzystanie
z instytucji zagadnień prawnych, którą przewiduje art. 390 k.p.c. Sąd Najwyższy nie
może ograniczać niezawisłości sądu, który przedstawia mu zagadnienie prawne
i w istocie wyłączyć go od rozstrzygnięcia sprawy. Tym bardziej, że stosując
ogólnie przyjęte reguły wykładni i powołane również przez Sąd Apelacyjny opinie
6
Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego oraz doktryny prawidłowe
rozwiązanie zagadnień jakie powstają na tle stanu faktycznego rozpoznawanej
sprawy nie rodzi poważnych wątpliwości i jak wskazuje uzasadnienie
postanowienia Sądu Apelacyjnego, może być prawidłowo rozstrzygnięte,
z uwzględnieniem standardów wynikających z Konstytucji, samodzielnie przez ten
Sąd (podobnie Sąd Najwyższy postanowienie z dnia 4 kwietnia 2003 r., III CZP
11/03 nie pub.; postanowienie z dnia 9 maja 2008 r., III CZP 26/08, OSNC 2009,
nr 6 poz. 90; uchwała siedmiu sędziów SN z 17 lutego 2009 r., III CZP 117/08,
OSNC 2009, nr 7-8,poz. 117).
Zauważyć również należy, na co zwrócił uwagę pełnomocnik strony
pozwanej, że rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia może nie mieć
znaczenia dla wydania wyroku w rozpoznawanej sprawie, gdyż strona powodowa
nie określiła wysokości nakładów, których zaliczenia dochodzi i z tego względu jej
powództwo w tym zakresie nie zasługuje na uwzględnienie.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, o prawo właściwe dla orzekania
w sprawie możliwości zaliczenia poniesionych przez użytkownika wieczystego
nakładów na nieruchomość wymaga wyjaśnienia kilku kwestii wstępnych. Dla
rozstrzygnięcia zagadnienia jakie prawo (dawne albo nowe) należy stosować
irrelewantny jest art. 316 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem sąd orzekając bierze pod
uwagę stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy. Oznacza to, że bierze pod uwagę
stan faktyczny oraz stan prawny w chwili orzekania. O tym jaki jest stan prawny,
właściwy także pod względem czasowym, decydują przepisy prawa materialnego.
Ocena, która wersja art. 77 ust 4 u.g.n., czy sprzed 22 września 2004 r. czy ta która
obowiązuje po tej dacie powinna więc zostać dokonana na podstawie przepisów
intertemporalnych. Ustawa o gospodarce gruntami nie zawiera własnych przepisów
intertemporalnych należy wobec tego stosować przepisy zawarte w k.c.,
a zwłaszcza w przepisach ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r.- Przepisy
wprowadzające kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 94).
Podstawowe znaczenie dla przesądzenia tego czy stosować prawo nowe
czy stare ma ustalenie kiedy użytkownik wieczysty może skutecznie wystąpić
z roszczeniem o zaliczenie poniesionych przez niego nakładów na poczet opłaty
7
z tytułu użytkowania wieczystego. W tym kontekście warto zauważyć, że samo
wypowiedzenie opłaty nie stwarza jeszcze takiego uprawnienia po stronie
użytkownika. Dopiero ustalenie wysokości tej opłaty i to tylko w sytuacji gdy nowa
opłata jest wyższa stwarza po stronie użytkownika wieczystego roszczenie
o zaliczenie poniesionych przez niego nakładów na poczet tej opłaty. Ustalenie
wysokości opłaty następuje wtedy gdy użytkownik wieczysty wyraża zgodę na
propozycje właściciela, lub gdy orzeczenie Odwoławczego Kolegium
Samorządowego lub sądu ustali wysokość opłaty. Złożenie przez właściciela
wypowiedzenia opłaty uruchamia wobec tego tylko procedurę ustalania jej
wysokości, a samo ustalenie następuje później.
Warto także zauważyć, że budzące kontrowersje pozbawienie użytkownika
wieczystego prawa do zaliczenia na poczet opłaty poniesionych przez niego
nakładów na nieruchomość przy okazji pierwszej aktualizacji, co wprowadziła
ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. ustalając nową treść art. 77 ust. 4 u.g.n., nie jest
równoznaczne z pozbawieniem go praw nabytych. Jeżeli użytkownik wieczysty nie
miał prawa do zaliczenia poniesionych nakładów przy okazji pierwszej aktualizacji,
to może to zrobić przy następnej. Przewiduje to jednoznacznie art. 77 ust. 5 u.g.n.,
dodany z dniem z dniem 22 października 2007 r. ustawą z dnia 24 sierpnia 2007 r.
(Dz. U. Nr 173 poz. 1218) nowelizującą ustawę o gospodarce nieruchomościami.
Aktualizacja opłaty z tytułu użytkowania wieczystego może nastąpić również na
wniosek użytkownika, co pozwala mu przyspieszyć zaliczenie poniesionych
nakładów na nieruchomość, gdyby aktualizacja z urzędu nie następowała.
Z tych względów postanowiono, jak w sentencji postanowienia (art. 61 § 1
ustawy o Sądzie Najwyższym).