Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III UZ 4/14
POSTANOWIENIE
Dnia 3 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Bogusław Cudowski (przewodniczący)
SSN Maciej Pacuda
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. B.
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty rodzinnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 3 czerwca 2014 r.,
zażalenia odwołującej się na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 14 stycznia 2014 r.,
1. oddala zażalenie,
2. przyznaje r. pr. W. M. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł,
powiększoną o stawkę należnego podatku od towarów i usług,
tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej w
postępowaniu zażaleniowym przed Sądem Najwyższym.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 14 stycznia 2014 r. Sąd Apelacyjny odrzucił skargę
A. B. o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 16 grudnia 2008 r., sygn. akt III AUa …/08, w sprawie z
wniosku A. B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o prawo do renty
rodzinnej.
2
Sąd Apelacyjny ustalił, że wyrokiem z dnia 16 grudnia 2008 r., Sąd
Apelacyjny oddalił apelację A. B. od wyroku Sądu Okręgowego w R. z 29 maja
2008 r. Od powyższego wyroku przysługiwała skarga kasacyjna, której nie złożyła
żadna ze stron postępowania.
W dniu 27 grudnia 2013 r. A. B. złożyła pismo zawierające wniosek o
wszczęcie postępowania na podstawie art. 401 § 2, art. 403 § 2 i art. 408 k.p.c. i
zmianę zaskarżonego orzeczenia w sprawie o przyznanie jej renty rodzinnej po
zmarłym mężu L. N., zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z
16 grudnia 2008 r., sygn. III AUa …/08. Skarżąca domagała się ponownego
rozpoznania sprawy z uwzględnieniem wszystkich dokumentów przedłożonych po
wydanym wyroku oraz zaistniałych sytuacji i zdarzeń z jej życia z L. N., jak również
z uwzględnieniem postanowienia Sądu Okręgowego w R. z 16 czerwca 2011 r.
Wnosiła o przyznanie jej renty rodzinnej po zmarłym mężu z uwagi na to, że
spełnia wszystkie warunki do otrzymania renty rodzinnej, w tym warunek
pozostawania we wspólności małżeńskiej.
W uzasadnieniu wniosku A. B. wskazała, że w postępowaniu zakończonym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 16 grudnia 2008 r. nie była na żadnym etapie
sprawy reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, sama zaś nie posiada
wykształcenia prawniczego. Ponadto w 2008 r. zapadła na chorobę nowotworową,
a emocje związane z przeżywaniem choroby (szok, trauma) nie pozwoliły jej na
dalsze śledzenie i prawidłowe prowadzenie postępowania w sprawie. Skarżąca
wskazała, że rozprawa przed Sądem Apelacyjnym odbyła się pod jej nieobecność,
w konsekwencji pozostało wiele nieujawnionych dokumentów i faktów, mających
wpływ na wyrok w tej sprawie. Skarżąca podniosła, że choroba nowotworowa
przeszkodziła jej w złożeniu wniosku o uzasadnienie wyroku z 16 grudnia 2008 r.
oraz we wniesieniu skargi kasacyjnej w sprawie. Wobec powyższego, w ocenie
skarżącej, z uwagi na to, że nie była ona należycie reprezentowana w sprawie,
zachodzi podstawa wznowienia określona w „art. 401 § 2 k.p.c.”
Skarżąca podniosła, że wszystkie zastrzeżenia odnośnie prowadzenia
postępowania sądowego w sprawie o przyznanie renty rodzinnej przedstawiła już
we wniosku o wznowienie postępowania z dnia 13 lipca 2011 r. Wskazała, że po
wyroku z 16 grudnia 2008 r. ujawniły się środki dowodowe, które w znaczący
3
sposób zmieniają obraz całej sprawy. Jako przedmiotowe środki dowodowe
wskazała następujące dokumenty: skorygowany akt zgonu, zaświadczenie z
wydziału geodezji o pozostawaniu we wspólności majątkowej małżeńskiej, karta
zgonu L. N. oraz zaświadczenia ze szpitala o chorobie oraz o pozostawaniu w
szpitalu przez L. N. do dnia śmierci. Skarżąca podniosła, że nie mogła skorzystać z
przedstawionych środków dowodowych w postępowaniu, którego wznowienia żąda
(art. 403 § 2 k.p.c.). Skarżąca wskazała, że o podstawie wznowienia postępowania
dowiedziała się w dniu 9 grudnia 2013 r., w niesprecyzowanych okolicznościach.
Powyższe pismo Sąd Apelacyjny zakwalifikował jako skargę o wznowienie
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z 16
grudnia 2008 r.
Sąd Apelacyjny przedstawił, że skarżąca wskazała dwie podstawy
wznowienia postępowania: brak należytej reprezentacji (art. 401 pkt 2 k.p.c.) oraz
późniejsze wykrycie środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik
sprawy, a z których skarżąca nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu
(art. 403 § 2 k.p.c.).
Sąd Apelacyjny powołał stanowisko Sądu Najwyższego, że samo
sformułowanie podstawy wznowienia w sposób odpowiadający ustawie nie
oznacza, że skarga opiera się na ustawowej podstawie wznowienia, jeżeli już z
samego jej uzasadnienia wynika, że podnoszona podstawa nie zachodzi; taka
skarga podlega odrzuceniu na posiedzeniu niejawnym (por. postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/99, OSNP z 2001 r. nr 4,
poz. 133, z dnia 29 stycznia 1968 r., I CZ 122/67, OSNCP 1968 z. 8-9. poz. 154,
z dnia 16 października 2007 r., V CO 27/07 – GSP- Prz. Orz. 2009/2/165).
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, rozpatrywana skarga nie została oparta na
podstawie wznowienia określonej w art. 401 pkt 2 k.p.c. Okoliczność, że przez cały
czas trwania postępowania, zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 16 grudnia 2008 r., skarżąca nie była reprezentowana przez
fachowego pełnomocnika, nie może prowadzić do przyjęcia, że skarżąca nie była
należycie reprezentowana w sprawie. W toku prawomocnie zakończonego
postępowania skarżąca nie domagała się ustanowienia profesjonalnego
pełnomocnika. Skarżąca była informowana o wszystkich czynnościach sądu i
4
aktywnie uczestniczyła w toczącym się procesie do listopada 2008 r. Została
prawidłowo powiadomiona o terminie rozprawy apelacyjnej, na którą się nie
stawiła. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie stanowi podstawy wznowienia
postępowania określonej w art. 401 pkt 2 k.p.c. okoliczność, że po wniesieniu
apelacji skarżąca dowiedziała się, że choruje na raka i wskutek przeżyć
związanych z podjęciem leczenia oraz lękiem o własne życie nie angażowała się w
postępowanie w sprawie. W ocenie Sądu Apelacyjnego jeżeli z uwagi na złą
kondycję psychiczną skarżąca nie była w stanie dochować terminu do złożenia
wniosku o uzasadnienie wyroku z 16 grudnia 2008 r., po ustaniu przyczyny
uchybienia terminowi powinna była złożyć wniosek o przywrócenie terminu do
dokonania powyższej czynności procesowej. Nie uczyniła tego, a bezczynność
skarżącej w powyższym zakresie nie może skutkować przyjęciem, że w sprawie
pozbawiona była możności działania wskutek naruszenia przepisów prawa.
Sąd Apelacyjny powołał się na przepis art. 408 k.p.c. zgodnie z którym, po
upływie lat pięciu od uprawomocnienia się wyroku nie można żądać wznowienia, z
wyjątkiem wypadku, gdy strona była pozbawiona możności działania lub nie była
należycie reprezentowana. Wyrok Sądu Apelacyjnego z dnia 16 grudnia 2008 r.,
stał się prawomocny z chwilą jego wydania (16 grudnia 2008 r.). Skarga o
wznowienie postępowania zakończonego powyższym wyrokiem została złożona w
dniu 27 grudnia 2013 r. - po upływie 5 lat od jego uprawomocnienia się.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozpatrywana skarga nie została oparta na
podstawie określonej w art. 401 pkt 2 k.p.c. Sąd Apelacyjny przyjął, że skarga
została złożona po upływie terminu określonego w przepisie art. 408 k.p.c. i w
związku z tym podlega odrzuceniu na podstawie art. 410 § 1 k.p.c. jako spóźniona i
nieoparta na ustawowej podstawie określonej w art. 401 k.p.c. W takiej sytuacji – w
ocenie Sądu Apelacyjnego – bezprzedmiotowe jest badanie, czy skarga została
oparta na podstawie określonej w art. 403 § 2 k.p.c.
W zażaleniu na powyższe postanowienie Sądu Apelacyjnego skarżąca
zarzuciła naruszenie:
1) art. 410 § 1 w związku z art. 412 § 1 k.p.c. przez bezzasadne przyjęcie
przez Sąd Apelacyjny, że wstępne badanie skargi o wznowienie postępowania
stosownie do art. 410 § 1 k.p.c. obejmuje merytoryczne badanie, czy rzeczywiście
5
zachodzą podstawy wznowienia na podstawie sporządzonego przez stronę
uzasadnienia (badanie dopuszczalności wznowienia). W ocenie żalącej się na tym
etapie Sąd bada jedynie, czy skarżący wskazał ustawową podstawę wznowienia
postępowania. Badanie, czy skarżący rzeczywiście merytorycznie wskazał
ustawową podstawę wznowienia (badanie dopuszczalności wznowienia), odbywa
się w postępowaniu prowadzonym na podstawie art. 412 § 1 k.p.c.;
2) art. 148 § 1 k.p.c. w związku z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP, art. 6
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, art. 14 ust. 1
Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz art. 42 § 2 i § 3
ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z
2013 r., poz. 427) przez rozpoznanie merytoryczne wniosku w przedmiocie
wznowienia postępowania (merytoryczne zbadanie dopuszczalności wznowienia),
na posiedzeniu niejawnym, podczas gdy brak jest przepisu proceduralnego
uprawniającego Sąd do rozpoznania sprawy na posiedzeniu niejawnym co do
badania dopuszczalności wznowienia. Taka sytuacja w ocenie żalącej się
spowodowała pozbawienie możności obrony jej praw i w konsekwencji nieważność
postępowania określoną w art. 379 pkt 5 k.p.c.
Żaląca się wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu
Apelacyjnego w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz żalącej
się kosztów procesu według norm prawem przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest zasadne.
Zgodnie z art. 407 § 1 k.p.c. - skargę o wznowienie wnosi się w terminie
trzymiesięcznym; termin ten liczy się od dnia, w którym strona dowiedziała się o
podstawie wznowienia, a gdy podstawą jest pozbawienie możności działania lub
brak należytej reprezentacji - od dnia, w którym o wyroku dowiedziała się strona, jej
organ lub jej przedstawiciel ustawowy.
Sąd Apelacyjny prawidłowo stwierdził, że skarżąca wskazała dwie podstawy
wznowienia postępowania: brak należytej reprezentacji (art. 401 pkt 2 k.p.c.) oraz
późniejsze wykrycie środków dowodowych, które mogły mieć wpływ na wynik
6
sprawy, a z których skarżąca nie mogła skorzystać w poprzednim postępowaniu
(art. 403 § 2 k.p.c.).
Zwrócić należy uwagę, że skarżąca sporządziła i nadała na poczcie
wniosek o wznowienie postępowania w dniu 27 grudnia 2013 r., a dotyczył on
wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 16 grudnia 2008 r. Wniosek został więc złożony
po 5 latach od wydania prawomocnego wyroku; w ocenie Sądu Najwyższego
również po upływie 3 miesięcy, o których stanowi art. 407 § 1 k.p.c. Należy bowiem
wziąć pod uwagę, że już w dniu 23 listopada 2011 r. Sąd Najwyższy w sprawie
sygn. akt III UZ 25/11, o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 16 grudnia 2008 r., wydanym w sprawie sygn.
akt III AUa …/08, toczącej się na skutek odwołania A. B. od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w przedmiocie prawa do renty rodzinnej, oddalił
zażalenie odwołującej się na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 20 lipca
2011 r., sygn. akt III AUa …/11. W postanowieniu tym Sąd Najwyższy stwierdził, że
iż wnioskodawczyni mogła przy dochowaniu należytej staranności już w trakcie
postępowania prze sądem pierwszej i drugiej instancji powołać się na
nieprawidłowe zapisy w akcie zgonu męża i doprowadzić do sprostowania
dokumentu w tym zakresie. Nie sposób zatem potraktować podnoszonej
okoliczności jako takiej, o której wnioskodawczyni wiedzieć nie mogła z
obiektywnych przyczyn. Tylko zaś taka okoliczność stanowi podstawę wznowienia
postępowania w rozumieniu art. 403 § 2 k.p.c. Istotą sporu w sprawie zakończonej
zaskarżonym wyrokiem nie było miejsce zamieszkania L. N., lecz stwierdzenie
wspólnego pożycia A. B. i L. N. w chwili śmierci męża wnioskodawczyni, jako
przesłanki nabycia przez nią prawa do renty rodzinnej w świetle art. 67 ust. 1 pkt 3
oraz art. 70 ust. 1, 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz.
1227 ze zm.). Ten zaś fakt ustalany był na podstawie zeznań świadków i samej
wnioskodawczyni, a nie na podstawie aktu zgonu jej męża. Nie sposób więc
przyjąć, iż akt zgonu L. N. był środkiem dowodowym (i to istotnym) w wyjaśnianiu
powyższej kwestii, a zmiana treści tego dokumentu mogła spowodować wydanie
innego rozstrzygnięcia o uprawnieniach rentowych skarżącej.
7
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejsze zażalenie uznał, że już w trakcie
postępowania zakończonego cytowanym orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia
23 listopada 2011 r., wnioskodawczyni – reprezentowana przez profesjonalnego
pełnomocnika, miała możliwość wszechstronnych konsultacji kwestii prawnych
związanych ze sprawą i już wówczas wiedziała o wszystkich podstawach
wznowienia postępowania. Trzymiesięczny okres na wniesienie skargi o
wznowienie postępowania upłynął więc najpóźniej w dniu 23 lutego 2012 r. Nie
ulega też wątpliwości, że skarga o wznowienie postępowania została też wniesiona
po upływie pięciu lat od wydania prawomocnego wyroku, co prawidłowo wziął pod
uwagę Sąd Apelacyjny; natomiast kwestię tę pomija zażalenie.
Stosownie do art. 410 § 1 k.p.c. Sąd odrzuca skargę wniesioną po upływie
przepisanego terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie.
Ponieważ niniejsza skarga została wniesiona po upływie przepisanego
terminu – Sąd Apelacyjny w sposób prawidłowy ją odrzucił. Konstancja ta prowadzi
do konkluzji, iż nie doszło do naruszenia przepisów wskazanych w zażaleniu, gdyż
nie było potrzeby analizowania sprawy w aspekcie merytorycznym.
Dodatkowo można wskazać, że w postanowieniu z dnia 16 stycznia 2014 r.
Sąd Najwyższy w sprawie IV CZ 105/13 (LEX nr 1433605) zajął stanowisko, iż
przewidziana w art. 410 § 1 k.p.c. kontrola skargi o wznowienie postępowania
obejmuje badanie, czy skarga została oparta na ustawowych podstawach
wznowienia oraz czy powołana w skardze podstawa wznowienia rzeczywiście
zachodzi. W wyniku przeprowadzenia tej kontroli skarga o wznowienie
postępowania ulega więc odrzuceniu nie tylko wtedy, gdy została ona oparta na
innej podstawie wznowienia niż wskazana w ustawie, lecz także wtedy, gdy
podstawa wznowienia sformułowana w sposób odpowiadający ustawie w
rzeczywistości nie występuje.
Mając powyższe na uwadze, z mocy art. 3941
§ 1 i 3 w związku z art. 39814
k.p.c. orzeczono o oddaleniu zażalenia.
O kosztach wywołanych wniesieniem skargi o wznowienie postępowania w
sprawie dotyczącej renty rodzinnej rozstrzygnięto w oparciu o § 2 ust. 3, § 5 oraz §
12 ust. 4 pkt 2 w związku z § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z
dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz
8
ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę
prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.).