Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 464/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Roman Kuczyński
SSN Zbigniew Myszka
w sprawie z wniosku NZOZ Szpitala Powiatowego w D. Sp. z o.o.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
z udziałem zainteresowanych: […] o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 23 stycznia 2013 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
W okresie od dnia 8 lutego 2011 r. do dnia 23 marca 2011 r. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, przeprowadził kontrolę w Niepublicznym Zakładzie
Opieki Zdrowotnej (NZOZ), Szpitalu Powiatowym Spółce z o.o. w D., w wyniku
której ustalono, że pracownicy tego szpitala byli zatrudnieni na podstawie umów
zlecenia zawartych z NZOZ „R.”, prowadzonym przez J. P., i wypełniając te
2
umowy, wykonywali pracę na rzecz szpitala, który był ich pracodawcą. Decyzjami z
dnia 6, 7 i 11 lipca 2011 r. organ ubezpieczeń społecznych ustalił podstawę
wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych z uwzględnieniem
wynagrodzenia otrzymanego przez zainteresowanych [...] z tytułu umów zlecenia
zawartych z „R”.
Wyrokiem z dnia 27 kwietnia 2012 r. Sąd Okręgowy, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ś. oddalił odwołania NZOZ Szpitala Powiatowego w
D. Ustalił, że w dniu 16 lutego 2009 r. NZOZ Szpital Powiatowy w D. zawarł umowę
z J. P., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą NZOZ „R.” w D.,
zlecając mu świadczenie usług pielęgniarskich oraz ratownika medycznego w
zespołach wyjazdowych podstawowych i specjalistycznych, świadczenie usług
pielęgniarskich (położniczych) w oddziałach szpitalnych, poradniach oraz w izbie
przyjęć i w bloku operacyjnym. J. P. zatrudnił na podstawie umów zlecenia
zainteresowanych -pracowników NZOZ Szpital Powiatowy Sp. z o.o. w D., którzy
wykonywali na jej podstawie pracę na rzecz swego pracodawcy. Umowy były
wykonywane na terenie szpitala, przy użyciu jego sprzętu, a obowiązki
zleceniobiorców pokrywały się z wynikającymi z umowy o pracę. W tym stanie
faktycznym Sąd pierwszej instancji zastosował art. 8 ust. 2a ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), podkreślając, że dla celów ubezpieczeniowych
ustawodawca nadał status pracownika ubezpieczonego w ramach podstawowego
stosunku pracy zleceniobiorcom wykonującym zlecenie na rzecz swego
pracodawcy, którym w niniejszej sprawie był Szpital Powiatowy w D.
Wyrokiem z dnia 23 stycznia 2013 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację płatnika, podnosząc, że zebrany
materiał wyraźnie potwierdza ustalenia Sądu pierwszej instancji; zainteresowani w
ramach umów zlecenia zawartych z firmą „R.” J. P. świadczyli pracę na rzecz
Szpitala Powiatowego w D., a nie na rzecz ich zleceniodawcy. Sąd zauważył, że
rozstrzyganą kwestią zajmował się już Sąd Najwyższy, który w uchwale z dnia 2
września 2009 r. (II UZP 6/09, OSNP 2010, nr 3-4, poz. 46) stwierdził, iż płatnikiem
składek na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe z tytułu
3
umowy o dzieło zawartej z osobą trzecią jest pracodawca, którego pracownik
wykonuje na jego rzecz pracę w ramach tej umowy.
Skarga kasacyjna płatnika składek – NZOZ, Szpitala w D., obejmująca wyrok
Sądu drugiej instancji w całości, z wnioskiem o jego uchylenie w całości i
orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie powództwa lub ewentualnie
uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi drugiej instancji do
ponownego rozpoznania, została oparta na podstawie naruszenia art. 8 ust. 2a w
związku z art. 4 pkt 2 lit. a i art. 36 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych.
Skarżący podniósł, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych przedwcześnie
podwyższył podstawę wymiaru składek obciążających płatnika o kwoty przychodu
uzyskanego przez jego pracowników z umów zlecenia zawartych z innym
podmiotem, przed objęciem ich obowiązkowymi ubezpieczeniami emerytalno-
rentowym, chorobowym i wypadkowym tak, jak pracowników. Organ rentowy w
trybie art. 83 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych najpierw
powinien wydać decyzję o objęciu zainteresowanych obowiązkiem ubezpieczenia
społecznego, gdyż dopiero decyzja ustalająca podleganie ubezpieczeniom
społecznym nakłada na pracodawcę obowiązek zgłoszenia deklaracji korygujących
podstawę wymiaru składek. Organ rentowy nie rozstrzygnął więc sporu
dotyczącego obowiązku ubezpieczenia i mimo braku tytułu do objęcia
zainteresowanych ubezpieczeniem społecznym, zobowiązał skarżącego do
opłacenia i rozliczenia składek na ubezpieczenie zdrowotne, czym naruszył art. 66
ust. 1 pkt 1a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej
finansowanych ze środków publicznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2008 r. Nr 164,
poz. 1027). Podniósł, że indywidualne sprawy z zakresu ubezpieczenia
zdrowotnego, do których niewątpliwie zalicza się sprawę o objęcie ubezpieczeniem
zdrowotnym, rozpatrują organy Narodowego Funduszu Zdrowia, a nie Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych. Ostatecznie zarzucił, że jako pracodawca i płatnik
składek nie ma możliwości rozliczania i potrącania składek z wynagrodzenia
pracownika, w części opłacanej przez pracownika, któremu wynagrodzenie wypłaca
inny pracodawca.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W ustalonym i jednolitym orzecznictwie Sądu Najwyższego, a przede
wszystkim w uchwale z dnia 2 września 2009 r., II UZP 6/09 (OSNP 2010 nr 3-4,
poz. 46), wyrażono pogląd, że pracodawca, którego pracownik wykonuje na jego
rzecz pracę w ramach umowy zawartej z osobą trzecią, jest płatnikiem składek na
ubezpieczenie emerytalne, rentowe chorobowe i wypadkowe z tytułu tej umowy.
Podstawę prawną tego stwierdzenia stanowi art. 8 ust. 2a ustawy
systemowej, dodany od dnia 30 grudnia 1999 r. ustawą z dnia 23 grudnia 1999 r. o
zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw
(Dz.U. Nr 110, poz. 1256 ze zm.) w celu zapobieżenia praktyce pracodawców
powielania umów o zatrudnienie z własnym pracownikiem i obchodzenia przepisów
o czasie pracy oraz o ubezpieczeniu społecznym. W prawie ubezpieczeń
społecznych wprowadzono tym przepisem konstrukcję uznania za pracownika osób
niebędących pracownikami w rozumieniu Kodeksu pracy na takich samych zasadach,
na jakich ubezpieczani są pracownicy, rozszerzając dla celów ubezpieczeń
społecznych pojęcie pracownika poza sferę stosunku pracy, regulowanego
Kodeksem pracy. Stwierdzenie więc, że pracownik wykonuje w ramach umowy
cywilnej (agencyjnej, zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której
zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy
o dzieło) pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy,
nakazuje uznanie go za pracownika w rozumieniu ustawy systemowej i powoduje
podleganie ubezpieczeniu na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 1 tej ustawy (por. także
wyroki z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 259/09, niepubl., z dnia 14 stycznia 2010 r.,
I UK 252/09, niepubl., z dnia 18 października 2011 r., III UK 22/11, OSNP 2012
nr 21-22, poz. 266, z dnia 11 maja 2012 r., I UK 5/12, OSNP 2013 nr 9-10, poz. 117
i z dnia 6 lutego 2014 r., II UK 279/13, niepubl.).
Zasady podlegania określonemu rodzajowi ubezpieczeń społecznych
wynikają z przepisów o charakterze bezwzględnie obowiązującym, kreujących
stosunek prawny ubezpieczenia społecznego z mocy samego prawa i według stanu
prawnego z chwili powstania obowiązku ubezpieczenia (wyr. Sądu Najwyższego z
dnia 11 lutego 1999 r., II UKN 461/98, OSNAPiUS 2000 nr 7, poz. 286). Obowiązek
5
ubezpieczenia oznacza, że osoba, której cechy, jako podmiotu ubezpieczenia
społecznego, zostały określone przez ustawę, zostaje objęta ubezpieczeniem i
staje się stroną stosunku ubezpieczenia społecznego niezależnie od swej woli, na
mocy ustawy. Na podstawie art. 83 ust. 1 ustawy systemowej Zakład Ubezpieczeń
Społecznych wydaje decyzje między innymi w przedmiocie zgłaszania do
ubezpieczeń społecznych, przebiegu ubezpieczeń, ustalania wymiaru składek i ich
poboru, a także umarzania należności z tytułu składek, ustalania wymiaru składek
na Fundusz Emerytur Pomostowych i ich poboru, a także umarzania należności z
tytułu tych składek, ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych
oraz wymiaru świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Przedmiot decyzji został tak
określony dlatego, że podleganie ubezpieczeniom społecznym następuje ex lege i
nie jest konieczna decyzja stwierdzająca ten fakt prawny, a jeżeli została wydana,
ma charakter wyłącznie deklaratoryjny. Skoro decyzja nie jest wydawana „na
przyszłość”, nie dotyczy zgłoszenia do ubezpieczenia i zadeklarowania objęcia
ubezpieczeniem lecz – jak w sprawie objętej skargą – wydawana jest z urzędu po
postępowaniu kontrolnym, Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie musi deklarować
obowiązku ubezpieczenia, lecz obowiązek ten konkretyzuje przez ustalenie
wysokości należnych i nieuiszczonych składek ubezpieczeniowych. Określenie
zaległości składkowej nie jest przedwczesne.
Nie budzi wątpliwości, że ubezpieczenie zdrowotne ma charakter
ubezpieczenia społecznego, mimo jego odrębności organizacyjnej, uzasadnionej
odmiennością przedmiotu ochrony (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z
dnia 18 października 2004 r., I UZ 35/04, OSNP 2005 nr 7, poz. 101 oraz
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2007 r., III UZP 4/06,
OSNP 2007 nr 15-16, poz. 226). Objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym, jeżeli
następuje z ustawy, a nie na wniosek, nie wymaga decyzji Narodowego Funduszu
Zdrowia, a uzyskanie prawa do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego jest
uzależnione tylko od dokonania czynności zgłoszeniowych określonych w art. 74-76
ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych.
Z odrębności ubezpieczenia zdrowotnego jako działu ubezpieczeń
społecznych wynika także właściwość organów wydających decyzje w
indywidualnych sprawach z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego, w tym
6
decydujących o objęciu obowiązkiem ubezpieczenia, przy czym stan prawny w tym
zakresie ulegał zmianom. Pierwotnie decyzje w sprawach o objęcie
ubezpieczeniem zdrowotnym wydawały kasy chorych, a od ich decyzji
przysługiwało odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (art. 147 ustawy
z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, Dz.U. Nr 28,
poz. 153 ze zm.). Od dnia 1 października 2004 r. w art. 109 i 110 ustawy o
świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wskazano
Dyrektora oddziału wojewódzkiego Funduszu jako podmiot właściwy do wydawania
decyzji w indywidualnych sprawach z zakresu ubezpieczenia zdrowotnego, do
których zaliczono sprawy dotyczące objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i
ustalenia prawa do świadczeń. Od wydanych w drugiej instancji administracyjnej
decyzji Prezesa Funduszu w indywidualnych sprawach z zakresu ubezpieczenia
zdrowotnego przewidziano skargę do sądu administracyjnego. W art. 109 ust. 2
ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej wyłączono ze spraw dotyczących
objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym i ustalenia prawa do świadczeń sprawy z
zakresu wymierzania i pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne, które nadal
należą do właściwości organów ubezpieczeń społecznych.
Istnieje w związku z tym właściwość Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w
zakresie ubezpieczenia zdrowotnego co do kontroli i poboru składek, a jego
decyzje podlegają zaskarżeniu do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych
(por. uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 19 listopada 2009 r.,
I UZ 84/09, niepubl., postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 18 października
2004 r., I UZ 35/04, OSNP 2005 nr 7, poz. 101 i z dnia 19 kwietnia 2002 r., II UK
346/01, niepubl., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2007 r., I UK 284/06,
niepubl.).
Z tych względów skarga kasacyjna została oddalona (art. 39814
k.p.c.).