Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 422/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Barbara Myszka
Protokolant Ewa Krentzel
w sprawie z powództwa L. S.
przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej budynku przy ul. K. […] w W.
z udziałem interwenienta ubocznego po stronie pozwanej C. P.
o ustalenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 6 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 czerwca 2012 r.,
1) uchyla zaskarżony wyrok w części sprostowanej
postanowieniem Sądu Apelacyjnego z dnia
11 lipca 2012 r. to znaczy w zakresie wpisanego na
podstawie tego postanowienia sformułowania
"skierowane przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej
2
budynku przy ul. K. […] w W."
(pkt I),
2) nie obciąża powódki obowiązkiem zwrotu pozwanej
kosztów postępowania kasacyjnego.
3
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 14 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy w W. uwzględnił
powództwo L. S. skierowane przeciwko pozwanym - Wspólnocie
Mieszkaniowej budynku przy ul. K. w W. oraz Miastu W. i ustalił, że Miasto W. jest
właścicielem lokalu mieszkalnego o numerze 18 i powierzchni 105,62 m2
,
położonego na poddaszu budynku przy ul. K., nie jest natomiast właścicielem tego
lokalu pozwana Wspólnota Mieszkaniowa budynku, w którym lokal się znajduje.
Postępowanie toczyło się przy udziale C. P. - interwenientki ubocznej po stronie
pozwanej Wspólnoty.
Zgodnie ze stanem faktycznym, będącym podstawą rozstrzygnięcia,
powódka i jej ówczesny mąż zaadaptowali na cele mieszkalne część strychu,
stanowiącego część wspólną właścicieli lokali w budynku przy ulicy K. […].
Adaptacji dokonali na podstawie zezwolenia udzielonego im decyzją
administracyjną z dnia 26 lipca 1984 r. przez Urząd Dzielnicy W. […]. Powstały
lokal przydzielono powódce i jej mężowi w 1987 r. Później mieszkanie zostało
przez nich powiększone za zgodą Burmistrza Gminy Dzielnicy […] i zgłoszone do
użytkowania w dniu 21 marca 1997 r. W dniu 2 czerwca 1997 r. Zarząd
Budynków Komunalnych zawarł umowę najmu tego lokalu z powódką i jej
mężem.
Po rozwodzie prawa do lokalu przypadły powódce. Części wspólne
nieruchomości przy ul. K. zostały w dniu 31 marca 2003 r. przekazane przez
Miasto w zarząd pozwanej Wspólnocie Mieszkaniowej. W protokole
przekazania lokal powódki określono jako pożytek Wspólnoty Mieszkaniowej, w
związku z czym kolejną umowę najmu zawarła z powódką Wspólnota. Spór o
prawo własności lokalu powstał między pozwanymi w związku ze zgłoszeniem
przez powódkę woli wykupienia mieszkania. Sąd Okręgowy uznał, że skoro
mieszkanie wynajmowane przez powódkę istniało jako samodzielny lokal przed
wejściem w życie ustawy z dnia 24 czerwca 1994 roku o własności lokali (jedn. tekst.
Dz. U. z 2000 r., Nr 80, poz. 903 ze zm.), a więc przed powstaniem pozwanej
Wspólnota Mieszkaniowej, to w chwili jej powołania nie stanowiło już części wspólnej
4
budynku, lecz własność Miasta W., pomimo że nie doszło do wydania decyzji o
zmianie wielkości udziałów właścicieli poszczególnych lokali w nieruchomości
wspólnej.
Wyrokiem z dnia 28 czerwca 2012 r. Sąd Apelacyjny, po rozpoznaniu
sprawy na skutek apelacji pozwanej Wspólnoty zmienił zaskarżony wyrok w
punktach 1 i 2 w ten sposób, że oddalił powództwo i orzekł o kosztach
postępowania. Następnie postanowieniem z dnia 11 lipca 2012 r. sprostował
z urzędu niedokładność w punkcie l wydanego wyroku w ten sposób, że po
słowie: „powództwo" wpisał słowa: „skierowane przeciwko Wspólnocie
Mieszkaniowej budynku przy ul. K. […] w W".
Sąd odwoławczy zaznaczył, że wyrok Sądu pierwszej instancji uprawomocnił
się w stosunku do Miasta W., które go nie zaskarżyło, w tej więc części orzeczenie
Sądu Okręgowego nie mogło być zmienione ani uchylone, wobec czego wnioski
pozwanej Wspólnoty o uchylenie postanowień Sądu Okręgowego, dotyczących
wezwania Miasta W. do udziału w sprawie w charakterze pozwanego uznał za
bezprzedmiotowe. Wnioski te zmierzały do uchylenia wyroku w części, która –
zdaniem Sądu - jest prawomocna. Natomiast orzeczenie dotyczące pozwanej
Wspólnoty Sąd odwoławczy zmienił, stając na stanowisku, że powódka nie
wykazała interesu prawnego w żądaniu ustalenia, ponieważ jej prawa nie są
zagrożone, nie ma też niepewności co do stanu prawnego lokalu. Zdaniem
Sądu Apelacyjnego swoje roszczenia powódka może skuteczniej zrealizować
w innych powództwach, zaspokajających jej pretensje.
Od wyroku Sądu Apelacyjnego skargę kasacyjną wniosła pozwana
Wspólnota Mieszkaniowa, zaskarżając ten wyrok w części - w zakresie, w jakim
Sąd Apelacyjny dokonał sprostowania tego wyroku postanowieniem z dnia 11 lipca
2012 r. poprzez dodanie słów „skierowane przeciwko Wspólnocie Mieszkaniowej
budynku przy ul. K. […] w W". W skardze kasacyjnej opartej na podstawie z art.
3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. pozwana zarzuciła naruszenie art. 316 § 1 k.p.c., art. 332 § 1
k.p.c., art. 363 § 1 k.p.c. w zw. z art. 324 § 3 k.p.c. i 326 § 1-3 k.p.c. oraz art. 375
k.p.c. w zw. z art. 350 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1
k.p.c. i art. 386 § 1 k.p.c. polegające na dokonaniu ingerencji w merytoryczną
5
treść wyroku w trybie sprostowania jego niedokładności; art. 378 § 1 k.p.c. w zw. z
art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 368 § 1 pkt 5 k.p.c. polegające na nierozpoznaniu
apelacji pozwanej Wspólnoty Mieszkaniowej w pełnym zakresie zaskarżenia oraz
art. 380 k.p.c. w zw. z art. 194 § 3 k.p.c. w zw. z art. 368 § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. oraz art.
355 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. polegające na uznaniu za
bezprzedmiotowy wniosek pozwanego o rozpoznanie niezaskarżalnych zażaleniem
postanowień Sądu Okręgowego z dnia 10 stycznia 2010 r. i 14 kwietnia 2010 r. Na
tej podstawie pozwana wnosiła o uchylenie zaskarżonego wyroku w części, tj. w
zakresie, w którym Sąd Apelacyjny dokonał sprostowania wyroku oraz o
zasądzenie od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego, w
tym zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zaskarżeniem objęta została treść wyroku Sądu Apelacyjnego wprowadzona
do orzeczenia postanowieniem o jego sprostowaniu. Pierwotnie wydany wyrok
tego Sądu w punkcie pierwszym zmieniał wyrok Sądu Okręgowego w punktach 1
i 2, a więc w zakresie orzeczenia o ustaleniu, że prawo własności lokalu powódki
przysługuje Miastu W., a jednocześnie prawo to nie przysługuje pozwanej
Wspólnocie Mieszkaniowej i oddalił powództwo. Postanowienie prostujące
sprecyzowało zakres dokonanej zmiany przez wskazanie, że oddalone zostało
powództwo skierowane przeciwko pozwanej Wspólnocie. W wyroku z dnia 4
listopada 2010 r. (IV CSK 188/10, OSNC 2011/7-8/86) Sąd Najwyższy przyjął, że
dopuszczalne jest zaskarżenie skargą kasacyjną postanowienia sądu drugiej
instancji prostującego wyrok, jeżeli w rzeczywistości zmienia ono ten wyrok co do
istoty. Pogląd ten należy zaakceptować. Wprawdzie w sprawie, w której został
wyrażony, chodziło o zawarte w wyroku sądu odwoławczego postanowienie
prostujące z urzędu wyrok sądu pierwszej instancji, jednak analogicznie
potraktować należy postanowienie prostujące wyrok sądu drugiej instancji, jeżeli w
wyniku jego wydania nastąpiła ingerencja w merytoryczną treść wyroku wydanego
w postępowaniu apelacyjnym. Postanowienie o sprostowaniu wyroku przez Sąd
Apelacyjny nie podlega zaskarżeniu w drodze zażalenia, jeżeli więc jego treścią jest
dokonanie zmian w merytorycznym rozstrzygnięciu zawartym w wyroku tego sądu,
jedyną dopuszczalną formą zakwestionowania prawidłowości tak dokonanej korekty
6
treści orzeczenia drugoinstancyjnego jest wniesienie od niego skargi kasacyjnej.
Przedmiotem sprostowania dokonanego przez Sąd Apelacyjny było określenie
podmiotowego zakresu zmiany orzeczenia Sądu pierwszej instancji, zawartego w
wyroku z dnia 14 lutego 2011 r. Zważywszy, że w apelacji pozwana domagała się
nie tylko zmiany wyroku Sądu Okręgowego i oddalenia powództwa w całości wobec
Wspólnoty ale także uchylenia tego wyroku wobec Miasta W. i umorzenia
postępowania przy przyjęciu, że nie było podstaw do stosowania art. 195 § 1 k.p.c.
ani art. 194 § 3 k.p.c., zastosowana przez Sąd Apelacyjny formuła zmiany wyroku
Sądu Okręgowego mogła oznaczać, że zmiana dotyczy całości rozstrzygnięcia
ujętego w orzeczeniu pierwszoinstancyjnym. Zamiarem Sądu Apelacyjnego było
doprowadzenie treści orzeczenia do stanu oddającego jego rzeczywistą wolę, to
jest do wyjaśnienia, że zmiana dotyczy jedynie żądań kierowanych przez powódkę
przeciwko pozwanej Wspólnocie. Takiemu celowi nie może jednak służyć instytucja
sprostowania wyroku, przewidziana w art. 350 § 1 k.p.c., której zakresem objęte są
jedynie oczywiste niedokładności, błędy pisarskie albo rachunkowe lub inne omyłki.
Oczywistość oznacza, że muszą one powstać w wyniku niewłaściwego
odzwierciedlenia w orzeczeniu rzeczywistej i nie mogącej budzić wątpliwości woli
Sądu, są obiektywnie i bez wątpliwości dostrzegalne w treści orzeczenia lub wprost
wynikają z zestawienia tej treści z zawartością akt, a powstały z powodu
technicznej niedoskonałości ujęcia rozstrzygnięcia sądu w słowach, przedstawienia
stanowiska sądu w błędnej formie lub w sposób niedokładny, a więc niepełny i
nieprecyzyjny. Sprostowanie nie jest środkiem prawnym służącym korekcie
rozstrzygnięcia co do jego istoty. Nie jest też drogą prawną prowadzącą do
wyjaśnienia znaczenia treści niejasnego orzeczenia, temu celowi służy bowiem
instytucja wykładni (art. 352 k.p.c.). Stanowisko takie dominuje w orzecznictwie (por.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2002 r., I CKN 886/00, nie publ. poza
bazą LEX nr 57810, postanowienia tego Sądu z dnia 5 grudnia 1980 r., III CRN
133/80, OSNC 1981/6/115 i z dnia 1 czerwca 2013 r., V CZ 28/13, nie publ. poza
bazą LEX nr 1375536). W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2003 r.
(I CZ 17/03, M. Spół. 2004/2/36) Sąd Najwyższy przyjął wprawdzie, że możliwe jest
wykorzystanie instytucji sprostowania do dokonania diametralnej zmiany treści
rozstrzygnięcia merytorycznego (sprostowanie polegało na zastąpieniu
7
rozstrzygnięcia o treści „oddala zażalenie” sformułowaniem „uchyla zaskarżone
postanowienie”), jeśli oczywistość błędnego wyrażenia woli wynika w sposób
oczywisty z uzasadnienia, jednak taki pogląd można odnieść tylko do wypadków,
kiedy uzasadnienie jest częścią składową orzeczenia, nie zaś stosować wówczas,
kiedy sporządzone jest później, gdyż prowadziłoby to do nieusprawiedliwionego
celami, jakim służy sprostowanie uczynienia z niego swoistego, nieograniczonego
jakimkolwiek terminem, środka korekty orzeczeń.
W rezultacie zgodzić się należało ze skarżącym, że oznaczenie
podmiotowego zakresu wyroku Sądu Apelacyjnego nie mogło nastąpić w drodze
jego sprostowania. W związku z tym zastrzeżenie wprowadzone do tego wyroku
postanowieniem z dnia 11 lipca 2012 r. należało usunąć z jego treści w drodze
uchylenia tej części wyroku z przyczyny wadliwości procesowych, zgodnie
z wnioskiem pozwanej Wspólnoty, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
W tym stanie rzeczy, wobec uwzględnienia kasacyjnego wniosku
zgłoszonego przez skarżącego, zbędne było rozważanie dalszych zarzutów
wskazanych w skardze kasacyjnej, opartych na twierdzeniu, że nie doszło do
rozpoznania apelacji pozwanej Wspólnoty w pełnym zakresie. Należy jedynie
ubocznie wskazać, że gdyby rzeczywiście nie doszło do pełnego rozpoznania
apelacji, to brak substratu zaskarżenia uniemożliwiałby skuteczne zaskarżenie
orzeczenia Sądu Apelacyjnego w tym zakresie.
Orzeczenie o kosztach postępowania kasacyjnego wynika z treści art. 39821
w zw. z art. 391 § 1 i art. 102 k.p.c. Zastosowanie zasady słuszności, przewidzianej
w art. 102 k.p.c., uzasadnione jest specyfiką postępowania prostującego treść
wyroku, przeprowadzonego przez Sąd Apelacyjny z urzędu.