Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 115/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący)
SSN Jerzy Grubba
SSN Jacek Sobczak (sprawozdawca)
Protokolant Anna Janczak
w sprawie P. Ł.
w przedmiocie wydania wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu
w dniu 25 czerwca 2014 r.
kasacji, wniesionej - na podstawie art. 521 § 1 k.p.k. - przez Rzecznika Praw
Obywatelskich, na korzyść oskarżonego
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 27 lutego 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok Sądu Okręgowego w W.
z dnia 19 listopada 2012 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego i utrzymany nim
w mocy wyrok Sądu Okręgowego w pkt. IV i V tego wyroku i w tej
części przekazuje sprawę Sądowi I instancji do ponownego
rozpoznania;
II. kosztami sądowymi postępowania kasacyjnego obciąża Skarb
Państwa.
2
UZASADNIENIE
Wobec P. Ł. Sąd Okręgowy w W. wydał wyrok łączny z dnia 19 listopada
2012 r., w sprawie o sygn. akt XVIII K 266/12. Wyrokiem tym objęto węzłem wyroku
łącznego skazania w sprawach: Sądu Rejonowego w B., wyrok z dnia 10 stycznia
1992 r., sygn. akt III K 749/91 i Sądu Wojewódzkiego w W., wyrok z dnia 13
kwietnia 1993 r., sygn. akt VIII K 474/91 i w pkt I tego wyroku wymierzono
skazanemu łączną karę 4 lat i 6 miesięcy pozbawienia wolności oraz łączną karę
grzywny 3.000.000 zł uznając, że kary te zostały wykonane w całości; także w
sprawach: Sadu Rejonowego w Z., wyrok z dnia 2 czerwca 2008 r., sygn. akt II K
195/08 i Sądu Rejonowego w T., wyrok z dnia 24 listopada 2009 r., sygn. akt II K
454/08 i w pkt III tego wyroku wymierzono skazanemu karę łączną 1 roku i 4
miesięcy pozbawienia wolności.
W pkt IV wyroku objęto węzłem wyroku łącznego skazania w sprawach:
Sądu Rejonowego w Z., wyrok z dnia 2 lipca 2010 r., sygn.. akt VII K 513/10,
utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w Z. z dnia 28 lutego 2011 r.,
sygn.. akt VII Ka 1150/10 za czyn popełniony w dniu 16 lutego 2009 r. – na karę 6
miesięcy pozbawienia wolności i Sądu Rejonowego w Z., wyrok z dnia 30 listopada
2010 r., sygn. akt VII K 2190/10 za czyn popełniony w dniu 8 lutego 2010 r. – na
karę 2 lat pozbawienia wolności, której wykonanie warunkowo zawieszono na okres
próby lat 5 oraz karę grzywny w wysokości 20 stawek dziennych licząc stawkę po
30 zł i Sądu Rejonowego, wyrok z dnia 16 grudnia 2010 r., sygn. akt V K 1182/10
za czyn popełniony w dniu 20 kwietnia 2010 r.- na karę 10 miesięcy pozbawienia
wolności i Sądu Rejonowego, wyrok z dnia 21 grudnia 2010 r., sygn. akt VI K
854/10, utrzymany w mocy wyrokiem Sądu Okręgowego w P. z dnia 14 marca 2011
r., sygn. akt XVII Ka 89/11 za czyn popełniony w dniu 8 lutego 2010 r. – na karę 10
miesięcy pozbawienia wolności i Sądu Rejonowego w Z., wyrok z dnia 21 stycznia
2011 r., sygn. akt VII K 2390/10 za czyn popełniony w okresie od 11 lutego 2010 r.
do 16 lutego 2010 r. – na karę 6 miesięcy pozbawienia wolności i Sądu
Rejonowego w Z., wyrok z dnia 8 marca 2011 r., sygn. akt VII K 2171/10 za czyn
popełniony w dniu 11 lutego 2010 r. – na karę 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia
wolności oraz 80 stawek dziennych grzywny po 40 zł stawka i Sądu Rejonowego w
3
B., wyrok z dnia 20 lipca 2011 r., sygn. akt XV K 225/11 za czyn popełniony w dniu
10 lutego 2010 r. – na karę 1 roku pozbawienia wolności, i wymierzono skazanemu
karę łączną 6 lat pozbawienia wolności oraz łączną karę grzywny w wysokości 85
stawek dziennych licząc wysokość jednej stawki na kwotę 40 zł. W pkt V wyroku na
podstawie art. 577 k.p.k. jako początek odbywania kary łącznej pozbawienia
wolności z pkt IV określono na 7 luty 2011 r. (ze sprawy V K 1182/10) i zaliczono na
jej poczet okres rzeczywistego pozbawienia wolności w sprawie V K 1182/10 i w
sprawie XV 225/11.
Od wyroku Sądu Okręgowego apelację wywiódł obrońca skazanego
podnosząc rażącą niewspółmierność orzeczonych wobec ww. kar łącznych
pozbawienia wolności. Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 r., w
zaskarżonej części utrzymał wyrok w mocy uznając apelację za bezzasadną w
stopniu oczywistym.
Kasację, na korzyść P. Ł., wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich zarzucając
rażące i mające wpływ na treść rozstrzygnięcia naruszenie prawa procesowego, tj.
art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440 k.p.k., polegające na tym, że Sąd II instancji,
rozpoznając apelacje obrońcy skazanego, niezależnie od granic zaskarżenia,
podniesionych zarzutów i wpływu uchybienia na treść orzeczenia, nie przekroczył z
urzędu granic środka zaskarżenia środka odwoławczego i utrzymał w mocy rażąco
niesprawiedliwe orzeczenie Sądu I instancji, które zapadło z rażącym naruszeniem
prawa karnego materialnego, tj. art. 4 § 1 k.k., polegającym na zastosowaniu przez
Sąd Okręgowy ustawy nowej i w konsekwencji wymierzeniu, po myśli art. 89 § 1a
k.k. kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności za zbiegające się
przestępstwa, za które wyrokami jednostkowymi orzeczono kary bezwzględnego
pozbawienia wolności oraz karę pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem wykonania, mimo że w czasie popełnienia zbiegających się
przestępstw obowiązywała ustawa względniejsza dla skazanego, gdyż przepis art.
89 § 1 k.k. w brzmieniu obowiązującym do dnia 8 czerwca 2010 r., wykluczał
możliwość orzeczenia w takiej sytuacji kary łącznej bezwzględnego pozbawienia
wolności.
Skarżący w konkluzji wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w
zaskarżonym zakresie oraz utrzymanego nim w mocy wyroku Sądu Okręgowego w
4
W., w części w jakiej orzeczono wobec skazanego karę łączną 6 lat pozbawienia
wolności (pkt IV wyroku) i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi I instancji do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest zasadna dlatego podlegała uwzględnieniu w trybie art. 535 § 5
k.p.k.
Bezspornie przyznać rację należy skarżącemu, że orzeczenie Sądu
odwoławczego dotknięte zostało rażącą obrazą art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 440
k.p.k. Z treści art. 433 § 1 k.p.k. wynika bowiem, że: „Sąd odwoławczy rozpoznaje
sprawę w granicach środka odwoławczego, a w zakresie szerszym, o tyle ile
ustawa to przewiduje”, natomiast treść art. 440 k.p.k. wskazuje, że: „Jeżeli
utrzymanie orzeczenia w mocy byłoby rażąco niesprawiedliwe, podlega ono
zmianie na korzyść oskarżonego albo uchyleniu niezależnie od granic zaskarżenia i
podniesionych zarzutów”. Owa oczywista niesprawiedliwość, należąca do kategorii
względnych przyczyn odwoławczych (art. 438 k.p.k.), musi wywierać rzeczywisty
skutek i wpływ na treść orzeczenia co czyni owo uchybienie rażąco
niesprawiedliwym. Podnieść przy tym należy, że każdą podstawę odwoławczą (art.
438 k.p.k.) sąd może uwzględnić z urzędu, jeśli byłaby ona przyczyną wydania
nieprawidłowego orzeczenia. Przepis art. 440 k.p.k. uprawniający sąd do zmiany
lub uchylenia orzeczenia na korzyść oskarżonego, niezależnie od granic
zaskarżenia i podniesionych zarzutów (w wypadku oczywistej niesprawiedliwości),
dotyczy jedynie orzeczenia, które przynajmniej w części zostało zaskarżone
zwykłym środkiem odwoławczym.
Analiza akt przedmiotowej sprawy, w tym przede wszystkim orzeczeń sądów
obu instancji, dobitnie wskazuje, że kontrola instancyjna przeprowadzona przez
Sąd Apelacyjny nie była wszechstronna przez co stała się nierzetelną. To
niewłaściwe przeprowadzenie kontroli orzeczenia Sądu I instancji stało się
przyczyną zaakceptowania zaskarżonego apelacją wyroku Sądu I instancji, pomimo
że rozstrzygnięcie to co do objęcia węzłem wyroku łącznego skazań wskazanych w
pkt IV tego wyroku, dotyczących oskarżonego P. Ł., dotknięte zostało obrazą prawa
materialnego, tj. art. 4 § 1 k.k. poprzez jego nierozważenie a w konsekwencji
niezastosowanie.
5
Zasada intertemporalności, przy wydawaniu wyroków łącznych, po
dokonaniu zmian przepisów rządzących tym postępowaniem powinna skutkować w
pierwszej kolejności rozważeniem przez orzekający sąd, która z konkurencyjnych
ustaw w danym układzie procesowym jest względniejsza dla sprawcy ubiegającego
się o wydanie wyroku łącznego. Skoro tego nie uczyniono w toku procedowania w I
instancji, obowiązek kontroli w tym przedmiocie – co wykazano wyżej – spoczywa
w tym wypadku na Sądzie odwoławczym.
Zauważyć należy, że Sąd Okręgowy procedował w przedmiocie wyroku
łącznego w dniu 19 listopada 2012 r., a zatem już po 8 czerwca 2010 r. – czyli po
wejściu w życie ustawy z dnia 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny,
ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy – Kodeks karny wykonawczy,
ustawy – Kodeks karny skarbowy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U Nr 206, poz.
1598) nowelizującej art. 89 k.k.
Ustawa uzupełniła Kodeks karny m.in. o art. 89 § 1a, w myśl którego w razie
skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania sąd może w wyroku łącznym orzec karę
łączną bez warunkowego zawieszenia jej wykonania. Właściwe rozumowanie
prowadzi do wniosku, że – obecnie - możliwe jest orzeczenie kary łącznej
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania również wtedy,
gdy łączeniu podlega kara bezwzględnego pozbawienia wolności z karą
pozbawienia wolności, której wykonanie zostało warunkowo zawieszone. Sąd
Okręgowy postąpił więc w sposób dopuszczony przepisem art. 89 § 1a k.k., tym
niemniej wbrew zasadzie z art. 4 § 1 k.k., która nakazywała rozważenie
względności ustaw przy porównaniu stanu normatywnego z daty orzekania w
przedmiocie wyroku łącznego oraz stanu normatywnego z czasu popełnienia
każdego z przestępstw wchodzących w skład zbiegu. Szczególnie w sytuacji, że
przestępstwa wchodzące w skład realnego zbiegu (opisanego w pkt IV wyroku), za
które orzeczono bezwzględne kary pozbawienia wolności (sygn. akt VII K 513/10, V
K 1182/10, VI K 854/10, VII K 2390, VII K 2171/10, XV 225/11) i kara pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania (sygn. akt VII K 2190/10),
zostały popełnione (pomiędzy 8 lutym 2010 r. a 20 kwietniem 2010 r.) przed
wejściem w życie ustawy zmieniającej. Wówczas to reguły łączenia kar
6
pozbawienia wolności orzeczonych z warunkowym zawieszeniem wykonania i bez
zawieszenia były dla tego skazanego względniejsze.
Skonstatować należy, że w omawianym przypadku zastosowanie znajdował
wyłącznie przepis art. 89 § 1 k.k., zgodnie z którym sąd może w wyroku łącznym
warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki określone
w art. 69 k.k. Niejednokrotnie Sąd Najwyższy wskazywał, że w razie stwierdzenia
braku takich przesłanek, co musiałoby prowadzić do orzeczenia kary łącznej
pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, wydanie
wyroku łącznego nie jest dopuszczalne (zob. np. uchwałę z dnia 27 marca 2001 r., I
KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5-6, poz. 41).
Jak słusznie wskazał skarżący, orzeczenie w pkt IV wyroku łącznego Sądu
Okręgowego kary łącznej 6 lat pozbawienia wolności, wbrew regule z art. 4 § 1 k.k.,
w porównaniu ze stanem, który zaistniałby, gdyby orzeczono zgodnie z treścią art.
89 § 1 k.k. sprzed nowelizacji, czyni to rozstrzygniecie rażąco niesprawiedliwym.
Konsekwencją tego błędnego rozstrzygnięcia było także uchylenie pkt V wyroku, w
którym określono początek odbywania tej kary.
W toku ponownego rozpoznania sprawy Sąd Okręgowego uwzględni
wskazane wyżej uwagi i będąc związany zapatrywaniem wyrażonym w
uzasadnieniu Sądu Najwyższego (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.) i wyda
prawidłowe rozstrzygnięcie w przedmiocie wyroku łącznego co do pozostałych
skazań dotyczących P.Ł.
Mając na uwadze powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.