Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 484/13
POSTANOWIENIE
Dnia 24 czerwca 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Justyna Kosińska
w sprawie z wniosku T. S.
przy uczestnictwie Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego m. W.
o ustalenie czy okoliczności przedstawione przez Kierownika Urzędu Stanu
Cywilnego uzasadniają odmowę dokonania czynności,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 24 czerwca 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 6 marca 2013 r.
odrzuca skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w W. postanowieniem z dnia 5 stycznia 2012 r. uznał, że
okoliczności przedstawione przez kierownika Urzędu Stanu Cywilnego Miasta W.
uzasadniają odmowę wydania zaświadczenia w na podstawie art. 71 pkt 1 i 2
ustawy z dnia 29 września 1986 r.- Prawo o aktach stanu cywilnego (jedn. tekst:
Dz.U. z 2004 r. Nr 161, poz. 1688 ze zm. dalej: „p.a.s.c.”), stwierdzającego, że
zgodnie z prawem polskim obywatel polski T. S. może zawrzeć małżeństwo za
granicą.
Ustalił, że wnioskodawca T. S. jest obywatelem Rzeczypospolitej. Pozostaje
w związku partnerskim z mężczyzną, obywatelem Hiszpanii, z którym chce wstąpić
w związek małżeński. Związek zamierzają zawrzeć w kraju, w którym prawo
dopuszcza możliwość zawarcia małżeństwa przez osoby tej samej płci. W tym celu
wnioskodawcy niezbędne jest zaświadczenie z polskiego Urzędu Stanu Cywilnego
(dalej: „USC”), że zainteresowany zgodnie z prawem polskim może zawrzeć
małżeństwo za granicą. Wnioskodawca wystąpił z takim żądaniem do kierownika
USC m. W. IV Wydział Rejestracji Stanu Cywilnego w dniu 20 października 2010 r.
We wniosku musiał wpisać imię i nazwisko osoby, z którą zamierza zawrzeć
związek małżeński.
Kierownik USC odmówił wydania zaświadczenia, uzasadniając odmowę tym,
że małżeństwo jest związkiem kobiety i mężczyzny. Polskie prawo nie przewiduje
zawarcia związku małżeńskiego osób jednej płci. Zaproponował T. S. wydanie
odpisu zupełnego aktu urodzenia z informacją, że nie zawarł on związku
małżeńskiego, jednakże taki dokument nie satysfakcjonował wnioskodawcy.
Według oceny Sądu Rejonowego, zaświadczenie o zdolności prawnej do
zawarcia małżeństwa poza granicami kraju nie jest wydawane in abstracto.
W każdym przypadku badane są konkretne okoliczności, tj. czy dana osoba może
zawrzeć związek małżeński z inną określoną osobą zgodnie z prawem polskim;
zaświadczenie to nie ma na celu jedynie stwierdzenia, czy dana osoba jest ogólnie
zdolna do zawarcia małżeństwa. Powołane przez skarżącego argumenty z zakresu
prawa europejskiego, w szczególności dotyczące zasady przepływu osób, uznał za
3
chybione. Wskazał, że prawo europejskie nie rozstrzyga kwestii dopuszczalności
zawierania małżeństw przez osoby tej samej płci, pozostawiając ją w gestii państw
członkowskich. Podkreślił, że w prawie polskim małżeństwo jest wyłącznie
związkiem jednej kobiety i jednego mężczyzny. Ponadto art. 1 k.r.o. przesądza, że
dla skuteczności zawarcia małżeństwa konieczna jest różnica płci między osobami
wstępującymi w związek małżeński.
Apelację od orzeczenia Sądu Rejonowego złożył wnioskodawca, którą Sąd
Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 6 marca 2013 r. oddalił. Podniósł, że art. 71
pkt 1 i 2 pr.a.s.c. nie daje kierownikowi USC uprawnień do wydawania
zaświadczenia stwierdzającego, czy osoba wymieniona w art. 71 pkt 1 pr.a.s.c.
może zgodnie z prawem polskim zawrzeć związek małżeński przez dwóch
mężczyzn. W tej sytuacji za uzasadnioną uznał odmowę wydania zaświadczenia.
Wyraził pogląd, że zarówno odmowa wydania przedmiotowego zaświadczenia
przez kierownika USC, jak i orzeczenie Sądu pierwszej instancji nie dyskryminują
wnioskodawcy i nie rozstrzygają, czy wnioskodawca może wstąpić w związek
małżeński z mężczyzną poza granicami naszego kraju, a więc nie naruszają
przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka oraz Traktatu o Funkcjonowaniu
Unii Europejskiej.
Od postanowienia Sądu Okręgowego skargę kasacyjną wniósł
wnioskodawca, opierając ją na podstawie naruszenia prawa materialnego, tj. art. 71
ust. 1 pr.a.s.c. przez przyjęcie, że przepis ten upoważnia kierownika USC do
badania, czy, z kim i gdzie obywatel polski wnioskujący o wydanie zaświadczenia
zamierza zawrzeć związek małżeński, oraz art. 71 ust. 1 pr.a.s.c. w zw. z art. 8 i art.
12 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i z art. 21 TFUE,
a także w zw. z art. 9 i art. 21 ust. 1 Karty praw podstawowych UE, przez przyjęcie,
że nie upoważniają one kierownika USC do wydania zaświadczenia
stwierdzającego, iż wnioskodawca może zawrzeć małżeństwo za granicą w innym
państwie członkowskim UE, w sytuacji, w której małżeństwo to ma być zawarte
z osobą tej samej płci. Wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Z treści art. 7 ust. 5 pr.a.s.c. jednoznacznie wynika, że zainteresowany mógł
wystąpić z wnioskiem o rozstrzygnięcie, czy okoliczności przedstawione przez
kierownika USC uzasadniają odmowę dokonania czynności, oraz że prawomocne
postanowienie sądu w tym przedmiocie wiąże organ odmawiający wydania
zaświadczenia. Taka treść tego unormowania przesądza, że sprawa podlega
rozpoznaniu w trybie nieprocesowym, w którym dopuszczalność skargi kasacyjnej
reguluje art. 5191
k.p.c.
Od prawomocnego postanowienia co do istoty sprawy kończącego
postępowanie sądu drugiej instancji skarga kasacyjna przysługuje w sprawach
z zakresu prawa osobowego, rzeczowego i spadkowego (art. 5191
§ 1 k.p.c.), jeżeli
przepis szczególny nie stanowi inaczej (por. art. 5191
§ 4 k.p.c.).
W postępowaniach natomiast z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli
skarga kasacyjna przysługuje tylko w sprawach o przysposobienie oraz o podział
majątku wspólnego, chyba że wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż
150 000 zł (art. 5191
§ 2 k.p.c.). Należało zatem rozstrzygnąć, czy w ujęciu
procesowym sprawa przynależy do spraw z zakresu prawa osobowego, czy też do
spraw z zakresu prawa rodzinnego, opiekuńczego i kurateli.
W literaturze wyrażono pogląd, że sprawami z zakresu prawa osobowego
są także sprawy unormowane ustawą – Prawo o aktach stanu cywilnego.
Przedstawiono także zapatrywanie, że przynależność sprawy do określonego
działu prawa wymaga objaśnienia rozumienia pojęć: „sprawy z zakresu prawa
osobowego, rzeczowego i spadkowego” oraz „sprawy z zakresu prawa rodzinnego,
opiekuńczego i kurateli”. Wyjaśnienie to nie nasuwa większych wątpliwości, przy
posługiwaniu się systematyką i nazewnictwem kodeksu postępowania cywilnego
i przy tym ujęciu rozpoznawana sprawa jako nienależąca do kategorii spraw
osobowych, nie jest sprawą kasacyjną. Do kategorii spraw osobowych oprócz
spraw o uznanie za zmarłego (art. 526 - 534 k.p.c.), spraw o stwierdzenie zgonu
(art. 535 – 543 k.p.c.) i spraw o ubezwłasnowolnienie (art. 544 – 5601
k.p.c.) należy
zaliczyć sprawy dotyczące zdolności prawnej osób fizycznych i prawnych
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2001 r., III CKN 1454/00,
OSNC 2001, Nr 7-8, poz. 116).
5
W piśmiennictwie został wyrażony także pogląd, że spośród spraw
określonych w Prawie o aktach stanu cywilnego należy kwalifikować do prawa
osobowego w rozumieniu art. 5191
§ 1 pkt 1 k.p.c., tylko sprawy o unieważnienie,
sprostowanie lub ustalenie treści aktu stanu cywilnego (art. 30-32 pr.a.s.c.). Z kolei
w judykaturze przyjęto, że sprawami z zakresu prawa osobowego są sprawy
dotyczące obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego
wskazane w art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu
w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (jedn. tekst: Dz.U. z 2007 r., Nr 70,
poz. 473 ze zm.; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 grudnia 2001 r.,
IV CZ 207/01 Lex Polonica nr 399168), oraz sprawy unormowane przepisami
ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (jedn. tekst:
Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375; por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
25 stycznia 2001 r., III CKN 1454/00 i z dnia 5 września 2008 r., III CSK 178/08,
OSNC 2009, nr 9, poz. 129).
Odnosząc się do tych zapatrywań należy wskazać, że o przynależności
sprawy w ujęciu procesowym do kategorii spraw z zakresu prawa osobowego albo
prawa rodzinnego opiekuńczego i kurateli nie może decydować samo jej
unormowanie w ustawie szczególnej. Skoro sprawami z zakresu prawa osobowego
są przede wszystkim sprawy rozpoznawane w art. 526 – 5611
k.p.c., to analiza
tych unormowań powinna decydować o przynależności sprawy do tej kategorii,
a stwierdzenie, czy obywatel polski zgodnie z prawem polskim może zawrzeć
małżeństwo za granicą nie jest zbliżona swym charakterem do spraw
uregulowanych w tych przepisach.
Przedmiotem rozpoznawanej sprawy jest zasadność odmowy przez
kierownika urzędu stanu cywilnego wydania dla osoby zamierzającej zawrzeć
małżeństwo za granicą zaświadczenia stwierdzającego, że zgodnie z prawem
polskim może ona zawrzeć małżeństwo poza krajem. Małżeństwo jest podstawową
instytucją prawa rodzinnego i sprawy związane z jego zawarciem, istnieniem,
rozwiązaniem oraz unieważnieniem przynależą do spraw z zakresu prawa
rodzinnego, opiekuńczego i kurateli (por. tytuł działu II, tytułu II, księgi drugiej
kodeksu postepowania cywilnego). O tym, że rozpoznawana sprawa przynależy do
spraw małżeńskich, czyli jest sprawą z zakresu prawa rodzinnego, do której stosuje
6
się wyłączenie dopuszczalności skargi kasacyjnej unormowane w art. 5191
§ 2
k.p.c., przesądza regulacja zawarta w art. 564 pkt 5 k.p.c. Trafnie w literaturze
podniesiono, że przepis ten odnosi się do art. 71 pr.a.s.c. oraz że od postanowienia
sądu drugiej instancji w takiej sprawie skarga kasacyjna nie przysługuje. Skoro więc
ustawodawca w kodeksie postępowania cywilnego zaliczył rozpoznawaną sprawę
wprost do kategorii spraw małżeńskich, czyli do spraw z zakresu prawa rodzinnego,
opiekuńczego i kurateli, w których jest obowiązkowa rozprawa, to próba jej
zakwalifikowania jako sprawy z zakresu prawa osobowego stanowiłaby wykładnię
contra legem; gdyby zaliczył ją do spraw z zakresu prawa osobowego, regulację tę
umieściłby w dziale I, tytule II, księgi drugiej kodeksu postepowania cywilnego.
Z tych względów na podstawie art. 3986
§ 3 w zw. z art. k.p.c. 13 § 2 k.p.c.
należało orzec jak w sentencji.