Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 14/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa I. B.
przeciwko C. Spółce z o.o. w S.
o zapłatę wynagrodzenia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 sierpnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 3 września 2013 r.,
w części dotyczącej skarżącego uchyla zaskarżony wyrok i
sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu - Sądowi Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K. do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Powódka I. B., po ostatecznym sprecyzowaniu powództwa, domagała się
zasądzenia na jej rzecz od pozwanych: Samodzielnego Publicznego Zakładu
2
Opieki Zdrowotnej w P. oraz C. Spółki z o.o. w S. kwoty 25.433,52 zł wraz z
ustawowymi odsetkami tytułem wynagrodzenia za pracę za okres od lutego 2011 r.
do lipca 2012 r.
Wyrokiem z dnia 21 marca 2013 r. Sąd Rejonowy – Sąd Pracy w P. zasądził
solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kwotę 753,77 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od dnia 11 marca 2011 r. do dnia zapłaty (pkt 1.), zasądził od
pozwanego C. Spółki z o.o. na rzecz powódki kwotę 24.679,75 zł wraz z
ustawowymi odsetkami odnośnie kwot: - 1.577,24 zł od dnia 11 kwietnia 2011 r. do
dnia zapłaty; - 1.631,61 zł od dnia 11 maja 2011 r. do dnia zapłaty; - 1.603,21 zł od
dnia 11 czerwca 2011 r. do dnia zapłaty; - 1.482,51 zł od dnia 11 lipca 2011 r. do
dnia zapłaty; - 1.504,34 zł od dnia 11 sierpnia 2011 r. do dnia zapłaty; - 1.513,14 zł
od dnia 11 września 2011 r. do dnia zapłaty; - 1.501,04 zł od dnia 11 października
2011 r. do dnia zapłaty; - 1.441,40 zł od dnia 11 listopada 2011 r. do dnia zapłaty; -
1.581,46 zł od dnia 11 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty; - 1.517,30 zł od dnia 11
stycznia 2012 r. do dnia zapłaty; - 1.422,69 zł od dnia 11 lutego 2012 r. do dnia
zapłaty; - 1.460,27 zł od dnia 11 marca 2012 r. do dnia zapłaty; - 1.407,71 zł od
dnia 11 kwietnia 2012 r. do dnia zapłaty; - 1.354,19 zł od dnia 11 maja 2012 r. do
dnia zapłaty; - 886,11 zł od dnia 11 czerwca 2012 r. do dnia zapłaty; - 1.238,24 zł
od dnia 11 lipca 2012 r. do dnia zapłaty; - 1.557,29 zł od dnia 11 sierpnia 2012 r. do
dnia zapłaty (pkt 4.), nakazał pobrać od pozwanej C. Spółki z o.o. na rzecz Skarbu
Państwa Sądu Rejonowego w P. kwotę 1.234 zł tytułem zwrotu kosztów sądowych,
od uiszczenia których powódka była zwolniona (pkt 5.), zasądził od pozwanej C.
Spółki z o.o. na rzecz powódki kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa
procesowego (pkt 6.), nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności co do
kwoty 1.968 zł (pkt 7.).
Sąd Rejonowy ustalił, że powódka była zatrudniona w Zespole Opieki
Zdrowotnej w P. od dnia 25 kwietnia 1996 r. na podstawie umowy o pracę na czas
nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pielęgniarki
dyplomowanej. W dniu 1 marca 2011 r. nastąpiło przejście tego zakładu pracy w
trybie art. 231
k.p. na C. Spółkę z o.o. W dniu 15 czerwca 2007 r. zarząd Związku
Zawodowego Pielęgniarek i Położnych przy ZOZ P. wszczął spór zbiorowy z
pozwanym Zakładem Opieki Zdrowotnej w P., domagając się ustalenia od 1
3
stycznia 2008 r. minimalnego wynagrodzenia zasadniczego dla pielęgniarek i
położnych w wysokości 3.000 zł oraz modernizacji i doposażenia oddziałów
szpitalnych, a także zagwarantowania do wynagrodzenia zasadniczego kwoty
podwyżki wynikającej z realizacji ustawy z dnia 22 lipca 2006 r. o przekazaniu
środków finansowych świadczeniodawcom na wzrost wynagrodzeń na następne
lata. W dniu 13 sierpnia 2007 r. strony sporu zbiorowego spotkały się w obecności
mediatora w osobie Starosty. Przedstawicielki Zakładowej Organizacji Związkowej
Pielęgniarek i Położnych podtrzymały swoje stanowisko dotyczące podwyżki płac
dla pielęgniarek i położnych. Dyrektor Zespołu Opieki Zdrowotnej J. K. oświadczyła,
że względy natury finansowej nie pozwalają na przyjęcie do realizacji zgłoszonych
postulatów; w przypadku otrzymania środków finansowych na ten cel pracodawca
niezwłocznie dokona podwyżek; dopóki ZOZ w P. nie otrzyma dodatkowych
środków finansowych, strony sporu pozostają przy swoich stanowiskach.
W dniu 9 czerwca 2008 r. odbył się kilkugodzinny strajk zorganizowany przez
Ogólnopolski Związek Zawodowy Pielęgniarek i Położnych, który zakończył się
podpisaniem protokołu uzgodnień. W treści tego protokołu strony uzgodniły wzrost
wynagrodzenia zasadniczego pielęgniarek i położnych o kwotę 100 zł od dnia 1
czerwca 2008 r. w odniesieniu do wartości wynagrodzenia zasadniczego
wynikającego ze stawki zaszeregowania poszczególnych pielęgniarek i położnych
na dzień 31 maja 2008 r. Ponadto strony ustaliły, że ponownie podejmą negocjacje
w zakresie dalszego wzrostu wynagrodzeń w terminie do dwóch tygodni po
podpisaniu kontraktu z NFZ na rok 2008, jednakże nie później niż do dnia 31 lipca
2008 r. Jako warunek ponownego wszczęcia negocjacji, wskazano wzrost wartości
kontraktu podpisanego pomiędzy SP ZOZ P. a NFZ K. W punkcie 3 protokołu
uzgodnień, pracodawca przyjął docelowe oczekiwania pielęgniarek i położnych w
kwocie wynagrodzenia 2 000 zł w 2008 r., 2 500 zł w 2009 r. oraz 3 000 zł w 2010 r.,
a także podejmowanie co kwartał negocjacji związkowych z przepływem środków
finansowych do szpitala. Zapisano, że powyższe porozumienie nie miało charakteru
porozumienia kończącego spór zbiorowy. Strony porozumienia nie zawarły w jego
treści ograniczenia czasowego jego obowiązywania; nie wskazano, że po 2010 r.
wysokość wynagrodzenia zasadniczego powróci do poziomu sprzed daty zawarcia
przedmiotowego porozumienia. Przedstawicielki strony związkowej przyjęły, że po
4
2010 r. wysokość wynagrodzenia zasadniczego będzie się kształtować na poziomie
co najmniej takim, jak przewidziany w 2010 r., chyba, że ulegnie on modyfikacji na
skutek zawarcia kolejnego porozumienia.
Aneksem nr 1 z dnia 15 stycznia 2009 r. (dalej również jako: „aneks”) strony
zmieniły zapis punktu 3 protokołu uzgodnień z dnia 9 czerwca 2008 r. w ten sposób,
że wzrost wynagrodzeń pielęgniarek i położnych z puli środków przeznaczonych na
ten cel nastąpi w jednakowej wysokości 255 zł do wynagrodzenia zasadniczego.
Kwota 255 zł stanowiła iloraz sumy brakujących kwot do wynagrodzenia w
wymiarze 2000 zł oraz ilości pielęgniarek i położnych w SP ZOZ w P. Pozostałe
uzgodnienia dotyczące pkt. 3 miały być realizowane jak zapisano dnia 9 czerwca
2008 r., tj. 2.500 zł w 2009 r., 3.000 zł w 2010 r. oraz podejmowania co kwartał
negocjacji związkowych z przepływem środków finansowych do szpitala. Dla
powódki była to jednoznaczna deklaracja wypłaty wynagrodzenia. Pismem z dnia 9
stycznia 2010 r. zakładowa organizacja związkowa zażądała od pracodawcy
realizacji postanowień przedmiotowego aneksu; w odpowiedzi pracodawca podał,
że w związku z ograniczeniami nałożonymi w kontrakcie zawartym z Narodowym
Funduszem Zdrowia (czego nie dało się przewidzieć w momencie podpisywania
aneksu) przedmiotowe postanowienia stały się „praktycznie niewykonalne”.
Realizacja uzgodnień – według pracodawcy – będzie możliwa dopiero wówczas,
gdy jego sytuacja finansowa ulegnie poprawie. W dniu 17 lipca 2012 r. zostało
zawarte porozumienie pomiędzy powódką a pozwaną C. Spółka z o.o., na mocy
którego ustalono wysokość wynagrodzenia zasadniczego powódki od dnia 1
sierpnia 2012 r. w wysokości 2.165 zł brutto.
Przy takich ustaleniach Sąd Rejonowy uznał, że literalna wykładnia pkt 3
protokołu uzgodnień z dnia 9 czerwca 2008 r. nie daje podstaw do przyjęcia, że
pracodawca zobowiązał się do wypłaty podwyżek na rzecz pielęgniarek i położnych.
Postanowienie to stanowiło wyłącznie „sprecyzowanie oczekiwań wobec
pracodawcy w zakresie wzrostu wynagrodzeń, przyjęte do wiadomości przez
pracodawcę”. Na tym etapie pracodawca nie przyjął na siebie zobowiązania do
wypłaty wynagrodzeń po 2.500 zł w 2009 r. oraz 3.000 zł w 2010 r.
W ocenie Sądu Rejonowego odmiennej ocenie prawnej niż sam protokół
podlega podpisany w dniu 15 stycznia 2009 r. aneks. Zdaniem Sądu Rejonowego
5
postanowienia zawarte w pkt 3 aneksu mają charakter obligacyjny. Z literalnej
wykładni postanowień aneksu wynika, że pracodawca zobowiązał się do wypłaty
podwyżek, precyzując ich wysokość i termin realizacji. W ocenie Sądu Rejonowego
oświadczenie pracodawcy w tym zakresie jest jasne i nie nasuwa żadnych
wątpliwości interpretacyjnych. Sąd Rejonowy uznał, że przedmiotowy aneks jest
źródłem prawa pracy, a postanowienia w nim zawarte wywarły skutki także na
przyszłość. Powołując się na stanowisko zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 14 września 2010 r., II PK 67/10 oraz z dnia 8 marca 2011 r., II PK 165/10 Sąd
Rejonowy stwierdził, że skoro do porozumień zbiorowych należy odpowiednio (na
zasadzie analogii) stosować przepisy dotyczące układów zbiorowych pracy, to
należy przyjąć, że w sytuacji gdy warunki pracy powódki w zakresie wysokości
należnego jej wynagrodzenia zasadniczego zostały określone w aneksie, to jeżeli
pracodawca miał zamiar uregulować odmiennie treść stosunku pracy powódki w
tym zakresie po 2010 r., powinien był dokonać wypowiedzenia warunków płacy.
Jeżeli nie dokonano wypowiedzenia umowy o pracę w tym zakresie, to warunki
dotyczące wysokości należnego powódce wynagrodzenia zasadniczego
obowiązywały do momentu zawarcia przez C. Spółkę z o.o. z powódką
porozumienia z dnia 17 lipca 2012 r.
Sąd Rejonowy stwierdził, że wynagrodzenie zasadnicze powódki w okresie
od stycznia 2010 r. do lipca 2012 r. wynosiło 3.000 zł brutto zgodnie z treścią
aneksu. W konsekwencji Sąd Rejonowy na podstawie art. 9 § 1 k.p. w związku z
art. 59 ust. 2 Konstytucji RP zasądził na rzecz powódki różnicę pomiędzy
wynagrodzeniem należnym powódce na podstawie aneksu a faktycznie
wypłaconym w okresie od lutego 2011 r. do lipca 2012 r.
Od wyroku Sądu Rejonowego apelacje wnieśli obaj pozwani. Wyrokiem z
dnia 3 września 2013 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w K. oddalił obie apelacje (pkt
1.); zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kwotę 67,50 zł oraz od
pozwanej C. Spółki z o.o. na rzecz powódki kwotę 900 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym (pkt 2.).
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne
zaskarżonego wyroku Sądu Rejonowego; podzielił także jego ocenę prawną. W
szczególności uznał, że aneks do protokołu uzgodnień z dnia 9 czerwca 2008 r. jest
6
źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., a ustawowym oparciem dla
wszelkich porozumień zbiorowych w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. jest norma art. 21
ust. 1 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych.
Sąd drugiej instancji podzielił także stanowisko zaskarżonego wyroku w
kwestii literalnej wykładni pkt 3 aneksu i uznał, że pracodawca przez zawarcie ze
stroną związkową aneksu przyjął ważne i skuteczne zobowiązanie wobec
pracowników w przedmiocie dokonania podwyżki wynagrodzenia za pracę.
Deklaracje pozwanego w przedmiocie podwyżki wynagrodzenia zasadniczego,
wyrażone w treści aneksu są jasne i w pełni czytelne. Sąd drugiej instancji
podkreślił, że w judykaturze utrwalone jest stanowisko, że porozumienie zbiorowe
zaliczone do prawa pracy (art. 9 § 1 k.p.) jest aktem normatywnym, a nie
czynnością prawną, dlatego nie ma podstaw, aby stosować do niego w sposób
bezpośredni zasady wykładni oświadczeń woli (art. 65 § 2 k.c.). Postanowienia
zbiorowe podlegają sądowej wykładni przy zastosowaniu wszystkich jej reguł.
Oznacza to, że w przypadku, gdy zastosowanie wykładni językowej prowadzi do
ustalenia normy prawnej zawartej w treści interpretowanych postanowień prawa
zbiorowego brak jest podstaw do stosowania dalszych reguł wykładni. Sposób
redakcji aneksu w pełni uprawnia do oceny, że pozwany pracodawca przez
zawarcie aneksu bezwarunkowo zobowiązał się do wypłacania pracownikom
wynagrodzenia zasadniczego w kwocie określonej tym aneksem. Taki wniosek
potwierdza pismo pracodawcy z dnia 16 lutego 2010 r., skierowane do strony
związkowej w odpowiedzi na jej żądanie dotyczące realizacji przez pozwanego
postanowień opisanych w aneksie. Pracodawca w tym piśmie (z dnia 16 lutego
2010 r.) nie kwestionował zobowiązania do podwyżki wynagrodzenia w żądanej
przez stronę związkową kwocie (2.500 zł w 2009 r.), lecz powoływał się na
następcze w stosunku do daty zawarcia aneksu okoliczności, które uniemożliwiły
mu realizację postanowień płacowych (jak wskazał „Zatem nie z winy pracodawcy
nie jest możliwe dopełnienie uzgodnień płacowych”, jednocześnie deklarując, że „o
ile poprawi się sytuacja finansowa Szpitala, uzgodnienia zawarte w protokole
uzgodnień z dnia 9 czerwca 2008 r. będą realizowane”). W ocenie Sądu drugiej
instancji wskazana wyżej treść odpowiedzi pracodawcy na żądania strony
związkowej dotyczące realizacji postanowień aneksu potwierdza prawidłowość
7
stanowiska, że przez zawarcie aneksu pracodawca przyjął ważne zobowiązania
płacowe wobec pracowników. W przeciwnym wypadku treść odpowiedzi
pozwanego na żądania strony związkowej byłaby diametralnie różna, tj. należałoby
oczekiwać, że pozwany zakwestionuje pogląd strony związkowej o istnieniu
ważnego zobowiązania w przedmiocie podwyżki wynagrodzenia. Jeżeli pozwany w
odpowiedzi na postulaty płacowe strony związkowej zawarte w piśmie z dnia 9
stycznia 2010 r. nie zakwestionował powoływanego przez stronę związkową
zobowiązania z aneksu do podwyżki wynagrodzenia za 2009 r. w kwocie 2.500 zł,
to tym samym potwierdził istnienie tego i pozostałych zobowiązań zawartych w tym
aneksie.
Sąd drugiej instancji nie podzielił stanowiska apelacji pozwanego C. Spółki z
o.o., że ustalona aneksem kwota wynagrodzenia zasadniczego na poziomie 3.000
zł dotyczyła wyłącznie 2010 r. Sąd drugiej instancji wskazał, że ani w protokole
uzgodnień z dnia 9 czerwca 2008 r. ani w aneksie do tego protokołu strony
porozumienia nie zawarły ograniczenia czasowego jego obowiązywania; nie
wskazano także, że po 2010 r. wysokość wynagrodzenia zasadniczego z poziomu
3.000 zł powróci do poziomu sprzed zawarcia porozumienia względnie do poziomu
z 2008 r., czy 2009 r. Brak takiego ograniczenia, czy zapisu obniżającego wartość
wynagrodzenia zasadniczego ustalonego na kwotę 3.000 zł po 2010 r.
jednoznacznie wskazuje, że kwota 3.000 zł wynagrodzenia zasadniczego miała
obowiązywać począwszy od 2010 r. bezterminowo. W ocenie Sądu drugiej instancji
nawet, gdyby strona pozwana wykazała, że aneks zawierał terminowe
zobowiązanie płacowe strony pozwanej (tylko do 2010 r.), to należy mieć na
uwadze to, że ukształtowane terminowym porozumieniem zbiorowym elementy
treści stosunku pracy obowiązują także po upływie okresu, na jaki zawarto
porozumienie, a ich zmiana na niekorzyść pracownika wymaga wypowiedzenia
warunków pracy i płacy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2011 r., II
PK 165/10 – LEX nr 784988).
Sąd drugiej instancji podkreślił, że żaden z pozwanych nie wypowiedział
powódce warunków płacy wynikających z aneksu, które ex lege ukształtowały jej
treść stosunku pracy. Sąd drugiej instancji powołał pogląd wyrażony w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 12 sierpnia 2004 r., III PK 38/04 – LEX nr 143185, że
8
zmiana na niekorzyść pracowników postanowień paktu gwarancji pracowniczych
wymaga dokonania wypowiedzeń zmieniających (art. 42 § 1 w związku z art. 24113
§ 2 k.p.). W uzasadnieniu powołanego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że Kodeks
pracy nie reguluje wprost skutków zmiany porozumienia zbiorowego będącego
źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Aktem najbardziej zbliżonym do
tego porozumienia jest układ zbiorowy pracy. Z tego względu należy przez analogię
stosować art. 24113
§ 2 k.p. Oznacza to, że do wprowadzania postanowień mniej
korzystnych dla pracownika wymagane jest wypowiedzenie zmieniające (art. 42
k.p.).
Biorąc pod uwagę powyżej przedstawione stanowisko Sąd drugiej instancji
uznał, że w sytuacji, gdy wobec powódki nie dokonano wypowiedzenia
zmieniającego, warunki płacy ukształtowane aneksem, które stały się elementem
stosunku pracy powódki, nadal wiążą pracodawcę powódki; także po 2010 r. (aż do
daty zawarcia porozumienia z dnia 17 lipca 2012 r. zmieniającego wysokość
wynagrodzenia powódki) wynagrodzenie zasadnicze powódki wynosiło 3.000 zł.
Powyższy wyrok Sądu Okręgowego pozwana C. Spółka z o.o. zaskarżyła w
całości skargą kasacyjną. Skargę oparto na pierwszej podstawie kasacyjnej
określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c., zarzucając:
1. błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 9 k.p. i art. 21 ust. 1
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz. U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 854 ze zm.) przez wskazanie powołanych przepisów jako podstawy prawnej
rozstrzygnięcia, podczas gdy aneks, z którego powódka wywodzi swoje roszczenie
nie stanowi normatywnego porozumienia zbiorowego rozumianego jako źródło
prawa pracy;
2. niezastosowanie przepisów art. 771
k.p. oraz art. 772
§ 1 i § 4 k.p.;
3. niezastosowanie art. 58 k.c. w związku z art. 300 k.p., „co jest
konsekwencją naruszeń opisanych w pkt. 1 powyżej”;
4. błędną wykładnię postanowień aneksu przez przyjęcie – sprzecznie z jego
literalną wykładnią, że nie został on zawarty na czas określony;
5. błędną wykładnię art. 24113
§ 2 k.p. w związku z art. 42 k.p. przez
zastosowanie tych regulacji do porozumienia innego niż układ zbiorowy pracy lub
regulamin wynagradzania.
9
Skarżąca wniosła o: uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i orzeczenie
co do istoty sprawy przez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od
powódki na rzecz pozwanej zwrotu kosztów postępowania przed Sądami pierwszej
i drugiej instancji oraz przed Sądem Najwyższym, w tym kosztów zastępstwa
adwokackiego według norm przepisanych; ewentualnie o uchylenie zaskarżonego
wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o oddalenie skargi
kasacyjnej oraz o zasądzenie od pozwanego C. Spółki z o. o. na rzecz powódki
zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm
przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest zasadna, choć nie wszystkie jej zarzuty zasługują na
uwzględnienie.
W ocenie Sądu Najwyższego odnośnie charakteru prawnego aneksu nr 1
konieczna była jego ocena w aspekcie art. 9 § 1 k.p. oraz art. 9 i 14 ustawy z dnia
23 maja 1991 r. o rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. nr 55 poz. 236 ze zm.).
Strony podpisujące porozumienie z dnia 9 czerwca 2008 r. znajdowały się w sporze
zbiorowym, który m.in. dotyczył kwestii wynagrodzeń w grupie zawodowej
pielęgniarek i położnych. W toku tego właśnie sporu doszło do zawarcia
aneksowanego porozumienia. Porozumienie kończące spór zbiorowy, zawarte
zarówno na etapie postępowania w rokowaniach, jak i w mediacji, ma charakter
źródła prawa w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. Wprawdzie prawo do zawierania
porozumień przez związki zawodowe z pracodawcami i ich organizacjami wynika
wprost z art. 59 ust. 2 Konstytucji RP (por. Komentarz K. Jaśkowskiego do Kodeksu
pracy), jednak nie była wystarczająca argumentacja Sądu Okręgowego dotycząca
przyznania waloru normatywnego porozumieniu tylko w oparciu o treść Konstytucji
oraz art. 21 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych.
10
Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 września 2013 r. w
sprawie III PK 88/12 (LEX nr 1413570) art. 9 ani art. 14 ustawy z 1991 r. o
rozwiązywaniu sporów zbiorowych nie ograniczają w sferze temporalnej trwania
koncyliacji i mediacji. Przepisy te w płaszczyźnie czasowej mają zastosowanie do
wszelkich działań polubownych podejmowanych w ramach sporu zbiorowego. W
praktyce oznacza to, że porozumienia zbiorowe mogą zostać zawarte na każdym
etapie trwania sporu, również w czasie lub na zakończenie strajku bądź akcji
protestacyjnej, i stosownie do okoliczności zaistniałych w konkretnym sporze będą
one miały przymiot porozumienia koncyliacyjnego w rozumieniu art. 9 ustawy, jeśli
do ich zawarcia doszło w toku bezpośrednich rokowań stron, albo porozumienia
mediacyjnego z art. 14 ustawy, gdy zawarte zostały z udziałem mediatora. W obu
przypadkach porozumienia te mają oparcie w ustawie w rozumieniu art. 9 § 1 k.p.
Odnosząc te konstatacje do niniejszej sprawy należy wskazać, że w ostatnim
zdaniu protokołu uzgodnień z dnia 9 czerwca 2008 r. zawarto adnotację, że
„niniejsze porozumienie nie jest porozumieniem końcowym spór zbiorowy zgodnie z
ustawą o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, jak również strona związkowa nie
zrzeka się ani nie ogranicza roszczeń wynikających ze sporu zbiorowego” (vide: k.
52 akt sprawy). W tym kontekście aneks nr 1 do tego protokołu uzgodnień (nie
zawierający takiej klauzuli) należałoby odczytać jako kończący spór zbiorowy i
mający walor normatywny.
Określenie właściwej podstawy materialnoprawnej wyroku zależy od
dokonania prawidłowych ustaleń faktycznych. Należy przy tym wskazać, że w
świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego wykładnia porozumień zbiorowych,
niezależnie od tego, czy są one oparte na ustawie w rozumieniu art. 9 § 1 k.p., czy
też nie, musi uwzględniać zamiar i cel, jaki przyświecał zawierającym je stronom
(por. przykładowo wyroki Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r., I PK 234/07,
LEX nr 465984; z dnia 26 lipca 2011 r., I PK 27/11, LEX nr 1001277 i powołane w
nich wcześniejsze orzecznictwo).
Decydujące znaczenie Sąd drugiej instancji przypisał postanowieniom
aneksu nr 1 z dnia 15 stycznia 2009 r., w którym strony zmieniły zapis punktu 3
protokołu uzgodnień z dnia 9 czerwca 2008 r. w ten sposób, że ustaliły, iż wzrost
wynagrodzeń pielęgniarek i położnych z puli środków przeznaczonych na ten cel
11
nastąpi w jednakowej wysokości 255 zł do wynagrodzenia zasadniczego. Kwota
255 zł stanowi iloraz sumy brakujących kwot do wynagrodzenia w wymiarze 2.000
zł oraz ilości pielęgniarek i położnych w SP ZOZ w P. Pozostałe uzgodnienia
dotyczące pkt. 3 miały być realizowane „jak zapisano dnia 9 czerwca 2008 r., tj.
2.500 zł w 2009 r., 3.000 zł w 2010 r. oraz podejmowania co kwartał negocjacji
związkowych z przepływem środków finansowych do szpitala”.
Sąd Okręgowy uznał, że „dla powódki była to jednoznaczna deklaracja
wypłaty wynagrodzenia”, co nasuwa wątpliwości z uwagi na fakt, że w tym okresie
powódka nie pracowała, korzystając z urlopów macierzyńskich i wychowawczych i
nie otrzymała żadnego pisma pracodawcy o podwyższeniu jej wynagrodzenia
zasadniczego - nawet o wyraźnie skonkretyzowaną kwotę 255 zł. Z ustaleń Sądu
nie wynika także, czy pracodawca wypłacił pozostałym pracownikom tę uzgodnioną
w aneksie kwotę, a także, czy podwyższył innym pracownikom wynagrodzenie
zasadnicze w roku 2009 do kwoty 2.500 zł. Bez takich ustaleń trudno uznać za
jednoznaczne uzgodnienia dotyczące prawa do wynagrodzeń w kwocie po 3.000 zł
w roku 2010 i w następnych latach.
Wbrew ocenie Sądu Okręgowego nie można przyjąć, że postanowienia
zawarte w aneksie są jednoznaczne, a wykładnia językowa jest wystarczająca do
jego analizy. Zdaniem Sądu Najwyższego nie budzą wątpliwości jedynie
początkowe uzgodnienia o następującej treści: „Strony ustalają co następuje: Pkt 3
protokołu uzgodnień w zakresie postanowień dotyczących roku 2008 – zostanie
zrealizowany w następujący sposób: wzrost wynagrodzeń pielęgniarek i położnych
z puli środków przeznaczonych na ten cel nastąpi w jednakowej wysokości tj. 255
złotych do wynagrodzenia zasadniczego.”
Zdanie to wskazuje, że wszystkie pielęgniarki otrzymają w 2008 r. jednakową
kwotę 255 zł podwyżki wynagrodzenia zasadniczego. Wątpliwości wywoływać
może jednak już następne zdanie „Wartość 255 zł to iloraz sumy brakujących kwot
do wynagrodzenia 2.000 i ilości pielęgniarek i położnych w SP ZOZ w P.” (vide”
aneks nr 1 – k. 6 w pierwszym tomie akt sprawy). Zdanie to może sugerować, że
chodziło o wyrównanie wynagrodzeń wszystkich pielęgniarek do jednakowego
poziomu 2.000 zł wynagrodzenia zasadniczego, co np. w przypadku powódki
oznaczałoby inną kwotę podwyżki.
12
Wbrew sugestii Sądu Okręgowego nie jest jednoznaczna także dalsza treść
aneksu: „pozostałe uzgodnienia dotyczące pkt. 3 będą realizowane jak zapisano
dnia 9 czerwca 2008 r., tj. 2.500 zł w 2009 r., 3.000 zł w 2010 r. oraz podejmowania
co kwartał negocjacji związkowych z przepływem środków finansowych do szpitala”.
W ocenie Sądu Najwyższego zwrócić należy uwagę, że w uzgodnieniach z
dnia 9 czerwca 2008 r. pracodawca nie zobowiązał się do wypłaty żadnych kwot
tytułem podwyżek wynagrodzenia, poza kwotą 100 zł (czego nie kwestionuje Sąd
Okręgowy); również więc zdanie „pozostałe uzgodnienia dotyczące pkt. 3 będą
realizowane jak zapisano dnia 9 czerwca 2008 r., tj. 2.500 zł w 2009 r., 3.000 zł w
2010 r.” może być odczytane jako przyjęcie przez pracodawcę do wiadomości
oczekiwań pracowników podwyżek wynagrodzeń w w/w kwotach. Przemawia za
tym końcowa część analizowanego zdania: „oraz podejmowania co kwartał
negocjacji związkowych z przepływem środków finansowych do szpitala”. Całe
zdanie wskazuje więc na możliwość wypłaty podwyżek wynagrodzeń po
przeprowadzeniu każdorazowych kwartalnych negocjacji (i analizie możliwości
finansowych pozwanego). Z wykładni językowej nie wynika zatem konkluzja o
jednoznacznym podwyższeniu wynagrodzenia zasadniczego wszystkich
pielęgniarek w roku 2010 do poziomu 3.000 zł, a tym bardziej – o trwałym
podwyższeniu wynagrodzenia w następnych latach. Wykładnia językowa nie była
wystarczająca do analizy spornego aneksu. Zasadny okazał się więc zarzut czwarty
skargi kasacyjnej.
Należy też wskazać, że nie są precyzyjne ustalenia Sądu drugiej instancji
wskazujące, że także po 2010 r. (aż do daty zawarcia porozumienia zmieniającego
wysokość wynagrodzenia powódki od dnia 1 sierpnia 2012 r.) wynagrodzenie
zasadnicze powódki wynosiło 3.000 zł. Sąd Okręgowy zaakceptował wprawdzie
ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego, jednak w uzasadnieniu wyroku pominął ich
fragment, z którego wynika, że powódka w dniu 10 kwietnia 2006 roku urodziła
syna T. B. i do dnia 13 sierpnia 2006 r. przebywała na urlopie macierzyńskim.
Potem korzystając z urlopu wychowawczego w dniu 23 października 2008 r.
urodziła córkę S. B. i otrzymywała od ówczesnego pracodawcy Zespołu Opieki
Zdrowotnej w P. zasiłek macierzyński w okresie do dnia 11 marca 2009 r.
Następnie korzystając z urlopu wychowawczego w dniu 12 września 2010 r.
13
urodziła kolejne dziecko i otrzymywała zasiłek macierzyński. Na podstawie art. 231
k.p. od dnia 1 marca 2011 r. została przejęta przez pozwaną C. Spółkę z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Z akt osobowych powódki wynika, że na urlopie macierzyńskim pozostawała
do 12 lutego 2011 r.; pismo pracodawcy z k. 42 wskazuje ponadto, że od 12
września 2010 r. do 12 lutego 2011 r. otrzymywała zasiłek macierzyński z funduszu
ZUS, natomiast od 5 maja 2012 r. do 15 maja 2012 r. oraz od 15 czerwca 2012 r.
do 30 czerwca 2012 r. pobierała zasiłek chorobowy z funduszu ZUS. W aktach
osobowych powódki nie ma adnotacji o podwyższeniu jej wynagrodzenia do
poziomu 2500 zł lub 3000 zł. Przeciwnie – decyzje płacowe pracodawcy wskazują,
że jej wynagrodzenie do marca 2011 r. było ustalone na kwotę 1 898 zł, a od
kwietnia 2011 r. na kwotę 1 968 zł, natomiast w dniu 17 lipca 2012 r. zostało
zawarte porozumienie pomiędzy powódką a pozwaną C. Spółka z o.o., na mocy
którego zgodnie ustalono wysokość wynagrodzenia zasadniczego powódki od dnia
1 sierpnia 2012 r. w wysokości 2.165 zł brutto. Ponieważ pracodawca nigdy nie
przyznał powódce w sposób formalny wyższej kwoty wynagrodzenia, kontrowersje
budzi stwierdzenie Sądu drugiej instancji, iż pozwany miał obowiązek wypowiedzieć
powódce warunki umowy o pracę, jeżeli nie zamierzał wypłacać powódce
wynagrodzenia w kwocie 3.000 zł. Z drugiej strony Sąd nie ocenił, dlaczego
powódka zgodziła się na wypłatę od 1 sierpnia 2012 r. kwoty 2.165 zł miesięcznie,
skoro – w ocenie Sądu Okręgowego – miała zagwarantowane wynagrodzenie w
kwocie 3.000 zł miesięcznie.
Zarzut skargi kasacyjnej, zgodnie z którym pracodawca zatrudniający co
najmniej 20 pracowników może uregulować kwestie wynagrodzenia pracowników
jedynie w regulaminie wynagradzania, o którym mowa w art. 772
§ 1 i 4 k.p. lub
układzie zbiorowym pracy nie zasługuje na aprobatę. Trafnie zauważono w
odpowiedzi na skargę kasacyjną, że brakuje przesłanek, by uznać tą regulację za
wyczerpującą, w szczególności by nie mogła być uregulowana postanowieniami
innych aktów normatywnych będącymi źródłami prawa pracy w rozumieniu art. 9 §
1 k.p., w tym porozumienia zawartego w ramach prowadzonego sporu zbiorowego.
W ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych prawodawca posłużył się pojęciem
warunków płac co oznacza, że wszystkie kwestie związane z płacami (np. wzrost
14
płacy zasadniczej, wysokości dodatków do wynagrodzenia zasadniczego itp.),
niedotyczące indywidualnych żądań pracowniczych, których rozstrzygnięcie jest
możliwe w postępowaniu przed organem rozstrzygającym spory o roszczenia
pracowników (art. 4 ust. 1 tejże ustawy), mogą stać się przedmiotem sporu
zbiorowego, a co za tym idzie można nad nimi procedować zgodnie z zapisami
wskazanej wyżej ustawy, tj. poprzez prowadzenie rokowań, mediacji, a nawet
strajków. Regulacja dochodzenia do zawarcia porozumienia w toku prowadzonego
sporu zbiorowego ma jednak charakter autonomiczny, wobec czego nie narusza
art. 772
§ 1 i 4 kodeksu pracy, nie wymagając dla swej skuteczności jej
inkorporowania do regulaminu wynagradzania.
Zważywszy, że aneks nr 1 miał charakter normatywny, a do jego podpisania
nie doszło z obejściem przepisów dotyczących formy, trybu i zasad regulowania na
szczeblu zbiorowych stosunków pracy kwestii wynagrodzenia zasadniczego
pracowników, za niezasadny należy uznać zarzut naruszenia art. 58 k.c. w zw. z
art. 300 k.p.
Kwestia oceny, czy doszło do naruszenia art. 24113
§ 2 k.p. w zw. z art. 42
k.p. powinna być poprzedzona dokonaniem właściwych ustaleń dotyczących
jednoznacznej treści aneksu nr 1.
Sąd zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kwotę 753,77
złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 11 marca 2011 roku tytułem należnej
jej podwyżki, stanowiącej różnicę pomiędzy wynagrodzeniem należnym jej a
wynagrodzeniem wypłaconym za luty 2011 r. Sąd nie dokonał w uzasadnieniu
wyroku analizy faktu, że do 12 lutego 2011 r. powódka korzystała z urlopu
macierzyńskiego. Począwszy od 1 stycznia 2009 r. art. 184 k.p. oraz art. 29 ust. 1
ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r.
poz. 159) powódce przysługiwał zasiłek macierzyński. Stosownie do art. 63 ust. 1
ostatnio wymienionej ustawy - ubezpieczony mógł wystąpić do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z wnioskiem o ustalenie uprawnień do zasiłku, jeżeli
uważał, że zostały naruszone jego uprawnienia w tym zakresie, natomiast art. 67
ust. 1 stanowił, iż roszczenie o wypłatę zasiłku macierzyńskiego oraz opiekuńczego
przedawnia się po upływie 6 miesięcy od ostatniego dnia okresu, za który zasiłek
15
przysługuje. Jeżeli niewypłacanie zasiłku w całości lub w części było następstwem
błędu płatnika składek, o którym mowa w art. 61 ust. 1 pkt 1, albo Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, roszczenie o wypłatę zasiłku przedawnia się po upływie
3 lat.
Powódka w okresie m. in. od 15 czerwca 2012 r. do 30 czerwca 2012 r.
pobierała zasiłek chorobowy z funduszu ZUS; w tym okresie nie przysługiwało jej
wynagrodzenie za pracę. Zgodnie z art. 11 ust. 1 cytowanej ostatnio ustawy
miesięczny zasiłek chorobowy, z zastrzeżeniem ust. 1a i 2, wynosił 80% podstawy
wymiaru zasiłku. Do przepisów tych nie odniósł się Sąd w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy uznał, że konieczne jest
precyzyjne ustalenie treści analizowanego aneksu nr 1 – nie tylko przy pomocy
wykładni językowej, co implikować będzie właściwą ocenę roszczeń powódki.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, uwzględniając skargę kasacyjną, na
podstawie art. 39815
§ 1 i art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.