Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 205/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 sierpnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z odwołania D. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.
z udziałem zainteresowanego W. B.
o przeniesienie odpowiedzialności za składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 sierpnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 9 stycznia 2013 r.
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 9 stycznia 2013 r. Sąd Apelacyjny, Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację D. W. od wyroku Sądu Okręgowego w
K. z dnia 24 stycznia 2012 r., oddalającego jego odwołanie od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych w K. z dnia 23 września 2004 r., stwierdzającej jego
odpowiedzialność za zobowiązania Przedsiębiorstwa Produkcyjno-Usługowo-
2
Handlowego D. Sp. z o.o. w S. z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne,
zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych
w łącznej kwocie 165.184,40 zł. Sąd drugiej instancji, podzielając wnioski prawne
Sądu pierwszej instancji, oparł orzeczenie na art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz.60 ze
zm.), uwzględniwszy ustalenie, że D. W. w okresie od października 2002 r. do
marca 2003 r. pełnił funkcję członka zarządu spółki, wobec której egzekucja
zobowiązań publicznoprawnych była bezskuteczna. Wniosek o ogłoszenie
upadłości nie został złożony we właściwym czasie, co potwierdziła opinia biegłego
powołanego w sprawie, a odwołujący się w żaden sposób nie wykazał, że
niezgłoszenie upadłości lub brak postępowania układowego nastąpiło bez jego
winy. Odwołujący się nie wskazał również majątku spółki, z którego organ rentowy
mógłby prowadzić egzekucję umożliwiającą zaspokojenie zaległości składkowych.
Sąd drugiej instancji oddalił zarzut ubezpieczonego co do wadliwości decyzji
o ustaleniu jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki, mimo niewydania
jednej, wspólnej decyzji wobec wszystkich członków zarządu. W ocenie Sądu, w
razie zaistnienia przesłanek odpowiedzialności osób trzecich za zaległe składki
niewyegzekwowane od spółki, organ rentowy ma obowiązek rozstrzygnięcia o
odpowiedzialności ich wszystkich, wyboru dłużnika zaś, od którego będzie
dochodził zaspokojenia wierzytelności, może dokonać dopiero po powstaniu
solidarnego zobowiązania. Powołał się przy tym na pogląd wyrażony - w
odniesieniu do zaległości podatkowych - przez Naczelny Sąd Administracyjny w
uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 9 marca 2009 r., I FPS 4/08 (ONSAiWSA
2009 nr 3, poz. 47) oraz – w odniesieniu do należności składkowych – w uchwale
siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2009 r., I UZP 3/09
(OSNP 2011 nr 1-2, poz. 13), wskazujących powstanie solidarności dłużników
(art. 366 § 1 k.c.) dopiero po wydaniu decyzji o odpowiedzialności podatkowej
osoby trzeciej na podstawie art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej.
Skarga kasacyjna ubezpieczonego, zawierająca wniosek o uchylenie w
całości zaskarżonego wyroku oraz wyroku Sądu Okręgowego w K., zniesienie
postępowania w obu instancjach i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w K.
do ponownego rozpoznania, została oparta na podstawie naruszenia – przez
3
błędną wykładnię – art. 116 § 1 i 2 w związku z art. 108 ustawy z dnia 29 sierpnia
1997 r. – Ordynacja podatkowa oraz w związku z art. 31 i 32 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2009 r. Nr 205, poz. 1585) przez przyjęcie, że członkowie zarządu mogą ponosić
odpowiedzialność za dług spółki na podstawie tylko indywidualnych decyzji, bez
określenia ich odpowiedzialności wobec wszystkich łącznie oraz że ponoszą
odpowiedzialność solidarną. Skarżący podniósł że odmienny pogląd Sądu
Apelacyjnego jest niezgodny z uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 15 października 2009 r., I UZP 3/09, podzielonym w wyroku
Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2011 r., II UK 307/10, oraz sprzeczny z
wyrokiem Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 września 2006 r., I FSK
1227/05, prezentującym pogląd, że „stronami postępowania dotyczącego
przeniesienia odpowiedzialności powinny być wszystkie osoby, które były
członkami zarządu tej osoby prawnej, a decyzje zamykające to postępowanie
(wydane wobec każdej z osób odrębnie) powinny zawierać stwierdzenie, że
odpowiedzialność ponoszona jest solidarnie z pozostałymi (wymienionymi z imienia
i nazwiska) osobami”.
Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2013 r. Sąd Najwyższy odroczył
posiedzenie do czasu podjęcia przez Sąd Najwyższy w składzie powiększonym
uchwały w sprawie I UZP 2/13.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 116 Ordynacji podatkowej, odczytywany w związku z art. 31
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, ustanawia odpowiedzialność
majątkową osób trzecich za nieopłacone składki na ubezpieczenie społeczne,
zdrowotne oraz Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych - na wypadek całkowitej lub częściowej bezskuteczności egzekucji z
majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Z tego przepisu wynika, że za
zaległości odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie zarządu,
przy czym ich odpowiedzialność ogranicza się do zobowiązań powstałych w czasie
pełnienia obowiązków.
4
Kwestia treści decyzji przenoszącej odpowiedzialność za zaległość
składkową na osoby trzecie budziła kontrowersje interpretacyjne w judykaturze,
szczególnie sądów administracyjnych (por. wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 13 lutego 2008 r., II FSK 1606/06, i odmienny wyrok tego
Sądu z dnia 5 września 2006 r., I FSK 1227/05). W uchwale składu siedmiu
sędziów z dnia 9 marca 2009 r., I FSP 4/08, Naczelny Sąd Administracyjny uznał,
że art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej nakłada na organ podatkowy obowiązek
prowadzenia postępowania w przedmiocie odpowiedzialności za zaległości
podatkowe spółki z o.o. wobec wszystkich osób mogących ponosić taką
odpowiedzialność. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 15 października
2009 r., I UZP 3/09 (OSNP 2011 nr 1-2, poz. 13) Sąd Najwyższy stanął na
stanowisku, że decyzja organu rentowego powinna być wydana wobec wszystkich
członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, nie określił jednak
skutków pominięcia innych osób, a w wyroku z dnia 16 lipca 2008 r., I UK 9/08
(OSNP 2009 nr 23-24, poz. 324) przyjął, że członkowie zarządu osoby prawnej,
których odpowiedzialność za zaległości z tytułu niezapłaconych składek na
ubezpieczenie społeczne ustalił w decyzji właściwy organ Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych, mogą odwołać się od tej decyzji także w części dotyczącej nieobjęcia
odpowiedzialnością pozostałych członków zarządu. W kolejnych orzeczeniach Sąd
Najwyższy przyjmował, że nie jest konieczne zamieszczenie w decyzji
zobowiązującej stwierdzenia o solidarności odpowiedzialności z pozostałymi
członkami zarządu, gdyż charakter tej odpowiedzialności wynika wprost z ustawy
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2013 r., I UK 483/12, nie publ. oraz
z dnia 6 czerwca 2013 r., II UK 327/12 i II UK 329/12).
Rozstrzygnięcie dotychczasowych wątpliwości nastąpiło w uchwale składu
siedmiu sędziów z dnia 16 kwietnia 2014 r., I UZP 2/13 (nie publ.). Sąd Najwyższy
wypowiedział pogląd, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ustalająca
odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za jej
zaległości składkowe nie musi zawierać wskazania, że odpowiedzialność ta jest
solidarna z innymi członkami zarządu, co do których zostały wydane odrębne
decyzje. W związku z tym należy stwierdzić, że członkowie zarządu ponoszą
odpowiedzialność za zobowiązania spółki z o.o. z tytułu składek na ubezpieczenia
5
społeczne oraz składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne, gdy odpowiedzialność ta została
określona w warunkach przewidzianych w art. 116 Ordynacji podatkowej, jeżeli
tylko decyzje w tym przedmiocie zostały wydane wobec wszystkich członków
zarządu, choć wobec każdego z osobna. Z konstytutywnego charakteru decyzji o
przeniesieniu odpowiedzialności na osoby trzecie (wyroki Sądu Najwyższego z dnia
23 października 2006 r., I UK 126/06, OSNP 2007 nr 21-22, poz. 331 i z dnia 16
lipca 2008 r., I UK 9/08) wynika, że tylko brak decyzji oznacza brak
odpowiedzialności (solidarnej), więc istotne jest, by żadna z tych osób nie została
pominięta i by wobec każdej decyzja została wydana. Nie jest konieczne, by była to
jedna decyzja adresowana do wszystkich.
Z odesłania zawartego w art. 91 Ordynacji podatkowej do art. 366 § 1 i
art. 369 k.c. wynika, że po powstaniu solidarnego zobowiązania, a zatem po
wydaniu decyzji w trybie art. 108 § 1 Ordynacji podatkowej, organ rentowy może
dokonać wyboru dłużnika (członka zarządu), od którego będzie dochodził
zaspokojenia wierzytelności, postąpiwszy stosownie do art. 366 § 1 k.c. Skutkiem
konstytutywnego charakteru decyzji o odpowiedzialności osoby trzeciej za
zaległości składkowe jest to, że od chwili wydania decyzji kilku dłużników może być
zobowiązanych w ten sposób, iż wierzyciel może żądać całości lub części
świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z
osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia
pozostałych (solidarność dłużników); do zupełnego zaspokojenia wierzyciela
wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani (art. 366 § 2 k.c.). Wierzyciel
(organ ubezpieczeń społecznych) może więc dokonać wyboru dłużnika (członka
zarządu), od którego będzie dochodził zaspokojenia wierzytelności, dopiero po
powstaniu solidarnego zobowiązania, nie może zatem dokonać tego przez wydanie
decyzji tylko wobec niektórych z nich. Nie jest jednak konieczne wydanie jednej
wspólnej decyzji w stosunku do wszystkich członków zarządu jako dłużników i
określenie w niej, że ich odpowiedzialność jest solidarna. Solidarność tej
odpowiedzialności wynika z przepisów ustawy (art. 369 k.c. w związku z art. 116 §
1 Ordynacji podatkowej).
6
Wydanie jednej decyzji dotyczącej wszystkich członków zarządu spółki z
danego okresu istotne jest dla dłużników, którzy po uregulowaniu należności
dochodzonych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, mogą wystąpić wobec
pozostałych członków zarządu z roszczeniami regresowymi, jednak wydanie
osobnych decyzji o odpowiedzialności poszczególnych członków zarządu nie stoi
tym roszczeniom na przeszkodzie. Zaspokojenie wierzyciela składkowego przez
któregokolwiek z dłużników - nawet, gdy decyzje nie wskazywały na solidarną
odpowiedzialność dłużników - wywołuje skutek w postaci zwolnienia pozostałych
dłużników oraz rodzi, z mocy art. 376 k.c., po stronie tego dłużnika, który spłacił
dług, prawo regresu wobec pozostałych dłużników (por. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 13 lutego 2013 r., I UK 483/12, nie publ.). Tylko pominięcie przez organ
rentowy wydania decyzji wobec któregokolwiek z członków zarządu spółki wyłącza
możliwość dochodzenia przez osoby, które spełniły świadczenie względem Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych, roszczeń regresowych przysługujących im wobec
innych członków zarządu.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł o oddaleniu skargi kasacyjnej, jak w
sentencji (art. 39814
k.p.c.).