Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 329/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 czerwca 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Beata Gudowska
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku S. W.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych przy udziale zainteresowanego E.
Spółka z o.o. w likwidacji - likwidator M. P.
o przeniesienie odpowiedzialności za zaległe składki na członka zarządu,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 czerwca 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 24 maja 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 26 sierpnia 2011 r. Sąd Okręgowy w P., po ponownym
rozpoznaniu sprawy, zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 15 grudnia 2006 r., wydaną na podstawie art. 116 i art. 107
ustawy Ordynacja podatkowa (jednolity tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.) w
związku z art. 31 i art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie
2
ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze
zm.), i stwierdził, że S. W. nie odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie z E.
Spółką z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w K., jako pełniąca obowiązki
członka zarządu Spółki, za zaległości powstałe z tytułu nieopłaconych składek na
ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
Sąd ustalił, że E. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością została
powołana umową (aktem założycielskim) z dnia 12 grudnia 2000 r. i następnie
wpisana do Rejestru Handlowego w dziale B nr 1477, prowadzonego przez Sąd
Rejonowy w L. Jedynym udziałowcem Spółki zostało Przedsiębiorstwo
Przemysłowe M. – K. Spółka Akcyjna, z której została wyodrębniona Spółka E.
Odwołująca się S. W. była zatrudniona w Spółce M. jako główny specjalista
do spraw ekonomicznych. Umowa spółki E. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z dnia 12 grudnia 2000 r. - wzorowana na statucie M. S.A. -
stanowi kolejno: w § 12, że zarząd E. składa się z dwóch członków powoływanych
przez radę nadzorczą; w § 16 pkt 7, że do kompetencji rady nadzorczej należy w
szczególności powoływanie i odwoływanie zarządu (także jego poszczególnych
członków); w § 17 pkt 1 umowa przewiduje, iż w razie delegowania członka lub
członków zarządu do czasowego wykonywania czynności członka członków
zarządu, na czas delegacji prawa członka rady nadzorczej ulegają zawieszeniu.
Punkt 2 stanowi, że delegowany do zarządu członek rady nadzorczej pobiera
wyłącznie wynagrodzenie członka zarządu.
W Spółce powołano radę nadzorczą. W skład pierwszej rady nadzorczej
wchodzili: K. M., M. W. i I.C., a następnie także S. W.
W dniu 8 sierpnia 2001 r., na skutek uchwały rady nadzorczej, w związku ze
złożeniem rezygnacji z pełnienia funkcji prezesa zarządu przez K. S. oraz z
pełnienia funkcji członka zarządu przez J. N., oddelegowano do czasowego
pełnienia obowiązków członków zarządu dwóch członków rady nadzorczej. Do
pełnienia obowiązków prezesa zarządu oddelegowany został K. M., zaś członka
zarządu – S. W. Oddelegowanie ustalono na okres od dnia 9 sierpnia 2001 r. do
dnia 30 września 2001 r.
3
S. W., z wykształcenia ekonomistka, w okresie od dnia 9 sierpnia 2001 r. do
dnia 30 września 2001 r., na mocy powyższej uchwały rady nadzorczej, pełniła
obowiązki członka zarządu Spółki i faktycznie nią zarządzała. Odwołująca się nie
została ujawniona w KRS jako członek zarządu. Od października 2001 r. członkami
zarządu Spółki byli J. S. i Z. J.
E. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością nie opłaciła składek na
ubezpieczenie zdrowotne, społeczne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych za lipiec i sierpień 2001 r., w następstwie czego
powstały zaległości wynoszące na dzień wydania zaskarżonej decyzji (tj. 15
grudnia 2006 r.) 121.053,54 zł.
Zarząd Spółki zgłosił w dniu 23 stycznia 2003 r. do Sądu Rejonowego w L.
wniosek o ogłoszenie upadłości E. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.
Postanowieniem z dnia 18 marca 2003 r. Sąd Rejonowy w L. oddalił wniosek na
podstawie art. 13 § 1 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe (jednolity tekst: Dz. U. z 1991 r. Nr 118,
poz. 512 ze zm.) z uwagi na brak wystarczającego pokrycia kosztów postępowania
z majątku Spółki.
Uchwałą zwyczajnego walnego zgromadzenia wspólników Spółki z dnia 8
kwietnia 2003 r. zdecydowano o jej rozwiązaniu przez likwidację. Spółka złożyła
wniosek do Krajowego Rejestru Sądowego o otwarcie likwidacji oraz powiadomiła o
powyższym fakcie Urząd Skarbowy, Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz innych
wierzycieli. Obecnie Spółka znajduje się w likwidacji.
Organ rentowy w 2005 r. złożył wniosek o egzekucję należności wobec
Spółki. Następnie komornik sądowy przy Sądzie Rejonowym w R. dokonał zajęcia
wierzytelności przysługujących Spółce z tytułu dzierżawy hal i obiektów.
W dniach 17-20 listopada 2006 r. organ rentowy przeprowadził
postępowanie wyjaśniające w E. Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w
likwidacji, ustalając, iż Spółka posiada nieruchomość przy ul. G. 54 w K.
Pismem z dnia 6 grudnia 2006 r. komornik poinformował organ rentowy, że
obecnie dokonywane są potrącenia z zajętych wierzytelności Spółki na poczet
należności wierzycieli ze stosunku pracy.
4
W dniu 15 grudnia 2006 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał
zaskarżoną decyzję.
Postanowieniem z dnia 10 maja 2007 r. Komornik Sądowy przy Sądzie
Rejonowym w R. wydzielił z nieruchomości zapisanej pod Kw. […] pięć działek. W
dniu 28 sierpnia 2007 r. odbyły się licytacje tych nieruchomości. Działki zostały
sprzedane za łączną kwotę 999.874 zł.
Postanowieniami z dnia 4 października 2007r. Sąd Rejonowy w K. przysądził
na rzecz nabywców poszczególne działki, objęte księgą wieczystą Kw. […].
W dniach 22 listopada 2007 r., 1 kwietnia 2008 r. i 14 lipca 2008 r. zostały
sporządzone projekty planu podziału sumy uzyskanej z nieruchomości, do których
zostały zgłoszone zarzuty. Postanowieniem z dnia 18 sierpnia 2008 r. Sąd
Rejonowy w K. zmienił plan podziału. Wskutek zażalenia jednego z wierzycieli, Sąd
Okręgowy w P. postanowieniem z dnia 27 lutego 2009 r. uchylił częściowo
postanowienie z dnia 18 sierpnia 2008 r. i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu
w K. do ponownego rozpoznania.
Postanowieniem z dnia 23 października 2009 r. Sąd Rejonowy w K. zmienił
plan podziału sumy uzyskanej ze sprzedaży prawa i użytkowania wieczystego
nieruchomości. Postanowienie uprawomocniło się dnia 2 listopada 2009 r.
Sąd Okręgowy w toku postępowania przeprowadził dowód z opinii biegłego z
dziedziny rachunkowości na okoliczność ustalenia, kiedy zaistniały przesłanki do
złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości Spółki oraz czy przesłanki do złożenia
wniosku o ogłoszenie upadłości spółki istniały w okresie, kiedy S. W. była
członkiem zarządu tej Spółki. Biegły wskazał, że Spółka spełniała kryteria prawne
podmiotu niewypłacalnego już w marcu 2001 r. Wobec zakwestionowania przez
odwołującą się tej opinii Sąd dopuścił dowód z opinii kolejnego biegłego sądowego
z zakresu rachunkowości i finansów. W opinii wydanej w dniu 10 czerwca 2011 r.
biegła stwierdziła, że odwołująca się miała obowiązek złożyć wniosek o ogłoszenie
upadłości Spółki w dacie objęcia stanowiska, tj. 9 sierpnia 2001 r., tym bardziej, że
wcześniej jako członek rady nadzorczej posiadała pełną wiedzę o jej stanie
majątkowym i finansowym, a po objęciu stanowiska jako członek zarządu nie
musiała zapoznać się „od początku” ze stanem finansów Spółki. Biegła stwierdziła,
iż Spółka nie była już wypłacalna w dniu 30 czerwca 2001 r. Jest to data
5
(najpóźniejsza), tzw. krytyczna; zła kondycja narastała od początku funkcjonowania
Spółki, a w kolejnych okresach wyłącznie się pogłębiała.
Pismem z dnia 15 lipca 2011 r. strona odwołująca się podtrzymała
wcześniejsze stanowisko, podnosząc, iż organ rentowy nie wykazał
bezskuteczności egzekucji skierowanej do majątku spółki E., bowiem Sąd
Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 4 października 2007 r. dokonał
przysądzenia nieruchomości stanowiącej własność Spółki.
W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał, że nie zostały
spełnione pozytywne przesłanki do pociągnięcia S. W. jako członka zarządu do
odpowiedzialności za długi E. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością a decyzja
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w tej sprawie okazała się co najmniej
przedwczesna.
Apelację od powyższego wyroku złożył organ rentowy, zarzucając:
naruszenie art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, polegające na przyjęciu, że organ
rentowy nie wykazał wszystkich pozytywnych przesłanek odpowiedzialności, a w
szczególności, że egzekucja z majątku Spółki okazała się bezskuteczna a także
naruszenie art. 233 k.p.c., przez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów.
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 24
maja 2012 r. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.
Sąd Apelacyjny wskazał, że apelacja jest uzasadniona, aczkolwiek z innych
przyczyn niż powołane przez apelującego. Sąd drugiej instancji podkreślił, że Sąd
Okręgowy przy ponownym rozpoznaniu sprawy był związany oceną prawną i
wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w uzasadnieniu wyroku
Sądu Apelacyjnego. Sąd drugiej instancji w pisemnych motywach powołanego
wyroku wskazywał, że pozytywne przesłanki obciążenia odpowiedzialnością
członka zarządu zostały wykazane w sposób niebudzący wątpliwości. Stąd też
przedmiotem postępowania dowodowego po ponownym rozpoznaniu sprawy
powinna być jedynie ocena zaistnienia przesłanek negatywnych z art. 116 § 1
Ordynacji podatkowej. Nie podlegała natomiast ponownej ocenie przesłanka
bezskuteczności egzekucji przeciwko Spółce.
Skoro zatem odwołująca się nie wykazała żadnej z przesłanek zwalniających
jej od odpowiedzialności za zaległości składkowe Spółki, na podstawie art. 116 § 1
6
Ordynacji podatkowej, a jednocześnie zostały spełnione opisane wyżej pozytywne
przesłanki tej odpowiedzialności, należało oddalić odwołanie.
Odwołująca się zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości, zarzucając
mu naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 116 Ordynacji podatkowej,
przez przyjęcie, że: członek zarządu spółki może ponosić odpowiedzialność za
zobowiązania spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z tytułu nieopłacenia
składek na ubezpieczenia społeczne oraz składek na Fundusz Pracy, Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenia zdrowotne pomimo
niewydania przez organ rentowy decyzji określającej odpowiedzialność członka
zarządu solidarnie wraz z spółką i innymi wymienionymi w tejże decyzji członkami
zarządu; bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością, upoważniająca organ rentowy do wydania decyzji
przenoszącej odpowiedzialność na członka zarządu za zobowiązania spółki,
zachodzi w sytuacji, gdy spółka posiada majątek w postaci nieruchomości, a
jedynie brak nabywców powoduje, że nie można go spieniężyć celem zaspokojenia
wierzyciela; podjęta przez radę nadzorczą E. Spółki ograniczoną
odpowiedzialnością w K. uchwała o oddelegowaniu S. W. do pełnienia czynności
członka zarządu podjęta została bez delegacji ustawowej, jak również uprawnienia
wynikającego z umowy spółki. Skarżąca zarzuciła także naruszenie art. 70
Ordynacji podatkowej, przez wydanie wyroku oddalającego odwołanie S. W. w
sytuacji, gdy „powyższa decyzja organu rentowego na skutek przedawnienia z
dniem 31 grudnia 2011 r. wygasła”; art. 316 k.p.c., przez wydanie orzeczenia bez
uwzględnienia stanu rzeczy istniejącego w chwili zamknięcia sprawy, a mianowicie,
niewzięcie pod uwagę, że w chwili wydawania przez organ rentowy zaskarżonej
decyzji Spółka posiadała majątek między innymi w postaci nieruchomości, co,
zdaniem odwołującej się, miało zasadniczy wpływ na treść wydanego w sprawie
wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
7
Nie ma usprawiedliwionej podstawy najdalej idący zarzut naruszenia art. 116
§ 1 Ordynacji podatkowej, powołujący się na to, że odwołująca się nie należy do
kręgu podmiotów objętych hipotezą tej normy.
W myśl art. 201 § 4 k.s.h., członek zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością jest powoływany i odwoływany uchwałą wspólników, chyba że
umowa spółki stanowi inaczej. Umowa spółki E. Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością kompetencję do powoływania i odwoływania członków zarządu
przekazała radzie nadzorczej (§ 16 pkt 7 umowy spółki). Zgodnie z nią, uchwałą
rady nadzorczej Spółki z dnia 8 sierpnia 2001 r. odwołująca się została powołana
na członka zarządu. W uchwale użyto wprawdzie sformułowania „delegowanie”
zamiast „powołanie”, jednakże na mocy tej uchwały odwołująca się uzyskała
pochodzące od uprawnionego organu kompetencje do prowadzenia spraw i
reprezentowania Spółki (art. 201 § 1 k.s.h.) i dlatego akt ten należy oceniać w
kategoriach powołania do pełnienia funkcji członka zarządu, a nie jako delegowanie
członka rady nadzorczej do wykonywania czynności członka zarządu. W istocie
więc odwołująca się stała się członkiem zarządu i to właśnie ma zasadnicze
znaczenie dla możliwości obciążenia jej odpowiedzialnością za zaległości
składkowe. Jej status - członka rady nadzorczej Spółki - w momencie powołania do
zarządu nie powoduje bezwzględniej nieważności uchwały o powołaniu do zarządu.
W tym zakresie Sąd Najwyższy podziela przeważające w doktrynie poglądy,
zgodnie z którymi sankcją za naruszenie bezwzględnie obowiązującego zakazu
łączenia funkcji w organach spółek kapitałowych jest wygaśnięcie mandatu członka
rady nadzorczej (zob. np. A. Nawacki, Zakaz łączenia funkcji członka rady
nadzorczej z niektórymi innymi funkcjami w spółce, Przegląd Prawa Handlowego,
2010 nr 8, s. 10; R. Szymkowiak, P. Zgliński, Skutki nowelizacji definicji spółki
dominującej, Prawo Spółek, 2004 nr 6, s. 32; A. Szumański [w]: S. Sołtysiński, A.
Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych. Komentarz do
art. 151-300, tom II, Warszawa 2002, s. 454).
W stanie faktycznym niniejszej sprawy nie budzi też wątpliwości to, że
odwołująca się mandat członka zarządu sprawowała od 9 sierpnia 2001 r. do 30
września 2001 r., a zaległości składkowe objęte zaskarżoną decyzją dotyczą tego
właśnie okresu.
8
Odnośnie do kasacyjnego zarzutu niezamieszczenia w zaskarżonej decyzji
organu rentowego zastrzeżenia o solidarnym charakterze odpowiedzialności
członków zarządu spółki i samej spółki za jej zaległości składkowe trzeba zauważyć,
że według poglądów judykatury, unormowania art. 116 i art. 107 Ordynacji
podatkowej kreują podwójną solidarność odpowiedzialności za zobowiązania
podatkowe (składkowe) spółki: 1) solidarność między zobowiązanym członkiem
zarządu spółki a spółką oraz 2) solidarność między samymi członkami zarządu
(wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 8 marca 2012 r., II FSK 1689/10,
LEX nr 1137564). W uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 15 października 2009 r., I UZP 3/09 (OSNP 2011 nr 1-2, poz.
13), podkreślono, iż nie jest konieczne wskazywanie w treści decyzji dotyczącej
odpowiedzialności podatkowej (składkowej) osoby trzeciej spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością (płatnika składek) jako podmiotu odpowiedzialnego solidarnie z
członkami zarządu. Odpowiedzialność osoby trzeciej za zobowiązania z tytułu
składek powstaje na mocy decyzji ustalającej te zobowiązania, natomiast
odpowiedzialność spółki (płatnika składek) za te zaległości powstaje z mocy prawa i
z mocy prawa jest ona solidarnie odpowiedzialna z członkami zarządu (gdy ich
odpowiedzialność zostanie orzeczona w decyzji wydanej na podstawie art. 108 § 1
Ordynacji podatkowej). Solidarna odpowiedzialność płatnika składek z osobami
trzecimi istnieje więc niezależnie od tego, czy został on wskazany w osnowie
decyzji organu rentowego. Obowiązkiem organu rentowego jest wszczęcie
postępowania w przedmiocie odpowiedzialności osób trzecich przeciwko wszystkim
osobom mogącym taką odpowiedzialność ponosić ze względu na okres
wykonywania obowiązków członka zarządu. Z tego względu decyzja kończąca to
postępowanie powinna rozstrzygać (pozytywnie lub negatywnie) o
odpowiedzialności wszystkich (tak określonych) członków zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Chociaż powyższy pogląd Sądu Najwyższego dotyczy rozważań na temat
konieczności wymienienia - w decyzji przenoszącej na osoby trzecie
odpowiedzialność za zaległości składkowe - samej spółki jako podmiotu
ponoszącego solidarną odpowiedzialność z tymi osobami trzecimi, to takie samo
stanowisko należy zająć również w kwestii potrzeby wskazania w tego rodzaju
9
decyzji także pozostałych dłużników solidarnych. W orzecznictwie Naczelnego
Sądu Administracyjnego akcentuje się to, że decyzje zamykające postępowanie w
sprawie przeniesienia odpowiedzialności na osoby trzecie (wydane wobec każdej z
osób odrębnie) powinny zawierać stwierdzenie, że odpowiedzialność ponoszona
jest solidarnie z pozostałymi (wymienionymi z imienia i nazwiska) osobami.
Dochowanie tego wymagania jest bowiem niezbędne dla uniknięcia jakichkolwiek
wątpliwości co do zakresu odpowiedzialności danej osoby, a przede wszystkim dla
zagwarantowania jej prawa osobistego związanego z ewentualnymi roszczeniami
regresowymi do pozostałych osób ponoszących w danym przypadku
odpowiedzialność za cudzy dług, które to prawo winno być respektowane przez
każdego wierzyciela, także przez organ podatkowy (wyroki z dnia 2 czerwca 2006 r.,
I FSK 1015/05, LEX nr 231031 i z dnia 5 września 2006 r., I FSK 1227/05, LEX nr
264049). Jednocześnie jednak zauważa się, że zamanifestowanie w decyzji organu
podatkowego, iż osoba, której dotyczy orzeczenie o przeniesieniu
odpowiedzialności za zaległości podatkowe (składkowe), ponosi tę
odpowiedzialność solidarnie z inną osobą, na której odpowiedzialność ta ciąży z
mocy odrębnej decyzji, nie kreuje owej odpowiedzialności solidarnej, albowiem ta
wynika nie z treści decyzji organu podatkowego (składkowego), lecz z mocy prawa,
tj. treści art. 116 Ordynacji podatkowej (wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego
z dnia 8 kwietnia 2008 r., I FSK 520/07, LEX nr 475536 oraz z dnia 15 czerwca
2012 r., I FSK 1455/11, LEX nr 1216468). Istota tej odpowiedzialności wynika zaś z
art. 366 § 1 k.c., do którego odsyła art. 91 Ordynacji podatkowej. Zgodnie z tym
przepisem, kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel
(w tym przypadku organ podatkowy czy składkowy) może żądać całości lub części
świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z
osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia
pozostałych. W myśl art. 369 k.c. solidarność wynika zaś z ustawy lub czynności
prawnej. O ile zatem dla samego powstania odpowiedzialności osób trzecich za
zobowiązania podatkowe (składkowe) pierwotnego dłużnika konieczne jest wydanie
konstytutywnej decyzji przenoszącej na te osoby ową odpowiedzialność, o tyle
solidarny charakter tej odpowiedzialności wynika z ustawy (art. 116 § 1 Ordynacji
podatkowej). Po wydaniu prawomocnych decyzji przenoszących na członków
10
zarządu spółki kapitałowej odpowiedzialność za zaległości podatkowe lub
składkowe spółki, organ podatkowy (składkowy) może zatem postąpić stosownie do
dyspozycji normy prawnej zawartej w art. 366 § 1 k.c., żądając zaspokojenia
wierzytelności. Jednocześnie jednak zaspokojenie wierzyciela podatkowego
(składkowego) przez któregokolwiek z dłużników (nawet gdy decyzje nie
wskazywały na solidarną odpowiedzialność dłużników) wywołuje skutek w postaci
zwolnienia z długu pozostałych dłużników oraz rodzi - z mocy art. 376 k.c. - po
stronie tego dłużnika, który spłacił dług, prawo regresu wobec pozostałych
dłużników (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2013 r., I UK 483/12,
niepublikowany).
Skoro w osnowie zaskarżonej decyzji wskazano jej podstawę prawną -
art. 116 i art. 107 Ordynacji podatkowej, to solidarna odpowiedzialność odwołującej
się z drugim członkiem zarządu K. M. (co do którego wydana została odrębna
decyzja z dnia 15 grudnia 2006 r. stwierdzająca, że odpowiada on solidarnie ze
Spółką za zaległości składkowe należne za lipiec i sierpień 2001 r.) wynika z treści
tej decyzji.
Przechodząc do zarzutu odnoszącego się do bezskuteczności egzekucji,
wskazać należy, że ta przesłanka przeniesienia odpowiedzialności za zaległości
składkowe na członków zarządu spółki kapitałowej za każdym razem powinna być
oceniana ex ante, a więc z perspektywy sytuacji istniejącej w dniu wydania decyzji
o przeniesieniu odpowiedzialności za zaległości składkowe, a nie ex post, to jest z
uwzględnieniem późniejszych zdarzeń. W tym kontekście nie można podzielić
stanowiska skarżącej, że dla oceny tej kwestii mogą mieć znaczenie okoliczności
faktyczne zaistniałe po wydaniu decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności. W tym
właśnie przypadku jak najbardziej uzasadnione jest stanowisko, że na gruncie
spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych reguła wynikającą z art. 316 § 1 k.p.c.
doznaje ograniczeń z tego względu, że postępowanie sądowe w tych sprawach ma
charakter odwoławczy, a jego przedmiotem jest ocena zgodności z prawem
wydanej decyzji (por. między innymi wyroki z dnia 10 marca 1998 r., II UKN 555/97,
OSNAPiUS 1999, nr 5, poz. 181; z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03, OSNP 2005
nr 3, poz. 43; z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 152/04, OSNP 2005 nr 17, poz. 273;
z dnia 2 lutego 2007 r., III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 293). Zwrócić
11
należy też uwagę na to, że ewentualne wyegzekwowanie zaległości składkowych
od spółki w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego, już po wydaniu
decyzji o przeniesieniu odpowiedzialności, wywołuje inny skutek wobec
obciążonych członków zarządu, a mianowicie stanowi o wygaśnięciu zobowiązania
określonego tą decyzją (art. 59 § 1 pkt 1 w związku z art. 109 § 1 Ordynacji
podatkowej i art. 366 § 2 k.c. w związku z art. 91 Ordynacji podatkowej).
Dodać też trzeba, że brak formalnego postanowienia o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego nie stoi na przeszkodzie uznaniu, że nastąpił stan
bezskuteczności egzekucji. Kwestię możliwości wykazywania bezskuteczności
egzekucji już po wszczęciu postępowania egzekucyjnego omówił Sąd Najwyższy w
uchwale z dnia 13 maja 2009 r., II UZP 4/09 (OSNP 2009 nr 23-24, poz. 319).
Mianowicie stwierdził, że stan bezskuteczności egzekucji może być stwierdzony
również w toku egzekucji administracyjnej lub sądowej, czego konsekwencją jest,
zgodnie z art. 71 § 1 ustawy z dnia 17 czerwca 1967 r. o postępowaniu
egzekucyjnym w administracji (jednolity tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 1015 ze zm.) i
art. 913 § 1 k.p.c., możliwość zwrócenia się przez organ egzekucyjny (lub
wierzyciela w toku egzekucji sądowej) do sądu o nakazanie dłużnikowi wyjawienia
majątku. Bezskuteczność egzekucji rozumiana jako brak możliwości
przymusowego zaspokojenia wierzyciela publicznoprawnego w toku wszczętej i
przeprowadzonej przez organ egzekucyjny egzekucji skierowanej do majątku spółki
może być wykazana nie tylko na podstawie postanowienia o umorzeniu
postępowania egzekucyjnego, ale także w inny sposób. Znajduje to potwierdzenie
zarówno w wykładni językowej art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej, z którego nie
wynikają żadne wymogi co do formalnego stwierdzenia bezskuteczności egzekucji
z majątku spółki, jak i wykładni systemowej, opartej na analizie art. 59 § 1 i 2
ustawy o postępowaniu egzekucyjnym. Okoliczność nieuzyskania w toku
postępowania egzekucyjnego dotyczącego należności pieniężnej kwoty
przewyższającej wydatki egzekucyjne, czyli faktyczna bezskuteczność egzekucji,
nie stanowi bowiem obligatoryjnej, a jedynie fakultatywną przesłankę umorzenia
postępowania egzekucyjnego. Bezskuteczność egzekucji stwierdza się zatem na
podstawie okoliczności wynikających z czynności przeprowadzonych w
postępowaniu egzekucyjnym. Niemożliwość zbycia majątku dłużnika (spółki) w toku
12
postępowania egzekucyjnego z uwagi na brak nabywców jest właśnie takim
dowodem na bezskuteczność egzekucji.
W konsekwencji, wbrew wywodom skarżącej, posiadanie przez Spółkę
majątku (wierzytelności i nieruchomości) i prowadzenie w stosunku do niego
postępowania egzekucyjnego oraz uzyskiwanie w jego toku kwot przeznaczanych
na zaspokojenie innych wierzycieli, nie jest wystarczającą przesłanką do uznania,
że egzekucja jest skuteczna w rozumieniu art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej.
Wykładnia językowa tego przepisu nie pozostawia bowiem wątpliwości, że
przesłanką odpowiedzialności członka zarządu spółki kapitałowej za jej
zobowiązania publicznoprawne jest to, aby egzekucja tych właśnie należności
(podatkowych, składkowych) okazała się bezskuteczna (zob. uzasadnienie
przywołanej wyżej uchwały II UZP 4/09). Skarżąca zaś nie twierdzi, że czynności
podejmowane w toku egzekucji doprowadziły do zaspokojenia roszczeń organu
rentowego.
Gdy idzie o zarzut naruszenia art. 70 Ordynacji podatkowej, to przepis ten
nie ma zastosowania w niniejszej sprawie. Wynika to z treści art. 31 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych, zawierającego zamknięty katalog przepisów
Ordynacji podatkowej znajdujących odpowiednie zastosowanie do należności z
tytułu składek, wśród których nie wymieniono powołanego przepisu. Możliwe jest
jedynie odpowiednie stosowanie art. 70 § 2 pkt 1, § 3 i 4 - na podstawie art. 118 § 2
Ordynacji podatkowej (wymienionego w art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych). Jednakże najistotniejsze jest to, że sąd rozpoznający odwołanie od
decyzji ustalającej odpowiedzialność członka zarządu spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością za zaległości składkowe tej spółki nie ma nie tylko obowiązku,
ale i uprawnienia, do badania kwestii przedawnienia zobowiązania wynikającego z
tej decyzji, albowiem wykracza to poza ramy przedmiotu sporu podanego mu pod
osąd (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 grudnia 2009 r., III UK 44/09, LEX
nr 578157 i z dnia z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09, LEX nr 604210).
Przedawnienie zobowiązania wynikającego z decyzji o odpowiedzialności osoby
trzeciej, o którym mowa w art. 118 § 2 Ordynacji podatkowej, nie stanowi elementu
stosunku prawnego będącego przedmiotem decyzji ustalającej taką
odpowiedzialność (por. również wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 grudnia 2008 r.,
13
I UK 151/08, OSNP 2010 nr 11-12, poz. 146 czy wyrok Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Szczecinie z dnia 21 stycznia 2009 r., I SA/Sz 523/08, LEX nr
510021). Kwestia ta aktualizuje się bowiem dopiero na etapie postępowania
egzekucyjnego, czyli w sytuacji, gdy chodzi o wykonanie zobowiązania
wynikającego z prawomocnej decyzji dotyczącej obciążenia osoby trzeciej, w tym
przypadku członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, za zaległości
składkowe tej spółki, a zatem dopiero po prawomocnym rozstrzygnięciu sporu
sądowego co do prawidłowości orzeczenia o odpowiedzialności osoby trzeciej za
zaległości składkowe (zob. także wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 maja 2011 r.,
II UK 360/10, LEX nr 901610 oraz z dnia 9 czerwca 2010 r., II UK 37/10, OSNP
2011 nr 23-24, poz. 302).
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł jak w sentencji.