Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 14/14
POSTANOWIENIE
Dnia 30 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z odwołania Z. J.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 30 września 2014 r.,
zażalenia ubezpieczonego na postanowienie Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 30 kwietnia 2014 r.,
1. oddala zażalenie;
2. przyznaje adwokatowi S. D. od Skarbu Państwa - Sądu
Apelacyjnego tytułem pomocy prawnej udzielonej w
postępowaniu zażaleniowym przed Sądem Najwyższym kwotę
120 (sto dwadzieścia) złotych powiększoną o stawkę podatku od
towarów i usług.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 30 kwietnia 2014 r. odrzucił skargę kasacyjną ubezpieczonego od wyroku tego
Sądu z dnia 21 stycznia 2014 r., którym oddalono apelację Z. J. od wyroku Sądu
Okręgowego w B. z dnia 22 maja 2013 r., oddalającego odwołanie ubezpieczonego
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o prawo do renty z tytułu
niezdolności do pracy.
2
W uzasadnieniu postanowienia podano, że odpis wyroku Sądu drugiej
instancji wraz z uzasadnieniem został doręczony skarżącemu w dniu 30 stycznia
2014 r. Postanowieniem z dnia 12 lutego 2014 r. Sąd Apelacyjny ustanowił dla
wnioskodawcy adwokata z urzędu do prowadzenia postępowania ze skargi
kasacyjnej od wyżej wymienionego wyroku i zwrócił się do Okręgowej Rady
Adwokackiej o wyznaczenie pełnomocnika. Wyznaczony adwokat nie znalazł
podstaw do sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej od wyroku Sądu
Apelacyjnego. W dniu 26 marca 2014 r. Z. J. osobiście wniósł skargę kasacyjną
skargę kasacyjna od tegoż wyroku, którą Sąd Najwyższy przekazał Sądowi
Apelacyjnemu. Sąd drugiej instancji podkreślił, że skuteczne wniesienie skargi
kasacyjnej wymaga zachowania przymusu adwokacko - radcowskiego. W
postępowaniu przed Sądem Najwyższym obowiązuje bowiem zastępstwo stron
przez adwokatów lub radców prawnych (art. 871
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.). W
przedmiotowej sprawie skarga kasacyjna została sporządzona i podpisana
osobiście przez Z. J., który nie posiada kwalifikacji wskazanych w przepisie art. 871
§ 2 k.p.c. Konsekwencją braku zdolności postulacyjnej strony jest zaś
niedopuszczalność przedmiotowego środka zaskarżenia i jego odrzucenie.
Powyższe postanowienie zostało zaskarżone przez ubezpieczonego,
działającego przez pełnomocnika z urzędu. Postanowieniu zarzucono naruszenie
przepisów prawa materialnego, tj. art. 45 Konstytucji RP i art. 6 ust. 1 Konwencji o
Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, przez odstąpienie od ich
właściwego zastosowania, co wyrażało się pozbawieniem wnioskodawcy prawa do
odpowiednio ukształtowanej procedury przed sądem. Do powyższego naruszenia
doszło w sytuacji stwierdzenia przez przydzielonego wnioskodawcy pełnomocnika z
urzędu braku podstaw do wniesienia skargi kasacyjnej i odstąpienia przez organy
sądowe od wyznaczenia stronie innego pełnomocnika, celem ponownego
rozważenia zasadności wywiedzenia skargi do Sądu Najwyższego. W takim stanie
faktycznym wnioskodawca sam wystosował skargę kasacyjną do Sądu
Najwyższego, która została odrzucona zaskarżonym postanowieniem. Żalący się
wniósł o: 1/ uchylenie skarżonego postanowienia w całości; 2/ wyznaczenie
wnioskodawcy pełnomocnika z urzędu do postępowania kasacyjnego, tj. do
sporządzenia skargi kasacyjnej do Sądu Najwyższego i 3/ zasądzenie kosztów
3
zastępstwa procesowego na rzecz pełnomocnika ustanowionego z urzędu, według
norm prawem przepisanych.
W uzasadnieniu zażalenia wskazano, że u podstaw odrzucenia skargi
kasacyjnej legł fakt, iż nie został zachowany przymus adwokacko-radcowski, zaś
pełnomocnik wyznaczony wnioskodawcy z urzędu nie znalazł podstaw do
sporządzenia i wniesienia skargi kasacyjnej. Skarżący wobec takiego stanu
faktycznego stoi na stanowisku, że pomimo wyznaczenia mu pełnomocnika z
urzędu, działania organów sądowych nie zapewniły mu rzetelnego prawa do sądu.
W momencie otrzymania pisma pełnomocnika wraz z opinią, skarżący przesłał
zarówno do biura Okręgowej Rady Adwokackiej jak i do Sądu Apelacyjnego swoje
pisemne stanowisko, w którym zanegował opinię o braku podstaw do wniesienia
skargi kasacyjnej, oczekując dalszej pomocy ze strony organów sądowych (co było
i jest usprawiedliwione jego sytuacją materialną). Wnioskodawca nie otrzymał
odpowiedzi na swoje „zażalenie do opinii”, stąd też, nie mając wiedzy prawnej,
złożył sam do Sądu Najwyższego skargę kasacyjną wraz z wnioskiem o jej
rozpatrzenie w trybie nadzwyczajnym.
Zdaniem żalącego się, jego pismo z 11 marca 2014 r. winno być rozpatrzone
zgodnie z jego treścią - jako wniosek o wyznaczenie kolejnego pełnomocnika z
urzędu do złożenia skargi kasacyjnej. Adwokat z urzędu nie jest związany wolą
strony wniesienia kasacji, jeśli taki środek jest skazany na niepowodzenie.
Jednakże, w razie braku porozumienia między stroną i adwokatem strona może
poskarżyć się do miejscowej Rady Adwokackiej na podstawie art. 28 ustawy z dnia
26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 635 ze
zm.). Rada może w takim przypadku wyznaczyć nowego adwokata, który mógłby
wnieść skargę kasacyjną, wnioskując jednocześnie o przywrócenie terminu do
wniesienia kasacji na podstawie art. 169 k.p.c. Skarżący wniosek o takim
wydźwięku złożył zarówno do Sądu jak i do Rady Adwokackiej. W ocenie żalącego
się, z zasady skuteczności bezpłatnej pomocy prawnej wynika, że beneficjent takiej
pomocy powinien mieć rozsądną możliwość ubiegania się o zastąpienie jednego
adwokata z urzędu drugim. Aby skuteczny dostęp do wymiaru sprawiedliwości był
zgodny z wymogami art. 45 Konstytucji i art. 6 § 1 Konwencji, musi być osiągnięta
równowaga między możliwością odmowy przez adwokata reprezentowania klienta i
4
możliwością strony postępowania, skutecznego zwrócenia się do Rady
Adwokackiej lub do Sądu, w zależności od sytuacji, z prośbą o zastąpienie jednego
adwokata drugim, z pełnym poszanowaniem niezależności profesji prawniczej.
Samo wyznaczenie adwokata do reprezentowania strony w postępowaniu nie
zapewnia samo w sobie skuteczności tej pomocy. Odmowa sporządzenia skargi
kasacyjnej, oraz pozostawienie bez odzewu pisma/wniosku skarżącego, nie dała
skarżącemu realnych szans skutecznego wniesienia i bronienia swej sprawy przed
sądem kasacyjnym. W takim wypadku doszło do pogwałcenia prawa wnioskodawcy
do rozpatrzenia jego sprawy przez sąd i rozstrzygnięcia o jego prawach i
obowiązkach o charakterze cywilnym/rentowym.
Na koniec autor zażalenia podniósł, że z uwagi na zakres umocowania
jedynie do postępowania zażaleniowego. nie jest uprawniony do wywiedzenie i
złożenia skargi kasacyjnej wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jej
złożenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie ma uzasadnionych podstaw.
Analizę prawidłowości zaskarżonego postanowienia rozpocząć wypada od
przypomnienia, że zgodnie z art. 87¹ § 1 k.p.c. w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym obowiązuje zastępstwo stron przez adwokatów lub radców prawnych.
Zastępstwo to dotyczy także czynności procesowych związanych z postępowaniem
przed Sądem Najwyższym, a podejmowanych przed sądem niższej instancji.
W myśl art. 87¹ § 2 k.p.c. powyższego przepisu nie stosuje się w postępowaniu o
zwolnienie od kosztów sądowych oraz o ustanowienie adwokata lub radcę
prawnego oraz gdy stroną, jej organem, jej przedstawicielem ustawowym lub
pełnomocnikiem jest sędzia, prokurator, notariusz albo profesor lub doktor
habilitowany nauk prawnych, a także gdy stroną, jej organem lub jej
przedstawicielem ustawowym jest adwokat, radca prawny lub radca prawny
Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa. Wynikające z § 1 omawianego artykułu
ograniczenie zdolności postulacyjnej stron w postępowaniu przed Sądem
Najwyższym oznacza, iż środek zaskarżenia może sporządzić i wnieść do Sądu
5
Najwyższego tylko pełnomocnik procesowy strony, będący adwokatem lub radcą
prawnym, natomiast nie może tego uczynić sama strona, chyba że jest jedną z
osób wymienionych w art. 87¹ § 2 k.p.c. Przyczyny wniesienia środka zaskarżenia
przez nieuprawniony podmiot są, z punktu widzenia dopuszczalności tego środka
prawnego, obojętne (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2005 r.,
IV CZ 124/05, LEX nr 186713). Skarga kasacyjna od wyroku sądu drugiej instancji
należy do pism procesowych obwarowanych szczególnymi wymaganiami, gdyż
inicjuje postępowanie przed Sądem Najwyższym. Powinna zatem zostać
sporządzona i wniesiona przez adwokata lub radcę prawnego, jeśli strona nie
posiada kwalifikacji przewidzianych w ostatnim z powołanych przepisów. Skutek
związany z niezachowaniem tego wymagania został określony w art. 398⁶ § 2
k.p.c., bez możliwości uzupełnienia braku. Nie spełnia też ustawowego wymagania
związanego z przymusem adwokacko – radcowskim „poparcie” przez
profesjonalnego pełnomocnika, ustanowionego z urzędu, dla skargi kasacyjnej
wcześniej wniesionej przez stronę nieuprawnioną do dokonania tego osobiście
(postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 24 lipca 2006 r., I BU 2/06, LEX nr
489027 i z dnia 20 stycznia 2009 r., II CZ 89/08, LEX nr 527186). Warto przy tym
przytoczyć pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w postanowieniu z dnia 10
września 1998 r., III CZ 114/98 (OSNC 1999 nr 2, poz. 42), w świetle którego jeżeli
strona korzysta nieprawidłowo z przysługującego jej prawa do zaskarżenia
orzeczenia sądowego i w związku z tym spotyka się z zasadnym odrzuceniem
wniesionego przez nią środka, to nie może skutecznie odwoływać się do art. 45 ust.
1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ani do art. 6 ust. 1 Konwencji o Ochronie
Praw Człowieka i Podstawowych Wolności z 1950 r. w celu wykazania, że została
pozbawiona możliwości sprawiedliwego rozpatrzenia jej sprawy przez sąd wyższej
instancji.
W rozpoznawanej sprawie skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej
instancji sporządził i wniósł do Sądu Najwyższego ubezpieczony, a nie ustanowiony
przez niego lub dla niego pełnomocnik w osobie adwokata bądź radcy prawnego.
Jednocześnie z akt sprawy wynika, że wnoszący skargę nie należy do kręgu
podmiotów, o których mowa w art. 87¹ § 2 k.p.c. Skarga wniesiona bez zachowania
6
wymagania przewidzianego w art. 87¹ § 1 k.p.c. jest zaś niedopuszczalna i jako
taka podlega odrzuceniu z mocy art. 398⁶ § 2 k. p. c.
Sąd Apelacyjny powinien rozpoznać zawarty w zażaleniu wniosek
ubezpieczonego o ustanowienie dlań pełnomocnika z urzędu celem sporządzenia i
wniesienia skargi kasacyjnej od swego wyroku. W razie uwzględnienia tego
wniosku i zaskarżenia przez stronę wyroku drugoinstancyjnego, można byłoby
rozważać obecnie podnoszone przez żalącego się okoliczności jako uzasadnienie
dla ewentualnego wniosku o przywrócenie terminu do wniesienia kolejnej skargi
kasacyjnej, tym razem z zachowaniem przymusu adwokacko – radcowskiego.
Wobec prawidłowości zaskarżonego postanowienia, Sąd Najwyższy z mocy
art. 398¹⁴ w związku z art. 394¹ § 3 k.p.c. orzekł o oddaleniu zażalenia. O kosztach
zastępstwa procesowego w postępowania zażaleniowym rozstrzygnięto stosownie
do § 2 ust. 3 i § 19 pkt 1 w związku z § 13 ust. 2 pkt 2 i § 12 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.).