Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 282/13
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 30 września 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Staryk (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
w sprawie z powództwa A. Z.
przeciwko Prokuratorowi Apelacyjnemu w […], Prokuraturze Rejonowej […] o
przywrócenie do świadczenia czynności aplikanckich,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 30 września 2014 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego w […]
z dnia 28 czerwca 2013 r.,
I. oddala skargę kasacyjną,
II. zasądza od powoda A. Z. na rzecz pozwanej Prokuratury
Rejonowej 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z 28 czerwca 2013 r. oddalił apelację powoda A. Z.
od wyroku Sądu Rejonowego z 11 lipca 2012 r., oddającego powództwo o
przywrócenie do świadczenia czynności aplikanckich (pozaetatowej aplikacji
prokuratorskiej) skierowane do Prokuratury Rejonowej […] oraz umarzającego
postępowanie w odniesieniu do Prokuratora Prokuratury Rejonowej […] i
odrzucającego powództwo w stosunku do Prokuratora Apelacyjnego. Ustalono, że
Prokurator Apelacyjny w […] zezwolił powodowi na odbywanie aplikacji
pozaetatowej w Prokuraturze Rejonowej […] w okresie od 1 października 2001 r. do
30 września 2004 r. – na podstawie art. 94a w związku z art. 90 ustawy z 20
czerwca 1985 r. o prokuraturze. Później Prokurator ten cofnął powodowi od 1
sierpnia 2003 r. zezwolenie na dalsze odbywanie aplikacji w trybie art. 94b ustawy
o prokuraturze. Cofnięcie zezwolenia spowodowane było postępowaniem karnym,
w którym wskazywano na popełnienie przez powoda czynów z art. 286 § 1 k.k.
Ostatecznie Sąd Rejonowy wyrokiem z 17 sierpnia 2011 r. uniewinnił powoda. W
aspekcie powrotu do aplikacji powód pierwotnie wszczął postępowanie na drodze
administracyjnej. Wojewódzki Sąd Administracyjny postanowieniem z 4 marca 2005
r. odrzucił jego skargę na cofnięcie zezwolenia i w uzasadnieniu stwierdził między
innymi, że „aplikanta-w ramach aplikacji - wiąże z osobą sprawującą nadzór nad jej
odbywaniem szczególnego rodzaju stosunek zobowiązaniowy o charakterze
zbliżonym do stosunku pracy …”. Odpis tego postanowienia powód otrzymał 24
marca 2005 r. Sąd Rejonowy uznał, że sprawa ma charakter administracyjny
(postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 10 czerwca 2008 r., P 15/06),
jednakże należało ją rozpoznać, gdyż sądy administracyjne nie uznały się właściwe
do jej rozpoznania (art. 464 § 1 k.p.c.). Powództwo nie mogło zostać uwzględnione,
gdyż żądanie cofnięcia zezwolenia na odbywanie aplikacji i związane z nim
roszczenia o przywrócenie do świadczenia czynności aplikanta pozaetatowego
prokuratorskiego nie mają oparcia w prawie. Stosunek aplikacji pozaetatowej
prokuratorskiej nie był stosunkiem regulowanym przez prawo pracy (nawet przez
analogię). Brak jest elementu wynagrodzenia za pracę. Ustawodawca świadomie
nie przewidział możliwości orzekania o przywróceniu do świadczenia czynności
aplikanta prokuratorskiego na aplikacji pozaetatowej. Jeżeliby nawet zastosować
przepisy prawa pracy, to pozew był spóźniony ze względu na termin 14 dni z
3
art. 264 k.p. Powód otrzymał decyzję Prokuratora Apelacyjnego 30 lipca 2003 r.,
pozew zaś złożył 24 lutego 2006 r. Jednakże już 24 marca 2005 r. zapoznał się ze
stanowiskiem Sądu Administracyjnego, który wskazał, że droga sądowa jest
właściwa w niniejszej sprawie. Ponadto ustawodawca nie przewidział możliwości
kontynuowania aplikacji wedle starych przepisów po wejściu w życie nowej
organizacji aplikacji – na podstawie ustaw z 1 lipca 2005 r. o Krajowym Centrum
Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury i z 23 stycznia 2009 r. o
Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury. Te nowe regulacje nie mają styczności
i analogii z aplikacją według poprzedniej ustawy o prokuraturze z 1985 r., stąd
niemożliwe jest kontynuowanie przerwanej z jakichś powodów aplikacji na
podstawie tej ustawy. Z tych przyczyn powództwo zostało oddalone. Brak zdolności
sądowej Prokuratora Apelacyjnego prowadził do odrzucenia pozwu w odniesieniu
do tego pozwanego (art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c.), natomiast umorzono postępowanie w
odniesieniu do pozwanego Prokuratora Rejonowego Prokuratury Rejonowej […]
wobec cofnięcia żądania. W apelacji powód żądał zmiany wyroku przez
uwzględnienie powództwa w całości i przywrócenie do świadczenia czynności
aplikanckich w Prokuraturze Rejonowej […] i w Prokuraturze Apelacyjnej w […] na
poprzednich warunkach. Sąd Okręgowy w uzasadnieniu oddalenia apelacji wskazał,
że podziela ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu Rejonowego. Ostatecznie
sprecyzowane powództwo było kierowane przeciwko Prokuratorowi Apelacyjnemu,
Prokuratorowi Rejonowemu Prokuratury Rejonowej […] oraz Prokuraturze
Rejonowej […]. Prokuratura Apelacyjna nie była pozwana (wezwana) w sprawie.
Apelacją zaskarżono jedynie rozstrzygnięcie w części dotyczącej Prokuratury
Rejonowej. Co do Prokuratora Apelacyjnego to pracodawcą dla prokuratora
(aplikanta prokuratorskiego) jest prokuratura, a nie prokurator, czyli organ kierujący
jednostką. Z tej przyczyny pozew przeciwko Prokuratorowi Prokuratury Apelacyjnej
podlegał odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 3 k.p.c. Powoda nie łączył z
pozwaną prokuraturą stosunek pracy. Odbywał on jedynie aplikację na podstawie
zgody udzielonej przez Prokuratora Apelacyjnego. Do tego stosunku prawnego nie
można stosować per analogiam przepisów prawa pracy, ze względu na brak
elementów stosunku pracy (art. 22 k.p.). Brak wynagrodzenia jest wystarczającą i
zupełną przesłanką do zakwestionowania poglądu skarżącego. W okolicznościach
4
sprawy mamy do czynienia ze szczególną formą wolontariatu (stosunku
szkoleniowego sui generis). Nie był zasadny zarzut skarżącego związania
uprzednim poglądem Sądu Okręgowego, wyrażonym w postanowieniu z 18 grudnia
2007 r., jako że dotyczyło kwestii zawieszenia postępowania. Nie miał racji Sąd
pierwszej instancji, że sądy administracyjne nie uznały się za właściwe do
rozpoznania odwołania skarżącego. Naczelny Sąd Administracyjny
postanowieniem z 7 listopada 2008 r. uchylił postanowienie o odrzuceniu skargi
powoda na cofnięcie zezwolenia na dalsze odbywanie aplikacji. Wojewódzki Sąd
Administracyjny wyrokiem z 8 lipca 2010 r. oddalił jego skargę na decyzję
Prokuratora Generalnego z podkreśleniem (i nie odwołując się do merytorycznej
oceny przesłanki „nieskazitelności”), iż ówczesny art. 96 ustawy o prokuraturze nie
miał zastosowania do aplikanta prokuratorskiego pozaetatowego, albowiem odnosił
się wyłącznie do aplikantów etatowych, których łączył z prokuraturą stosunek pracy.
Sąd Rejonowy rozpoznał sprawę, z uwagi na fakt, iż wedle koncepcji powoda,
stosunek prawny łączący go z jednostką prokuratury uzasadniał zastosowanie
przepisów prawa pracy i przywrócenie do pracy. Zdaniem Sądu Okręgowego,
dopuszczenie możliwości odwołania się skarżącego od czynności cofającej mu
prawo do kontynuowania aplikacji, zrealizowało w sposób zupełny tok kontroli
instancyjnej. W razie oceny odmiennej od Prokuratora Apelacyjnego, organy
wyższego rzędu i Sąd Administracyjny, były uprawnione do jej zmiany. Wytoczenie
zatem przed Sąd Pracy pozwu o przywrócenie do świadczenia czynności
aplikacyjnych jest próbą obejścia niekorzystnych rozstrzygnięć organów i sądów
administracyjnych i nie zasługuje na akceptację. Nie zmienia to zasadniczej oceny
materialnej, że stron nie łączył stosunek pracy i niedopuszczalne jest stosowanie
per analogiam przepisów prawa pracy. Nie został zatem naruszony art. 477 k.p.c.
przez zaniechanie wezwania do udziału sprawie Prokuratury Apelacyjnej w
Warszawie, gdyż konstrukcja tego wezwania nie jest oparta na automatyźmie.
Powód kwestionował też taką konieczność. Ze względu na negatywną ocenę
żądania wezwanie Prokuratury Apelacyjnej nie miałoby wpływu na wynik procesu
(również ten podmiot nie był pracodawcą powoda). Z tej przyczyny zarzut
naruszenia art. 225 k.p.c. nie był zasadny. Skoro powodowi nie przysługiwało
5
prawo odwołania się do Sądu, to nie miały zastosowania przepisy dopuszczające
taką możliwość (art. 264 i 265 k.p.).
W skardze kasacyjnej powód zarzucił naruszenie prawa materialnego i
procesowego. I. W zakresie pierwszej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1
k.p.c.) zarzuty dotyczyły naruszenia: 1) art. 22 § 1 k.p. przez błędną wykładnię i
niezastosowanie w związku z art. 76 k.p. w związku z art. 5 k.p. przez jego
niezastosowanie, polegające na mylnym przyjęciu, iż powoda nie łączył z pozwaną
jednostką prokuratury stosunek pracy, gdy poprzez wydanie powodowi zezwolenia
na odbywanie pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej pismem z 23 lipca 2001 r.
przez Prokuratora Apelacyjnego został nawiązany pozaumowny stosunek pracy z
wszelkimi cechami charakterystycznymi dla stosunku pracy z mianowania, co w
konsekwencji skutkowało niezastosowaniem dla stosunku prawnego aplikacji
prokuratorskiej przepisów prawa pracy; 2) art. 8 k.p. przez niezastosowanie,
polegające na nieprzyjęciu tego, iż niesłusznym i stanowiącym nadużycie prawa do
rozwiązania z powodem stosunku prawnego aplikacji było cofnięcie zezwolenia na
dalsze odbywanie pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej pismem z 30 lipca 2003 r.
ze skutkiem na 1 sierpnia 2003 r., w sytuacji gdy powoda prawomocnie
uniewinniono od stawianych mu zarzutów, co w konsekwencji skutkowało wyjściem
poza zasady współżycia społecznego w momencie uniemożliwienia powodowi
dokończenia odbywania pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej poprzez
przywrócenie do świadczenia czynności aplikanckich na poprzednich warunkach; 3)
art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. przez błędną wykładnię i niewłaściwe
zastosowanie, polegające na dokonaniu nieprawidłowej wykładni oświadczenia woli
zawartego w akcie zezwalającym na odbywanie pozaetatowej aplikacji
prokuratorskiej pismem z 23 lipca 2001 r., jak i w akcie uzewnętrznienia woli
przystąpienia do jej odbywania przez powoda we wrześniu 2001 r., rozumianym
jako nawiązanie szczególnego rodzaju wolontariatu (stosunku szkoleniowego sui
generis) podczas, gdy dokonanie prawidłowej wykładni przedmiotowych
oświadczeń powoda i pozwanej jednostki prokuratury prowadzi do wniosku o
zgodnym zamiarze i woli stron, których celem było nawiązanie pozaumownego
stosunku pracy z wszelkimi cechami charakterystycznymi dla stosunku pracy z
mianowania; 4) art. 265 § 1 i § 2 k.p. w związku z art. 264 k.p. przez
6
niezastosowanie w związku z art. 22 § 1 k.p. w związku z art. 76 k.p. w związku z
art. 5 k.p. przez błędną wykładnię i niezastosowanie, polegające na mylnym
przyjęciu, iż powód nie wykazał, aby uchybienie terminowi do wniesienia odwołania
na cofnięcie powodowi zezwolenia na dalsze odbywanie pozaetatowej aplikacji z 30
lipca 2003 r. nastąpiło bez jego winy, podczas gdy powód uprawdopodobnił
okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu w postaci wskazania w pozwie z
24 lutego 2006 r. okoliczności powzięcia konkretnej i jednoznacznej wiadomości
dopiero na rozprawie kasacyjnej 17 lutego 2006 r. przed Naczelnym Sądem
Administracyjnym w sprawie o uznaniu przez Sąd Okręgowy 9 sierpnia 2005 r.
właściwości sądu pracy w sprawie z powództwa innego pozaetatowego aplikanta
radcowskiego; 5) art. 59 k.p. w związku z art. 22 § 1 k.p. w związku z art. 76 k.p. w
związku z art. 5 k.p. w związku z art. 70 ust. 3 ustawy z 23 stycznia 2009 r. o
Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (…) w związku z art. 8 ustawy z 29
marca 2007 r. o zmianie ustawy o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów
Powszechnych i Prokuratury oraz niektórych innych ustaw przez niezastosowanie,
polegające na nieprzyjęciu, iż powodowi przysługuje roszczenie o przywrócenie do
pracy na poprzednich warunkach; 6) art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 22 § 1 k.p. w
związku z art. 76 k.p. w związku z art. 5 k.p. w związku z art. 70 ust. 3 ustawy z 23
stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w związku z art. 8
ustawy z 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr
Sądów Powszechnych i Prokuratury oraz niektórych innych ustaw przez
niezastosowanie, polegające na nieprzyjęciu, iż powodowi przysługuje roszczenie o
przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach; 7) art. 56 § 1 k.p. w związku z
art. 22 § 1 k.p. w związku z art. 76 k.p. w związku z art. 5 k.p. w związku z art. 70
ust. 3 ustawy z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w
związku z art. 8 ustawy z 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o Krajowym Centrum
Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury oraz niektórych innych ustaw
przez niezastosowanie, polegające na nieprzyjęciu, iż powodowi przysługuje
roszczenie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach; 8) art. 45 § 2 k.p.
oraz art. 56 § 2 k.p. przez niezastosowanie w związku z art. 22 § 1 k.p. w związku z
art. 76 k.p. w związku z art. 5 k.p. w związku z art. 70 ust. 3 ustawy z 23 stycznia
2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury w związku z art. 8 ustawy z
7
29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów
Powszechnych i Prokuratury oraz niektórych innych ustaw przez niezastosowanie,
polegające na przyjęciu o niemożliwości przywrócenia powoda do świadczenia
czynności aplikanckich na poprzednich warunkach na zasadach przewidzianych w
ustawie z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze w brzmieniu nadanym także przez
wskazaną ustawę z 29 marca 2007 r. w sytuacji, gdy do osób będących w chwili
wejścia w życie, tj. 1 stycznia 2008 r. powyższej ustawy aplikantami powszechnych
jednostek organizacyjnych prokuratury stosuje się przepisy dotychczasowe, jakimi
były przepisy ustawy z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze w brzmieniu nadanym,
przez ustawę z 29 marca 2007 r., a nie jedynie przepisy ustawy z 1 lipca 2005 r. o
Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury; 9) art. 70
ust. 3 ustawy z 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury
przez błędną wykładnię i niezastosowanie, a polegające na błędnym przyjęciu, iż
aplikacja prokuratorska w powszechnych jednostkach prokuratury rozpoczęta przed
1 stycznia 2008 r. oraz kończący ją egzamin prokuratorski odbywa się jedynie na
podstawie przepisów ustawy z 1 lipca 2005 r. o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr
Sądów Powszechnych i Prokuratury, podczas gdy taka aplikacja rozpoczęta w
2001 r. odbywa się na podstawie przepisów ustawy z 20 czerwca 1985 r. o
prokuraturze w brzmieniu nadanym także przez ustawę z 29 marca 2007 r. o
zmianie ustawy o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i
Prokuratury oraz niektórych innych ustaw; 10) art. 8 ustawy z 29 marca 2007 r. o
zmianie ustawy o Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i
Prokuratury oraz niektórych innych ustaw przez jego niezastosowanie, a polegające
na nieprzyjęciu, iż do osób będących w chwili wejścia w życie tej ustawy – 1
stycznia 2008 r. – aplikantami powszechnych jednostek organizacyjnych
prokuratury stosuje się przepisy dotychczasowe, czyli ustawy z 20 czerwca 1985 r.
o prokuraturze w brzmieniu nadanym także przez wskazaną ustawę z 29 marca
2007 r., a nie jedynie przepisy ustawy z 1 lipca 2005 r. o Krajowym Centrum
Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury; 11) art. 30 § 5 k.p. w związku
z art. 22 § 1 k.p. w związku z art. 76 k.p. w związku z art. 5 k.p. przez błędną
wykładnię i niezastosowanie, polegające na mylnym przyjęciu, iż sąd
administracyjny pouczył powoda o przysługującym pracownikowi prawie odwołania
8
się do sądu pracy w postanowieniu Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w
sprawie ze skargi powoda na cofnięcie zgody na odbywanie aplikacji (sygn.
SA …/03) odrzucającego skargę na tego rodzaju czynność z 4 marca 2012 r.,
podczas gdy ówczesna pełnomocnik pozwanej zgłosiła w obecności powoda wobec
sądu administracyjnego po raz pierwszy zarzut dopuszczalności drogi sądowej na
rozprawie kasacyjnej 17 lutego 2006 r. przed Naczelnym Sądem Administracyjnym
w sprawie I OSK …/05, powołując się na uznanie przez Sąd Okręgowy w dniu 9
sierpnia 2005 r. w sprawie PZ …/04 właściwości sądu pracy w sprawie z
powództwa innego pozaetatowego aplikanta radcowskiego; 12) art. 30 § 4 k.p. w
związku z art. 22 § 1 k.p. w związku z art. 76 k.p. w związku z art. 5 k.p. przez
błędną wykładnię i niezastosowanie, polegające na przyjęciu, iż oświadczenia
pozwanej jednostki prokuratury o cofnięciu powodowi zezwolenia na dalsze
odbywanie pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej pismem z 30 lipca 2003 r. na
dzień 1 sierpnia 2003 r. powinno zawierać wskazanie przyczyny uzasadniającej
rozwiązanie stosunku aplikacji, co w konsekwencji skutkowało odmową
uwzględnienia powództwa o przywrócenie do świadczenia czynności aplikanckich
na poprzednich warunkach. II. W zakresie drugiej podstawy kasacyjnej (art. 3983
§
1 pkt 2 k.p.c.) zarzucono naruszenie: 13) art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 460
k.p.c. w związku z art. 86 k.p.c. i art. 89 § 1 k.p.c. przez niewłaściwe zastosowanie,
polegające na niepominięciu czynności procesowych zdziałanych pismami
procesowymi z 3 listopada 2006 r., 4 stycznia 2007 r., 6 marca 2007 r., 2 kwietnia
2007 r. i z 12 czerwca 2012 r., jak i na rozprawie 27 czerwca 2012 r., a
ustanowionych w sprawie przez Prokuratora Rejonowego […] – Skarb Państwa
oraz Prokuratora Apelacyjnego – Skarb Państwa, pełnomocników zawodowych, co
skutkowało nieważnością prowadzonego postępowania przed Sądem pierwszej
instancji przez dopuszczenie do udziału nienależycie umocowanych
pełnomocników podmiotów niemających zdolności sądowej do występowania po
stronie pozwanej w postępowaniu cywilnym w sprawach odrębnych z zakresu
prawa pracy; 14) art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 460 k.p.c. w związku z art. 31
§ 1 k.p. przez niezastosowanie, polegające na mylnym przyjęciu, iż zdolność do
dokonania czynności procesowych w imieniu pozwanej jednostki organizacyjnej
Prokuratury Rejonowej […] ma Prokurator Rejonowy […], podczas gdy jest nim
9
przełożony tego Prokuratora Prokurator Okręgowy; 15) art. 194 § 3 k.p.c. w
związku z art. 460 k.p.c. w związku z art. 477 k.p.c. w związku z art. 3 k.p. –
odwołując się również w tym zarzucie do podstawy z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. –
przez niezastosowanie i niedopozwanie z urzędu przez Sąd pierwszej instancji
Prokuratury Apelacyjnej do udziału w sprawie po stronie pozwanej, podczas gdy ze
względu na istotę postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa pracy sąd
ma obowiązek dopozwać z urzędu pozostałego pracodawcę powoda; 16) art. 225
k.p.c. przez nieotwarcie na nowo rozprawy, zamkniętej 27 czerwca 2012 r., w
sytuacji gdy obligatoryjne rozpoznanie wniosków procesowych, wniesionych przez
powoda w piśmie z 29 czerwca 2012 r. nakazywało kontynuowanie rozprawy; 17)
art. 386 § 6 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. przez błędne
przyjęcie, iż Sądu nie wiązała ocena prawna charakteru stosunku prawnego
pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej i istnienia roszczenia o przywrócenie na
aplikację na warunkach poprzednich wyrażona przez Sąd Okręgowy w niniejszej
sprawie w postanowieniu z 18 grudnia 2007 r.; 18) art. 359 § 1 k.p.c. przez błędne
przyjęcie, iż istniały podstawy do zamiany postanowienia Sądu pierwszej instancji,
wydanego na rozprawie 14 listopada 2006 r. o przywróceniu terminu do wniesienia
pozwu, podczas gdy w sprawie powoda po tym dniu nie doszło do zamiany
okoliczności sprawy, będących podstawą faktyczną wydania tego postanowienia;
19) art. 382 w związku z art. 316 § 1 w związku z art. 233 § 1 k.p.c. przez
przekroczenie zasad logicznego myślenia, prawidłowego rozumowania oraz
doświadczenia życiowego przy ocenie zgromadzonego materiału dowodowego
sprawy, to jest błędnego przyjęcia o braku regularnego obowiązku stawiennictwa w
pracy powoda, co w konsekwencji skutkowało odebraniem powodowi przymiotu
pracownika w pozwanej jednostce prokuratury; 20) art. 382 k.p.c. w związku z art.
316 § 1 w związku z art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie zasad logicznego
myślenia, prawidłowego rozumowania oraz doświadczenia życiowego przy ocenie
zgromadzonego materiału dowodowego sprawy, że nie jest możliwym skończenie
pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej w Prokuraturze Rejonowej według zasad
przewidzianych w 2003 r., podczas gdy uwzględnienie zasad prawidłowego
rozumowania i logicznego myślenia przekonuje do konstatacji, iż do osób będących
w chwili wejścia w życie 1 stycznia 2008 r. ustawy z 1 lipca 2005 r. o Krajowym
10
Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury aplikantami
powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury stosuje się przepisy
dotychczasowe, jakimi były przepisy ustawy z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze w
brzmieniu nadanym ustawą z 29 marca 2007 r. o zmianie ustawy o Krajowym
Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury oraz niektórych
innych ustaw.
Pozwany wniósł o oddalenie skargi i zasądzenie kosztów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i dlatego została oddalona.
W pierwszej kolejności uporządkowania wymaga kwestia podmiotowa. W
skardze kasacyjnej jako pozwanych wskazano: 1) Prokuratora Apelacyjnego, 2)
Prokuraturę Rejonową i 3) Prokuraturę Apelacyjną. Skarga kasacyjna przysługuje
od wyroku sądu drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.) i na tym etapie rozstrzygnięto
sprawę wyrokiem tylko przeciwko Prokuraturze Rejonowej [...]. Przed Sądem
Okręgowym po stronie pozwanej nie było już Prokuratora Rejonowego Prokuratury
Rejonowej i Prokuratora Apelacyjnego, jako że Sąd pierwszej instancji umorzył
postępowanie wobec pierwszego i odrzucił pozew wobec drugiego. Postanowienia
te nie zostały zaskarżone, gdyż w apelacji powód zaskarżył tylko w części wyrok
Sądu pierwszej instancji, tj. „w takim zakresie w jakim oddalono powództwo”, czyli
do Prokuratury Rejonowej […]. Zaskarżony wyrok odnosi się do tego pozwanego i
tylko w takim zakresie podmiotowym spór może być przedmiotem kontroli w
skardze kasacyjnej. Powód w sposób nieuprawniony wskazał więc w skardze
kasacyjnej jako pozwanych Prokuratora Apelacyjnego i Prokuraturę Apelacyjną.
Wobec Prokuratora Apelacyjnego postępowanie zakończyło się odrzuceniem
pozwu przed sądem pierwszej instancji i postanowienie to uprawomocniło się.
Natomiast już po zamknięciu rozprawy przed Sądem pierwszej instancji powód
złożył wniosek o otwarcie rozprawy i dopozwanie z urzędu Prokuratury Apelacyjnej.
Wniosek ten nie został uwzględniony i zarzuty apelującego zasadnie zostały
oddalone (o czym niżej). W ocenie składu nie zachodziła więc procesowa
konieczność podejmowania odrębnych orzeczeń o odrzuceniu skargi kasacyjnej w
11
odniesieniu do Prokuratora Apelacyjnego i do Prokuratury Apelacyjnej, tylko
dlatego, że podmioty te zostały wymienione w skardze, w sytuacji, gdy nie były
objęte zakresem podmiotowym postępowania i rozstrzygania sprawy przed Sądem
Okręgowym.
Prowadzi to do negatywnej oceny zarzutów skargi o nieważności
postępowania (xiii i xiv), gdyż znaczenie miałaby tylko ewentualna nieważność
postępowania przed Sądem Okręgowym, wszak skarga kasacyjna przysługuje od
wyroku sądu drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.). Zarzut nieważności łączy się z
nieprawidłową reprezentacją pozwanych, czyli w aspekcie powyższej oceny,
dotyczącej podmiotów w sprawie, odnosić się może tylko do Prokuratury Rejonowej.
Zarzut nie jest zasadny, gdyż Prokuraturę Rejonową reprezentował radca prawny
W. C. (k. 333 akt), który uzyskał pełnomocnictwo od Prokuratora Rejonowego P. Ś.
do reprezentowania Skarbu Państwa - Prokuratury Rejonowej […]. Prokuratura
należy do Skarbu Państwa, a to, że w sprawach przed sądem pracy przyjmuje się,
iż zdolność sądową i procesową – ze względu na regulację art. 460 k.p.c. – ma
także pracodawca, chociażby nie posiadał osobowości prawnej, nie oznacza, że to
pełnomocnictwo procesowe było wadliwe. Niespornie sprawa toczyła się przeciwko
Prokuraturze Rejonowej […] jako podmiotowi pozwanemu. Skarga kasacyjna
podlega rozpoznaniu tylko w granicach zarzutów podstawy kasacyjnej (art. 39813
§
1 k.p.c.). Z przepisów art. 460 k.p.c. w związku z art. 31
§ 1 k.p. nie wynika, że tylko
Prokurator Okręgowy […] może działać w procesie w imieniu pozwanej Prokuratury
Rejonowej […]. Natomiast wobec pozostałych pozwanych postępowanie zostało
zakończone przed Sądem pierwszej instancji umorzeniem postępowania i
odrzuceniem pozwu. Nawet gdyby próbować rozważać wobec tych pozwanych
podstawę nieważności z art. 379 pkt 2 k.p.c., to zarzut ten nie jest zasadny, dlatego
że nie ma wpływu na wynik sprawy zakończonej prawomocnym wyrokiem, czyli
wyrokiem Sądu Okręgowego. Zarzut naruszenia przepisów postępowania ma
znaczenie, jeżeli uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). O wyniku sprawy w przypadku rozstrzygnięcia sprawy wyrokiem
decyduje prawo materialne. Skoro Sąd Okręgowy nie rozstrzygał już sprawy
przeciwko Prokuratorowi Rejonowemu i Prokuratorowi Apelacyjnemu, to traci na
znaczeniu zarzut naruszenia art. 379 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 460 w związku z
12
art. 86 i art. 89 § 1 k.p.c.; kierowany do Sądu drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.)
powinien być łączony z zarzutem naruszenia art. 386 § 2 k.p.c., co też byłoby
bezprzedmiotowe, jako że wskazani Prokuratorzy nie występowali już w sprawie
jako pozwani.
Prawo do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP) samo w sobie nie gwarantuje
powodzenia powództwa. Prawo do sądu realizują sądy, a w tym przypadku sądy
administracyjne i sądy powszechne. Zakresy rozpoznawanych spraw są jednak
odrębne. Zaskarżonym wyrokiem Sąd rozpoznał sprawę jako sprawę cywilną (art. 1
k.p.c.). Odniósł się do powództwa w którym powód wniósł „o przywrócenie do
świadczenia czynności aplikanckich na dotychczasowych warunkach odbywania
aplikacji na III roku z tytułu naruszenia per analogiam przepisów o rozwiązaniu bez
wypowiedzenia terminowej umowy o pracę zawartej na czas odbywania
pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej, nawiązanej wydaniem przez pozwanego
Prokuratora Apelacyjnego zezwolenia na odbywanie pozaetatowej aplikacji
prokuratorskiej”. Sąd Okręgowy nie dostrzegł podstaw do wykluczenia sporu jako
sprawy cywilnej (art. 1 k.p.c.). Ocena roszczenia, a które skarżący w skardze
kasacyjnej całkowicie już kotwiczy w stosunku pracy (wskazując na naruszenie
szeregu przepisów prawa pracy) nie mogła pomijać decyzji i wyroków sądów
administracyjnych, gdyż te ze względu na przedmiot i stosowanie regulacji do
sytuacji skarżącego miały pierwszoplanowe znaczenie. Naczelny Sąd
Administracyjny w sprawie ze skargi powoda stwierdził, że w toku postępowania
zarówno kwalifikacyjnego jak i cofnięcia aplikantowi zezwolenia na odbywanie
aplikacji pozaetatowej rozstrzygana jest indywidualna sprawa z zakresu
administracji publicznej (postanowienie NSA z 7 listopada 2008 r., I OSK 1236/08,
LEX nr 533170 i postanowienie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego z 11
lutego 2009 r.). To co stanowi więc domenę sądu administracyjnego nie przypada
już osądowi sądu powszechnego jako sprawa cywilna (art. 1 k.p.c.). Prokuratorowi
Apelacyjnemu została przyznana kompetencja zarówno do ustalania listy osób
zakwalifikowanych do odbycia aplikacji, mianowania tych osób na aplikantów, jak
również cofnięcia zezwolenia na odbywanie aplikacji pozaetatowej. Wojewódzki
Sąd Administracyjny w Warszawie wyrokiem z 7 maja 2013 r., II SA/Wa 452/13,
LEX nr 1317087, oddalił skargę powoda na decyzję w przedmiocie cofnięcia
13
zezwolenia na odbywanie pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej. Zasadniczo
stwierdził, że w sytuacji, gdy toczy się postępowanie karne dochodzi do rażącego
naruszenia obowiązków aplikanta. Istnieje więc, określona w art. 94b ust. 1 pkt 2
ustawy z 1985 r. o prokuraturze, przesłanka do cofnięcia pozwolenia na odbywanie
aplikacji pozaetatowej. Przepis art. 94b ust. 1 pkt 2 tej ustawy, przewidywał, że
prokurator apelacyjny, na wniosek prokuratora okręgowego, cofa aplikantowi
zezwolenie na odbywanie aplikacji pozaetatowej, jeżeli aplikant rażąco narusza
obowiązki aplikanta. Powodem cofnięcia skarżącemu zgody na odbywanie aplikacji
pozaetatowej było wszczęcie przez Prokuraturę Rejonową (...) śledztwa w sprawie
przyjmowania korzyści majątkowych od różnych osób przez skarżącego,
pełniącego funkcję asystenta doradcy prawnego Spółdzielni (...). W zaskarżonej
decyzji okoliczność tą uznano jako naruszenie obowiązków aplikanta, do których
zdaniem organu zalicza się m.in. posiadanie nieskazitelnego charakteru oraz
postępowanie zgodnie z zasadami uczciwości. Przepis art. 94b ust. 1 pkt 2 ustawy
o prokuraturze, odwołujący się do obowiązków aplikanta, należy bowiem czytać
łącznie z art. 14 ust. 1 tej ustawy, który wprowadza wymóg legitymowania się przez
aplikanta nieskazitelnym charakterem. W świetle wyżej powołanych regulacji
prawnych, za aplikanta rażąco naruszającego swoje obowiązki, należy uznać
osobę, która utraciła przymiot nieskazitelności charakteru. W związku z tym, że w
stosunku do skarżącego toczyło się postępowanie karne organ zasadnie uznał, iż
skarżący rażąco naruszył obowiązki aplikanta. Istniała więc, określona w art. 94b
ust. 1 pkt 2 ustawy o prokuraturze, przesłanka do cofnięcia mu pozwolenia na
odbywanie aplikacji pozaetatowej. Postępowanie karne pozbawiło go przymiotu
nieskazitelności charakteru, co stało się wystarczającą podstawą do wydania
skarżonej decyzji. Sąd administracyjny stwierdził ponadto, że prawidłowo również
organ ocenił, iż w odniesieniu do aplikantów pozaetatowych, nie znajduje
zastosowania norma art. 96 ustawy o prokuraturze. Przepis ten odnosi się bowiem
wyłącznie do aplikantów etatowych, których łączy z prokuraturą stosunek pracy. Za
taką wykładnią omawianego przepisu przemawia sama treść tej normy prawnej,
która odsyła do zasad stosowanych wobec urzędników mianowanych. Skarżącego,
jako aplikanta pozaetatowego, nie łączył zaś z prokuraturą żaden z ww. stosunków.
Odbywał on jedynie aplikację na podstawie zgody udzielonej przez prokuratora
14
apelacyjnego, w trybie art. 94a ustawy o prokuraturze. Takie rozdzielenie dziedzin
administracyjnej od cywilnej potwierdził Sąd Apelacyjny w Warszawie, który
wyrokiem z 17 lutego 2010 r., I ACa 1094/09, LEX nr 1120052, oddalił apelację
powoda (skarżącego) od wyroku oddalającego jego powództwo o cywilną
kompensatę szkód łączonych z pozbawieniem prawa do odbycia aplikacji przez
cofnięcie zezwolenia na jej odbywanie. Stwierdził, że w postępowaniu cywilnym
sądy nie są władne badać prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, w
szczególności czy istnieją przesłanki, które w świetle przepisów prawa
materialnego stanowiły podstawę jej podjęcia. Dzieje się tak niezależnie od treści
uzasadnienia decyzji. Decyzja bowiem w zakresie objętym jej treścią jest - bez
względu na motywy jej podjęcia wyrażone w uzasadnieniu - wyrazem stanowiska
organu administracji publicznej wiążącym sądy w postępowaniu cywilnym. Do tego
stanowiska dodać można, że rozdzielenie sfery administracyjnej i ewentualnej sfery
cywilnej stosunku prawnego aplikacji pozaetatowej, to nie to samo co rzecz
osądzona w rozumieniu art. 366 k.c. (w tym przypadku przez sąd administracyjny),
gdyż regulacja ta działa w sferze sprawy (spraw) cywilnej i między tymi samymi
podmiotami. Wynika więc z określonego zakresu sprawy cywilnej, która może być
rozpoznana przez sąd powszechny – art. 1 i 2 k.p.c., a więc nie obejmuje
rozstrzygania indywidualnej sprawy z zakresu administracji publicznej. Gdyby tylko
do tego była redukowana sprawa, to sąd powszechny musiałby odrzucić pozew
(art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., art. 379 pkt 1 k.p.c.).
Prowadzi to do kwestii czy skarżący był w stosunku pracy. Odpowiedź jest
negatywna. Aplikacja prokuratorska polega na przygotowaniu aplikanta do
należytego wykonywania obowiązków prokuratora, co nie oznacza, że wszyscy
aplikanci byli zatrudniani na podstawie stosunku pracy. Aplikanci pozaetatowi nie
nawiązywali stosunku pracy i wynika to z samej nazwy (aplikacja pozaetatowa)
przyjętej w ustawie z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (art. 95). Treść
oświadczenia woli należy do stanu faktycznego i w sprawie nie ustalono, iżby
strony złożyły oświadczenia woli o zatrudnieniu powoda jako pracownika. Zarzut
naruszenia art. 65 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p. nie jest więc zasadny.
Wymagana byłaby zgoda pracodawcy (art. 11 k.p.). Tu zaś przeciwnie ustalono, że
powód został przyjęty na aplikację jako aplikant pozaetatowy. Nie otrzymywał
15
wynagrodzenia. To, że wykonywał określone czynności nie świadczy o stosunku
pracy, jako że celem wykonywania tych czynności było przygotowanie aplikanta
pozaetatowego do wykonywania obowiązków prokuratora, a wcześniej do zdania
egzaminu prokuratorskiego. W sprawie ustalono, że powód był wówczas
zatrudniony w spółdzielni. Konsekwentnie tracą więc na znaczeniu wszystkie
zarzuty, które odwołują się do przepisów kodeksu pracy, gdyż powód nie
pozostawał z pozwaną w stosunku pracy. W szczególności przez wydanie
powodowi zezwolenia na odbywanie pozaetatowej aplikacji prokuratorskiej pismem
z 23 lipca 2001 r. przez Prokuratora Apelacyjnego nie został nawiązany stosunek
pracy z mianowania (art. 22 § 1 w związku z art. 76 i art. 5 k.p.). Mianowanie nie
było tu równoznaczne z mianowaniem jako podstawą pracowniczego zatrudnienia
(art. 2 k.p.). Brak stosunku pracy wyklucza ocenę zarzutu dotyczącego naruszenia
art. 8 k.p. Bezprzedmiotowe są również zarzuty naruszenia art. 265 § 1 i 2 w
związku z art. 264 k.p.
Wykluczenie istnienia stosunku pracy nastąpiło po określonych ustaleniach i
ocenie prawnej, co uzasadnia stwierdzenie, że pozew nie mógł zostać odrzucony,
gdyż droga sądowa była dopuszczalna. Zakres sprawy cywilnej determinowała
argumentacja odwołująca się do stosunku pracy. Powód szeroko ujmował
podstawę sprawy, jednak gdyby nawet tak samo szeroko prowadzić ocenę żądania
na tle stosunku prawnego, który choć nie był stosunkiem pracy i nie zamykał się w
indywidualnej sprawie administracyjnej, to należałoby stwierdzić, iż skarżący nie
zarzuca naruszenia podstawowego przepisu w sporze, czyli art. 94b ust. 1 pkt 2
ustawy z 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze (art. 39813
§ 1 k.p.c.). Nie ma zatem
podstaw do stwierdzenia zarzucanych wadliwości zaskarżonego wyroku, a ściślej
do podważenia decyzji o cofnięciu zezwolenia na odbywanie pozaetatowej aplikacji
prokuratorskiej. Konsekwentnie tracą na znaczeniu zarzuty łączone z naruszeniem
przepisów ustaw o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury, o Krajowym
Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury, o zmianie ustawy o
Krajowym Centrum Szkolenia Kadr Sądów Powszechnych i Prokuratury (zarzuty v-
x), gdyż roszczenie o przywrócenie do czynności aplikanckich okazało się
niezasadne. Przepis art. 30 § 5 k.p. stanowi, że w oświadczeniu pracodawcy o
wypowiedzeniu umowy o pracę lub jej rozwiązaniu bez wypowiedzenia powinno być
16
zawarte pouczenie o przysługującym pracownikowi prawie odwołania do sądu
pracy, zatem regulacja ta nie obejmuje sytuacji opisanej w kolejnym zarzucie skargi
(xi). Tak samo gdy idzie o treść regulacji z art. 30 § 4 k.p. i sytuację opisaną w
następnym zarzucie skargi (xii).
Sprawa nie okazała się sprawą z zakresu prawa pracy, gdyż stron nie łączył
stosunek pracy, dlatego niezasadne jest odwołanie się do „obowiązku dopozwania
z urzędu pozostałego pracodawcy powoda” – art. 194 § 3 k.p.c. w związku z
art. 460 k.p.c. w związku z art. 477 k.p.c. i art. 3 k.p. (zarzut xv). Wniosek o
otwarcie na nowo zamkniętej rozprawy nie musiał zostać uwzględniony, pomijając,
że art. 225 k.p.c. miałby naruszyć Sąd pierwszej instancji, a skargę kasacyjną
wnosi się od wyroku Sądu drugiej instancji - naruszenia prawa w tym wyroku
(zarzut xvi). Zarzut naruszenia art. 386 § 6 k.p.c. nie jest zasadny, gdyż przepis ten
za punkt odniesienia ma wyrok a nie postanowienie Sądu drugiej instancji. Ponadto
przepis ten nie został naruszony, gdyż Sąd Okręgowy nie orzekał po uprzednim
uchyleniu wyroku Sądu pierwszej instancji i po ponownym rozpoznaniu sprawy
przez ten Sąd (art. 386 § 4 k.p.c.) – (zarzut xviii). Granicę ustaleń stanu
faktycznego stanowi dwuinstancyjne postępowanie przed sądem powszechnym,
dlatego podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Uwaga ta odnosi się do zarzutu
(xix) naruszenia art. 382 w związku z art. 316 § 1 i 233 § 1 k.p.c. Stawiennictwo
powoda w prokuraturze, zgodne z planem (harmonogramem), nie powodowało,
iżby status aplikanta pozaetatowego przekształcał się w pracownicze zatrudnienie.
Ostatni zarzut skargi (xx), naruszenia tych samych przepisów jak w zarzucie
poprzednim, nie jest adekwatny do treści zarzutu, gdyż nie chodzi w nim o
naruszenie przepisów procesowych, lecz o stosowanie prawa w określonej sytuacji
osób będących 1 stycznia 2008 r. aplikantami.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.
Zgodnie z art. 98 k.p.c. i 99 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. pozwany ma
prawo do zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. W ocenie składu koszty te
należało ustalić stosując odpowiednio stawki przewidziane dla spraw o
przywrócenie do pracy – czyli z § 11 ust. 1 pkt 1 i § 12 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia z
28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.
17