Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 92/14
POSTANOWIENIE
Dnia 22 października 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSN Dariusz Świecki
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Małgorzaty Wilkosz-Śliwy,
w sprawie S. S.
w przedmiocie wydania wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 22 października 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 5 grudnia 2013 r.,
utrzymującego w mocy wyrok łączny Sądu Rejonowego w O.
z dnia 9 maja 2013 r.,
I. oddala kasację;
II. zwalnia skazanego od kosztów sądowych za postępowanie
kasacyjne.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w O., wyrokiem łącznym z 9 maja 2013 r., orzekł wobec S. S.,
na podstawie art. 86 §1 k.k., art. 91 § 2 k.k., art. 89 § 1 a k.k. i art. 569 § 1 k.p.k.,
karę łączną 4 lat bezwzględnego pozbawienia wolności, powstałą z połączenia 9
kar jednostkowych pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich
wykonania, wymierzonych 5 wyrokami skazującymi za przestępstwa i ciągi
2
przestępstw popełnione po dniu 8 czerwca 2010 r. W zakresie pozostałych 6
wyroków skazujących umorzył postępowanie o wydanie wyroku łącznego na
zasadzie art. 572 k.p.k.
Sąd Okręgowy w K., po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2013 r. apelacji
obrońcy skazanego, utrzymał w mocy pierwszoinstancyjny wyrok, uznając złożony
środek odwoławczy za oczywiście bezzasadny.
Kasację od prawomocnego wyroku Sądu odwoławczego, w zakresie
wymierzenia skazanemu kary łącznej 4 lat pozbawienia wolności bez warunkowego
zawieszenia jej wykonania, wniósł obrońca skazanego. Podniósł w niej zarzut
rażącego i mającego istotny wpływ na treść wyroku naruszenia art. 89 § 1 a k.k.
przez: 1) przyjęcie, że w sprawie możliwe było orzeczenie kary łącznej o
charakterze bezwzględnym, w sytuacji gdy za wszystkie przestępstwa i ciągi
przestępstw objęte wyrokami jednostkowymi wymierzono kary pozbawienia
wolności z dobrodziejstwem warunkowego zawieszenia ich wykonania w trybie
art. 335 k.p.k. i art. 387 k.p.k.;
2) wymierzenie skazanemu kary łącznej rażąco niewspółmiernej. W petitum kasacji
skarżący domagał się wydania orzeczenia kasatoryjnego.
Prokurator Okręgowy w K. w pisemnej odpowiedzi na kasację ocenił ją jako
oczywiście bezzasadną. Obecna na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury
Generalnej zażądała oddalenia kasacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja okazała się niezasadna.
Kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy na etapie postępowania
kasacyjnego miała odpowiedź na pytanie: czy art. 89 § 1 a k.k. zezwala orzec w
wyroku łącznym karę łączną pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
jej wykonania w razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania w trybach
konsensualnych, o których mowa w art. 335 k.p.k. i art. 387 § 1 k.p.k.? Tezę
skarżącego o rażącej niewspółmierności kary łącznej – jako sprzeczną z
ograniczeniem wyrażonym w art. 523 § 1 in fine k.p.k. – wypadało pozostawić bez
komentarza.
3
Rozpocząć trzeba od przypomnienia regulacji prawnych mających in
concreto węzłowe znaczenie. Art. 89 § 1 a k.k., wprowadzony ustawą z 5 listopada
2009 r. zmieniającą m.in. Kodeks karny ( Dz. U. Nr 206, poz. 1589), daje możliwość
wymierzenia w wyroku łącznym kary łącznej pozbawienia wolności o charakterze
bezwzględnym w sytuacji skazania na kary jednostkowe pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania. Takie uprawnienie motywowane jest
obawą niedostrzeżenia przez sądy orzekające w sprawach o poszczególne
przestępstwa niektórych okoliczności obciążających, jak i możliwością ich
ujawnienia się dopiero w postępowaniu zmierzającym do wydania wyroku łącznego.
Ugruntowany jest w judykaturze pogląd, że chodzi tu o skazania za przestępstwa
popełnione po dniu 8 czerwca 2010 r., to jest po dacie wejścia w życie
wspomnianej noweli ( zob. uchwała składu 7 sędziów SN z 28 listopada 2013 r., I
KZP 13/13, OSNKW 2013, z. 12, poz. 100). Z kolei instytucje przewidziane w art.
335 k.p.k. w zw. z art. 343 k.p.k. oraz w art. 387 § 1 k.p.k. regulują dobrowolne
poddanie się karze. Nie wchodząc w szczegóły, istotą obu rozwiązań prawnych są
porozumienia zawierane przez strony co do wymiaru kary lub środków karnych w
celu szybkiego zakończenia procesu karnego; oskarżony dąży nadto, a zazwyczaj
przede wszystkim, do uzyskania skazania w najbardziej dla niego korzystnej
postaci.
Przystępując do rozważań natury zasadniczej, należy dobitnie wskazać, że
oba tryby konsensualne są trybami postępowania przed sądem pierwszej instancji,
choć zawarte między stronami porozumienia materializują się nie z chwilą wydania
orzeczenia przez sąd meriti, ale z chwilą jego uprawomocnienia się. Z tej m.in. racji
uznano, że kontrolę instancyjną wyroku wydanego w trybie określonym w art. 343
k.p.k., poza modyfikacją wynikającą z art. 434 § 3 k.p.k. (wyłącza ona w ściśle
określonych sytuacjach stosowanie generalnej reguły z § 1), przeprowadza się na
zasadach ogólnych (zob. uchwała składu 7 sędziów SN z 25 września 2013 r., I
KZP 5/13, OSNKW 2013, z 11, poz.92). Tym bardziej zapatrywanie to odnosi się do
skazania w warunkach określonych w art. 387 § 1 k.p.k. W konsekwencji przyjąć
należy, że po zapadnięciu wyroku w trybie konsensualnym w pierwszej instancji
porozumienie, które legło u podstaw skazania, przestaje wiązać strony i mogą one
wnieść apelacje; jeżeli taki środek odwoławczy złoży prokurator na niekorzyść
4
oskarżonego, to sąd drugiej instancji, uznając go za zasadny, będzie uprawniony
skorygować zaskarżony wyrok zgodnie z kierunkiem skargi, np. poprzez uchylenie
orzeczenia o warunkowym zawieszeniu wykonania kary – z uwzględnieniem art.
454 § 2 k.p.k.
W przekonaniu Sądu Najwyższego, jeżeli w razie złożenia przez prokuratora
apelacji na niekorzyść oskarżonego od wyroku wydanego w trybie konsensualnym,
czyli de facto w razie zerwania przez oskarżyciela porozumienia, dopuszczalne jest
pogorszenie sytuacji procesowej oskarżonego przez sąd ad quem, to tym bardziej -
a maiori ad minus – wolno jest w odrębnym już postępowaniu w kwestii wyroku
łącznego, gdy łączy się jednostkowe kary z warunkowym zawieszeniem ich
wykonania prawomocnie orzeczone w trybie konsensualnym, zniweczyć skutki
tychże poszczególnych uzgodnień, orzekając np. karę o charakterze
bezwzględnym.
Doniosła wydaje się przy analizie omawianego układu procesowego
konstatacja, że przepisem określającym co do zasady granice kary łącznej (również
w wyroku łącznym) jest art. 86 in principio k.k., natomiast przepisem – i to jedynym
– regulującym zasady warunkowego zawieszenia wykonania kary łącznej w wyroku
łącznym jest art. 89 k.k. W § 1 tego ostatniego przepisu sformułowano zasadę, że
w wyroku łącznym można warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeżeli
zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k. Jedną z tych przesłanek, niezależnie
od tego, za jakie przestępstwo – umyślne czy nieumyślne oskarżony został
skazany, jest to, aby kara pozbawienia wolności nie przekraczała 2 lat.
W rezultacie pojawiło się w orzecznictwie stanowisko - zasługujące na
aprobatę – że objęcie wyrokiem łącznym kary powyżej 2 lat pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem jej wykonania – orzeczonej przy zastosowaniu art. 343
§ 2 pkt 2 k.p.k. – nie zmienia reguł warunkowego zawieszenia wykonania kary
łącznej określonych w art. 89 k.k., które może nastąpić jedynie wówczas, jeżeli
zachodzą przesłanki określone w art. 69 k.k. (zob. postanowienie SN z 23 marca
2011 r., I KZP 29/10, OSNKW 2011, z. 3, poz. 24).
Wychodząc z założenia racjonalności ustawodawcy i akceptując w związku z
tym regułę, że interpretacja przepisów nie może prowadzić do wniosku o zbędności
pewnych ich fragmentów, wolno stwierdzić, że przy określaniu w wyroku łącznym
5
wysokości kary łącznej pozbawienia wolności, powstającej z kar jednostkowych
orzeczonych z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, nie może ona
przekroczyć ani sumy kar wymierzonych za przestępstwa pozostające w zbiegu,
ani granic ustanowionych dla kary pozbawienia wolności w art. 37 k.k., to jest 15
lat. Oznacza to ni mniej, ni więcej, że przy konstruowaniu w wyroku łącznym z
poszczególnych kar jednostkowych pozbawienia wolności orzeczonych z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania rozmiaru kary łączonej nie istnieją
żadne inne bariery prawne. I nie ma tu nic do rzeczy fakt, że kary w wyrokach
jednostkowych, nawet wszystkie, były efektem uzgodnień poczynionych przez
strony w ramach któregoś z trybów konsensualnych.
Sumując: skazania w trybie konsensualnym z art. 335 k.p.k., art. 387 k.p.k. i
art. 474a k.p.k. za zbiegające przestępstwa na kary pozbawienia wolności z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania nie stają na przeszkodzie
orzeczeniu w wyroku łącznym kary pozbawienia wolności o charakterze
bezwzględnym (art. 89 § 1 a k.k.); warunkowo zawieszone może być
wykonanie jedynie kary łącznej orzeczonej wyrokiem łącznym w wysokości
do 2 lat (art. 69 § 1 k.k.).
Przedstawiony rezultat wykładni językowej i systemowej jest na tyle jasny i
jednoznaczny, że nie pozwala na odstąpienie od niego, mimo że wywołuje on w
aspekcie aksjologicznym pewne zaniepokojenie. Idzie zwłaszcza o to, że przyjęte
podejście – choć bez wątpienia poprawne z punktu widzenia wskazanych wyżej
metod wykładni oraz znajdujące oparcie w domniemaniach interpretacyjnych takich
jak np. niestanowienie przez prawodawcę norm sprzecznych i liczenie się przez
niego z konsekwencjami empirycznymi podejmowanych decyzji – w jakimś jednak
stopniu koliduje z zasadą zaufania obywateli do państwa ( art. 2 Konstytucji RP).
Skoro bowiem oskarżony w swoim czasie w ramach wcześniejszych procesów
zaakceptował pewne ustalenia faktyczne, zrezygnował z postępowania
dowodowego i zgodził się na określoną wobec niego reakcję karną, to możliwość
przejścia nad tym do porządku w postępowaniu dotyczącym wyroku łącznego
trudno ocenić jako postąpienie do końca lojalne. Inne składy Sądu Najwyższego
sygnalizowały już wcześniej swoje uwagi w tej mierze (m. in. w przywoływanych w
niniejszym uzasadnieniu judykatach), ale jak na razie nie zaowocowało to żadnym
6
projektem ustawodawczym, zmierzającym chociaż do ograniczenia budzących
zastrzeżenia następstw funkcjonowania omawianego unormowania.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy oddalił kasację obrońcy skazanego (art.
537 § 1 k.p.k.) Uznając, że zapłacenie kosztów sądowych za postępowanie
kasacyjne byłoby dla skazanego zbyt uciążliwe ze względu na pobyt w zakładzie
penitencjarnym, podjęto decyzję o zwolnieniu go z uiszczenia tych należności (art.
624 § 1 k.p.k.).