Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II KK 284/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 7 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Rafał Malarski (przewodniczący)
SSN Józef Dołhy
SSN Jarosław Matras (sprawozdawca)
Protokolant Marta Brylińska
w sprawie Ł. K.
skazanego z wyrokiem łącznym
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w trybie art. 535 § 5 kpk
w dniu 7 listopada 2014 r.,
kasacji, wniesionej przez prokuratora
od wyroku Sądu Okręgowego w W.
z dnia 16 lipca 2014 r.,
utrzymującego w mocy wyrok łączny Sądu Rejonowego w W. z dnia 24 marca 2014
r. ,
uchyla wyrok oraz utrzymany nim w mocy wyrok Sądu
Rejonowego w W. w
zaskarżonym zakresie, tj. co do rozstrzygnięcia ujętego w pkt
IV i V wyroku sądu I instancji i sprawę skazanego Ł.
K. przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi
Rejonowemu w W.
2
U Z A S A D N I E N I E
Sąd Rejonowy w W. po rozpoznaniu sprawy Ł. K., skazanego sześcioma
prawomocnymi wyrokami, w odniesieniu do skazań ujętych w wyrokach opisanych
w pkt:
3. Sądu Rejonowego w W. z dnia 21 czerwca 2011 r., sygn. akt … 765/10, za czyn
popełniony w dniu 9 maja 2010 r. wyczerpujący dyspozycję przestępstwa z art. 226
§1 k.k. na karę 6 miesięcy ograniczenia wolności z obowiązkiem wykonywania
nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w
stosunku miesięcznym;
4. Sądu Rejonowego w W. IV Wydział Karny z dnia 18 października 2011 r., sygn.
akt … 126/11, za czyn popełniony w dniu 21 grudnia 2010 r. wyczerpujący
znamiona przestępstwa z art. 62 ust. 1 ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.
U. z 2005 r., Nr 179, poz. 1485) na karę 6 (sześciu) miesięcy pozbawienia
wolności, której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i § 2 k.k. i art. 70 § 1 pkt 1 k.k.
warunkowo zawieszono na okres 5 (pięciu) lat próby;
5. Sądu Rejonowego w W. III Wydział Karny z dnia 25 października 2011 r., sygn.
akt … 710/10, za czyn popełniony w dniu 30 czerwca 2010 r., wyczerpujący
znamiona przestępstwa z art. 62 ust. 1 z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu
narkomanii (Dz. U. z 2005 r., Nr 179, poz. 1485), na karę 1 roku pozbawienia
wolności, na podstawie art. 63 § 1 k.k. na poczet orzeczonej kary zaliczono okres
rzeczywistego pozbawienia wolności w dniach 30.06.2010 r. - 2.07.2010 r.;
wyrokiem łącznym z dnia 24 marca 2014 r., sygn. akt … 633/12 , w pkt IV swojego
wyroku, na podstawie art. 569 k.p.k., art. 85 k.k., art. 86 § 1 k.k., art. 87 k.k., art. 89
§ 1 k.k. – połączył jednostkowe kary pozbawienia wolności i karę ograniczenia
wolności i jako karę łączną orzekł karę roku i siedmiu miesięcy pozbawienia
wolności, na jej poczet zaliczając okres rzeczywistego pozbawienia wolności w
dniach od 30 czerwca 2010 r. do 2 lipca 2010 r. oraz od dnia 5 czerwca 2012 r. do
dnia 3 czerwca 2013 r.
Wyrok ten został zaskarżony przez obrońcę skazanego. W zakresie
rozstrzygnięcia zawartego w pkt IV obrońca rozstrzygnięciu postawił zarzut
rażącej niewspółmierności orzeczonej kary i wniósł o wymierzenie kary
bezwzględnej pozbawienia wolności na zasadzie pełnej absorpcji.
3
Sąd Okręgowy w W. wyrokiem z dnia 16 lipca 2014 r., sygn. akt … 545/14,
utrzymał w mocy zaskarżony wyrok uznając apelację za oczywiście bezzasadną.
Kasację od tego wyroku na korzyść skazanego wniósł prokurator Prokuratury
Okręgowej w W.
Zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w W. w zakresie orzeczenia kary
łącznej w pkt IV wyroku Sądu Rejonowego w W., zarzucił mu:
„1. rażące naruszenie przepisu postępowania tj. art. 440 kpk w zw. z art. 4 § 1 kk i
art. 89 § 1 kk w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 5 listopada 2009
r. a zmianie ustawy - kodeks karny, Ustawy - kodeks postępowania karnego... (Dz.
U. Nr 206 poz. 1589) poprzez brak zastosowania tego przepisu i utrzymanie w
mocy wyroku łącznego Sądu Rejonowego w W. z 24 marca 2014 r., sygn. akt
…633/12, w zakresie kary łącznej orzeczonej w pkt IV w/wym. wyroku łączącej
jednostkowe kary pozbawienia wolności i karę ograniczenia wolności orzeczone
wyrokami Sądu Rejonowego w W. o sygn. … 765/10, … 126/11 i … 710/10
pomimo iż Sąd Rejonowy wymierzając karę łączną nie zastosował ustawy
względniejszej dla skazanego naruszając art. 4 § 1 i 89 § 1 kk, co skutkuje rażącą
niesprawiedliwością orzeczenia Sądu Okręgowego w W.;
2. rażące naruszenie przepisu postępowania, tj. art. 457 § 3 kpk w zw. z art. 433 §
1 kpk poprzez niewłaściwe jego zastosowanie i odniesienie się w uzasadnieniu
wyroku jedynie do zarzutu apelacji dot. wymiaru kary łącznej pomimo iż oskarżyciel
publiczny przyłączając się do wywiedzionego środka odwoławczego wskazał nadto
na fakt obrazy prawa materialnego, tj. art. 4 § 1 i 89 § 1 kk w brzmieniu sprzed
zmiany przez Sąd Rejonowy w W., co obligowało Sąd Odwoławczy do wskazania w
uzasadnieniu swego orzeczenia z jakich przyczyn art. 89 kk w brzmieniu sprzed
zmiany dokonanej ustawy z dn. 5 listopada 2009 r. o zmianie ustawy - kodeks
karny... (Dz. U. Nr 206, poz. 1589) nie jest względniejszy dla skazanego, czego nie
uczynił;
które to uchybienia miały istotny wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia.”
Podnosząc tak ujęte zarzuty, skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku w tej części oraz utrzymanego nim w mocy wyroku sądu I instancji i
przekazanie sprawy temu ostatniemu sądowi do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
4
Kasacja jest oczywiście zasadna, ale tylko w zakresie zarzutu
sformułowanego w pkt 1 kasacji i także przy sprecyzowaniu, że rażące naruszenie
przepisu art. 4 § 1 k.k. k.k. odnosiło się do niezastosowania art. 89 § 1 k.k. w
stanie prawnym obowiązującym do dnia wejścia w życie przepisu art. 89 §1a k.k.
(przepis dodany ustawą z dnia 5 listopada 2009 r. - Dz. U. Nr 206, poz.1589), który
nie tylko umożliwia wprost orzeczenie w wyroku łącznym kary łącznej
bezwzględnego pozbawienia wolności w przypadku kar jednostkowych
pozbawienia wolności, których wykonanie warunkowo zawieszono, ale także w
zakresie kar pozbawienia wolności w sposób odmienny nakazuje – od dnia 8
czerwca 2010 r. – interpretować treść normy zawartej w art. 89 § 1 k.k., zezwalając
na orzeczenie kary bezwzględnego pozbawienia wolności jako kary łącznej w
układzie, gdy połączeniu podlegają kary pozbawienia wolności bezwzględne oraz z
warunkowym zawieszeniem ich wykonania. Tak bowiem należy postrzegać treść
tego zarzutu kasacji, zważywszy na jego uzasadnienie zaprezentowane na stronie
9 i 10 kasacji. Nie trzeba szeroko uzasadniać tego, że do dnia wejścia w życie
przepisu art. 89 §1a k.k. norma prawna zawarta w art. 89 §1 k.k. była odczytywana
jako norma zakazująca orzekania kary bezwzględnej pozbawienia wolności jako
kary łącznej w sytuacji, gdy obok kary jednostkowej pozbawienia wolności
bezwzględnej istniała także podlegająca łączeniu kara pozbawienia wolności, której
wykonanie warunkowo zawieszono (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27
marca 2001 r., I KZP 2/01, OSNKW 2001, z. 5–6, poz. 41; a także np. wyroki Sądu
Najwyższego: z dnia 5 października 2004 r., V KK 224/04, OSNKW 2004, z. 10,
poz. 98; z dnia 14 kwietnia 2005 r., III KK 54/05, R-OSNKW 2005, poz. 778; z dnia
15 listopada 2005 r., IV KK 256/05, R-OSNKW 2005, poz. 2056; z dnia 16 grudnia
2005 r., V KK 414/05, R-OSNKW 2005, poz. 2519; z dnia 19 października 2006 r.,
V KK 191/06, R-OSNKW 2006, poz. 1989; z dnia 19 grudnia 2006 r., IV KK 446/06
OSNKW 2006, poz. 2500; z dnia 24 kwietnia 2007 r., IV KK 155/07, OSNKW 2007,
z. 1, poz. 936; z dnia 12 czerwca 2007 r., V KK 132/07, OSNKW 2007, poz. 1261; z
dnia 19 grudnia 2007 r., III KK 408/07, OSNKW 2007, poz. 2898; z dnia 19 marca
2008 r., IV KK 45/08, LEX nr 359245; z dnia 26 listopada 2008 r., III KK 317/08,
LEX nr 471015). Dopiero w odniesieniu do przestępstw popełnionych począwszy
od dnia 8 czerwca 2010 r. przepisy art. 85 k.k. w zw. z art. 89 § 1 k.k. w zw. z art.
5
89 §1a k.k. – z uwagi na materialno-prawny ich charakter i w konsekwencji
konieczność stosowania art. 4 § 1 k.k. – stanowią podstawę do orzeczenia w takiej
sytuacji łącznej kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia
wykonania (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2013 r., I KZP 13/13,
OSNKW 2013, z. 12, poz.100 – w uchwale tej jedynie nieprecyzyjnie ujęto w tezie,
że nowy stan prawny istnieje po dniu 8 czerwca 2010 r., zamiast od dnia 8 czerwca
2010 r.; także m.in. wyroki SN: z dnia 12 października 2011 r., V KK 275/11, LEX nr
1044078, z dnia 8 listopada 2011 r., IV KK 171/11, LEX nr 1044052, z dnia 8 lutego
2012 r., IV KK 238/11, LEX nr 1163357). Tymczasem w wyroku sądu I instancji to
przepis art. 89 § 1 k.k., co wynika wprost z podstawy wydanego wyroku, stanowił
podstawę orzeczenia kary łącznej bezwzględnego pozbawienia wolności w
odniesieniu do trzech prawomocnych skazań za przestępstwa, przy czym jedno z
nich zostało popełnione przed dniem 8 czerwca 2010 r. (wyrok w sprawie …
765/10 – pkt 3), a dwa pozostałe już po tej dacie. O ile zatem jest niesporne, że w
odniesieniu do tych dwóch skazań (opisanych w pkt 4 i 5) sąd I instancji mógłby
orzec karę łączną bezwzględnego pozbawienia wolności, to przecież w zbiegu
realnym określającym podstawę kary łącznej (art. 85 k.k.) i stanowiącym warunek
orzeczenia kary łącznej w wyroku łącznym (art. 89 § 1 k.k.) pozostawało jeszcze
jedno skazanie, które nie mogło stanowić podstawy do orzeczenia kary łącznej
bezwzględnego pozbawienia wolności w zbiegu z karą pozbawienia wolności (lub
karami), których wykonanie zostało warunkowo zawieszone. Inaczej rzecz ujmując,
skoro kara 6 miesięcy ograniczenia wolności – podlegająca, przy łączeniu z karą
pozbawienia wolności, zamianie na karę 3 miesięcy pozbawienia wolności (art. 87
k.k.) – została orzeczona za przestępstwo popełnione przed dniem 8 czerwca 2010
r., to nie mogła ona, na skutek połączenia kar w wyroku łącznym, być
bezwzględnie wykonywana, gdy podlegała połączeniu z karą pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, choćby ta ostatnia orzeczona została
za przestępstwo popełnione po dniu 8 czerwca 2010 r. Ocena względności ustaw
w wyroku łącznym – w myśl art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 89 § 1 k.k. i w zw. z art.
89 §1a k.k. – musi być ujmowana w odniesieniu do kategorii zbiegu
przestępstw, a więc do wszystkich przestępstw, które objęte poszczególnymi
wyrokami spełniają warunki do orzeczenia kary łącznej po myśli art. 85 k.k.
6
Przepis art. 89 § 1 k.k. obejmuje bowiem konsekwencje ujętego w art. 85 k.k.
zbiegu określonych przestępstw i wymierzonych za nie kar, a zatem jeśli
warunek zbiegu kar dotyczy trzech przestępstw, to ocena możliwości zastosowania
normy art. 89 §1 a k.k. lub normy zawartej w art. 89 § 1 k.k. dekodowanej od dnia
8 czerwca 2010 r. (a zatem wymierzenie kary pozbawienia wolności bez
warunkowego zawieszenia jej wykonania w odniesieniu do kar, które orzeczono
jako warunkowo zawieszone – art. 89 §1a k.k., lub jako warunkowo zawieszone i
bezwzględne – art. 89 §1 k.k.) musi wiązać się z twierdzeniem, iż każde z
przestępstw zostało popełnione po dniu 7 czerwca 2010 r., albowiem dopiero
wówczas zbieg przestępstw ma miejsce w stanie prawnym po dniu 7 czerwca
2010 r.
Prawidłowe zastosowanie normy art. 4 § 1 k.k. w układzie objętym
skazaniem w pkt IV wyroku łącznego sądu I instancji winno zatem prowadzić do
stwierdzenia, że wyrok łączny mógł być wydany tylko w sytuacji, gdy sąd
orzekający uznałby, iż spełniony został warunek z art. 69 § 1 k.k., a zatem, że jest
możliwe orzeczenia łącznej kary pozbawienia wolności, której wykonanie zostałoby
warunkowo zawieszone. W przypadku, gdyby takiej możliwości sąd meriti nie
dostrzegał, to powinien, zgodnie z wykładnią przepisu art. 89 § 1 k.k. istniejącą do
dnia 8 czerwca 2010 r., umorzyć postępowanie w przedmiocie wydania wyroku
łącznego. Podkreślić także trzeba, że sąd ten nie mógł z kolei dokonać orzeczenia
kary łącznej tylko w odniesieniu do skazań opisanych w pkt 4 i 5 wyroku, albowiem
na przeszkodzie takiemu postąpieniu stoi treść art. 85 k.k. i normatywnie
ukształtowana formuła „pierwszego wyroku” (por. uchwała 7 sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 25 lutego 2005 r., I KZP 36/04, OSNKW 2005, z. 2, poz.13)
uniemożliwiająca dokonywanie wyboru poszczególnych skazań (układ
konfiguracyjny), które mogłyby zostać połączone, z wyłączeniem „pierwszego
wyroku”. Przyznać należy, że w judykaturze Sądu Najwyższego można znaleźć
orzeczenia, które w istocie stanowią także aprobatę dla orzeczenia kary łącznej z
pominięciem „pierwszego wyroku”. Podstawą do takiego postąpienia jest wówczas
ustalenie, iż kara orzeczona „pierwszym wyrokiem” (np. kara pozbawienia wolności
z warunkowym zawieszeniem jej wykonania) nie może zostać połączona z
pozostałymi karami (kary bezwzględne), albowiem nie są spełnione przesłanki do
7
zastosowania normy art. 69 § 1 k.k.; w takiej sytuacji aprobuje się łączenie
pozostałych kar, z pominięciem kary orzeczonej w „pierwszym wyroku” (np.
końcowy fragment uzasadnienia wyroku SN z dnia 11 marca 2010 r., V KK 364/09,
Lex nr 844037). Nietrudno zauważyć, że w takim układzie znów zostaje zerwany
związek normatywny co do zbiegu wszystkich przestępstw (art. 85 k.k.), a
podstawą do takiego postąpienia jest tylko kwestia oceny kary podlegającej
połączeniu, a więc uznanie, że brak jest możliwości wymierzenia kary pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem. Taki zabieg nie może prowadzić do
wyodrębniania kolejnego „zbiegu przestępstw” tylko z powodu niemożności
połączenia wszystkich kar i wymierzenia kary pozbawienia wolności z warunkowym
zawieszeniem jej wykonania. Zbieg przestępstw i kar podlegających łączeniu jest
kategorią normatywną (art. 85 k.k.) i albo występuje co do określonych przestępstw,
albo nie, i tylko w tej ostatniej sytuacji brak jest podstaw do wydania wyroku
łącznego. Natomiast okoliczność, że przy istniejącym zbiegu przestępstw nie jest
możliwe orzeczenie kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej
wykonania (brak warunku z art. 69 § 1 k.k.) nie daje jakichkolwiek normatywnych
podstaw do budowania kolejnego zbiegu przestępstw i „wyłączania” z niego
określonego skazania, tak aby doszło do orzeczenia kary łącznej w odniesieniu do
pozostałych skazań. Nawet jednak gdyby zastosować takie postąpienie w realiach
niniejszej sprawy i uznać, że w ramach zbiegu – z uwagi na zmianę stanu
prawnego od dnia 8 czerwca 2010 r. – można wydzielić inny zbieg i połączyć kary
orzeczone wyrokami w pkt 4 i 5, to przecież kara łączna nie mogłaby być wyższa
niż rok i 6 miesięcy pozbawienia wolności, a w zaskarżonym wyroku kara ta została
ukształtowana na poziomie roku i 7 miesięcy.
Z tych powodów rację ma prokurator, że sąd II instancji dopuścił się rażącej
obrazy art. 440 k.p.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. i w zw. z art. 89 § 1 k.k., albowiem w
sytuacji, gdy kara łączna została ukształtowana z naruszeniem przepisu art. 89 § 1
k.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k., to jego obowiązkiem było orzec z przekroczeniem granic
zaskarżenia (skarżono tylko wymiar kary) i dokonać kontroli prawidłowości
zastosowania normy art. 89 § 1 k.k. w sferze wymierzenia kary bezwzględnego
pozbawienia wolności, zwłaszcza, iż w apelacji ten aspekt wyroku był podważany w
odniesieniu do skazania w pkt II (orzeczenia innej kary łącznej za inny zbieg
8
przestępstw). Jest oczywiste, że doszło do rażącego naruszenia prawa i miało ono
oczywisty oraz istotny wpływ na treść orzeczenia, skoro doszło do utrzymania w
mocy wyroku sądu i instancji, w którym orzeczono karę bezwzględnego
pozbawienia wolności za zbiegające się przestępstwa, a taka kara w tym trybie nie
mogła być orzeczona. Konsekwencją uwzględnienia kasacji musi być zatem
uchylenie zaskarżonego wyroku, jak i wyroku sądu I instancji w zakresie
rozstrzygnięcia ujętego w pkt IV (a także w pkt V, które jest przecież konsekwencją
połączenia kar), albowiem to w tym ostatnim wyroku doszło do rażącego
naruszenia art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 89 §1 k.k. Przy ponownym procedowaniu w
tym zakresie sąd I instancji będzie związanym wywiedzionym powyżej poglądem
prawnym (art. 442 § 3 k.p.k. w zw. z art. 518 k.p.k.).
Nie jest natomiast zasadny drugi zarzut kasacji. Z akt sprawy nie wynika
bowiem, aby w toku postępowania odwoławczego prokurator wskazywał na
konieczność uwzględnienia normy art. 440 k.p.k. w zw. z art. 4 § 1 k.k. w zakresie
rozstrzygnięcia zawartego w pkt IV wyroku sądu I instancji (por. k. 257-258).
Protokół rozprawy apelacyjnej zawiera jedynie stanowisko prokuratora, który
domagał się uchylenia wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, z
czego absolutnie nie można wywodzić, iż podstawą takiego stanowiska było
wskazanie istnienia podstawy do zastosowania normy art. 440 k.p.k. Jeśli taka
wypowiedź padła, to oczywiste jest, iż w uzasadnieniu wyroku co do tej kwestii sąd
II instancji powinien zaprezentować swoje stanowisko, albowiem przepis art. 440
k.p.k. obliguje do wyjścia poza granice zaskarżenia i podniesionych zarzutów.
Skoro jednak w zapisie protokołu takiej wypowiedzi prokuratora nie ujęto, a
prokurator nie wnosił o sprostowanie protokołu (art. 152 k.p.k.), to treść protokołu
nie daje podstaw do uznania, że sąd II instancji powinien odnosić się do kwestii
związanej ze stosowaniem art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 89 § 1 k.k. w ramach
obowiązku wynikającego z art. 433 § 1 k.p.k. w zw. z art. 457 § 3 k.p.k., w sytuacji
gdy zakresem zaskarżenia objęto tylko wymiar kary łącznej.
Z tych wszystkich powodów orzeczono jak w wyroku.