Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SW 70/14
POSTANOWIENIE
Dnia 5 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski (sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Maciej Pacuda
SSN Romualda Spyt
SSN Krzysztof Staryk
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie ze skargi Komitetu Wyborczego Stronnictwa […]
na uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 25 sierpnia 2014 r. w
przedmiocie odrzucenia sprawozdania finansowego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 listopada 2014 r.,
oddala skargę.
UZASADNIENIE
Dnia 25 sierpnia 2014 r. Państwowa Komisja Wyborcza podjęła uchwałę w
sprawie sprawozdania finansowego Komitetu Wyborczego Stronnictwa […] z
wyborów uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzonych
8 września 2013 r., w okręgu wyborczym nr 55.
Państwowa Komisja Wyborcza na podstawie art. 144 § 1 pkt 3 lit. e ustawy z
dnia 5 stycznia 2011 r. Kodeks wyborczy postanowiła odrzucić sprawozdanie
finansowe Komitetu Wyborczego Stronnictwa […] o przychodach, wydatkach i
zobowiązaniach finansowych tego Komitetu, w tym o uzyskanych kredytach
2
bankowych i warunkach ich uzyskania, związanych z udziałem w wyborach
uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej, przeprowadzonych w dniu 8
września 2013 r., w okręgu wyborczym nr 55, z powodu naruszenia art. 132 § 5
Kodeksu wyborczego.
W uzasadnieniu uchwały podniesiono, że Komitet Wyborczy Stronnictwa
przedłożył Państwowej Komisji Wyborczej sprawozdanie finansowe 2 grudnia 2013
r., tj. z zachowaniem terminu określonego w art. 142 § 1 Kodeksu wyborczego. Do
sprawozdania dołączono opinię i raport biegłego rewidenta wybranego przez
Państwową Komisję Wyborczą. Sprawozdanie zostało sporządzone zgodnie ze
wzorem określonym w rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 19 września 2011
r. w sprawie sprawozdania finansowego komitetu wyborczego (Dz. U. Nr 198, poz.
1173). Żaden z uprawnionych podmiotów wymienionych w art. 144 § 7 Kodeksu
wyborczego nie zgłosił Państwowej Komisji Wyborczej zastrzeżeń do
sprawozdania finansowego. Komitet Wyborczy Stronnictwa […] nie zarejestrował
kandydata w wyborach uzupełniających do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej,
przeprowadzonych 8 września 2013 r., w okręgu wyborczym nr 55. We wszystkich
pozycjach sprawozdania wykazane zostało "0" (zero). Jak wynika z oświadczenia
pełnomocnika finansowego Komitetu wszelkie czynności wyborcze na rzecz
Komitetu były wykonywane społecznie „nieodpłatnie”. W związku z tym Komitet nie
uzyskał żadnych przychodów, nie poniósł żadnych wydatków ani nie miał żadnych
zobowiązań finansowych. Jak wynika z treści sprawozdania na potrzeby
prowadzonej gospodarki finansowej Komitet Wyborczy otworzył rachunek bankowy
nr […]. Do sprawozdania nie została dołączona umowa tego rachunku a także
jego historia. Dokumenty te zostały uzupełnione dopiero w trybie art. 144 § 3
Kodeksu Wyborczego, tj. na wezwanie Państwowej Komisji Wyborczej. Jak wynika
z oświadczenia pełnomocnika finansowego Komitetu nie były ponoszone przez
Komitet żadne koszty związane z otwarciem, prowadzeniem i zamknięciem tego
rachunku bankowego.
Komitet Wyborczy posiadał swoją stronę internetową […] Państwowa
Komisja Wyborcza, na podstawie art. 144 § 3 Kodeksu Wyborczego wystąpiła do
Pełnomocnika finansowego Komitetu o informację, jakie były koszty związane z
prowadzeniem tej strony internetowej i przez kogo zostały one poniesione. W
3
udzielonej odpowiedzi pełnomocnik finansowy Komitetu wskazał, że powyższa
strona internetowa została Komitetowi udostępniona nieodpłatnie, a Komitet z tego
tytułu nie ponosił żadnych kosztów finansowych. W związku z tym, że domena, w
której została utworzona podstrona Komitetu należała do partii politycznej
Stronnictwo […], Państwowa Komisja Wyborcza uznała, że na rzecz Komitetu
została przekazana wartość niepieniężna w postaci nieodpłatnego udostępnienia
strony internetowej partii Stronnictwo […] na potrzeby kampanii wyborczej
Komitetu.
Stanowi to naruszenie art. 132 § 5 Kodeksu Wyborczego, zgodnie z którym
Komitetom wyborczym nie wolno przyjmować wartości niepieniężnych innych niż
polegające na nieodpłatnym rozpowszechnianiu plakatów i ulotek wyborczych
przez osoby fizyczne. Wartość pozyskanych przez Komitet wartości niepieniężnych
została przez Państwową Komisję Wyborczą ustalona na podstawie cennika
zawartego w „Ofercie […]” firmy […], z której usług korzysta Stronnictwo /…/, w
wysokości nie niższej niż 16,20 zł, jako 50% kosztów prowadzenia strony
internetowej tej Partii (przy założeniu opłacania przez Partię najniższej stawki
abonamentu internetowego) przez okres 4 miesięcy liczonych od 22 sierpnia
2014 r. tj. od dnia powiadomienia Państwowej Komisji Wyborczej o utworzeniu
strony internetowej Komitetu do 17 grudnia 2014 r. tj. do dnia podania
sprawozdania finansowego Komitetu przez Państwową Komisję Wyborczą do
publicznej wiadomości.
Stosownie do treści art. 144 § 1 pkt 3 lit. e Kodeksu wyborczego naruszenie
art. 132 § 5 Kodeksu wyborczego stanowi przesłankę odrzucenia sprawozdania
finansowego Komitetu. Przepis art. 144 § 1 pkt 3 lit. e ma charakter kategoryczny i
nie pozostawia żadnego marginesu ocen, w tym także co do tego, czy naruszenie
przepisu nastąpiło w sposób umyślny, czy też z powodu nieznajomości przepisów
Kodeksu Wyborczego, lub co do tego, jakiej kwoty dotyczyło naruszenie
(postanowienie składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2002 r.,
III SW 1/02).
Pełnomocnik wyborczy Komitetu zawiadomił Państwową Komisję Wyborczą
o utworzeniu strony internetowej Komitetu 22 sierpnia 2013 r., tj. po upływie
ustawowego terminu. Zgodnie z art. 102 § 1 Kodeksu wyborczego, zawiadomienie
4
o utworzeniu strony internetowej powinno być złożone w terminie 7 dni od dnia
przyjęcia zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego. Termin ten dla
Komitetu Wyborczego Stronnictwa […] upłynął 29 lipca 2013 r.
Zgodnie z art. 149 § 1 Kodeksu wyborczego korzyści majątkowe przyjęte
przez Komitet z naruszeniem przepisów Kodeksu podlegają przepadkowi na rzecz
Skarbu Państwa. W związku z tym, że korzyści te miały charakter niepieniężny,
przepadkowi podlega ich równowartość w kwocie co najmniej 16,20 zł. Komitet
może dobrowolnie wpłacić równowartość tych środków na konto urzędu
skarbowego właściwego dla siedziby Komitetu w terminie 14 dni od dnia
doręczenia Komitetowi postanowienia o odrzuceniu jego sprawozdania
finansowego.
Na powyższą uchwałę skargę złożył Komitet Wyborczy Stronnictwa […], w
której wniesiono o uchylenie zaskarżonej uchwały w całości, przyjęcie
sprawozdania finansowego przedłożonego w 2 grudnia 2013 r. i zatwierdzonego
opinią i raportem biegłego rewidenta powołanego przez PKW.
W uzasadnieniu skargi podniesiono przede wszystkim, że w uzasadnieniu
zaskarżonej uchwały błędnie ustalono stan faktyczny, stwierdzając, że na rzecz
Komitetu została przekazana wartość niepieniężna w postaci nieodpłatnego
udostępnienia strony internetowej partii Stronnictwo […] na potrzeby kampanii
wyborczej Komitetu. Komitet w wyborach uzupełniających do Senatu RP w okręgu
55 nie prowadził żadnej kampanii wyborczej, ponieważ nie zgłosił żadnego
kandydata do wyborów. Ponadto, na rzecz Komitetu nie została przekazana żadna
wartość niepieniężna przez partię Stronnictwo […], ponieważ partia ta do końca
2013 r. nie była właścicielem, dysponentem, bądź użytkownikiem strony
internetowej […].
Podkreślono też, że „wartość pozyskanych przez Komitet wartości
niepieniężnych” została ustalona nieprawidłowo, ponieważ z uzasadnienia
zaskarżonej uchwały wynika, że Komitet korzystał ze strony internetowej „przez
okres 4 miesięcy od 2 sierpnia 2014 r., tj. od dnia powiadomienia Państwowej
Komisji Wyborczej o utworzeniu strony internetowej Komitetu do 17 grudnia 2014 r.
tj. do dnia podania sprawozdania finansowego Komitetu przez Państwową Komisję
Wyborczą do publicznej wiadomości”, co nie dotyczy okresu sprawozdawczego
5
Komitetu do wyborów uzupełniających do Senatu RP, przeprowadzonych w okręgu
55.
Jednocześnie oświadczono, że z ostrożności procesowej, dokonano wpłaty
16,20 zł na rzecz Skarbu Państwa.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że jak słusznie podnosi
Państwowa Komisja Wyborcza w piśmie z 2 października 2014 r., w niniejszej
sprawie nie ma znaczenia, kto faktycznie przekazał na rzecz skarżącej wartość
niepieniężną w postaci nieodpłatnego udostępniania do korzystania swojej strony
internetowej. W kontekście treści art. 132 § 5 Kodeksu wyborczego jest to
irrelewantne.
Zgodnie z art. 144 § 1 pkt 3 lit. e organ wyborczy, któremu złożono
sprawozdanie finansowe, w terminie 6 miesięcy od dnia złożenia sprawozdania
finansowego odrzuca sprawozdanie w przypadku stwierdzenia przyjęcia przez
komitet wyborczy partii politycznej albo koalicyjny komitet wyborczy korzyści
majątkowych o charakterze niepieniężnym z naruszeniem przepisu art. 132 § 5.
Przepis art. 144 § 1 pkt 3 lit. e Kodeksu wyborczego został zmieniony przez
art. 1 pkt 33 lit. a tiret drugie ustawy z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy -
Kodeks wyborczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1072) i
wszedł w życie 14 dni od ogłoszenia w Dzienniku Ustaw z dnia 11 sierpnia 2014 r.
Ta sama nowela wprowadziła zmiany w art. 132 Kodeksu wyborczego. Jego
§ 5 brzmi „Komitetom wyborczym nie wolno przyjmować korzyści majątkowych o
charakterze niepieniężnym, z wyjątkiem nieodpłatnego rozpowszechniania
plakatów i ulotek wyborczych przez osoby fizyczne oraz pomocy w pracach
biurowych udzielanej przez osoby fizyczne”.
W uzasadnieniu projektu ustawy (druk nr 1786, dostępny na stronie
internetowej http://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/druk.xsp?nr=1786) czytamy, że
„dotychczas PKW odrzucała sprawozdanie finansowe komitetu wyborczego, kiedy
pozyskał, przyjął lub wydatkował środki finansowe z naruszeniem przepisów,
niezależnie od wielkości kwoty tych środków. Proponuje się, by w pewnych
6
przypadkach PKW mogła przyjąć takie sprawozdanie z zastrzeżeniami, pod
warunkiem jednak, że suma zakwestionowanych środków nie przekroczy 1%
ogólnej kwoty przychodów komitetu wyborczego. Proponuje się też, by komitety
mogły przyjmować korzyści majątkowe o charakterze niepieniężnym nie tylko w
postaci nieodpłatnego rozpowszechniania plakatów i ulotek wyborczych przez
osoby fizyczne - tak jak dotychczas - lecz także w postaci pomocy w pracach
biurowych udzielanej przez osoby fizyczne”.
Nowe przepisy są z jednej strony ułatwieniem dla komitetów wyborczych.
Jednocześnie jednak nowa regulacja dodała przesłankę odrzucenia sprawozdania
finansowego komitetów w razie przyjęcia korzyści majątkowych o charakterze
niepieniężnym.
Co oczywiste, poprzednie regulacje np. ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r.
Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. 2007.190.1360 j.t.) – ściślej art. 122, czy ustawa
z dnia 16 lipca 1998 r. Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików
województw (Dz.U. z 2010 r. Nr 176, poz. 1190 j.t.) – w tym przypadku art. 84a –
nie wskazywały naruszenia przez komitet wyborczy zakazu przyjmowania korzyści
majątkowych o charakterze niepieniężnym, co traktuje się obecnie jako okoliczność
nakazująca odrzucenie sprawozdawania finansowego.
Jawność finansowania wyborów jest istotnym elementem demokratycznego
porządku, służy także zapobieganiu procesom i zjawiskom korupcyjnym.
„Niepraktyczność” przepisów regulujących finansowanie wyborów i trudności w ich
przestrzeganiu nie mogą być dla komitetów wyborczych wytłumaczeniem. Brak
winy w złamaniu prawa lub znikomy stopień jego naruszenia nie mają znaczenia
dla oceny zasadności odrzucenia sprawozdania. Sprawozdanie musi być
odrzucone w razie stwierdzenia naruszeń (choćby jednego) prawa. W niniejszej
sprawie wynika to jednoznacznie z treści art. 144 § 1 pkt 3 lit. e Kodeksu
wyborczego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 22 maja 2001 r., III SW
12/01, niepublikowane).
W postanowieniu Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 2002 r., III SW 4/02,
OSNP 2003/4/81, stwierdzono, że stopień winy pełnomocnika finansowego
Komitetu Wyborczego nie ma znaczenia. Powoływanie się na nieświadomość
7
pełnomocnika co do naruszenia art. 110 ust. 4 pkt 1 Ordynacji, wynikającą z braku
wiedzy na temat obowiązujących regulacji prawnych, nie może wpłynąć na ocenę,
że doszło do naruszenia przez Komitet Wyborczy wskazanego przepisu Ordynacja.
Brak winy pełnomocnika finansowego mógłby być rozważany w innym
postępowaniu, prowadzonym na podstawie przepisów karnych (rozdział 35
Ordynacji wyborczej, art. 223 pkt 2). W razie naruszenia przez komitet wyborczy
art. 110 ust. 4 pkt 1 Ordynacji wyborczej Państwowa Komisja Wyborcza jest
obowiązana do odrzucenia sprawozdania wyborczego niezależnie od przyczyn
tego naruszenia. Pogląd ten jest aktualny na gruncie Kodeksu wyborczego i tym
samym w niniejszej sprawie.
Odrzucenie sprawozdania finansowego wynikało z kategorycznego
brzmienia przepisu, co wyklucza możliwość odstąpienia od niej z jakichkolwiek
powodów. Przepisy Kodeksu wyborczego nie mają charakteru zaleceń, lecz
bezwzględnie obowiązują. Są jednakowe dla wszystkich uczestników kampanii
wyborczej i żaden komitet wyborczy nie może być zwolniony z obowiązku ich
przestrzegania. Należy także podkreślić, że brak winy lub znikomy stopień
zawinienia w naruszeniu prawa nie mają znaczenia dla oceny zasadności
odrzucenia sprawozdania (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 23 kwietnia
2002 r., III SW 3/02, OSNP 2003 nr 4, poz. 80).
Komitet wyborczy powinien więc wykazać zobowiązania finansowe z tego
tytułu w swoim sprawozdaniu finansowym. Należy w tym miejscu podkreślić, że
przepisy kodeksu wyborczego powinny być wykładane ściśle. Przepisy dotyczące
pozyskiwania środków nie różnicują skutków naruszenia od wartości przyjętych
wartości niepieniężnych. Tak więc nawet jeżeli, jak w niniejszym przypadku,
wartość środków niepieniężnych jest bardzo niewielka to przepisy ustawy nie
pozostawiają Sądowi Najwyższemu żadnego marginesu swobody w ocenie, czy
różnicowaniu skutków w zależności od umyślności naruszenia lub wysokości
przyjętych wartości niepieniężnych. Sąd Najwyższy w razie stwierdzenia
naruszenia przepisów kodeksu wyborczego, nawet jeżeli to naruszenie komitetu
wyborczego jest stosunkowo znikome, nie ma możliwości uwzględnienia skargi na
uchwałę PKW odrzucającą sprawozdanie finansowe o przychodach, wydatkach i
zobowiązaniach finansowych. Reasumując należy stwierdzić, że gdyby nawet
8
zgodzić się z zarzutami (argumentami) podniesionymi w skardze oraz uznać, że
naruszenie przepisów kodeksu wyborczego było znikome, to pozostaje faktem
naruszenie w postaci przyjęcia wartości niepieniężnej wbrew stanowczym
przepisom ustawy.
Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji.