Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 17/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 4 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
SSA Piotr Prusinowski
w sprawie z powództwa E. K.
przeciwko Rodzinnemu Ośrodkowi Diagnostyczno - Konsultacyjnemu w K.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2014 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w Ś.
z dnia 23 września 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w Ś. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w K. wyrokiem z dnia 23 maja 2013 r. oddalił powództwo E.
K. w sprawie o przywrócenie do pracy u strony pozwanej - Rodzinnym Ośrodku
Diagnostyczno-Konsultacyjnym w K.
2
Rozstrzygnięcie zapadło w następującym stanie faktycznym: Powódka E. K.
była zatrudniona w Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno-Konsultacyjnym w B.,
ostatnio na podstawie mianowania na stanowisku pedagoga. W okresie od 26
kwietnia 2010 r. do 25 kwietnia 2011 r. powódka korzystała z urlopu dla
poratowania zdrowia. W dniu 20 grudnia 2011 r. przedstawiono powódce
negatywną ocenę pracy. Pismem z dnia 20 lutego 2012 r. strona pozwana
rozwiązała stosunek pracy z powódką z zachowaniem trzymiesięcznego okresu
wypowiedzenia na podstawie art. 23. ust. 1 pkt 5 i ust. 2 pkt 5 ustawy z dnia 26
stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2014 r., poz. 191),
podając jako przyczynę wypowiedzenia uzyskanie negatywnej oceny pracy.
Sąd Rejonowy uznał, że powództwo E. K. nie zasługiwało na uwzględnienie,
wskazując, że zebrany w przedmiotowej sprawie materiał dowodowy dał
dostateczne podstawy do przyjęcia, że rozwiązanie stosunku pracy z powódką było
zgodne z prawem zarówno pod względem formalnym, jak i też z przyczyn
merytorycznych. Skonstatował, że do rozwiązania stosunku pracy wystarczy tylko
jedna ocena negatywna pracy nauczyciela. W przypadku zaś powódki za
zasadnością negatywnej oceny przemawia oddalenie odwołania od niej przez
zespół oceniający powołany przez Ministra Sprawiedliwości.
Sąd Okręgowy w Ś., w wyniku apelacji powódki, wyrokiem z dnia 23
września 2013 r., zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że przywrócił ją do pracy
w pozwanym Rodzinnym Ośrodku Diagnostyczno-Konsultacyjnym w K. na
dotychczasowych warunkach pracy i płacy.
W uzasadnieniu Sąd podkreślił, że dla oceny powódki jako nauczyciela
wymagane są wiadomości specjalne związane z charakterem zatrudnienia powódki
na stanowisku pedagoga. Tylko opinia biegłego lub instytutu naukowego
pozwoliłaby na jednoznaczne ustalenie okoliczności związanych z obiektywnością i
rzetelnością negatywnej oceny jej pracy. Jednocześnie stwierdził, że argument
powyższy mógłby jednak uzasadniać co najwyżej uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Dalej Sąd odwoławczy zwrócił uwagę, że przy wypowiadaniu powódce
umowy o pracę doszło do naruszenia przepisów. Wskazując na treść art. 23 ust. 2
pkt 5 Karty Nauczyciela, zauważył, że kartę oceny pracy wręczono powódce 20
3
grudnia 2011 r. i w świetle powyższego przepisu dopuszczalne było rozwiązanie z
nią umowy o pracę najdalej z dniem 31 marca 2012 r. Tymczasem strona pozwana
wypowiedzenie umowy o pracę doręczyła powódce dopiero 20 lutego 2012 r., ze
skutkiem na koniec maja 2012 r. Kategoryczne wyznaczenie terminu rozwiązania
stosunku pracy przez ustawodawcę w art. 23 ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela
związane jest niewątpliwie z ochroną ocenianego nauczyciela, który bez
powyższego zastrzeżenia pracowałby w niepewności, kiedy i czy w ogóle
pracodawca skorzysta ze swojego uprawnienia. Zdaniem Sądu, brak jest także
podstaw, aby oczekiwać na „prawomocność” oceny, bowiem karta oceny
nauczyciela nie jest decyzją administracyjną, a aktem wewnątrzzakładowym.
Niezależnie od tego stanowiska, ocena pracy powódki została utrzymana jeszcze w
styczniu 2012 r., a zatem rozwiązanie umowy o pracę mogło mieć miejsce najdalej
z końcem kwietnia 2012 r. Sąd zaznaczył, że stwierdzona wadliwość
wypowiedzenia nie dotyczy okoliczności objętej dyspozycją art. 49 k.p. Pracodawca
zastosował bowiem prawidłowy okres wypowiedzenia, a jedynie dokonał go po
przewidzianym prawem terminie.
Sąd odwoławczy zwrócił uwagę, że również postępowanie pracodawcy
związane z oceną pracy nauczyciela nie było całkowicie zgodne z art. 6a ust. 8
Karty Nauczyciela czy też z ówcześnie obowiązującym rozporządzeniem Ministra
Sprawiedliwości z dnia 11 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania
oceny pracy nauczycieli zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich i
rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych. Z § 6 wynika, że o terminie
zapoznawania nauczyciela z projektem oceny pracy musi on być na tyle wcześniej
powiadomiony, aby mógł skorzystać z uprawnienia do obecności przedstawiciela
wskazanej przez niego zakładowej organizacji związkowej. Pracodawca ma
obowiązek nie tylko doręczyć odpis projektu oceny, ale zapoznać z nim
nauczyciela, tak aby już w trakcie tej rozmowy mógł on złożyć swoje uwagi i
zastrzeżenia. Późniejsze złożenie ich na piśmie jest tylko dodatkowym
uprawnieniem (niewynikającym zresztą z ustawy, która wprost nakazuje
wysłuchanie uwag i zastrzeżeń). Wadliwa jest zatem praktyka ograniczająca prawo
nauczyciela tylko do uwag składanych na piśmie zwłaszcza, że można mieć
wątpliwości co do rzeczywistego zapoznania się z nimi przez pracodawcę. „Jak
4
można bowiem wytłumaczyć nie uwzględnienie bezspornego faktu, że zarzut braku
jakiejkolwiek skutecznej mediacji nie polegał na prawdzie. Z akt osobowych
powódki wynika, że oryginał karty oceny jej pracy został przesłany do Ministerstwa
Sprawiedliwości z dniu 30 grudnia 2011 r. Tymczasem § 6 ust. 3 cyt.
rozporządzenia nakazuje oryginał karty oceny doręczyć nauczycielowi”.
Strona pozwana zaskarżyła ten wyrok skargą kasacyjną w całości,
zarzucając mu przepisów prawa materialnego: art. 6a ust. 9 pkt 1 i pkt 12 Karty
Nauczyciela oraz § 7 ust. 1 i ust. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
11 lutego 2002 r. w sprawie kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli
zakładów poprawczych, schronisk dla nieletnich i rodzinnych ośrodków
diagnostyczno-konsultacyjnych, trybu postępowania odwoławczego oraz składu i
sposobu powoływania zespołu oceniającego (Dz.U. Nr 34, poz. 317) w związku z
art. 23 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela oraz w związku z art. 45 § 1
k.p., przez ich błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie, co
polegało na przyjęciu, że oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy
nauczycielowi mianowanemu może nastąpić wyłącznie po wręczeniu przez
dyrektora szkoły (kierownika Rodzinnego Ośrodka Diagnostyczno-Konsultacyjnego)
oceny negatywnej, podczas gdy z brzmienia art. 23 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela
wynika, że oświadczenie o wypowiedzeniu stosunku pracy następuje w razie
uzyskania negatywnej oceny pracy „dokonanej w trybie i na zasadach określonych
w art. 6a Karty Nauczyciela”, a więc z uwzględnieniem przewidzianego w tych
przepisach trybu odwoławczego od otrzymanej oceny pracy; art. 45 § 1 k.p. w
związku z art. 23 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela, przez błędne
zastosowanie przejawiające się w uznaniu, że w sprawie doszło do naruszenia
przez stronę pozwaną przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, podczas gdy
rozwiązanie stosunku pracy z powódką nastąpiło w trybie i na zasadach
przewidzianych w Karcie Nauczyciela, w szczególności po umożliwieniu powódce
skorzystania z przewidzianego przez ustawę trybu odwołania od ustalonej oceny
pracy, a złożenie oświadczenia nastąpiło po weryfikacji oceny przez zespół
oceniający, w przewidzianym przez ustawę trybie i na podstawie jej ostatecznej
wersji oceny; art. 41 k.p., przez jego niezastosowanie w sprawie, podczas gdy nie
5
jest dopuszczalne złożenie przez pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu
umowy o pracę w okresach ochronnych w przepisie tym wskazanych.
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które miało
istotny wpływ na wynik sprawy, tj.: art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
i art. 382 k.p.c., przez przyjęcie odmiennego rozstrzygnięcia niż Sąd Rejonowy w
K., opartego na innej podstawie faktycznej i prawnej, bez poczynienia własnych,
stanowczych ustaleń faktycznych, które uzasadniałyby zastosowaną podstawę
prawną oraz zaniechanie wskazania w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia
tychże ustaleń, a zatem przez niezgodne z prawem procesowym ustalenie
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, co doprowadziło do nieprawidłowego
zastosowania przez Sąd Okręgowy prawa materialnego - art. 45 § 1 k.p.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną powódka wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona, aczkolwiek nie wszystkiej jej zarzuty
mogą zostać uwzględnione. Nie można bowiem zgodzić się ze skarżącym, że do
rozwiązania stosunku pracy z mianowanym nauczycielem na podstawie art. 23 ust.
1 pkt 5 Karty Nauczyciela ma zastosowanie art. 41 k.p., zgodnie z którym
pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu pracownika, a
także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w pracy, jeżeli nie
upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia.
Jak zwrócił uwagę Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 7 grudnia 2006 r., I PZP
4/06 (OSNP 2007 nr 7-8, poz. 89), wykładnia gramatyczna art. 41 k.p., który
stanowi, że pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu
pracownika, a także w czasie innej usprawiedliwionej nieobecności pracownika w
pracy, jeżeli nie upłynął jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę
bez wypowiedzenia, nie pozostawia wątpliwości, że przewidziane w tym przepisie
zakazy dotyczą wypowiadania umów o pracę, a zatem nie odnoszą się do
wypowiadania stosunków pracy opartych na innych niż umowa o pracę podstawach
nawiązania i realizowania takich stosunków prawnych. Oznacza to, że zakazy
6
wypowiadania umów o pracę zawarte w art. 41 k.p. nie mają waloru zasady
generalnej oddziałującej normatywnie na pozaumowne stosunki pracy. Już z tej
przyczyny trudno byłoby zakładać lub usprawiedliwiać zastosowanie zakazów
wypowiadania umów o pracę do zakazu wypowiadania pozaumownych stosunków
pracy, w tym stosunków pracy z mianowania regulowanych przepisami
szczególnymi pragmatyk służbowych, do których przepisy Kodeksu pracy stosuje
się wyłącznie w zakresie nieuregulowanym tymi przepisami szczególnymi (art. 5
k.p. i w szczególności art. 91c Karty Nauczyciela). To, że przepisy Karty
Nauczyciela nie zawierają unormowania wyłączającego wprost stosowanie art. 41
k.p. do stosunków pracy mianowanych nauczycieli, nie sprawia, że zakazy
wypowiadania umów o pracę mogą być rozszerzająco rozumiane oraz
interpretowane także jako zakazy wypowiadania pozaumownych stosunków pracy,
w tym stosunku pracy z nominacji, zważywszy że w istotnych zakresach
dotyczących bytu i trwałości stosunków pracy z mianowania szczegółowa materia
normatywna pragmatyk służbowych ma charakter zupełny i wyczerpujący, a Karta
Nauczyciela jedynie wyjątkowo i w sposób wyraźny (pozytywny) odsyła do
stosowania niektórych konkretnie wskazanych przepisów Kodeksu pracy.
Stanowisko to (o zupełności uregulowań dotyczących stosunku pracy z
mianowania) zostało podtrzymane w późniejszych orzeczeniach Sądu
Najwyższego (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26
czerwca 2013 r., I PZP 1/13, LEX nr 1348188, oraz wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 2 lutego 2012 r., I PK 3/12, LEX nr 1232774, w którym stwierdzono, że art. 39
k.p., dotyczący ochrony przedemerytalnej, nie znajduje w ogóle zastosowania do
nauczycieli mianowanych, w tym w szczególności do rozwiązania stosunku pracy z
mianowanym nauczycielem na podstawie przepisu art. 23 ust. 1 pkt 5 Karty
Nauczyciela).
Zgodnie z art. 23 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela, stosunek pracy z
nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania ulega rozwiązaniu w razie
uzyskania negatywnej oceny pracy dokonanej w trybie i na zasadach określonych
w art. 6a. Natomiast w myśl ust. 2 pkt 5 tego artykułu w tym wypadku rozwiązanie
stosunku pracy następuje z końcem tego miesiąca, w którym upływa
7
trzymiesięczne wypowiedzenie, licząc od otrzymania przez nauczyciela negatywnej
oceny pracy.”
W okresie, którego spór dotyczy, tryb dokonywania oceny pracy nauczycieli
zatrudnionych w rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych określało
rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 lutego 2002 r. w sprawie
kryteriów i trybu dokonywania oceny pracy nauczycieli zakładów poprawczych,
schronisk dla nieletnich i rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych,
trybu postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu
oceniającego. Przewidywało ono możliwość odwołania się przez nauczyciela od
negatywnej oceny pracy dokonanej przez kierownika ośrodka do Ministra
Sprawiedliwości (§ 7). W wyniku tego odwołania zapadało rozstrzygnięcie
ostatecznie (§ 7 ust. 7 ) albo zmieniające, albo podtrzymujące ocenę (§ 7 ust. 4).
Identyczne zresztą zasady obowiązują w aktualnym rozporządzeniu Ministra
Sprawiedliwości z dnia 26 września 2013 r. w sprawie kryteriów i trybu
dokonywania oceny pracy nauczycieli zakładów poprawczych, schronisk dla
nieletnich oraz rodzinnych ośrodków diagnostyczno-konsultacyjnych, trybu
postępowania odwoławczego oraz składu i sposobu powoływania zespołu oceniają
(Dz.U. z 2013 r., poz. 1327).
Oczywiste jest, że uzyskanie przez nauczyciela mianowanego negatywnej
oceny pracy ma doniosłe znaczenie prawne dla bytu jego stosunku pracy, bowiem
w takim wypadku dyrektor jest obowiązany (a nie wyłącznie uprawniony) do jego
rozwiązania. Zgodnie kategorycznym brzmieniem przepisu, w takim przypadku
stosunek pracy „rozwiązuje się”, a nie „może zostać rozwiązany”. Dyrektor szkoły
nie ma zatem swobody w podjęciu decyzji w tej kwestii i jest zobowiązany do
rozwiązania stosunku pracy. Dlatego też ustawodawca przewidział w takim
wypadku tryb odwoławczy, który umożliwia nauczycielowi obronę przed arbitralnymi
czy dowolnym ocenami jego pracy. Już z tego względu nieuprawione jest
stanowisko Sądu drugiej instancji, że obowiązek ten aktualizuje się po negatywnej
ocenie pracy nauczyciela dokonanej przez dyrektora szkoły bez względu na
wniesione od niej odwołanie. Negatywna ocena pracy nauczyciela to ocena
dokonana w trybie i na zasadach wynikających z rozporządzenia wykonawczego, a
więc taka, która stanowi ostateczny wynik określonego w nim postępowania
8
przeprowadzonego z zachowaniem przepisanych standardów. W przeciwnym razie
uzyskaną ocenę nie można uznać ani za dokonaną w trybie art. 6a Karty
Nauczyciela, ani za uzasadnioną przyczynę wypowiedzenia stosunku pracy w
rozumieniu art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela. Zgodnie z
art. 94 pkt 9 kp., pracodawca jest obowiązany stosować obiektywne i sprawiedliwe
kryteria oceny pracowników oraz wyników ich pracy. Takie właśnie obiektywne i
sprawiedliwe kryteria oceny zapewnia nauczycielowi tryb postępowania ujęty w
formalne ramy rozporządzenia wykonawczego, łącznie z prawem odwołania się od
oceny sporządzonej przez dyrektora szkoły. Wypowiedzenie stosunku pracy
nauczycielowi mianowanemu w trakcie trwającego postępowania dotyczącego
oceny jego pracy w trybie określonym art. 6a Karty Nauczyciela (np. w otwartym
terminie do wniesienia odwołania lub po wniesieniu odwołania, a przed
ostatecznym jego rozstrzygnięciem) zawsze będzie prowadziło do wniosku, że jego
przyczyna była nieuzasadniona, w tym nawet wtedy, gdy organ odwoławczy ocenę
tę podtrzyma. Należy bowiem mieć na uwadze to, że przyczyna wypowiedzenia
oceniana jest w kontekście jej zasadności na moment złożenia oświadczenia woli
przez pracodawcę i z tego punktu widzenia nie mają znaczenia okoliczności, które
wystąpiły później.
W rezultacie więc „negatywna ocena pracy” w rozumieniu art. 23 ust. 1 pkt 5
Karty Nauczyciela, może być utożsamiana z oceną dyrektora szkoły jedynie w
przypadku, gdy nie została zakwestionowana przez nauczyciela w przewidzianym
trybie. W przeciwnym razie oceną taką jest wynik postępowania odwoławczego
(ocena uprawnionego organu odwoławczego).
Nie można zgodzić się z Sądem drugiej instancji, że art. 23 ust. 2 pkt 5 Karty
Nauczyciela wyznacza „sztywny” termin złożenia oświadczenia woli przez dyrektora
szkoły, tak aby jego skutek wystąpił najdalej z upływem trzeciego miesiąca po
miesiącu, w którym nastąpiło „otrzymanie przez nauczyciela negatywnej oceny
pracy”, co jest równoznaczne z zakazem wypowiadania stosunku pracy w innym,
późniejszym terminie. Pogląd ten jest nie do zaakceptowania choćby dlatego, że
wypowiedzenie rozpoczyna swój bieg z chwilą dojścia do wiadomości drugiej strony
w taki sposób, że mogła się z nim zapoznać (art. 61 § 1 k.c. w związku z art. 300
k.p.). Upływ terminu można zacząć „liczyć” po rozpoczęciu przez niego biegu, a
9
momentem tym nie jest otrzymanie negatywnej oceny, ale złożenie oświadczenia
woli. Mając także na względzie to, że sporządzenie pisma wypowiadającego
stosunek pracy niekoniecznie musi się pokrywać z doręczeniem go nauczycielowi,
np. w przypadku doręczenia za pośrednictwem urzędu pocztowego, nie ma
racjonalnej podstawy do przyjęcia, że ustawodawca wyznaczył tak krótki okres, w
którym ta czynność prawna byłaby dozwolona (niespełna miesiąc, a w najbardziej
drastycznym przypadku jeden dzień, gdyby nauczyciel otrzymał negatywną ocenę
w przedostatnim dniu danego miesiąca). Z tego względu nie jest uprawnione
ograniczenie interpretacji omawianego przepisu tylko do jego dosłownego
brzmienia, bowiem wynik takiej wykładni nie jest racjonalny. W związku z tym
przyjąć należy, że art. 23 ust. 2 pkt 5 Karty Nauczyciela dotyczy jedynie pośrednio
terminu rozwiązania stosunku pracy w razie otrzymania przez nauczyciela
negatywnej oceny pracy, gwarantując trzymiesięczny okres wypowiedzenia (po
otrzymaniu negatywnej oceny), nie wyznacza natomiast czasowych granic złożenia
oświadczenia woli o wypowiedzeniu stosunku pracy.
Jeśli zaś chodzi o stanowisko Sądu drugiej instancji, że „postępowanie
pracodawcy związane z oceną pracy nauczyciela nie było całkowicie zgodne z
art. 6a ust. 8 Karty Nauczyciela”, co, jak należy rozumieć, potraktowane zostało
także jako „naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę” (tutaj o
wypowiadaniu stosunku pracy), to ocena ta została wyrażona przy braku
jakichkolwiek ustaleń faktycznych co do przebiegu postępowania w sprawie oceny
pracy powódki. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono pogląd, że brak
stosownych ustaleń uzasadnia zarzut kasacyjny naruszenia prawa materialnego
przez niewłaściwe jego zastosowanie (wyrok z dnia 26 marca 1997 r., II CKN
60/97, OSNC 1997 nr 9, poz. 128; z dnia 5 września 2012 r., IV CSK 76/12, LEX nr
1229815; z dnia 27 czerwca 2013 r., II CSK 270/12, LEX nr 1360254 oraz
postanowienie z dnia 11 marca 2003 r., V CKN 1825/00, Biuletyn Sądu
Najwyższego - Izba Cywilna 2003 nr 12, s. 46). Dokonanie prawnej kwalifikacji
stanu faktycznego jest bowiem niemożliwe, gdy nie zostały poczynione ustalenia
faktyczne pozwalające na ocenę możliwości jego zastosowania (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 29 listopada 2002 r., IV CKN 1532/00, LEX nr 78323).
10
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
k.p.c. orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto
po myśli art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c.