Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PZ 12/14
POSTANOWIENIE
Dnia 4 listopada 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Romualda Spyt
SSA Piotr Prusinowski
w sprawie z powództwa E. O. i in.,
przeciwko Izbie Celnej w W.
o wynagrodzenie i zapłatę równoważnika pieniężnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 4 listopada 2014 r.,
zażaleń powódek na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 18 lutego 2014 r.,
oddala zażalenia.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 18 lutego 2014 r. ponownie odrzucił skargi powódek […] o wznowienie
postępowania sprawie o wynagrodzenie i zapłatę równoważnika pieniężnego,
zakończonego wyrokiem Sądu Rejonowego w W. z dnia 18 kwietnia 2011 r., od
którego Sąd Okręgowy oddalił apelację wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011 r., (pkt I
postanowienia) oraz zasądził od pozwanej Izby Celnej na rzecz każdej z powódek
po 600 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu
zażaleniowym (pkt II postanowienia).
Skargi powódek o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym
wyrokiem Sądu Okręgowego w W. z dnia 20 grudnia 2011 r., oddalającym apelację
2
powódek od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 18 kwietnia 2011 r., zasądzającego
od pozwanej Izby Celnej na rzecz I. Ł., J. T., E.O., B. B., B. W. kwoty po 292 zł
wraz z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty (pkt I), zasądzającego od pozwanej
na rzecz powódki E.K. kwotę 146 zł wraz z ustawowymi odsetkami do dnia zapłaty
(pkt II), oddalającego dalej idące powództwa (pkt III), nadającego wyrokowi w pkt I i
II rygor natychmiastowej wykonalności (pkt IV) oraz orzekającego o kosztach
zastępstwa procesowego (pkt V i VI) - zostały wcześniej odrzucone
postanowieniem Sądu Okręgowego z dnia 23 maja 2013 r., które na skutek
zażalenia powódek zostało uchylone przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia
7 listopada 2013 r., II PZ 24/13, z uwagi na naruszenie przepisów prawa
procesowego.
Ponownie rozpoznając skargi powódek Sąd Okręgowy uznał, że nie
zachodzą wskazane przez w nich podstawy wznowienia postępowania z art. 403 §
2 i 4 k.p.c. W ocenie tego Sądu, powołany przez powódki wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 19 lutego 2013 r., II PK 168/12, wydany po rozpoznaniu skargi kasacyjnej
powodów U. D. i D. M. od wyroku Sądu Okręgowego w W. z dnia 20 grudnia 2011
r., którym Sąd Najwyższy uchylił tylko wyrok w stosunku do tych powodów w części
dotyczącej zapłaty równoważnika pieniężnego i w tym zakresie przekazał sprawę
Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz oddalił skargę w odniesieniu
do roszczenia o wynagrodzenie - był wydany po upływie dość długiego okresu od
prawomocnego zakończenia postępowania, którego wznowienia dochodzą
powódki. Późniejsze wykrycie prawomocnego wyroku dotyczącego tego samego
stosunku prawnego, jako podstawa wznowienia określona w art. 403 § 2 k.p.c.,
powinno być rozumiane podobnie jak późniejsze wykrycie nowych okoliczności
faktycznych i dowodów. „Wykryty wyrok” musi być zatem wydany jeszcze w toku
postępowania, którego dotyczy skarga o wznowienie, czyli przed zakończeniem
tegoż postępowania.
Nie stanowi też podstawy wznowienia z art. 403 § 2 k.p.c. - dokonana przez
Trybunał Konstytucyjny odmienna interpretacja przepisów prawa niż przyjęta
wcześniej przez sądy powszechne lub Sąd Najwyższy. Także wskazanie przez
stronę, że przepisy przyjęte za podstawę prawomocnego wyroku zostały następnie
3
inaczej zinterpretowane w orzeczeniu Sądu Najwyższego nie uzasadnia
wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c.
W ocenie Sądu Okręgowego, nie zachodziły również przesłanki z kolejnej
wskazanej podstawy wznowienia, tj. art. 403 § 4 k.p.c. Wyrok Trybunału
Konstytucyjnego, K 24/97 (OTK 1998 nr 2, poz. 13), na który powołał się Sąd
Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 lutego 2013 r., II PK 168/12, „został
wydany 31 marca 1998 r. Tak więc zaskarżone orzeczenie nie zostało wydane na
podstawie aktu normatywnego, uznanego po prawomocnym zakończeniu
postępowania przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją”.
Podstawy wznowienia postępowania wymienione w art. 403 k.p.c. są zaliczane do
podstaw restytucyjnych, a wznowienie rozpoznania sprawy zakończonej
prawomocnym orzeczeniem Sądu uzasadnia ujawnienie się tylko tego rodzaju
nowych okoliczności, których wcześniejsze uwzględnienie zwykle miałoby wpływ na
wynik sprawy. Oznaczało to, że wniesione przez powódki skargi o wznowienie
postępowania nie zostały oparte na ustawowych podstawach, przeto Sąd
Okręgowy odrzucił je na podstawie z art. 410 § 1 k.p.c.
W zażaleniu powódki domagały się jego uchylenia i wznowienia
postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 20
grudnia 2011 r., oraz zasądzenia na ich rzecz kosztów postępowania
zażaleniowego. Zaskarżonemu postanowieniu powódki zarzuciły: 1/ „naruszenie
przepisów prawa procesowego polegające na tym, iż Sąd Okręgowy uznał, że nie
zachodzą okoliczności uzasadniające skargę o wznowienie postępowania
określone w art. 403 § 2 i 4 k.p.c., gdyż wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego
2013 r., sygn. akt II PK 168/12, nie stanowi podstawy wznowienia, albowiem został
wydany po wydaniu orzeczenia objętego skargą o wznowienie postępowania”, jak
również przyjęcie, że „wyrok ten nie może także stanowić nowych okoliczności,
które winne być uwzględnione przy rozpatrywaniu skargi o wznowienie
postępowania”. Sąd Okręgowy uznał „brak podstaw do wznowienia z tej przyczyny,
że wyrok objęty skargą został wydany po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
31 marca 1998 r., K 24/97, „który miał istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
przedmiotowej sprawy, a mimo tego Sądy I i II instancji w ogóle nie uwzględniły go
wydając swoje rozstrzygnięcie w terminie późniejszym czym naruszyły prawo”, 2/
4
„naruszenie art. 72 k.p.c. wskutek pominięcia istnienia współuczestnictwa
materialnego i formalnego wszystkich powodów w sprawie w sytuacji, tylko dlatego
że Sąd Najwyższy uznał wyroki Sądów obu instancji „za rozstrzygnięcia
naruszające prawo tylko wobec dwójki powodów składających kasację, zupełnie
pominął i nie uwzględnił tej zmiany wobec 6 pozostałych powodów występujących
w tym samym wyroku”, 3/ „naruszenie prawa materialnego przez naruszenie
podstawowych zasad prawnych, w tym zasady współżycia społecznego art. 5 k.c.”
W ocenie wnoszących zażalenie, istniały przesłanki do wniesienia skargi o
wznowienie postępowania, o których mowa w art. 403 § 2 k.p.c. „Wykrycie”
środków dowodowych, z których strona nie mogła skorzystać w postępowaniu,
odnosi się nie tylko do dowodów wówczas istniejących, lecz nieznanych stronom,
ale także dowodów, których w czasie poprzedniego postępowania nie można było
powołać, gdyż dopiero po jego zakończeniu pojawiła się możliwość ich powołania.
Późniejsze wykrycie okoliczności faktycznych lub środków dowodowych może
stanowić podstawę wznowienia postępowania tylko wówczas, gdy te okoliczności
pozostają w związku przyczynowym z wynikiem sprawy. Takim dowodem był wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 1998 r., który choć nie było znany
stronie winien być znany Sądowi Okręgowemu, tym bardziej że miał bardzo istotne
znaczenie przy rozpatrywaniu sprawy oraz opierał się na prawidłowej interpretacji
obowiązujących przepisów prawa. Trybunał stwierdził w nim jednoznacznie, że
„następstwa zdarzeń prawnych zaistniałych pod rządami dawnych przepisów, gdy
trwają nadal oceniać należy wedlug nowych uregulowań ustawowych”. Gdyby w
Sąd Okręgowy znał to orzeczenie, zaskarżone rozstrzygnięcie byłoby zgodne z
prawem. Wnoszące zażalenie nie powoływały tego dowodu, albowiem powoływały
inne okoliczności i dowody, które także w pełni uzasadniały ich stanowisko, co
potwierdził później wyrok Sądu Najwyższego w sprawie II PK 168/12.
Prawidłowa jest także podstawa wznowienia oparta na art. 403 § 4 k.p.c.,
ponieważ wyrok Trybunału Konstytucyjnego został wydany jeszcze przed
wydaniem wyroku Sądu Rejonowego z dnia 18 kwietnia 2011 r., a zatem już
wówczas rozstrzygnięcie tego Sądu było wydane niezgodnie z prawem. Sąd
pierwszej instancji nie rozpatrywał sprawy według nowo obowiązujących przepisów
ustawy o Służbie Celnej z 1999 r. i przepisów wykonawczych, ale według „starych”
5
przepisów prawa, czym pozbawił powódki prawa do równoważnika pieniężnego.
Natomiast Sąd Okręgowy „miał obowiązek dokonania oceny czy przepis aktu
wykonawczego jest zgodny z ustawą nie uczynił tego i zastosował nieprawidłowe
przepisy prawa”.
Ponadto wnoszące zażalenie twierdziły, że „z punktu widzenia
podmiotowego w razie zaskarżenia wyroku przez nie wszystkich powodów należy
uwzględnić regulację dotyczącą współuczestnictwa (art. 72 kpc) oraz unormowanie
zawarte w art. 378 § 2 kpc, które przewiduje możliwość skorzystania przez
współuczestników z dobrodziejstwa cudzego zaskarżenia”. Skoro Sąd Najwyższy
po rozpoznaniu „kasacji dwóch spośród ośmiu powodów uchylił - zaskarżony
obecną skargą o wznowienie postępowania - wyrok Sądu Okręgowego z dnia 20
grudnia 2011 r., VII Pa 230/11 i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego z dnia
18 kwietnia 2011 r., XP 15/11, wobec tych dwóch powodów, to nie może być tak,
aby wobec pozostałych powodów wyrok ten pozostał niezmieniony”.
Uniemożliwienie wznowienia postępowania sądowego wobec pozostałych sześciu
powodów tej samej sprawy, w której Sąd Najwyższy wobec dwóch innych powodów
„uchylił wyrok Sądu I i II instancji, byłoby także naruszeniem podstawowych zasad
prawnych”, w tym zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenia powódek okazały się bezpodstawne i bezzasadne. Skargi o
wznowienie postępowania w sprawach prawomocnie zakończonych dla
wnoszących zażalenia powódek, które nie wniosły skarg kasacyjnych od wyroku
Sądu drugiej instancji z dnia 20 grudnia 2011 r., który prawomocnie oddalił ich
roszczenia, nie uzasadniają wzruszenia w tym nadzwyczajnym trybie
prawomocnego wyroku na podstawie późniejszego wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 19 lutego 2013 r., II PK 168/12, który częściowo uwzględnił skargi kasacyjne
dwóch innych powódek. W sprawie tej wnoszące zażalenia nie korzystały z
procesowego statusu współuczestniczek materialnych w rozumieniu art. 72 § 1 pkt
1 k.p.c., ponieważ przedmiotem sporu i osądu nie były prawa lub obowiązki im
wspólne ani oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, ale roszczenia
6
jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej
(współuczestnictwo formalne z art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.). W konsekwencji wymieniony
wyrok Sądu Najwyższego nie dotyczył niepodzielnie wszystkich, a w szczególności
tych współuczestników formalnych, którzy nie zaskarżyli wyroku Sądu drugiej
instancji, przeto wnoszące zażalenia nie mogły skutecznie powołać się skutecznie
na walor prawny wymienionego wyroku Sądu Najwyższego, który ich nie
obejmował ani nie dotyczył (art. 73 § 2 w związku z art. 378 § 2 k.p.c.). Sąd
Najwyższy nie orzekał o roszczeniach ani prawach wspólnych dla wszystkich
powódek (art. 378 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.), ale o skargach wniesionych
tylko przez dwóch powodów. Skoro wnoszące zażalenia nie zaskarżyły skargami
kasacyjnymi niekorzystnego dla nich wyroku Sądu drugiej instancji, to dotknęły je
skutki tego prawomocnego orzeczenia.
Zgodnie z art. 403 § 3 k.p.c., można żądać wznowienia postępowania w
razie późniejszego wykrycia wcześniejszego prawomocnego wyroku dotyczącego
tego samego stosunku prawnego, tj. tylko wtedy, gdyby wykryty wyrok funkcjonował
w obrocie prawnym w czasie postępowania, którego dotyczy skarga
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 1997 r., I CKN 149/97,
OSNC 1998 nr 1, poz. 9). Tymczasem w rozpoznanej sprawie taki „wcześniejszy”
prawomocny wyrok jeszcze wtedy nie istniał (nie był wydany), a zatem nie był
wykryty w toku postępowania i przed prawomocnym niekorzystnym osądem
roszczeń powódek, skoro kasatoryjny wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego
2013 r., II PK 168/12, zapadł już po prawomocnym osądzie roszczeń wnoszących
zażalenia powódek przez Sąd drugiej instancji wyrokiem z dnia 20 grudnia 2011 r.
Powoływany wyrok Sądu Najwyższego oczywiście nie stanowił późniejszego
wykrycia takich okoliczności faktycznych lub dowodowych, z których wnoszące
zażalenia mogłyby skorzystać w poprzednim prawomocnie zakończonym dla nich
postępowaniu (art. 403 § 2 k.p.c.), a zatem procesowo wykluczone było powołanie
się w skargach o wznowienie postępowania na zawarte w późniejszym judykacie
najwyższej instancji sądowej okoliczności faktyczne lub środki dowodowe. Do tego
rodzaju zdarzeń nie należy odmienna wykładnia przepisów prawa przez Sąd
Najwyższy stanowiących podstawę wyrokowania o roszczeniach wyłącznie tych
powódek, które skorzystały z prawa kasacyjnego zaskarżenia niekorzystnego dla
7
nich wyroku Sądu drugiej instancji. Konkretnie rzecz ujmując, przepisy prawa, które
zostały odmiennie zinterpretowane w wymienionym wyroku Sądu Najwyższego, nie
są okolicznościami faktycznymi ani środkami dowodowymi, przeto nie uzasadniają
wznowienia postępowania na podstawie art. 403 § 2 k.p.c. (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 4 stycznia 2007 r., V CZ 109/06, LEX nr 1050554).
W żadnym razie podstawy wznowienia nie stanowiły okoliczności zawarte w
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 marca 1998 r. już dlatego, że zgodnie
z art. 403 § 4 k.p.c. można żądać wznowienia postępowania, jeżeli na treść wyroku
miało wpływ postanowienie niekończące postępowania w sprawie, które zostały
wydane na podstawie aktu normatywnego uznanego przez Trybunał Konstytucyjny
za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą,
uchylone lub zmienione zgodnie z art. 4161
k.p.c. Oznacza to, że to nie wymieniony
wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 31 marca 1998 r. ani okoliczności w nim
zawarte, które powinny i mogły być znane stronom postępowania już od daty jego
publikacji, (chociaż w sprawie zostały wskazane dopiero w uzasadnieniu wyroku
Sądu Najwyższego z 19 lutego 2013 r., II PK 168/12), ale uchylone lub zmienione
zgodnie z art. 4161
k.p.c. postanowienia niekończące postępowania w sprawie,
które miałyby wpływ na treść prawomocnego wyroku Sądu drugiej instancji
niekorzystnego dla powódek wnoszących zażalenia, mogłyby stanowić potencjalną
podstawę wznowienia postępowania, o której mowa w art. 403 § 4 k.p.c.
Tymczasem wnoszące zażalenia nie wykazały takiej przesłanki wznowienia
postępowania, przeciwnie wskutek własnych zaniechań procesowych (niezłożenia
skarg kasacyjnych) pozbawiły się szans na prawidłowe osądzenie niektórych z ich
roszczeń. Skarga o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem
przewidzianym do wzruszania postępowań zakończonych prawomocnym wyrokiem
tylko w przypadkach prawem przewidzianych, które nie poddają się ani nie
podlegają wykładni rozszerzającej ten wyjątkowy tryb dopuszczalności wzruszania
prawomocnych orzeczeń sądowych. Podstawową zasadą proceduralnego
porządku prawnego jest zaskarżalność orzeczeń sądowych w prawem
przewidzianym trybie i terminie, co nie wyklucza funkcjonowania w praktyce ani w
obrocie jurysdykcyjnym rozbieżnych orzeczeń dotyczących analogicznych stanów
8
faktycznych oraz podstaw prawnych zwłaszcza wtedy, gdy strony nie korzystają z
przysługujących im środków zaskarżenia.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji na
podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39814
k.p.c.