Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 60/14
POSTANOWIENIE
Dnia 11 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk (sprawozdawca)
SSN Hubert Wrzeszcz
Protokolant Iwona Budzik
w sprawie z powództwa Uniwersytetu […] w P.
przeciwko K. M.
o zapłatę,
na posiedzeniu jawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 11 grudnia 2014 r.
na skutek zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w P.
postanowieniem z dnia 15 kwietnia 2014 r.,
"Czy do przedawnienia roszczenia o zapłatę wynagrodzenia za
studia, wynikającego z umowy o warunkach odpłatności za studia,
o której mowa w art. 160 § 3 ustawy z 27 lipca 2005 r. o szkolnictwie
wyższym w brzmieniu obowiązującym 1 października 2009 r. (Dz.U.
2005/164/1365 ze zmianami), ma zastosowanie art. 751 punkt 1 bądź
2 kodeksu cywilnego, czy art. 118 kodeksu cywilnego?"
odmawia podjęcia uchwały.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2013 r., Sąd Rejonowy w P. oddalił powództwo
Uniwersytetu […] w P. przeciwko K. M. o zapłatę kwoty 2 380 zł wraz z ustawowymi
odsetkami od kwoty 1 700 zł od dnia 16 października 2009 r. oraz od kwoty 680 zł
od dnia 16 marca 2010 r. do dnia zapłaty.
Ustalił, że w dniu 1 października 2009 r. pozwana zawarła z powodem
umowę w sprawie opłaty za studia niestacjonarne, na mocy której pozwana
zobowiązała się do uiszczania na rzecz powoda opłat za studia w terminie do dnia
15 października każdego roku akademickiego za semestr zimowy i do dnia
15 marca każdego roku akademickiego za semestr letni. Zgodnie z umową,
wysokość opłaty za studia ustalał, w drodze zarządzenia, rektor uczelni.
Zarządzeniami z dnia 22 listopada 2009 r. oraz z dnia 14 stycznia 2010 r. rektor
powoda ustalił, że opłata za studia II stopnia w semestrze zimowym i letnim roku
akademickiego 2009/2010 dla kierunku na którym studiowała pozwana wynosi
1 600 zł.
W ocenie Sądu Rejonowego, strony zawarły umowę nienazwaną, której
przedmiotem było świadczenie usług edukacyjnych. Na podstawie art. 750 k.c. do
umowy mają zastosowanie przepisy regulujące umowę zlecenia oraz art. 751 pkt 1
k.c. przewidujący dwuletni termin przedawnienia roszczeń związanych z zawodową
działalnością usługodawcy. Powód jako uczelnia publiczna ma status
przedsiębiorcy, gdyż w sposób stały i powtarzalny świadczy działalność polegającą
m.in. na odpłatnym świadczeniu usług edukacyjnych w formie studiów
niestacjonarnych. Kieruje swoją ofertę edukacyjną do nieograniczonego kręgu
adresatów, uczestnicząc w obrocie gospodarczym i otrzymując wynagrodzenie za
swoje świadczenia. Nie ma także przepisów szczególnych, które wyłączałyby
zastosowanie art. 750 k.c. Nie jest takim przepisem art. 160 ust. 3 ustawy z dnia
27 lipca 2005 r. Prawo szkolnictwie wyższym (jedn. tekst: Dz.U. z 2012 r., poz. 572
ze zm. - dalej: „p.s.w.”) określający jedynie, że warunki odpłatności za studia lub
usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 tej ustawy, określa umowa
3
między uczelnią a studentem w formie pisemnej. W przepisie tym ustawodawca nie
wskazał jednak elementów koniecznych umowy.
Opłata za semestr zimowy w roku akademickim 2009/2010 miała być
wniesiona do dnia 15 października 2009 r., a opłata za semestr letni do dnia
15 marca 2010 r. Ponieważ pozew wniesiono w dniu 19 grudnia 2012 r., już po
upływie dwuletniego terminu przedawnienia dochodzonego roszczenia, uzasadniało
to oddalenie powództwa w związku z podniesieniem przez pozwaną zarzutu
przedawnienia.
Sąd Okręgowy w P., rozpoznając apelację powoda wniesioną od wyroku
Sądu pierwszej instancji, powziął poważne wątpliwości prawne, którym dał wyraz w
postanowieniu z dnia 15 kwietnia 2014 r. przytoczonym na wstępie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Po przedstawieniu przez Sąd drugiej instancji przytoczonego zagadnienia
prawnego nastąpiła zmiana stanu prawnego; z dniem 1 października 2014 r. weszła
w życie ustawa z dnia 11 lipca 2014 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie
wyższym oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2014 r., poz. 1198 – dalej:
„u.z.p.s.w.” lub „ustawa nowelizująca”), mocą której w ustawie z dnia 27 lipca
2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym dodano artykuł 160a. Zgodnie z art. 160a
ust. 1 p.s.w., warunki pobierania opłat związanych z odbywaniem studiów,
o których mowa w art. 98 ust. 1 pkt 5 oraz opłat za usługi edukacyjne, o których
mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1-6, a także wysokość tych opłat określa umowa między
uczelnią a studentem lub osobą przyjętą na studia, zawarta w formie pisemnej pod
rygorem nieważności. Stosownie do ust. 7 omawianego przepisu roszczenia
wynikające z tych umów przedawniają się z upływem trzech lat. Ponadto w art. 32
u.z.p.s.w. przewidziano, że do umów w sprawie warunków odpłatności za studia lub
usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 p.s.w., zawartych przed dniem
wejścia w życie ustawy nowelizującej, stosuje się przepis art. 160a ust. 7 p.s.w.
w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą.
Artykuł 160a ust. 7 p.s.w. określa termin przedawnienia roszczenia
obejmującego opłaty za usługi edukacyjne, o których mowa w art. 99 ust. 1 pkt 1-6
p.s.w., jest więc przepisem ściśle związanym z przedstawionym do rozstrzygnięcia
4
zagadnieniem prawnym, dotyczącym przedawnienia roszczenia o zapłatę opłat za
zajęcia dydaktyczne wynikających z umowy zawartej między uczelnia a studentem.
Ocena, czy art. 160a ust. 7 p.s.w. określa termin przedawnienia roszczenia
dochodzonego przez powoda zależy od wykładni art. 32 u.z.p.s.w., regulującego
kwestie intertemporalne. Ponadto powód podał w wątpliwość, czy wymieniony
przepis ma zastosowanie tylko do roszczeń nieprzedawnionych w chwili wszczęcia
postępowania sądowego zmierzającego do jego realizacji, czy też powstałych
dopiero po wejściu w życie ustawy nowelizującej a w związku z tym, czy ma skutek
retroaktywny, a zatem dotyczy wszelkich roszczeń powstałych na podstawie umów
obejmujących obowiązek uiszczania opłat za usługi edukacyjne (czesnego).
Zakwestionował także zgodność art. 32 u.z.p.s.w. z Konstytucją.
Zgodnie z art. 390 § 1 k.p.c., jeżeli przy rozpoznawaniu apelacji powstanie
zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, sąd może przedstawić
to zagadnienie do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu. Z oczywistych względów
Sąd Okręgowy przedstawiając zagadnienie prawne, nie mógł odnieść się do oceny
znaczenia i skutków wynikających z przepisów u.z.p.s.w., która została uchwalona
i weszła w życie już po przedstawieniu Sądowi Najwyższemu zagadnienia
prawnego. Zmiana stanu prawnego, będącego podłożem poważnych wątpliwości
powziętych przez sąd drugiej instancji przy rozpatrywaniu apelacji (zażalenia),
dokonana po wydaniu przez sąd drugiej instancji postanowienia o przedstawieniu
Sądowi Najwyższemu na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienia prawnego
do rozstrzygnięcia, uzasadnia odmowę podjęcia uchwały (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 8 stycznia 1997 r., II UR 1/97, OSNAPUS 1997, nr 16, poz.
294 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 r., III CZP 63/08,
OSNC 2000, nr 12, poz. 221).
Wniosek ten wynika z charakteru instytucji pytań prawnych przewidzianej
w art. 390 § 1 k.p.c.; uchwała Sądu Najwyższego wiąże sąd orzekający, co jest
wyjątkiem od konstytucyjnej zasady podległości sędziów tylko Konstytucji oraz
ustawom (art. 178 ust. 1 Konstytucji). Z tych względów wykładnia art. 390 § 1 k.p.c.
powinna być dokonania w sposób najbardziej ścisły, bez żadnych koncesji na rzecz
argumentów o nastawieniu celowościowym lub utylitarnym (por. m.in. uzasadnienie
uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1999 r.,
5
III CZP 62/98, OSNC 1999, nr 10, poz. 166 oraz postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 12 stycznia 2010 r., III CZP 106/09, nie publ.). W razie więc zmiany stanu
prawnego będącego podłożem przedstawionego Sądowi Najwyższemu
zagadnienia prawnego - mającego bezpośrednie zastosowanie do jego rozwiązania
lub mogącego mieć znaczenie dla sposobu interpretacji przepisów obowiązujących
wcześniej, których dotyczy przedstawione zagadnienie prawne - wykładni nowych
regulacji prawnych i oceny ich znaczenia dla rozstrzygnięcia przedstawionego
zagadnienia prawnego, które wyłoniło się w toku rozpoznawania środka
odwoławczego, powinien dokonać w pierwszej kolejności sąd drugiej instancji.
W przeciwnym razie, skutkiem rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia
prawnego przez Sąd Najwyższy po zmianie stanu prawnego byłoby narzucenie
sądowi drugiej instancji w danej sprawie określonej wykładni nowych przepisów,
co do których sąd ten nie wyraził żadnego stanowiska. Niewątpliwie prowadziłoby
do nieuzasadnionego rozszerzenia wyłomu, jaką instytucja pytań prawnych czyni
w odniesieniu do zasady podlegania sędziom tylko Konstytucji i ustawom.
Nie kwestionując także potrzeby wyjaśnienia przedstawionych przez powoda
wątpliwości dotyczących wykładni art. 32 u.z.p.s.w., nie mogą one samodzielnie
uzasadniać rozstrzygnięcia przedstawionego zagadnienia prawnego. Przyczyną
podjęcia uchwały przez Sąd Najwyższy nie są wątpliwości prawne stron dotyczące
nowo uchwalonych przepisów, lecz jedynie poważne wątpliwości prawne powzięte
przez sąd drugiej instancji przy rozpoznawaniu środka odwoławczego.
Sąd Najwyższy nie może przy tym ani domniemywać, ani antycypować
ewentualnych problemów interpretacyjnych nowych rozwiązań prawnych przez sąd
drugiej instancji, który przedstawił zagadnienie prawne. Również z tych przyczyn
Sąd drugiej instancji powinien w razie podzielenia wątpliwości strony powodowej
zgłoszone przed Sądem Najwyższym, rozważyć potrzebę skierowania na
podstawie art. 193 Konstytucji stosowanego pytania do Trybunału Konstytucyjnego
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 lipca 2008 r., III CZP 63/08, BSN
2008, nr 7).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały (art. 61 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym, jedn. tekst: Dz.U.
z 2013 r., poz. 499 ze zm.).
6