Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 141/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 16 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
Protokolant Grażyna Grabowska
w sprawie z odwołania Przedsiębiorstwa Wielobranżowego "S." – A. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o zwrot nienależnie opłaconych składek,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 16 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej odwołującego się od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 22 października 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2012 r. Sąd Okręgowy w K. oddalił odwołanie
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 marca 2011 r., którą
odmówił A. M., prowadzącemu Przedsiębiorstwo Wielobranżowe „S.” zwrotu
nienależnie, w ocenie wnioskodawcy, opłaconych składek za okres od marca 2006
2
r. do grudnia 2007 r. w łącznej (sprecyzowanej w odwołaniu) kwocie 24.804,60 zł, z
powodu niestwierdzenia nadpłaty.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 października 2013 r. oddalił apelację
wnioskodawcy. W uzasadnieniu wyroku zaakceptował stan faktyczny ustalony
przez Sąd pierwszej instancji, z którego wynika, że Przedsiębiorstwo
Wielobranżowe „S.” A. M. w S. jest zakładem pracy chronionej. W okresie od 1 do
14 lipca 2009 r. Oddział ZUS w K. przeprowadził w nim kontrolę, której celem było
sprawdzenie prawidłowości oraz rzetelności obliczania i potrącania składek w
okresie od 1 września 2004 r. do 30 czerwca 2009 r. W jej wyniku organ rentowy
stwierdził nieprawidłowości „polegające między innymi na tym, że wnioskodawca
naliczał składki na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz
Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych od wynagrodzeń
wypłaconych pracownikom za dany miesiąc do dnia 15 następnego miesiąca,
zamiast od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego, którego dana
deklaracja dotyczy”. W związku z powyższym organ rentowy wezwał płatnika
składek do sporządzenia korekt złożonych deklaracji za poszczególne miesiące; od
kwietnia 2006 r. do grudnia 2006 r. i od lutego 2007 r. do grudnia 2007 r.
Wnioskodawca dokonał przedmiotowych korekt w styczniu 2008 r. zgodnie z
zaleceniami pokontrolnymi przy uwzględnieniu zasady, iż kwoty składek
finansowanych przez PFRON i budżet państwa zostały wykazane w kwotach
nieprzekraczających kwot wykazanych w pierwotnie składanych deklaracjach. Po
stwierdzeniu błędów ponowne korekty wnioskodawca złożył w dniach 21 i 22
stycznia 2010 r. Wówczas ZUS stwierdził na koncie wnioskodawcy zadłużenie,
które z tytułu składek wynosiło: na ubezpieczenie społeczne za miesiąc grudzień
2007 r. i listopad 2008 r. - 4.898,79 zł plus odsetki za zwłokę, liczone do dnia
zapłaty, na Fundusz Pracy za grudzień 2007 r. i styczeń 2009 r. - kwotę 2.312,87 zł
plus odsetki za zwłokę do dnia zapłaty.
W dniu 22 marca 2010 r. wnioskodawca uregulował zadłużenie, dokonując
wpłat w łącznej kwocie 8.882,76 zł. Kwoty te pokryły należności główne i odsetki za
zwłokę, obliczone na dzień zapłaty. Dopiero wówczas ZUS wydał zaświadczenie o
niezaleganiu w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne. Ponieważ
dokumentacja korygująca dotycząca lat 2006-2007 została przez wnioskodawcę
3
złożona po dniu 30 czerwca 2008 r. to rozliczenie nastąpiło przez system ZUS KSI
na nowych, niekorzystnych dla wnioskodawcy zasadach, czyli bez możliwości
uwzględniania ich finansowania przez PFRON i budżet państwa.
W ocenie Sądu Apelacyjnego kluczowym dla rozstrzygnięcia sprawy stała
się zmiana przepisów obowiązujących w zakresie finansowania składek przez
budżet państwa oraz PFRON, obowiązująca od dnia 1 sierpnia 2008 r. Do dnia 31
lipca 2007 r. zasady finansowania składek na ubezpieczenie społeczne osób
niepełnosprawnych regulował art. 25 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
(Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.; dalej również jako ustawa o rehabilitacji). Na jego
podstawie pracodawcy zatrudniający niepełnosprawnych pracowników, a także
niepełnosprawni przedsiębiorcy podejmujący po raz pierwszy działalność
gospodarczą mieli prawo do dofinansowania składek na ubezpieczenie społeczne
ze środków budżetu państwa i PFRON. W zakresie, w jakim przysługiwało im to
dofinansowanie, zwolnieni byli z obowiązku wpłacania składek do ZUS, zaś
rozliczenie składek następowało na podstawie składanych przez płatników
deklaracji rozliczeniowych z wykazanymi kwotami składek finansowanych ze
środków budżetu państwa oraz PFRON. Od dnia 1 stycznia 2008 r. nastąpiła
zmiana wprowadzona ustawą z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 115, poz. 791), która
spowodowała, że nie podlegały już finansowaniu na zasadach określonych w art.
25 ust. 2, 3, 3a i 3b tej ustawy, w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2007 r.,
zaległe składki na ubezpieczenie społeczne rozliczane w dokumentach składanych
za okresy rozliczeniowe do grudnia 2007 r., jeżeli dokumentacja korygująca została
złożona po dniu 30 czerwca 2008 r., tak jak wystąpiło w niniejszej sprawie. Złożone
bowiem we wrześniu 2009 r. i w styczniu 2010 r., korekty dotyczyły okresu 2006-
2007 i podlegały rozliczeniu na nowych, niekorzystnych dla wnioskodawcy
zasadach. Rozliczenie to nie obejmowało możliwości finansowania składek przez
budżet państwa oraz PFRON. Przesądził o tym art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 15
czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz
zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw,
4
który stanowił, iż finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne, na zasadach
określonych w art. 25 ust. 2, 3, 3a i 3b ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu
obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r., przysługuje nie dłużej niż do składek
rozliczanych w dokumentach składanych za miesiąc grudzień 2007 r. Nie podlegają
finansowaniu na zasadach określonych w art. 25 ust. 2, 3, 3a i 3b ustawy, o której
mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r., zaległe
składki na ubezpieczenia społeczne rozliczane w dokumentach składanych za
okres do miesiąca grudnia 2007 r., jeżeli złożenie tych dokumentów do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych nastąpi po dniu 30 czerwca 2008 r. (ust. 2).
Oczywistym jest, w ocenie Sądu Apelacyjnego, iż w świetle powołanych
przepisów płatnicy składający po dniu 30 czerwca 2008 r. raporty miesięczne
korygujące lub deklarację rozliczeniową korygującą za okres do grudnia 2007 r.
mogli w nich uwzględniać rozliczenie składek z uwzględnieniem ich finansowania
przez budżet państwa i PFRON wyłącznie do kwoty uwzględnionej w dokumentach
złożonych za dany okres przed 1 lipca 2008 r. Reasumując, złożenie przez płatnika
przedmiotowych korekt po dacie 30 czerwca 2008 r., spowodowało stwierdzenie na
jego koncie niedopłaty. Uiszczenie następnie przez niego należnych składek,
przyczyniło się do właściwego rozliczenia konta. Nie stwierdzono wówczas żadnej
nadpłaty składek, co powoduje, że wydana decyzja ZUS była prawidłowa.
Dokonanie korekty po dacie wejścia w życie przepisów dotyczących sposobu
finansowania składek, rodzi po stronie wnioskodawcy negatywne konsekwencje.
Jakkolwiek prawdą jest, iż w protokole kontroli przeprowadzonej przez ZUS nie
stwierdzono zaległości, to jednakże ujawniona nieprawidłowość, o której mowa
wyżej, w połączeniu z koniecznością złożenia korekt oraz zmianą przepisów,
przyczyniła się do stwierdzenia zaległości na koncie rozliczeniowym płatnika.
Dobrowolne uiszczenia kwoty zaległych składek uchroniło go w istocie od ich
egzekucji, z narażeniem na dodatkowe koszty.
Pełnomocnik wnioskodawcy zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego skargą
kasacyjną w całości. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa
materialnego tj. przepisu art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie
ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 115, poz.791)
5
przez jego błędne zastosowanie, polegające na zastosowaniu powyższego
przepisu do składek na ubezpieczenia społeczne niebędących zaległymi składkami,
podczas gdy powołany przepis stanowi, iż „Nie podlegają finansowaniu na
zasadach określonych w art. 25 ust. 2, 3, 3a i 3b ustawy, o której mowa w art. 1, w
brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r., zaległe składki na
ubezpieczenia społeczne rozliczane w dokumentach składanych za okres do
miesiąca grudnia 2007 r., jeżeli złożenie tych dokumentów do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych nastąpi po dniu 30 czerwca 2008 r.”
Wniósł o przyjęcie skargi do rozpoznania na rozprawie wskazując na
wystąpienie istotnego zagadnienia prawnego, a mianowicie: „Czy możliwe jest
powstanie zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, w przypadku
deklarowania i opłacania tych składek przed określonym w przepisach terminem do
złożenia tych deklaracji oraz dokonania wpłaty, tj. czy zaległość wobec Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych może powstać w wyniku wcześniejszego opłacenia
składek, niż przewidują to obowiązujące przepisy”.
Wskazując na powyższe wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz
poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego w K. z dnia 18 grudnia 2012 r., oraz
orzeczenie co do istoty sprawy przez uwzględnienie odwołania od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w K. z dnia 17 marca 2011 r., a także o
zasądzenie od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz odwołującego się – A.
M. kosztów procesu za obie instancje oraz kosztów postępowania kasacyjnego;
ewentualnie - o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, przy uwzględnieniu kosztów
dotychczasowego postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna ma uzasadnioną podstawę.
W stanie prawnym obowiązującym od dnia 1 stycznia 2004 r. do dnia 31
grudnia 2007 r. składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe osób
niepełnosprawnych, należne według stopy obowiązującej wszystkich
ubezpieczonych, finansowane były zgodnie z zasadami przewidzianym w art. 25
6
ust. 2-3a ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, a zasady finansowania, rozliczania i
opłacania składek na ubezpieczenia społeczne były regulowane przepisami ustawy
z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137,
poz. 887 ze zm.). W związku z tym, że część kosztów osobowych pracodawcy
zatrudniającego pracowników niepełnosprawnych, odpowiadająca składce na
ubezpieczenie emerytalne, pokrywana była przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji
Osób Niepełnosprawnych, oraz budżet państwa, płatnik rozliczał je według
ustalonego wzoru deklaracji rozliczeniowej, w której podawał między innymi
zestawienie należnych składek na poszczególne rodzaje ubezpieczeń społecznych,
z uwzględnieniem podziału na składki finansowane przez płatnika oraz budżet
państwa i PFRON, a także składał oświadczenie o zgodności danych zawartych w
deklaracji ze stanem faktycznym. Dokumenty te oraz imienne raporty miesięczne
płatnik przesłał do 15 dnia następnego miesiąca (art. 46 i 47 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych).
W tym kontekście Sąd Najwyższy uznał, że w zaskarżonym wyroku Sąd nie
wyjaśnił szczegółowo, jakie uchybienie kryło się pod stwierdzeniem przez ZUS po
kontroli w 2009 r., że „wnioskodawca naliczał składki na ubezpieczenie społeczne,
ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych od wynagrodzeń wypłaconych pracownikom za dany miesiąc do
dnia 15 następnego miesiąca” i polecił na skutek tego sporządzenie korekty
deklaracji. Tak ujęty zarzut nie byłoby wystarczający do stwierdzenia uchybienia
przepisom, uchybienie mogłoby polegać na tym, że płatnik obliczał składki i
ujmował je w deklaracjach do 15 dnia miesiąca, w którym faktycznie je wypłacił.
Sąd Apelacyjny nie odniósł się również do zarzutu apelacji, iż wnioskodawca opłacił
składki z miesięcznym wyprzedzeniem i jedynie to skorygował w składanych
później deklaracjach. Brak dokładnych wyjaśnień tych kwestii uniemożliwiał
właściwą subsumcję wskazanych w uzasadnieniu wyroku przepisów.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 sierpnia 2014 r. w sprawie II CSK 636/13
(LEX nr 1504838) wyraził utrwalony już pogląd, że zastosowanie przepisów prawa
materialnego do niedostatecznie ustalonego przez sąd drugiej instancji stanu
faktycznego oznacza wadliwą subsumcję tego stanu do zawartych w nich norm
7
prawnych, a brak stosownych ustaleń uzasadnia zarzut kasacyjny naruszenia
prawa materialnego przez niewłaściwe jego zastosowanie.
Aprobując te konstatacje Sąd Najwyższy uznał, że mają one adekwatne
zastosowanie do niniejszej sprawy. Brak ustaleń faktycznych stanowi sytuację
uniemożliwiającą ocenę prawidłowości wykładni i zastosowania prawa
materialnego, a więc przytoczonego wyżej zarzutu sformułowanego w ramach
pierwszej podstawy kasacyjnej. Sytuacja taka będąc określonym stanem
procesowym, nie musi mieć charakteru stawianego przez skarżącego w skardze
kasacyjnej zarzutu i może wynikać także z własnej oceny Sądu kasacyjnego, co do
możliwości merytorycznego rozpoznania skargi kasacyjnej.
Jak stanowił art. 25 ust. 8 i ust. 9 ustawy o rehabilitacji - finansowanie
składek na ubezpieczenia społeczne zatrudnionych przez płatnika osób
niepełnosprawnych odpowiednio przez Fundusz Rehabilitacji Osób
Niepełnosprawnych i budżet państwa było zapewnione - w każdym miesiącu przez
rok, na wniosek pracodawcy składany łącznie z deklaracją rozliczeniową tych
składek. Po upływie roku pracodawcy wraz z deklaracją rozliczeniową mogli złożyć
wniosek o objęcie finansowaniem składek na to ubezpieczenie na kolejne okresy
roczne. Wniosek, o którym mowa, przybierał formę określoną w rozporządzeniu
Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 4 grudnia 1998 r. w sprawie określenia
wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego,
imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących,
zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych
korygujących oraz innych dokumentów (Dz.U. Nr 149, poz. 982 ze zm.), a jego
złożenie polegało na wypełnieniu deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA przez
wpisanie odpowiedniego kodu - cyfry w polu 03 bloku III deklaracji rozliczeniowej
ZUS DRA, przy czym „0” wpisywał płatnik składek nieuprawniony lub
niewnioskujący o dofinansowanie na podstawie art. 25 ust. 2, 3 lub 3a ustawy.
Wpisanie cyfry „1” oznaczało wniosek o dofinansowanie składek na podstawie
art. 25 ust. 2 ustawy, cyfry „2” - na podstawie art. 25 ust. 3, a cyfry „3” - wniosek
przy spełnianiu warunków określonych w art. 25 ust. 3a ustawy.
W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r. sygnatura akt II UZP
11/09 (OSNP 2010 nr 15-16, poz. 191, Biul. SN 2010 nr 2, s. 20-21, M.P.Pr. 2010
8
nr 10, s. 548-549) stwierdzono, że „płatnik składek na ubezpieczenie społeczne
osób niepełnosprawnych mógł do dnia 30 czerwca 2008 r. sprostować w
korygujących deklaracjach rozliczeniowych za okres od 2004 do 2007 r. omyłki
danych ujętych w art. 25 ust. 2 i 8 ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych w brzmieniu nadanym przez ustawę z
dnia 20 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw
(Dz.U. z 2003 r. Nr 7, poz. 79), obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r. (art. 47
ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych,
jednolity tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm. w związku z art. 11 ust. 2
ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i
społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych
innych ustaw (Dz.U. Nr 115, poz. 791)”.
W uzasadnieniu tej uchwały Sąd Najwyższy uznał, że korygowanie
składanych przez płatników dokumentów rozliczeniowych jest dopuszczalne w
pełnym zakresie. Co więcej, płatnik składek ma obowiązek złożyć deklarację
rozliczeniową korygującą w formie nowego dokumentu zawierającego wszystkie
prawidłowe dane, łącznie z raportem miesięcznym korygującym, jeżeli stwierdził
nieprawidłowości w przesłanych dokumentach (por. art. 41 ust. 6 i 7 i w art. 47 ust.
3 w związku z art. 46 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Jeżeli
deklaracja rozliczeniowa była wypełniona niewłaściwie (niektóre dane nie zostały
wykazane, albo były wykazane błędnie), płatnik ma możliwość naprawienia tych
błędów w deklaracji rozliczeniowej korygującej. Zastąpienie deklaracji dotkniętej
błędem nowym dokumentem zawierającym prawidłowe dane powoduje, że
deklaracja korygująca staje się jedyną właściwą deklaracją rozliczenia za wskazany
w niej okres, a poprzednia traci znaczenie. Mogą być również naprawione błędy
dotyczące danych umieszczonych w polu 03 w bloku III deklaracji rozliczeniowej.
Także w tym wypadku rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22
grudnia 2000 r. w sprawie określenia rodzaju dokumentacji będącej podstawą
rozliczeń finansowania składek na ubezpieczenia społeczne niektórych
zatrudnionych osób niepełnosprawnych, z uwzględnieniem dotacji Państwowego
Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i budżetu państwa (Dz.U. Nr 122,
9
poz. 1341) przewiduje korektę deklaracji, stanowiąc, że podstawę rozliczeń Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z PFRON z tytułu finansowania składek na
ubezpieczenia społeczne niektórych zatrudnionych osób niepełnosprawnych
stanowi dokument sporządzony przez Zakład - stosownie do § 1 ust. 2 tego
rozporządzenia - na podstawie danych wykazywanych przez płatników składek
zarówno w deklaracji rozliczeniowej, jak i w deklaracji rozliczeniowej korygującej.
Prawo opłacania składek pomniejszonych o część finansowaną przez
PFRON oraz budżet realizowało się ipso iure przez zatrudnienie osób
niepełnosprawnych. Płatnik składek mógł - jeżeli stwierdził, że ma takie
uprawnienie płynące z ustawy - opłacać składki w odpowiednio niższej kwocie,
podlegającej kontroli Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W wypadku rozliczeń
składek za okres sprzed dnia 1 stycznia 2008 r., termin tej korekty został
wyznaczony w art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 1 czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
oraz o zmianie niektórych innych ustaw, dozwalającym na rozliczenie składek za
okres od 2004 do 2007 r. z uwzględnieniem ich finansowania przez budżet i
PFRON przez złożenie korekty imiennych raportów miesięcznych lub deklaracji
rozliczeniowej albo imiennych raportów miesięcznych korygujących lub deklaracji
rozliczeniowej korygującej za okres do dnia 31 grudnia 2007 r. - do dnia 30 czerwca
2008 r.
Przytoczony przepis ustawy zmieniającej nie stanowił samodzielnej
podstawy prawnej korekt w dokumentach składanych za okres do grudnia 2007 r.,
lecz - jako przepis przejściowy - osiągał cel załatwienia niezakończonych, będących
w toku, czy właśnie wymagających korekty zagadnień regulowanych w przepisach,
które utraciły moc. Dopiero po określonym w tym przepisie dniu 30 czerwca 2008 r.
korekta deklaracji w części dotyczącej dalszych wpłat przez PFRON i budżet
państwa stała się niemożliwa, gdyż od dnia 1 stycznia 2008 r. obowiązują nowe
zasady finansowania składek na ubezpieczenia społeczne opłacanych za osoby
niepełnosprawne, wprowadzone przepisami ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o
zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Stosownie do art. 25a,
wprowadzonego z mocą od dnia 1 stycznia 2008 r. (uwzględnionego w tekście
10
jednolitym ustawy o rehabilitacji zawodowej, Dz.U. z 2008 r. Nr 14, poz. 92),
Fundusz refundował część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadającą
składce należnej od pracodawcy na ubezpieczenie emerytalne pod warunkiem
terminowego opłacenia przez pracodawcę tych składek w całości (obecnie kwestię
tę inaczej normuje art. 26a ustawy o rehabilitacji). Począwszy od składek na
ubezpieczenia społeczne należnych za okres od 1 stycznia 2008 r., w bloku III pole
03 deklaracji ZUS DRA wszyscy płatnicy zobowiązani są wpisywać kod „0” lub pole
mogli pozostawić puste (por. rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z
dnia 23 października 2009 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do
ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów
miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika,
deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń
danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze oraz
innych dokumentów, Dz.U. Nr 186, poz. 1444).
W ocenie Sądu Najwyższego, rozpoznającego obecną skargę kasacyjną,
relewantny jest również art. 12 wskazanej wyżej ustawy nowelizacyjnej, z którego
wynika, że z dniem 31 grudnia 2008 r. ulegają umorzeniu wzajemne należności i
zobowiązania między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych a budżetem państwa i
Państwowym Funduszem Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych powstałe z tytułu
składek na ubezpieczenia społeczne należnych za okres do dnia 31 grudnia
2007 r., które podlegały finansowaniu ze środków Państwowego Funduszu
Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych i budżetu państwa, a także art. 19 tej ustawy
stanowiący, że sprawy wszczęte, a niezakończone przed dniem wejścia w życie
niniejszej ustawy podlegają rozpatrzeniu według przepisów dotychczasowych.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej stwierdzono, że kontrola ZUS objęła okres
dnia 1 września 2004 r. do 30 czerwca 2009 r. Płatnik był w powyższym okresie
zakładem pracy chronionej, który nie odprowadzał do Zakładu składek na
ubezpieczenia społeczne od zatrudnionych osób niepełnosprawnych (za wyjątkiem
składki należnej od pracownika na ubezpieczenie rentowe), zgodnie z
obowiązującym ówcześnie przepisem art. 25 ust. 3 ustawy o rehabilitacji.
Pracodawca składał deklaracje do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w miesiącu,
w którym wypłacał pracownikom wynagrodzenie, co oznacza, iż deklarował
11
obowiązkowe składki z tytułu ubezpieczeń społecznych z miesięcznym
wyprzedzeniem, jak również dokonywał wpłat wynikających ze złożonych deklaracji
również z miesięcznym wyprzedzeniem. Podsumowanie odpisów na rzecz
pracodawcy oraz przypisów na rzecz ZUS za okres kontroli przeprowadzonej w
okresie od 1 do 14 lipca 2009 r. przez Oddział ZUS wykazało nadpłatę składek na
rzecz pracodawcy w wysokości 1.485,63 zł. W następstwie kontroli Zakład wezwał
przedsiębiorcę do dokonania korekt deklaracji za poszczególne miesiące
powyższego okresu, przez wyzerowanie przychodów pracowników za dany miesiąc
i uwzględnienie tych przychodów w deklaracji za kolejny miesiąc. Pracodawca, na
skutek wezwania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, dokonał korekt złożonych
deklaracji. W korektach deklaracji wykazane zostały kwoty za poszczególne
miesiące zgodnie z zaleceniem Zakładu, jednakże z uwzględnieniem zasady, iż
kwoty składek finansowane przez PFRON i budżet państwa zostały wykazane w
kwotach nieprzekraczających kwot w pierwotnie złożonych deklaracjach.
Dokonanie przez przedsiębiorcę korekt deklaracji w sposób zgodny z żądaniem
Zakładu spowodowało, iż według wyliczeń Zakładu powstała po stronie płatnika
składek zaległość, którą wnioskodawca spłacił, wyłącznie w celu uniknięcia
egzekucji składek przez Zakład oraz zapobieżenia dodatkowym kosztom z tego
wynikającym. W konsekwencji, powyższa zaległość wyniknęła na skutek
ponownego złożenia przez płatnika dokumentów korygujących na żądanie Zakładu,
chociaż składki za okres objęty kontrolą opłacane były przez odwołującego się z
miesięcznym wyprzedzeniem.
Sąd Apelacyjny nie zweryfikował tych twierdzeń skarżącego, które
podnoszone były już w apelacji.
W przypadku, gdyby sugestie skarżącego okazały się prawdziwe, mogłoby
dojść do odmiennej subsumpcji art. 11 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie
ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw. Powyższy przepis
stanowi, iż finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne, na zasadach
określonych w art. 25 ust. 2, 3, 3a i 3b ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu
obowiązującym do dnia 31 grudnia 2007 r., przysługuje nie dłużej niż do składek
rozliczanych w dokumentach składanych za miesiąc grudzień 2007 r. (ust. 1). Nie
12
podlegają finansowaniu na zasadach określonych w art. 25 ust. 2, 3, 3a i 3b
ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia
2007 r., zaległe składki na ubezpieczenia społeczne rozliczane w dokumentach
składanych za okres do miesiąca grudnia 2007 r., jeżeli złożenie tych dokumentów
do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nastąpi po dniu 30 czerwca 2008 r. (ust. 2).
Z ust. 2 wynika zatem, iż ma on zastosowanie wyłącznie do zaległych
składek na ubezpieczenia społeczne. Należy zwrócić uwagę, że po
przeprowadzeniu kontroli (lipiec 2009 r.) nie stwierdzono zaległości wnioskodawcy
wobec ZUS. Kontrola wykazała nadpłatę składek.
W ocenie Sądu Najwyższego wątpliwości wywołuje stanowisko Sądu drugiej
instancji, który z jednej strony stwierdza w uzasadnieniu wyroku, iż można było
uwzględnić wcześniej dokonane wpłaty przez wnioskodawcę, PFRON oraz budżet
państwa, a z drugiej strony nie wskazuje, co doprowadziło do powstania
wielotysięcznego zadłużenia wnioskodawcy po złożeniu przez niego deklaracji
korygujących, a także tego, czy – jak sugeruje skarga kasacyjna, w korektach
wykazane zostały identyczne kwoty dotacji, jak w dokumentach pierwotnych.
Sąd Apelacyjny nie negował faktu stwierdzonej w protokole kontroli ZUS
nadwyżki składek w okresie od marca 2006 r. do grudnia 2007 r. w kwocie
1.485,63 zł, jednak nie uzasadnił, dlaczego dokonanie korekty po dacie wejścia
przepisów dotyczących sposobu finansowania składek spowodowało po stronie
wnioskodawcy negatywne konsekwencje oraz czy doszło do pominięcia w
rozliczeniach wpłaconych wcześniej składek przez PFRON i budżet państwa.
W ocenie Sądu Najwyższego rozliczenie składek na ubezpieczenie
społeczne pracowników niepełnosprawnych, opłaconych na wniosek płatnika
składek - zakład pracy chronionej przez budżet i PFRON do dnia 31 grudnia
2007 r., po złożeniu przez płatnika składek po dniu 30 czerwca 2008 r. – korekty
deklaracji rozliczeniowych dotyczących jedynie błędnie podanych miesięcy zapłaty
składek i wcześniejszego o miesiąc ich zapłacenia, powinno uwzględniać przepis
art. 11 ust. 1, a nie – art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 15 czerwca 2007 r. o zmianie
ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób
niepełnosprawnych oraz o zmianie niektórych innych ustaw w związku z art. 19 tej
ustawy.
13
Przy wskazanym wyżej braku precyzji w ustaleniach faktycznych nie można
więc było, powołując się na art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych z
mocą obowiązująca do dnia 31 grudnia 2007 r., art. 11 ust. 2 ustawy z dnia 15
czerwca 2007 r. o zmianie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz § 3
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych
zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, wypłaconych zasiłków
z ubezpieczeń chorobowego i wypadkowego, zasiłków rodzinnych, pielęgnacyjnych
i wychowawczych oraz kolejności zaliczania wpłat składek na poszczególne
fundusze, uznać zaskarżonej przez wnioskodawcę decyzji ZUS za prawidłową.
Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Najwyższy na podstawie
art. 39815
§ 1 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.