Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 84/14
POSTANOWIENIE
Dnia 14 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Wojciech Katner
SSN Hubert Wrzeszcz
w sprawie z wniosku C. C. D. G. Spółki Komandytowej w W.
przy uczestnictwie G. F.C. w N. (Cypr)
o zawezwanie do próby ugodowej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 14 stycznia 2015 r.,
zażalenia wnioskodawcy
na postanowienie Sądu Okręgowego w W.
z dnia 21 maja 2013 r.,
oddala zażalenie.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 7 listopada 2012 r. Sąd Rejonowy w W. odrzucił
wniosek C. C. D. G. Spółka Komandytowa w W. o zawezwanie do próby ugodowej
dłużnika G. F. C. z siedzibą w N. w sprawie o zapłatę kwoty 64.181,01 euro z
ustawowymi odsetkami od dnia wymagalności tytułem zapłaty za wykonane
świadczenia w postaci usług prawnych, uznając, że w sprawie brak jest jurysdykcji
krajowej sądów polskich. Zażalenie wnioskodawcy na to postanowienie zostało
przez Sąd Okręgowy w W. oddalone postanowieniem z dnia 24 stycznia 2013 r.
Od wskazanego postanowienia Sądu Okręgowego w W. wnioskodawca
złożył skargę kasacyjną, w której – po powołaniu się na podstawę kasacyjną
określoną w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. – zakwestionował stanowisko Sądu drugiej
instancji.
Sąd Okręgowy w W. postanowieniem z dnia 21 maja 2013 r. odrzucił skargę
kasacyjną jako niedopuszczalną, wskazując jako podstawę swego orzeczenia art.
3986
§ 2 k.p.c. Podkreślił, że w art. 3981
§ 1 k.p.c. ustawodawca posłużył się
wyłącznie terminologią wskazującą na tryb procesowy, co wyklucza możliwość
objęcia nim postępowania pojednawczego. Nie ma także podstaw, aby w
postępowaniu pojednawczym w drodze analogii zastosować art. 5191
k.p.c.
W zażaleniu na to postanowienie wnioskodawca zarzucił naruszenie art.
3981
§ 1 oraz art. 3986
§ 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez ich błędną wykładnię.
Wobec czego zażądał uchylenia tego postanowienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Regulacja dopuszczalności skargi kasacyjnej (w pewnym okresie – kasacji)
podlegała – począwszy od przepisów kodeksu postępowania cywilnego z 1930 r.
przez przepisy obowiązującego kodeksu postępowania cywilnego z 1964 r. po jego
nowelizacji z 1996 r., a potem w wyniku kolejnych zmian (w 2000 r., 2005 r.
i 2010 r.) – istotnym modyfikacjom. W obecnym stanie prawnym, zaskarżalność
określonych orzeczeń skargą kasacyjnej podlega ściśle określonym regułom.
Uwzględniając art. 3981
§ 1, art. 5191
§ 1, art. 7674
§ 2, art. 11481
§ 3 zd. pierwsze,
11511
§ 3 zd. pierwsze, art. 1207 § 2 w zw. z art. 3981
§ 1 i art. 1215 § 3 zd.
pierwsze k.p.c., w doktrynie postępowania cywilnego na ogół wyróżnia się cztery
3
reguły obowiązujące w wypadku, w którym w rachubę wchodzi ocena
dopuszczalności skargi kasacyjnej.
Po pierwsze, dane prawomocne orzeczenie ma być orzeczeniem sądu
drugiej instancji. Po drugie, orzeczenie powinno zostać wydane w postępowaniu
w sprawie (dotyczyć tzw. postępowania zasadniczego) albo odpowiedniku takiego
postępowania i kończyć to postępowanie w określonym zakresie. Po trzecie,
orzeczenie ma odnosić się do przedmiotu takiego postępowania albo dotyczyć
jego niedopuszczalności pierwotnej (dochodzi do odrzucenia danego wniosku)
bądź też następczej (ma miejsce umorzenie postępowania). Po czwarte wreszcie,
orzeczenie musi zostać wydane w takim rodzaju postępowania w sprawie cywilnej,
w którym przewidziano skargę kasacyjną. Postępowaniami takimi są obecnie
proces (art. 3981
§ 1 k.p.c.), postępowanie nieprocesowe (art. 5191
§ 1 k.p.c.),
a także postępowanie w przedmiocie ustalenia, że zagraniczne orzeczenie
podlega albo nie podlega uznaniu (art. 11481
§ 3 zd. pierwsze k.p.c.),
postępowanie w przedmiocie udzielenia exequatur zagranicznemu orzeczeniu
(art. 11511
§ 3 zd. pierwsze k.p.c.) i postępowanie w przedmiocie uznania albo
stwierdzenia wykonalności wyroku sądu polubownego wydanego za granicą albo
ugody zawartej przed takim sądem za granicą (art. 1215 § 3 zd. pierwsze k.p.c.).
Poza tym ze względu na wyraźne odesłanie do przepisów o procesie (art. 1207 § 2
w zw. z art. 3981
§ 1 k.p.c.) skarga kasacyjna jest także dopuszczalna
w postępowaniu wszczętym na podstawie skargi o uchylenie wyroku sądu
polubownego.
Założenie, że skarga kasacyjna jest dopuszczalna tylko w takich
postępowaniach uregulowanych w kodeksie postępowania cywilnego,
w odniesieniu do których kodeks wyraźnie ją przewiduje, sprawia, że de lege lata
przepis art. 7674
§ 2 k.p.c., wyłączający wyraźnie skargę kasacyjną
w postępowaniu egzekucyjnym stanowi superfluum. Przepis ten wiąże się
niewątpliwie z wcześniej obowiązującym art. 7751
k.p.c., który w pewnym zakresie
przewidywał dopuszczalność skargi kasacyjnej w postępowaniu egzekucyjnym.
Zapatrywanie, że skarga kasacyjna jest dopuszczalna jedynie w takich
postępowaniach w sprawie uregulowanych w kodeksie postępowania cywilnego,
w odniesieniu do których przepisy regulujące dane postępowanie w sprawie
4
wyraźnie to przewidują, ma uzasadnienie dopiero od chwili, gdy ustawodawca
uregulował w art. 11481
§ 3 zd. 1 k.p.c., art. 11511
§ 3 zd. 1 k.p.c. i art. 1215 § 3 zd.
1 k.p.c. kwestię zaskarżalności skargą kasacyjną postanowień wydawanych
w postępowaniach, które stanowią odpowiedniki postępowania w sprawie
(postępowania zasadniczego). Obecnie system zaskarżalności skargą kasacyjną
orzeczeń wydawanych w postępowaniach uregulowanych w kodeksie
postępowania cywilnego ma charakter zamknięty, wobec czego brak wyraźnej
regulacji dopuszczalności skargi kasacyjnej w odniesieniu do określonego
postępowania przesądza o tym, że orzeczenia wydawane w tym postępowaniu
nie są zaskarżalne skargą kasacyjną. Wyłączone bowiem jest wówczas
korzystanie z przepisów o procesie, a więc zastosowanie art. 3981
§ 1 k.p.c.
na podstawie art. 13 § 2 k.p.c.
W tej sytuacji tylko dodatkowo trzeba zwrócić uwagę na naturę procesową
sądowego postępowania pojednawczego, prowadzonego na podstawie art. 184-
186 k.p.c. Zagadnienie to nie jest jednolicie oceniane w doktrynie i orzecznictwie,
a spór dotyczy odpowiedzi na pytanie, czy postępowanie to jest postępowaniem
o charakterze pomocniczym, czy też ma charakter samodzielny i jest
postępowaniem w sprawie (postępowaniem zasadniczym), a ściśle rzecz biorąc –
odpowiednikiem takiego postępowania. Nie rozstrzygając definitywnie powyższego
dylematu i przyjmując nawet, w ślad za poglądem Sądu Najwyższego wyrażonym
w uchwale z dnia 28 kwietnia 2010 r., III CZP 10/10, OSNC 2010, nr 10, poz. 137
(zob. też uchwałę SN z dnia 18 czerwca 1985 r., III CZP 28/85, OSNCP 1988, nr 6,
poz. 136), że postępowanie pojednawcze jest samodzielne strukturalnie
i funkcjonalnie, należy – jak już podkreślono wcześniej - wykluczyć stosowanie do
tego postępowania przepisu art. 3981
§ 1 k.p.c. w sposób odpowiedni, na
podstawie art. 13 § 2 k.p.c.
Przyjęcie tego poglądu skutkuje niejako automatycznie tym, że należy uznać,
iż skarga kasacyjna nie jest dopuszczalna na postanowienie sądu drugiej instancji
oddalające zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji, którym odrzucono
wniosek o zawezwanie do próby ugodowej, ponieważ nie jest to postanowienie w
przedmiocie odrzucenia pozwu, o którym mowa w art. 3981
§ 1 k.p.c. Wynika to z
5
faktu, że zawezwanie do próby ugodowej nie może oczywiście być uznane za
pozew.
Należy zauważyć, że wyłączenie dopuszczalności stosowania na podstawie
art. 13 § 2 k.p.c. przepisów o procesie do sądowego postępowania pojednawczego
i przyjęcie założenia, że przepisy te stosować można w tym postępowaniu jedynie
wprost, jeżeli w ogóle ich hipotezy na to pozwalają, powoduje tym samym
wykluczenie dopuszczalności skargi kasacyjnej od jakiegokolwiek postanowienia
sądu drugiej instancji wydanego w tym postępowaniu i je kończącego, choćby
odrzuciło się założenie, że skarga kasacyjna dopuszczalna jest tylko w takich
postępowaniach w sprawie uregulowanych w kodeksie postępowania cywilnego, co
do których przepisy regulujące dane postępowanie w sprawie wyraźnie to
przewidują.
Skoro zatem w odniesieniu do omawianego postępowania ustawodawca nie
przewidział expressis verbis dopuszczalności skargi kasacyjnej, to w konsekwencji
zażalenie wnioskodawcy nie zasługiwało na uwzględnienie i jako bezzasadne
podlegało oddaleniu (art. 3941
§ 2 w zw. z art. 39814
k.p.c.).
Odrębnym zagadnieniem, nienależącym do problematyki dopuszczalności
skargi kasacyjnej w sądowym postępowaniu pojednawczym, jest kwestia, czy
w postępowaniu tym zastosowanie mają przepisy rozporządzenia nr 44/2000,
a jeśli tak – to, czy na podstawie zawartej w nim regulacji sądom polskim
przysługuje jurysdykcja krajowa. Aczkolwiek wobec bezzasadności rozpatrzonego
zażalenia jest to kwestia bezprzedmiotowa, to niemniej jednak należy zauważyć, że
problem stosowania norm jurysdykcyjnych zawartych w rozporządzeniu nr 44/2001
do postępowania o zawezwanie do próby ugodowej został w literaturze polskiej
rozważony. Zaproponowano, aby uznać, że normy te swoim zakresem
zastosowania obejmują wymienione postępowanie. Gdyby stanowisko to
zaakceptować, wówczas – uwzględniając, że niniejsza sprawa jako dotycząca
zapłaty za usługi prawnicze mieści się w zakresie przedmiotowym wymienionego
rozporządzenia (zob. art. 1 ust. 1 zd. pierwsze) - nie ulegałoby wątpliwości, iż
w sprawie tej istnieje jurysdykcja krajowa sądów polskich z powodu zawarcia przez
strony skutecznej – w formie pisemnej (por. art. 23 ust. 1) – umowy o właściwość
sądów polskich (pkt 9 umowy). Jeżeliby natomiast przyjąć, że zagadnienie jest
6
wątpliwe, to konieczne byłoby skierowanie do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej odpowiedniego pytania prejudycjalnego (art. 267 Traktatu
o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).