Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 70/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Roman Kuczyński (przewodniczący)
SSN Halina Kiryło
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa I. J.
przeciwko Zespołowi Szkół Ponadgimnazjalnych w K.
o ustalenie prawa do urlopu dla poratowania zdrowia,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 26 listopada 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w K. do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K. wyrokiem z dnia
9 lipca 2013 r. zobowiązał pozwany Zespół Szkół Ponadgimnazjalnych w K. do
2
złożenia oświadczenia woli, że powódka I. J. przebywa od 1 maja 2013 r. do 1 maja
2014 r. na urlopie dla poratowania zdrowia.
Sąd ustalił, że powódka I. J. jest zatrudniona u pozwanego od 1 września
2004 r. na stanowisku nauczyciela wychowania fizycznego, obecnie jako nauczyciel
mianowany. W roku szkolnym 2004/2005 jej wymiar zajęć wynosił 12/18 etatu, w
roku szkolnym 2006/2007 17,5/18. W pozostałych latach wymiar czasu pracy
powódki wynosił co najmniej pełen etat, czyli 18/18.
W dniu 11 czerwca 2012 r. powódka złożyła wniosek o udzielenie urlopu dla
poratowania zdrowia w związku z orzeczeniem lekarskim wydanym przez lekarza
specjalistę otolaryngologa.
W dniu 11 marca 2013 r. specjalista chorób dziecięcych i medycyny
rodzinnej wystawiła zaświadczenie, z którego wynika, że ze względu na stan
zdrowia powódka wymaga udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia w okresie od
1 maja 2013 r. do 1 maja 2014 r. W związku z tym powódka ponownie wystąpiła o
udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. W orzeczeniu lekarskim z dnia 11
kwietnia 2013 r., wydanym w trybie odwoławczym, podtrzymano, że powódka
wymaga urlopu dla poratowania zdrowia. Pismem z dnia 26 kwietnia 2013 r.
pozwany odmówił uwzględnienia wniosku powódki, wskazując, że nie spełnia ona
warunku odnośnie do przepracowania w szkole 7 lat w pełnym wymiarze zajęć.
Pismem z dnia 14 maja 2013 r. poinformowano powódkę, że w związku ze
zmianami organizacyjnymi uniemożliwiającymi zatrudnienie jej w roku szkolnym
2013/2014 w pełnym wymiarze zajęć proponuje się ograniczenie zatrudnienia do
wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i proporcjonalne
zmniejszenie wynagrodzenia.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał, że
powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Sąd podkreślił, że na przesłanki
udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia składają się dwa elementy: formalny, w
postaci wniosku nauczyciela o udzielenie urlopu oraz merytoryczny, jakim jest układ
warunkujący nabycie prawa do tego świadczenia, a obejmujący trzy przesłanki,
tj. zatrudnienie na czas nieokreślony w pełnym wymiarze zajęć i legitymowanie się
co najmniej siedmioletnim okresem pracy w szkole. W razie zaistnienia wszystkich
opisanych hipotezą komentowanej normy prawnej warunków formalnych i
3
merytorycznych następuje przewidziany w dyspozycji tej normy skutek, czyli
wystąpienie po stronie dyrektora szkoły obowiązku udzielenia przedmiotowego
urlopu. Sąd Rejonowy wskazał, że w judykaturze podkreśla się, że skoro z
brzmienia przepisu art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) wynika, iż urlop
dla poratowania zdrowia przysługuje nauczycielowi zatrudnionemu, to znaczy, że w
chwili wystąpienia z wnioskiem o jego udzielenie nauczyciel musi pozostawać w
stosunku pracy, a sam urlop może być przedmiotem roszczenia nauczyciela tylko w
czasie trwania tego stosunku. Chociaż decyzja o uwzględnieniu wniosku należy do
dyrektora szkoły, to w razie spełnienia przez nauczyciela ustawowych przesłanek
nabycia prawa do urlopu, jego udzielenie jest w zasadzie obowiązkiem
pracodawcy, skoro ustawodawca nie posłużył się wyrażeniem „może” udzielić, co
czyniłoby decyzję dyrektora szkoły uznaniową. W razie odmowy udzielania urlopu
dla poratowania zdrowia, nauczyciel może dochodzić swoich roszczeń w tym
przedmiocie na drodze sądowej w trybie przepisów o postępowaniu odrębnym w
sprawach z zakresu prawa pracy.
W oparciu o powyższe rozważania Sąd orzekający uznał, że powódka
spełniła wymagania, o których mowa w art. 73 Karty Nauczyciela, podkreślając, że
wbrew twierdzeniom pozwanego nie jest warunkiem koniecznym udzielenia urlopu
dla poratowania zdrowia, by powódka przez cały okres 7 lat była zatrudniona w
wymiarze pełnego etatu. W ocenie Sądu pierwszej instancji, taka interpretacja jest
błędna. Wystarczy, że w chwili składania wniosku o udzielenie urlopu pracownik
spełnia warunek zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy. Ponadto wydane w
trybie odwoławczym zaświadczenie lekarskie potwierdziło, że udzielenie urlopu jest
konieczne.
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z dnia 26 listopada 2013 r. oddalił apelację
strony pozwanej od powyższego wyroku, z tym że ustalił, że I. J. nabyła prawo do
urlopu dla poratowania zdrowia od 1 maja 2013 r. na okres do 1 maja 2014 r.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że w pełni podziela i przyjmuje za podstawę
własnego rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne, jak i poczynione przez Sąd Rejonowy
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku wywody prawne. Między innymi odnosząc
się do zarzutów naruszenia prawa materialnego, Sąd drugiej instancji stwierdził, że
4
istotą sporu w przedmiotowym postępowaniu jest rozstrzygnięcie, czy przewidziany
w powołanym przepisie okres pracy 7 lat w pełnym wymiarze czasu pracy dotyczyć
ma całego tego okresu, czy też ów „pełny wymiar czasu pracy” przypadać ma
bezpośrednio przez wystąpieniem z wnioskiem o przyznanie prawa urlopu dla
podratowania zdrowia. Sąd drugiej instancji uznał, że zatrudnienie w pełnym
wymiarze czasu pracy dotyczy okresu bezpośrednio przypadającego przed datą
rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia, nie zaś całego okresu 7 lat.
Wobec powyższego stanowiska Sąd Okręgowy apelację pozwanego oddalił.
Jednocześnie Sąd odwoławczy w wyroku tym ustalił, że I. J. nabyła prawo do
urlopu dla poratowania zdrowia od 1 maja 2013 r. do 1 maja 2014 r., albowiem
podstawę prawną wywiedzionego powództwa stanowił art. 189 k.p.c., „stąd
brzmienie sentencji zaskarżonego wyroku nie mogło się ostać”.
Wyrok ten został zaskarżony przez stronę pozwaną skargą kasacyjną w
całości. Zarzucono mu naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy, a mianowicie: art. 162 k.p.c. - przez zaaprobowanie
zaniechania przeprowadzenia postępowania dowodowego, bez rozważenia, czy
Sąd pierwszej instancji szczegółowo przeanalizował okoliczności faktyczne;
art. 189 k.p.c. - przez błędne zastosowanie, polegające na przyjęciu, że powódka
ma interes prawny w żądaniu opartym na przepisie art. 189 k.p.c.; tj. że powódka
dochodzi roszczenia o ustalenie prawa do urlopu dla poratowania zdrowia, podczas
gdy powódka domagała się realizacji jej prawa, wnosząc o zobowiązanie
pozwanego do złożenia oświadczenia woli, że powódka przebywa w okresie od 1
maja 2013 r. do 1 maja 2014 r. na urlopie dla poratowania zdrowia; art. 217 § 2 w
związku z art. 227 k.p.c. - przez zaaprobowanie oddalenia przez Sąd pierwszej
instancji wniosków dowodowych pozwanego, zgłoszonych dla wyjaśnienia
spornych i istotnych okoliczności faktycznych, w szczególności jego wniosków o
przeprowadzenie dowodu z zeznań zgłoszonych świadków oraz o zwrócenie się do
stosownych instytucji o przedstawienie dokumentacji związanej z
przeprowadzonym badaniem powódki przez lekarza; art. 232 zdanie drugie k.p.c. i
art. 285 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. - przez niedopuszczenie
(z urzędu) dowodu z opinii biegłego lekarza; art. 233 § 1 i art. 227 k.p.c. - przez
nieuwzględnienie wniosków dowodowych apelacji; art. 73 ust. 1. 3 i 4 Karty
5
Nauczyciela w związku z art. 233 § 1 k.p.c. - ze względu na brak ustaleń
koniecznych do zastosowania przepisu prawa materialnego; art. 328 § 2 k.p.c. w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. - przez brak wyjaśnienia w uzasadnieniu wyroku
istotnych okoliczności w sprawie, w tym: na jakiej podstawie prawnej możliwe było
zaliczenie do okresu siedmioletniej pracy w szkole, przypadającego bezpośrednio
przed datą rozpoczęcia pierwszego urlopu, uzasadniającego prawo do urlopu,
okresu pracy w niepełnym wymiarze zajęć: 12/18 - w roku szkolnym 2004/2005
oraz 17,5/18 - w roku szkolnym 2006/2007, na podstawie jakich faktów i dowodów
możliwe było uznanie, że powódka wykazała istnienie po swojej stronie interesu
prawnego w żądaniu ustalenia prawa do udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia;
art. 378 § 1 k.p.c. - przez nierozpoznanie przez Sąd drugiej instancji wszystkich
zarzutów apelacji; art. 382 k.p.c. - przez ogólnikowe odniesienie się do tych ustaleń
i ocen, które były kwestionowane w apelacji.
Skarżący zarzucił także naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:
art. 73 ust. 1, 3 i 4 Karty Nauczyciela - przez błędną wykładnię, polegającą na
przyjęciu, że warunek wystarczający, jaki musi spełnić nauczyciel przy pierwszym
urlopie zdrowotnym, to zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy w chwili
składania wniosku o udzielenie urlopu; art. 64 k.c. w związku z art. 1047 § 1 k.p.c.-
przez niezastosowanie, co skutkowało przyjęciem przez Sąd drugiej instancji, że
podstawą materialnoprawną wyroku jest art. 189 k.p.c., podczas gdy powódka
żądała nakazania pozwanemu określonego zachowania, tj. dochodziła roszczenia o
zobowiązanie pozwanego do złożenia oświadczenia woli, że powódka przebywa w
okresie od 1 maja 2013 r. do 1 maja 2014 r. na urlopie dla poratowania zdrowia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest uzasadniona z uwagi na naruszenie przez Sąd drugiej
instancji art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela przez jego błędną wykładnię. W
orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że nauczyciel ma prawo do
pierwszego urlopu dla poratowania zdrowia po przepracowaniu co najmniej 7 lat w
zawodzie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć, bezpośrednio przypadających
przed datą rozpoczęcia urlopu dla poratowania zdrowia (zob. wyroki z dnia 13
6
grudnia 2012 r., II PK 137/12, OSNP 2013 nr 21-22, poz. 245 oraz z dnia 20 maja
2014 r., I PK 280/13, LEX nr 1475154). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 grudnia
2012 r., II PK 137/12 przedstawił wątpliwości związane z wyinterpretowaniem
znaczenia art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela przy zastosowaniu reguł językowych i
przypisał w związku z tym prymat wykładni funkcjonalnej, do której niejednokrotnie
odwoływał się Sąd Najwyższy, kiedy stwierdzał, że wykładnia logiczno-językowa
przepisów Karty Nauczyciela nie prowadzi do jednoznacznych rezultatów (zob. np.
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2005 r., II PZP 5/05, OSNP
2005 nr 24, poz. 387). Podkreślił, że prawdopodobieństwo wystąpienia choroby
zawodowej (przewlekłej choroby narządu głosu spowodowanej nadmiernym
wysiłkiem głosowym) u nauczyciela nie zależy od tego, czy był on zatrudniony na
czas nieokreślony w jednej (danej) szkole, natomiast rośnie wraz z długością
okresu zatrudnienia w zawodzie nauczyciela oraz wraz z rozmiarem wykonywanych
obowiązków i związanym z tym większym obciążeniem dla zdrowia. Z tych
przyczyn uznał, że warunek „przepracowania 7 lat w szkole” dotyczy zatrudnienia w
pełnym wymiarze zajęć przez te 7 lat. Tymczasem Sąd drugiej instancji, powołując
się na wyrok z dnia 13 grudnia 2012 r., II PK 137/12, niewłaściwie odczytał
przedstawioną w nim wykładnię.
Do powołanej w powyższym wyroku argumentacji trzeba dodać, że do
momentu wprowadzenia do komentowanego przepisu warunku „zatrudnienia na
czas nieokreślony” (na podstawie art. 1 pkt 45 ustawy z dnia 14 czerwca 1996 r. o
zmianie ustawy - Karta Nauczyciela; Dz.U. Nr 87, poz. 396), tj. do 6 sierpnia
1996 r., treść przepisu nie mogła budzić większych wątpliwości. Wtedy prawo do
urlopu dla poratowania zdrowia przysługiwało „nauczycielowi zatrudnionemu w
pełnym wymiarze zajęć, po przepracowaniu co najmniej 3 lat w szkole”. Traktując
ten przepis jako przedstawienie pewnej sekwencji zdarzeń, którą akcentuje
odwrócony szyk zdania, chronologicznie najpierw musiało nastąpić zatrudnienie w
pełnym wymiarze zajęć, a następnie „przepracowanie” 3 lat, co wskazuje, że
„przepracowane” 3 lata dotyczą nauczyciela zatrudnionego w tym okresie w pełnym
wymiarze zajęć. Wprowadzenie od 7 sierpnia 1996 r. kolejnego warunku
„zatrudnienia na czas nieokreślony” nie może być utożsamiane ze zmianą
dotychczasowych warunków udzielenia urlopu. W ten sposób natomiast
7
ustawodawca uwzględnił interes szkoły (organu prowadzącego), która w zamian za
ponoszenie kosztów związanych z wynagrodzeniem nauczyciela przebywającego
na urlopie dla poratowania zdrowia zapewnia sobie kadrę zdolną (ze względów
zdrowotnych) do wykonywania obowiązków pedagogicznych, co wpisuje się w cel
udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia widziany z perspektywy szkoły. Patrząc
z tego punktu widzenia, chodzi o zatrudnienie na czas nieokreślony umożliwiające
powrót do pracy nauczyciela, a więc o zatrudnienie z okresu składania wniosku o
urlop zdrowotny. Natomiast zatrudnienie w pełnym wymiarze zajęć przez okres
wymagany do nabycia prawa (uprzednio 3 lat, potem 5 lat, a obecnie 7 lat) to
warunek istniejący od samego początku uchwalenia Karty Nauczyciela, który wtedy
i obecnie wiązać należy z większym obciążeniem zdrowia nauczyciela
wykonującego obowiązki w pełnym pensum zwiększającym ryzyko choroby
zawodowej.
Wobec powyższego stanowiska, uznającego za zasadny najdalej idący
zarzut błędnej wykładni prawa materialnego, bez znaczenia pozostają pozostałe
zarzuty skargi kasacyjnej, gdyż, jak ustalono w niniejszej sprawie, powódka przed
wnioskiem o urlop dla poratowania zdrowia nie była zatrudniona jako nauczyciel
przez 7 lat w pełnym wymiarze zajęć.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na podstawie art. 39816
orzekł
jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego rozstrzygnięto po myśl
art. 102 k.p.c.