Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 153/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 stycznia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący)
SSN Marta Romańska
SSN Karol Weitz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa S. E. sp. z o.o. w K.
przeciwko T. M.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 22 stycznia 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 18 grudnia 2013 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. zasądza od pozwanego T. M. na rzecz powoda S. E. sp. z
o.o. w K. kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem
zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Powód zajmujący się produkcją konstrukcji ze stali w „pozwie
w postępowaniu upominawczym” złożonym w dniu 9 listopada 2011 r. żądał - po
częściowym cofnięciu powództwa - orzeczenia nakazem zapłaty, że pozwany
prowadzący działalność w zakresie robót związanych z budową dróg i autostrad,
ma uiścić kwotę 975 875,08 zł z ustawowymi odsetkami tytułem wykonania i
dostawy na jego rzecz słupów stalowych na podstawie umowy dostawy z dnia 16
czerwca 2011 r., a na wypadek wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty -
przekazania sprawy do postępowania zwykłego i zasądzenia od pozwanego
dochodzonej kwoty. Powód załączył do pozwu kopię umowę z 16 czerwca 2011 r.,
kopie wystawionych przez siebie faktur bez podpisu strony pozwanej i skierowane
do niego pismo pozwanego z dnia 3 sierpnia 2011 r., w którym pozwany zwracał
się o odroczenie płatności.
Sąd Okręgowy w K. nakazem zapłaty z dnia 28 listopada 2011 r., wydanym
w postępowaniu nakazowym, nakazał pozwanemu zapłatę należności w wysokości
dochodzonej przez powoda. W zarzutach od nakazu zapłaty pozwany zarzucił brak
podstaw do wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym wobec braku
stosownego wniosku powoda (naruszenie art. 4841
§ 2 k.p.c.) i nieprzedstawienia
dowodów mogących uzasadniać jego wydanie (naruszenie art. 485 k.p.c.).
Pozwany zaprzeczył twierdzeniu powoda o wykonaniu umowy i dostarczeniu
słupów stalowych oraz wniósł o uchylenie nakazu zapłaty w całości i oddalenie
powództwa.
Powód w odpowiedzi na zarzuty powołał nowe dowody, w tym kopię notatki
ze spotkania w dniu 10 listopada 2011 r. między pozwanym i przedstawicielem
powoda, mającej zawierać uznanie długu przez pozwanego, oraz kopie dwudziestu
dwóch dowodów wydania towarów na zewnątrz (wz), mających potwierdzać
dostarczenie przedmiotu umowy. Pozwany podniósł, że dowody powołane przez
powoda w jego odpowiedzi na zarzuty i w dalszym toku postępowania jako
spóźnione powinny były być pominięte w myśl art. 495 § 3 k.p.c. względnie art.
47912
§ 1 k.p.c. Na rozprawie w dniu 13 sierpnia 2012 r. pozwany wniósł w związku
3
z tym zastrzeżenie do protokołu zgodnie z art. 162 k.p.c., które nie zostało przez
sąd uwzględnione.
Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2013 r. Sąd Okręgowy utrzymał w mocy nakaz
zapłaty. W uzasadnieniu stwierdził, że – chociaż postępowanie dowodowe
obejmujące dowody wz, przesłuchanie świadków i stron nie doprowadziło do
wyjaśnienia okoliczności dotyczących odebrania słupów stalowych - to jednak
należało przyjąć, że pozwany, który uznał dług w całości, wiedział o spełnieniu
świadczenia przez powoda, czego jednak wbrew zasadzie prawdy wynikającej z art.
3 k.p.c. nie chciał potwierdzić w procesie.
W apelacji pozwany zarzucił naruszenie art. 47912
§ 1 k.p.c. przez
dopuszczenie dowodów wz, notatki ze spotkania w dniu 10 listopada 2011 r.
i z przesłuchania świadków mimo, że jako sprekludowane powinny one być
pominięte, art. 4841
§ 2 k.p.c. przez wydanie nakazu zapłaty mimo braku wniosku
powoda oraz prawa materialnego przez utrzymanie w mocy nakazu zapłaty mimo
braku podstawy prawnej do zapłaty, gdyż rzekome uznanie długu przez pozwanego
nie jest oświadczeniem abstrakcyjnym, a stanowiące własność powoda słupy
zostały wydane innym niż pozwany podmiotom.
Wyrokiem z dnia 18 grudnia 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
pozwanego. Uznał, że zarzut naruszenia art. 4841
§ 2 k.p.c. był trafny, ale
naruszenie to nie miało wpływu na treść rozstrzygnięcia. Jako dostateczną
podstawę do stwierdzenia długu pozwanego potraktował oświadczenie o uznaniu
długu z dnia 10 listopada 2011 r. Odrzucił zarzut naruszenia regulacji
przewidujących prekluzję procesową, podnosząc, że obiektywna potrzeba
powołania dowodów wskazanych przez powoda w odpowiedzi na zarzuty od
nakazu zapłaty powstała po ich wniesieniu, skoro pozwany wcześniej uznawał
zobowiązanie, a zaprzeczył mu dopiero w zarzutach. Poza tym postawa procesowa
powoda stanowiła rozwinięcie jego stanowiska zaprezentowanego w pozwie i była
efektem czynności procesowej pozwanego. Sąd odrzucił twierdzenie pozwanego,
że zasądzenie zapłaty nastąpiło bez podstawy prawnej, w szczególności
zanegował argument pozwanego, iż skoro według umowy z dnia 16 czerwca 2011 r.
słupy stalowe pozostawały własnością powoda do chwili zapłaty, to powodowi
4
nie służyło roszczenie o zapłatę. Przyjęcie takiej interpretacji oznaczałoby,
że powodowi nigdy nie służyłoby roszczenie o zapłatę, skoro pozostał właścicielem
słupów. Powód spełnił swoje świadczenie polegające na dostarczeniu słupów,
wobec czego pozwany - zgodnie z art. 354 § 1 k.c. - powinien spełnić swoje
zobowiązanie i za nie zapłacić.
Skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 18 grudnia 2013 r.
oparto na zarzutach naruszenia prawa procesowego, tj. art. 499 pkt 3 i art. 201 § 1
w zw. z art. 4841
§ 2 k.p.c. przez wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu
nakazowym mimo braku wniosku powoda, co skutkowało pozbawieniem
pozwanego możności obrony jego praw (art. 379 pkt 5 k.p.c.) i w efekcie
naruszenie również art. 378 § 1 oraz art. 386 § 2 k.p.c. przez niestwierdzenie tej
nieważności, nieuchylenie wyroku sądu pierwszej i nieprzekazanie mu sprawy
celem jej ponownego rozpoznania; art. 47912
§ 1 i art. 495 § 3 w zw. z art. 485 § 1
pkt 2) i z art. 390 k.p.c. przez zaniechanie uwzględnienia z urzędu prekluzji
dowodowej, co spowodowało orzeczenie na niekorzyść pozwanego; art. 230 w zw.
z art. 390 k.p.c. przez brak uwzględnienia zarzutów od nakazu zapłaty przez sąd
pierwszej instancji, wbrew przewidzianemu prawem „obowiązkowi uznania,
iż twierdzenia pozwanego wyrażone w sprzeciwie od nakazu zapłaty nie zostały
zaprzeczone przez powoda, w związku z czym należało uznać, że powód nie
zaprzecza braku podstaw do dochodzenia zapłaty” i art. 232 zd. 1 w zw. z art. 390
k.p.c. przez wydanie orzeczenia pomimo braku dowodów dostawy, do których
powołania zobligowany był powód wnosząc pozew. W uzasadnieniu skargi
kasacyjnej podniesiono też, że sąd drugiej nie rozpoznał zarzutu apelacyjnego co
do braku dowodów na fakt wykonania umowy z dnia 16 czerwca 2011 r. i co do
znaczenia przypisywanego uznaniu zobowiązania z dnia 10 listopada 2011 r., przez
co także miało dojść do naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. Ponadto pozwany zarzucił
naruszenie prawa materialnego w postaci „braku podstawy prawnej do zapłaty”.
Na tych podstawach wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości,
ewentualnie o jego zmianę przez oddalenie powództwa w całości.
Powód w odpowiedzi na skargę kasacyjną wniósł o jej odrzucenie z powodu
niedochowania terminu do jej wniesienia, a z ostrożności procesowej o jej
oddalenie.
5
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniosek o odrzucenie skargi kasacyjnej jest bezzasadny. Z akt sprawy
wynika, że zaskarżony wyrok Sądu Apelacyjnego z uzasadnieniem doręczono
stronie pozwanej w dniu 30 stycznia 2014 r. Wprawdzie termin dwumiesięczny
upływał w dniu 30 marca 2014 r., jednak była to niedziela. Wobec tego skarga
kasacyjna, złożona dnia 31 marca 2014 r., została wniesiona w terminie (art. 115
k.c. w zw. z art. 165 § 1 k.p.c. oraz art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.).
Naruszenie art. 378 § 1 i art. 386 § 2 w zw. z art. 499 pkt 3, art. 201 § 1
i z art. 4841
§ 2 k.p.c. zdaniem pozwanego polegało na tym, że sąd drugiej instancji
nie uwzględnił nieważności postępowania przed sądem pierwszej instancji
z powodu pozbawienia pozwanego możności obrony jego praw wynikającej
z wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym bez wniosku powoda.
Jednak w sytuacji, w której sąd wydał nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym
bez wniosku powoda, tj. z naruszeniem art. 4841
§ 2 k.p.c., a pozwany wniósł
potem zarzuty od tego nakazu, nie ma mowy o pozbawieniu go możności obrony
jego praw. Pozwany uzyskał tę możność właśnie przez wniesienie zarzutów,
w których mógł podnosić i podnosił zarzuty co do naruszeń prawa procesowego
oraz przeciwko żądaniu pozwu (por. też wyrok Sądu Najwyższego z 8 października
2009 r., II CSK 153/09, nie publ.). Wobec tego wskazany zarzut jest niezasadny.
Nie oznacza to, że naruszenie art. 4841
§ 2 k.p.c. pozostaje bez skutków.
W razie wniesienia zarzutów od nakazu zapłaty sąd powinien - wydając w tym
zakresie odpowiednie postanowienie - rozpoznawać dalej sprawę z pominięciem
przepisów o postępowaniu nakazowym (art. 13 § 1 zd. 1 i 2 k.p.c.; por. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 19 kwietnia 2007 r., III CZP 11/07, OSNC 2008, nr 2,
poz. 23). To pominięcie wywołuje skutki od chwili wydania wspomnianego
postanowienia, jednak nie obejmuje tych przepisów postępowania nakazowego,
których stosowanie wynika z wcześniejszego wydania nakazu zapłaty i wniesienia
zarzutów (art. 492, 4921
, art. 493 § 1 i 2, 494, 495 § 1, 496, 497 k.p.c.).
Zaniechanie przez sąd rozpoznania sprawy z pominięciem przepisów
postępowania nakazowego może skutkować uchybieniami procesowymi
wynikającymi z zastosowania tych przepisów albo niezastosowania przepisów
6
innego właściwego postępowania odrębnego bądź przepisów ogólnych o procesie.
Nie jest wykluczone, że uchybienia te mogą mieć wpływ na wynik sprawy,
a w konsekwencji stanowić podstawę zarzutów apelacyjnych, oraz - pośrednio, bo
w powiązaniu z zarzutem naruszenia przepisów postępowania apelacyjnego –
skargi kasacyjnej. Pozwany nie konstruował jednak swoich zarzutów kasacyjnych
w ten sposób, gdyż w kontekście uchybienia polegającego na wydaniu nakazu
zapłaty w postępowaniu nakazowym bez wniosku powoda powoływał się jedynie na
nieuwzględnienie przez sąd drugiej instancji nieważności postępowania mającej
dotyczyć pierwszej instancji.
Odnosząc się do zarzutów naruszenia art. 47912
§ 1 i art. 495 § 3 w zw. z art.
485 § 1 pkt 2) i z art. 390 k.p.c., art. 230 w zw. z art. 390 k.p.c. oraz art. 232 zd. 1
w zw. z art. 390 k.p.c. należy wskazać, że przedmiotem zaskarżenia skargą
kasacyjną jest orzeczenie sądu drugiej instancji, wobec czego zarzuty procesowe
muszą dotyczyć uchybień procesowych tego sądu. Możliwość powoływania
w ramach tych zarzutów naruszeń przepisów postępowania przed sądem pierwszej
instancji uwarunkowana jest ich powiązaniem ze wskazaniem naruszenia
odpowiedniego przepisu postępowania odwoławczego (np. art. 378 § 1 lub art. 382
k.p.c.; por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 r., III CKN
584/99, nie publ.), z wyjątkiem sytuacji, w której przepis postępowania przed sądem
pierwszej instancji miałby być odpowiednio stosowany w drugiej instancji (art. 391
§ 1 k.p.c.), gdyż wtedy chodziłoby o naruszenie przepisu postępowania, który przy
załatwianiu sprawy stosował sąd drugiej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego
z 11 stycznia 2008 r., I PK 184/07, nie publ.).
Pozwany formułując wskazane zarzuty tych wymagań nie spełnił. Powołanie
art. 390 k.p.c. w związku z przepisami postępowania przed sądem pierwszej
instancji jest bezprzedmiotowe, gdyż art. 390 k.p.c. reguluje instytucję
przedstawiania Sądowi Najwyższemu zagadnień prawnych do rozstrzygnięcia.
Niezasadny jest zarzut naruszenia art. 378 § 1 k.p.c., mającego polegać na
nierozpoznaniu podniesionych w apelacji zarzutów co do braku dowodów na fakt
wykonania umowy z dnia 16 czerwca 2011 r. i co do znaczenia przypisywanego
uznaniu zobowiązania z dnia 10 listopada 2011 r. Pomijając już, że zarzut ten
7
nie został wyodrębniony wśród innych zarzutów skargi, a jedynie umiejscowiony
w jej uzasadnieniu, trzeba podkreślić, że Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku odniósł się wprost do oceny znaczenia prawnego notatki
z dnia 10 listopada 2011 r., podtrzymując pogląd, że zawiera ona uznanie długu
przez pozwanego i stanowi dostateczną podstawę do stwierdzenia długu
pozwanego, a także do kwestii, czy umowa z dnia 16 czerwca 2011 r. została
wykonana, gdyż – powołując się na dowody przeprowadzone przez sąd pierwszej
instancji – stwierdził wyraźnie, iż nie budzi jego wątpliwości fakt wykonania tej
umowy zgodnie z jej postanowieniami.
Nie spełnia kryteriów formułowania zarzutów kasacyjnych ogólnikowy zarzut
naruszenia prawa materialnego, mającego polegać na „braku podstawy prawnej do
zapłaty”. Pozwany nie wskazał w treści zarzutu, jaki przepis prawa materialnego
został naruszony przez Sąd Apelacyjny. Braku tego nie sanuje uboczne powołanie
w uzasadnieniu zarzutu naruszenia przepisu art. 354 § 1 k.c. Pozwany nie wskazał,
na czym polegało jego naruszenie, ograniczając się do oceny, że zachowanie
powoda stanowiło naruszenie zasad współżycia społecznego, tj. zasady uczciwego
obrotu i zaufania do kontrahenta, i uzasadniając to jedynie swoją wersją
okoliczności sprawy i ich oceny.
Mając powyższe na względzie, na podstawie art. 39814
k.p.c. oraz art. 108
§ 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c., Sąd Najwyższy orzekł, jak
w sentencji.