Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 295/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca)
SSA Jacek Grela
w sprawie z powództwa Zakładu Oczyszczania i Gospodarki Odpadami
"M." Spółki Akcyjnej z siedzibą w O.
przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej
z siedzibą w W.
o zapłatę 54.000,00 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 6 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
z dnia 11 października 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok w punktach 2) i 3) (drugim i trzecim)
i w tym zakresie przekazuje sprawę Sądowi Okręgowemu w Ł. do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd pierwszej instancji oddalił, w połączonych do wspólnego rozpoznania
sprawach, m.in. powództwo o zapłatę kwoty 54.000 zł, uznając, że powód nie
przystąpił do odbudowy mienia w terminie wyznaczonym w postanowieniach o.w.u.
pozwanego ubezpieczyciela, co zwalniało tego pozwanego z obowiązku wypłaty
odszkodowania z umowy ubezpieczenia.
Apelację powoda oddalił Sąd Okręgowy zasądzając od powoda na rzecz
pozwanego koszty postępowania apelacyjnego. Sąd odwoławczy zaaprobował
zarówno ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, jak również
zastosowanie właściwych przepisów prawa materialnego. W ocenie Sądu
odwoławczego przesłanką wypłacenia odszkodowania według wartości
odtworzeniowej było - wynikające z § 14 ust. 8 u.w.u. - przystąpienie przez
ubezpieczonego do dokonania zakupu, naprawy lub ponownego wytworzenia
mienia, które uległo spaleniu lub innemu uszkodzeniu. Samo złożenie przez
powoda oświadczenia z dnia 24 stycznia 2012 r. nie stanowiło dowodu
uprawniającego do uzyskania odszkodowania wg wartości odtworzeniowej,
ponieważ nie jest ono dowodem zakupu, fakturą lub rachunkiem, które były
wymagane przez ubezpieczyciela do wypłaty odszkodowania, stwierdził Sąd
drugiej instancji.
Sąd ten zaaprobował ocenę Sądu pierwszej instancji, że oświadczenie
powoda o tym, iż przystępuje do odbudowy zniszczonego mienia faktycznie nie
spowodowało przystąpienia do jego odbudowy, ponieważ takiej formy aktywności
powoda nie potwierdza ani jego oświadczenie z dnia 24 stycznia 2012 r., ani
przedłożony rachunek kosztów w formie kalkulacji strat. Ten ostatni dokument
również nie może stanowić podstawy do ustalenia i wypłaty odszkodowania
w wartości odtworzeniowej maszyn, urządzeń i wyposażenia, uznał Sąd Okręgowy.
Strona powodowa zaskarżyła wyrok Sądu Okręgowego w punkcie 2)
oddalającym jej apelację oraz w punkcie 3) zasądzającym koszty postępowania
apelacyjnego, opierając skargę kasacyjną na zarzutach mieszczących się
w ramach obu podstaw kasacyjnych.
3
Zarzuty naruszenia prawa materialnego obejmują naruszenie art. 65 § 1 i 2
k.c. w zw. z § 14 pkt 8 i § 16 ust. 2 i 3 Ogólnych Warunków Ubezpieczenia Mienia
(dalej „o.w.u.”) pozwanego ubezpieczyciela. Skarżący uzasadnia je wadliwym
przyjęciem przez Sąd odwoławczy, że powód nie przystąpił do odbudowy mienia
w wyznaczonym terminie uzasadniającym wypłatę odszkodowania w sytuacji,
w której powód przystąpił w wymaganym terminie do odbudowy mienia zgodnie
ze złożonym oświadczeniem z dnia 24 stycznia 2012 r. oraz przedłożonym
rachunkiem kosztów w formie kalkulacji strat, co w jego ocenie przesądza
o udowodnieniu swego roszczenia.
Zarzut procesowy naruszenia art. 381 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.
uzasadnia powód oddaleniem przez Sąd odwoławczy jego wniosku
o przeprowadzenie dowodu z fotokopii dokumentu dołączonego do apelacji
i w konsekwencji nieustaleniem okoliczności dotyczących warunków prowadzonej
przez powoda działalności w postaci braku środków finansowych na odbudowanie
mienia z własnych zasobów.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu drugiej instancji w zaskarżonej
części i o przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej skarżący wywodzi, że postanowienia
o.w.u. należy wykładać zgodnie z dyrektywami art. 65 § 2 k.c., a słowo
„przystąpienie” nie oznacza pełnej realizacji wszelkich czynności, a jedynie
ich zainicjowanie, do którego doszło. W ocenie skarżącego, dla ustalenia
wysokości szkody uwzględnia się rachunek sporządzony przez Ubezpieczonego
z uwzględnieniem możliwości wynikających z § 14 pkt 9 o.w.u., tj. m.in.
przedłożenia kalkulacji strat.
Zarzut naruszenia przepisu prawa procesowego uzasadnił skarżący
pominięciem przez Sąd dowodu z dokumentu potwierdzającego brak własnych
środków powoda na odbudowę mienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna zasługiwała na uwzględnienie wobec trafności zarzutów
zgłoszonych w ramach pierwszej podstawy kasacyjnej.
4
Nie okazał się natomiast trafny zarzut naruszenia art. 381 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 k.p.c. przez oddalenie wniosku dowodowego powoda o przeprowadzenie
dowodu z fotokopii dokumentu, wskazującego na brak po jego stronie środków na
odbudowanie mienia z własnych zasobów. Zarzut naruszenia przepisu prawa
procesowego wówczas przesądza o wystąpieniu drugiej podstawy kasacyjnej, jeżeli
zarazem uchybienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt
2 k.p.c.). Strona skarżąca nie wykazała istnienia takiego wpływu i zarzuconego
naruszenia, co przesądza o tym, że zarzut ten nie zasługiwał na uwzględnienie
w postępowaniu kasacyjnym. Zważyć bowiem należy, że obowiązkiem
ubezpieczyciela wynikającym z art. 805 § 1 k.c. jest spełnienie określonego
świadczenia w razie zajścia przewidzianego umową wypadku, co nie jest tożsame
wyłącznie z jego obowiązkiem zrekompensowania jedynie wydatków wcześniej
poniesionych przez ubezpieczonego z własnych środków na usunięcie
skutków wypadku.
Skarga kasacyjna zasługiwała natomiast na uwzględnienie wobec
zasadności zarzutów naruszenia art. 65 § 2 k.c. przy dokonywaniu wykładni
postanowień wzorca umowy strony pozwanej, kształtujących treść stosunku
zobowiązaniowego powstałego w następstwie zawartej między stronami umowy
ubezpieczenia oraz związania stron postanowieniami doręczonych powodowi
przez zawarciem umowy Ogólnych Warunków Ubezpieczenia Mienia (o.w.u.).
Wymogi transparentności wzorców umownych oraz konsekwencje
zawartych w nich postanowień niejednoznacznych określił ustawodawca w art. 385
§ 2 k.c.
Wykładnia postanowień wzorca umowy stworzonego m.in. przez
ubezpieczyciela musi uwzględniać określony cel umowy ubezpieczenia (art. 65 § 2
k.c.), którym jest ochrona ubezpieczonego realizowana poprzez uwzględnienie
jako zasady odpowiedzialności ubezpieczyciela, przy jednoczesnym ograniczonym
rozumieniu przesłanek wyłączających tę odpowiedzialność. Ma to szczególne
znaczenie zwłaszcza przy interpretacji postanowień nieostrych czy
wprowadzających kryteria ocenne. Cel umowy jako kryterium wykładni także
postanowień wzorca umowy nakazuje położenie nacisku na ochronny charakter
5
stosunku prawnego ubezpieczenia. Wykładnia postanowień wzorca umowy
stworzonego przez ubezpieczyciela nie może prowadzić do zaostrzenia wymagań
stawianych ubezpieczającemu i ograniczania obowiązków ubezpieczyciela.
Taki kierunek wykładni przesądzałby o naruszeniu art. 65 § 2 k.c. w powiązaniu
z celem i istotą umowy ubezpieczenia wynikającymi z art. 805 § 1 k.c. (por. wyrok
SN z dnia 10 stycznia 2014 r., I CSK 155/13, niepubl.).
Rację ma więc skarżący, że postanowienia ogólnych warunków umów
ubezpieczenia podlegają wykładni według reguł określonych w art. 65 § 2 k.c.,
gdy ich postanowienia nie są precyzyjne i stwarzają wątpliwości co do ich istotnej
treści, a wykładnia taka nie może pomijać celu, w jakim umowa została zawarta,
a także natury i funkcji zobowiązania (wyrok SN z dnia 13 maja 2001 r.,
sygn. akt V CSK 481/03, niepubl.). Umowa ubezpieczenia pełni przecież funkcję
ochronną i z tej przyczyny miarodajny dla wykładni jej postanowień jest punkt
widzenia tego, kto jest chroniony, a wątpliwości interpretacyjne nie mogą obciążać
ubezpieczonego (por. wyrok SN z dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt III CKN 76/97,
niepubl.; wyrok SN z dnia 28 maja 1997 r., sygn. akt III CKN 76/97, niepubl.;
wyrok SN z dnia 2 września 1998 r., sygn. akt III CKN 605/97, niepubl.; wyrok
SN z dnia 19 lutego 2004 r., sygn. akt IV CK 69/03, niepubl.; wyrok SN z dnia
8 grudnia 2005 r., sygn. akt II CK 305/05, niepubl.; wyrok SN z dnia 14 lipca 2006 r.,
sygn. akt II CSK 60/06).
Tymczasem Sąd drugiej instancji w istocie wyłożył, powołane
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku oraz wskazane w skardze kasacyjnej,
postanowienia wzorca umowy (o.w.u.) tak, jakby to był tekst prawny i jakby
interpretował w istocie przepisy prawne, a nie postanowienia wzorca umowy
składające się na treść węzła obligacyjnego łączącego strony.
W ocenie tego Sądu, użyte w § 14 ust. 8 o.w.u. sformułowanie „przystąpienia”
do zakupu, naprawy lub ponownego wytworzenia mienia należy utożsamić
z dokonaniem zakupu, naprawy lub ponownym wytworzeniem mienia, której
to wykładni nie sposób zaakceptować posługując się choćby wyłącznie znaczeniem
językowym tego pojęcia. Przystąpienie do realizacji określonego celu jest bowiem
etapem wstępnym, początkowym, do jego sfinalizowania i nie może być
6
utożsamiane i traktowane równoznacznie z osiągnięciem tego celu, którym jest
dokonanie czegoś.
Postanowienia o.w.u. strony pozwanej nie precyzują bliżej ani nie czynią
ograniczeń w czym przejawiać się ma to „przystąpienie” m.in. do zakupu, naprawy
lub ponownego wytworzenia mienia. W tej sytuacji co najmniej przedwczesna była
ocena Sądu odwoławczego, że złożenie przez powoda oświadczenia z dnia
24 stycznia 2012 r., informującego o przystąpieniu do określonych w nim działań,
nie spełnia wymogu określonego w § 14 ust. 8 o.w.u.
Niejednoznaczność postanowień wzorca umowy pozwanego
ubezpieczyciela odzwierciedlają też zapisy § 14 ust. 1 lit. b) oraz § 14 ust. 9 o.w.u.
W pierwszym z nich za podstawę określenia wysokości szkody wg wartości
odtworzeniowej przyjęto wartość kosztów zakupu albo naprawy mienia
wynikającą z faktury lub rachunku, a więc z dokumentu pochodzącego od
sprzedawcy albo usługodawcy. Natomiast wg § 14 ust. 9 o.w.u. przy ustalaniu
wysokości szkody uwzględnia się „rachunek szkody sporządzony przez
Ubezpieczonego” oraz dopuszcza się możliwość ustalenia „wysokości szkody
podanej przez Ubezpieczonego w rachunku szkody”. Ostatnio wymienione
sformułowania zdają się wskazywać na to, że chodzi o sporządzoną przez
Ubezpieczonego kalkulację wysokości szkody, określoną w o.w.u. mianem
„rachunku szkody”.
Ponieważ postanowienia wzorca umowy powinny być z mocy art. 385 § 2 k.c.
formułowane jednoznacznie i w sposób zrozumiały dla ich potencjalnych
adresatów, to postanowienia zawierające sformułowania niejednoznaczne należy
interpretować na korzyść ubezpieczonego (wyrok SN z dnia 24 marca 2004 r., I CK
471/03, niepubl.; wyrok SN z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1858/00, niepubl.).
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji na podstawie art.
39815
§ 1 k.p.c., a o kosztach postępowania kasacyjnego na podstawie art. 108 § 2
w zw. z art. 391 § 1 i art. 39821
k.p.c.