Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 188/14
POSTANOWIENIE
Dnia 19 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Antoni Górski
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z wniosku R. B.
przy uczestnictwie Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K., Politechinki […] i M. B.
o zasiedzenie,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 19 lutego 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika Skarbu Państwa - Prezydenta Miasta K. oraz skargi
kasacyjnej uczestnika Politechniki […]
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 30 września 2013 r.,
1. oddala obie skargi kasacyjne;
2. zasądza od uczestników postępowania Skarbu Państwa-
Prezydenta Miasta K. i Politechniki […] na rzecz wnioskodawcy
kwoty po 3 600 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
R. B. wniósł o stwierdzenie, że nabył przez zasiedzenie z dniem 1
października 2005 r. własność części nieruchomości położonej w K. stanowiącej
działki nr 21/77 i 21/84, w granicach istniejących upraw rabarbaru.
Sąd Rejonowy w K. postanowieniem z dnia 30 lipca 2012 r. podzielił działkę
nr 21/172, która powstała z części działki nr 21/77, na działki nr 21/209, 21/210,
21/211 i 21/212, podzielił działkę 21/178, która powstała z części działki nr 21/84,
na działki nr 21/213 i 21/214, stwierdził, że wnioskodawca nabył przez zasiedzenie
z dniem 1 czerwca 2012 r. własność nieruchomości stanowiących działki nr 21/210,
21/211 i 21/213, oddalił wniosek w pozostałej części i orzekł o kosztach
postępowania. Ustalił, że właścicielem nieruchomości jest od dnia 1 września 2005
r. Politechnika […] stosownie do decyzji Wojewody […] z dnia 14 listopada 2005 r.
o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności wydanej na
podstawie art. 256 ust. 2 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie
wyższym (jedn. tekst: Dz. U. z 2012 r., poz. 572 ze zm.). Poprzednim właścicielem
był Skarb Państwa, natomiast użytkownikiem wieczystym była Politechnika od 1977
r. Część nieruchomości objęta wnioskiem jest niezabudowana, znajduje się na
terenie dawnego lotniska […], które funkcjonowało do 1967 r. Po likwidacji lotniska
tereny wokół pasa startowego zostały zajęte przez rolników, m.in. przez ojca
wnioskodawcy, J. B., który prowadził uprawy po obu stronach pasa startowego.
Wnioskodawca, a poprzednio jego ojciec uprawiali na części nieruchomości m.in.
zboże i rabarbar. W okresie od maja do lipca 2011 r. na zlecenie Muzeum […],
które otrzymało w dzierżawę od Politechniki pas startowy i tereny przylegające do
niego, zostało wykonane ogrodzenie wokół pasa startowego. Wnioskodawca w
rozmowie z dyrektorem Muzeum domagał się usunięcia ogrodzenia, utrudniającego
wnioskodawcy dojazd do zajmowanych terenów. Wnioskodawca i jego ojciec
uważali grunty objęte pod uprawy za swoje, choć mieli świadomość, że stanowią
one własność Skarbu Państwa. Sąd Rejonowy dokonał ustaleń faktycznych przede
wszystkim na podstawie zdjęć lotniczych nieruchomości i zdjęciu satelitarnym oraz
ich interpretacji dokonanej przez specjalistów z Akademii […].
3
Sąd Rejonowy wskazał, że ojciec wnioskodawcy, a następnie wnioskodawca
byli samoistnymi posiadaczami terenów w rejonie lotniska. Ojciec wnioskodawcy
objął w posiadanie rzeczoną nieruchomość samowolnie, uzyskał więc posiadanie
w złej wierze. W związku z tym stwierdzenie zasiedzenia jest możliwe po upływie
30 lat nieprzerwanego samoistnego posiadania. Jako początkową datę
udowodnionego samoistnego posiadania działek nr 21/210, 21/211 i 21/213 przez
poprzednika prawnego wnioskodawcy Sąd Rejonowy przyjął koniec maja 1982 r.
Termin zasiedzenia upłynął zatem w dniu 1 czerwca 2012 r., czyli po 30 latach
liczonych od dnia 1 października 1990 r., ale skróconych o okres posiadania
pomiędzy końcem maja 1982 r. a dniem 1 października 1990 r.
Wnioskodawca i uczestnicy postępowania wnieśli apelacje od postanowienia
Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy postanowieniem z dnia 27 stycznia 2014 r. oddalił wszystkie
apelacje oraz stwierdził, że wnioskodawca i uczestnicy ponoszą koszty
postępowania odwoławczego związane ze swoim udziałem w sprawie. Podzielił
ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego i ich ocenę prawną, przyjmując jednak, że
nieruchomość objęta żądaniem pozostawała w użytkowaniu Politechniki […] od
1977 r., a w użytkowaniu wieczystym od dnia 27 września 1990 r.
Sąd Okręgowy podkreślił, że wnioskodawca korzysta z domniemań
prawnych odnoszących się do posiadania (art. 339 i 340 k.c.). Uczestnicy
postępowania nie obalili tych domniemań w zakresie objętym rozstrzygnięciem
uwzględniającym żądanie zasiedzenia. Podzielił ocenę Sądu Rejonowego zarówno
co do początku biegu terminu zasiedzenia (maj 1982 r.), jak i posiadania przez
wnioskodawcę części nieruchomości również w latach 2011 i 2012. Wnioskodawca
tak był traktowany również przez uczestnika (Politechnikę), który, zezwalając na
ogrodzenie terenu wokół pasa startowego, wytyczył przebieg ogrodzenia w sposób
omijający tereny pozostające w posiadaniu wnioskodawcy.
Sąd Okręgowy uznał, że nie doszło w niniejszej sprawie do naruszenia art.
172 i 176 k.c. ani art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks
cywilny (Dz. U. Nr 55, poz. 321 ze zm.), zwłaszcza, że Sąd Rejonowy nie doliczył
do okresu posiadania nieruchomości wymaganego do zasiedzenia okresu sprzed
4
1990 r., gdy nie było prawnej możliwości zasiadywania nieruchomości
stanowiących własność Skarbu Państwa.
Sąd Okręgowy wskazał, że dopuszczalne jest zasiedzenie prawa
użytkowania wieczystego, a spór w doktrynie związany jest z kwestią, czy jest
możliwe powstanie prawa użytkowania wieczystego w drodze zasiedzenia. Ten
problem jednak niniejszej sprawy nie dotyczy. Zdaniem Sądu Okręgowego, każdy
z typów posiadania (posiadanie właścicielskie, posiadanie w zakresie użytkowania
wieczystego) ma swój specyficzny charakter i jego wykonywanie może prowadzić
do nabycia jedynie tego prawa, które jest faktycznie wykonywane. Ocena zatem,
czy istnieje posiadanie samoistne oraz w zakresie jakiego prawa, musi opierać się
na ustaleniach faktycznych sprawy. W niniejszej sprawie w okresie od dnia
27 września 1990 r. do dnia 31 sierpnia 2005 r., gdy nieruchomość znajdowała się
w użytkowaniu wieczystym Politechniki, posiadanie samoistne wnioskodawcy w
zakresie prawa własności nie uległo zmianie. Powstanie prawa użytkowania
wieczystego na rzecz Politechniki nie miało wpływu na zmianę woli władania
nieruchomością przez wnioskodawcę. W okolicznościach niniejszej sprawy można
zatem przyjąć, że w okresie wymaganym do zasiedzenia wnioskodawca posiadał
samoistnie działki nr 21/210, 21/211 i 21/213 w zakresie prawa własności i wobec
spełnienia pozostałych przesłanek określonych w art. 172 k.c. nabył ich własność w
drodze zasiedzenia.
Uczestnicy postępowania wnieśli skargi kasacyjne, w których zaskarżyli
postanowienie Sądu Okręgowego w całości. Prokuratoria Generalna Skarbu
Państwa zarzuciła naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 336 w związku
z art. 232 § 1 i art. 233 k.c. oraz art. 172 § 1 i 2 w związku z art. 336 k.c.
Politechnika zarzuciła naruszenie prawa materialnego, mianowicie art. 172 w
związku z art. 176 § 1 k.c. w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o
zmianie ustawy - Kodeks cywilny, art. 339 w związku z art. 336 k.c., art. 336 k.c.,
art. 336 w związku z art. 233 k.c., art. 341 k.c. oraz art. 172 § 2 i art. 176 § 1
w związku z art. 336 k.c. w związku z art. 10 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r.
o zmianie ustawy - Kodeks cywilny, a także przepisów postępowania, mianowicie
art. 231 i 382 w związku z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c., art. 234 i 382
w związku z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c., art. 231 i 382 w związku
5
z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c., art. 381, 278, 279 i 224 § 1 w związku
z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 217, 227, 224 § 1 i art. 381
w związku z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podniesione w obu skargach kasacyjnych zarzuty naruszenia licznych
przepisów prawa materialnego sprowadzają się do zakwestionowania
w okolicznościach sprawy samoistnego posiadania nieruchomości przez
wnioskodawcę jako przesłanki nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie
(art. 172 k.c.). Do tego samego w istocie zmierzają podniesione w skardze
kasacyjnej Politechniki zarzuty naruszenia przepisów postępowania, mianowicie art.
231, 234 i 382 w związku z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.
W okolicznościach niniejszej sprawy nie budzi wątpliwości, że wnioskodawca
(jego poprzednik prawny) był posiadaczem samoistnym rzeczonej nieruchomości
w okresie od maja 1982 r. do dnia 26 września 1990 r. oraz w okresie od dnia
1 września 2005 r., gdy Politechnika nabyła własność tej nieruchomości.
Zagadnieniem spornym pozostaje zaś to, czy wnioskodawca był posiadaczem
samoistnym nieruchomości w okresie od do dnia 27 września 1990 r. do dnia 31
sierpnia 2005 r., gdy Politechnika była użytkownikiem wieczystym nieruchomości.
Cel art. 182 ust. 1 ustawy z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym
(Dz. U. Nr 65, poz. 385 ze zm.) był taki sam jak art. 2 ustawy z dnia 29 września
1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości
(Dz. U. Nr 79, poz. 464 ze zm.). Druga z tych ustaw "uwłaszczyła" m.in. państwowe
osoby prawne, przyznając im ex lege prawo użytkowania wieczystego gruntów,
pierwsza natomiast „uwłaszczyła” uczelnie, również przyznając im ex lege prawo
użytkowania wieczystego gruntów. Wspomnianym celem było zaś uregulowanie
stanu prawnego gruntów państwowych wobec nowelizacji, a następnie uchylenia
art. 128 k.c. wyrażającego zasadę jedności własności państwowej. Wejście w życie
wymienionych ustaw nie mogło wywrzeć ujemnych skutków dla osób trzecich,
w tym dla samoistnego posiadacza, a w szczególności spowodować
przekształcenia ex lege takiego posiadania w posiadanie samoistne. Nie mogła
6
bowiem powodować takich skutków okoliczność, że ustawodawca w 1990 r. nie
zdecydował się na "pełne uwłaszczenie" uczelni (tj. przyznanie im prawa własności
nieruchomości), ale uczynił to dopiero 15 lat później w art. 256 ust. 1 ustawy z dnia
27 lipca 2005 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym.
Sąd Najwyższy wyjaśnił w uzasadnieniu uchwały z dnia 28 marca 2014 r.,
III CZP 8/14 (OSNC 2015, nr 1, poz. 6), że stan faktyczny dotyczący określonego
sposobu korzystania z rzeczy należy kwalifikować jako posiadanie na podstawie
elementu fizycznego (corpus) oraz elementu psychicznego (animus). Uznanie
określonego władztwa faktycznego nad rzeczą za posiadanie samoistne
odpowiadające treści prawa własności jest zależne od tego, czy władztwo to jest
sprawowane przez określony podmiot w jego własnym imieniu (animus rem sibi
habendi). Czynnik woli pozwala odróżnić posiadanie samoistne od posiadania
zależnego, ale rzeczywistą wolę posiadacza, która decyduje o charakterze samego
posiadania, ustala się na podstawie zamanifestowanych na zewnątrz przejawów
władania rzeczą (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 1 kwietnia 2011 r.,
III CSK 184/10, OSNC-ZD 2012, nr B, poz. 24, i z dnia 5 września 2008 r., I CSK
54/08, nie publ.). W okolicznościach niniejszej sprawy powstanie z mocy prawa
użytkowania wieczystego na rzecz Politechniki w niczym nie zmieniło woli
posiadania nieruchomości przez wnioskodawcę ani też nie spowodowało
przerwania biegu zasiedzenia stosownie do art. 123 k.c. stosowanego odpowiednio
na podstawie art. 175 k.c. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia
18 stycznia 2008 r., V CSK 383/07, OSNC-ZD 2008, nr D, poz. 106; inaczej
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2012 r., II CSK 127/11, nie
publ.).
W konkluzji należy zatem przyjąć, że nabycie z mocy prawa przez
Politechnikę użytkowania wieczystego gruntu nie doprowadziło do
przekształcenia ex lege samoistnego posiadania tego gruntu przez osobę trzecią w
jego posiadanie w zakresie użytkowania wieczystego.
Podniesione w skardze kasacyjnej Politechniki zarzuty naruszenia art. 381,
278, 279 i 224 § 1 w związku z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art.
217, 227, 224 § 1 i art. 381 w związku z art. 391 § 1 i w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
7
są nieuzasadnione. Sąd Apelacyjny przekonywająco bowiem wyjaśnił, dlaczego nie
przeprowadził dowodu z opinii biegłego archiwisty oraz pominął jako spóźnione
wnioski dowodowe z dnia 23 sierpnia 2012 r. i z dnia 24 kwietnia 2012 r.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.