Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 103/14
UCHWAŁA
Dnia 19 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Irena Gromska-Szuster (przewodniczący)
SSN Antoni Górski (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa K. Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu
Inwestycyjnego Zamkniętego - Subfunduszu […] z siedzibą
w W.
przeciwko M. P.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 19 lutego 2015 r.,
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Ł.
postanowieniem z dnia 23 września 2014 r.,
"Czy umorzenie postępowania egzekucyjnego na skutek cofnięcia
wniosku przez wierzyciela pierwotnego po dokonaniu cesji
wierzytelności oznacza, że znajduje zastosowanie art. 825 pkt 1 k.p.c.
w związku z art. 203 § 2 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. nie wywołując
skutków w zakresie przerwy biegu przedawnienia, a przyczyny,
którymi kierował się wierzyciel są irrelewantne dla oceny skutków
umorzenia w zakresie prawa materialnego, czy też zgodnie z art. 124
k.c. po każdym przerwaniu biegu terminu przedawnienia
i prawomocnym umorzeniu postępowania egzekucyjnego w trybie art.
825 pkt 1 k.p.c. biegnie ono na nowo?"
podjął uchwałę:
Umorzenie postępowania egzekucyjnego na wniosek
wierzyciela - banku, prowadzącego egzekucję na podstawie
2
bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego klauzulą
wykonalności - niweczy skutki przerwy biegu przedawnienia
spowodowane złożeniem wniosku o wszczęcie egzekucji.
3
UZASADNIENIE
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało na tle następującego stanu faktycznego.
W dniu 29 kwietnia 2010 r. […] Bank S.A. złożył do Sądu Rejonowego w K.
wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nr
[…] wystawionemu przeciwko dłużnikowi – M. P., w związku z udzielonym jej
kredytem, którego termin spłaty upłynął 1 września 2009 r. Wniosek został
uwzględniony przez Sąd w dniu 21 maja 2010 r. i wierzyciel w dniu 5 sierpnia 2010
r. wystąpił do komornika przy Sądzie Rejonowym w K. o wszczęcie postępowania
egzekucyjnego. Komornik skierował egzekucję do świadczeń dłużnika pobieranych
z ubezpieczenia społecznego. W dniu 8 marca 2012 r. wierzyciel zawarł umowę
przelewu egzekwowanej wierzytelności na rzecz cesjonariusza – K.
Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego -
Subfunduszu […] z siedzibą w W. Uwzględniając stanowisko wierzyciela, który nie
podtrzymywał woli kontynuowania egzekucji, komornik postanowieniem z dnia 21
czerwca 2012 r. umorzył postępowanie egzekucyjne na podstawie art. 825 pkt 1
k.p.c.
W dniu 20 czerwca 2013 r., cesjonariusz złożył pozew do Sądu
Rejonowego w K. przeciwko dłużniczce M. P. o zasądzenie wierzytelności nabytej
od cedenta umową z dnia 8 marca 2012 r.
Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 27 maja 2014 r. oddalił powództwo, jako
przedawnione. Uznał, że roszczenie z tytułu udzielonego kredytu podlega
trzyletniemu terminowi przedawnienia, przewidzianemu w art. 118 k.c., gdyż jest
czynnością dokonaną w ramach prowadzonej przez bank działalności gospodarczej,
a zatem ulegało przedawnieniu z dniem 1 września 2012 r. Bieg tego terminu uległ
przerwaniu najpierw na skutek nadania przez Sąd w dniu 21 maja 2010 r. klauzuli
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, a następnie przez złożenie
w dniu 5 sierpnia 2010 r. wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.
Skoro jednak wniosek ten został przez wierzyciela cofnięty, a postępowanie
egzekucyjne umorzone, Sąd uznał, że pociągało to za sobą unicestwienie skutku
4
w postaci przerwy przedawnienia spowodowanej wszczęciem tego postepowania
(art. 203 § 2 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.). Oznacza to, że termin przedawnienia
w niniejszej sprawie, przerwany jedynie nadaniem klauzuli wykonalności w dniu
21 maja 2010 r., upływał w dniu 21 maja 2013 r., a tym samym , że wniesiony w
dniu 20 czerwca 2013 r. pozew był spóźniony, a zatem objęte nim roszczenie
podlegało oddaleniu, jako przedawnione.
Rozpoznając apelację powoda od tego orzeczenia, Sąd Okręgowy powziął
wątpliwości prawne dotyczące wpływu cofnięcia wniosku egzekucyjnego na
spowodowaną tym wnioskiem przerwę przedawnienia. Sformułowane one zostały
dosyć szeroko, ale można je sprowadzić do pytania o możliwość odpowiedniego
stosowania art. 203 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w postępowaniu
egzekucyjnym w sytuacji, kiedy postępowanie to zostało umorzone na wniosek
wierzyciela - banku, prowadzącego egzekucję na podstawie bankowego tytułu
egzekucyjnego zaopatrzonego klauzulą wykonalności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sądu obu instancji zajęły stanowisko, że złożenie wniosku o nadanie klauzuli
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu przerywa bieg przedawnienia
stwierdzonego tym tytułem. Kierowały się zatem nową wykładnią art. 123 § 1 pkt 1
k.c. w tym zakresie, zapoczątkowaną w orzecznictwie Sądu Najwyższego
uchwałą z dnia 16 stycznia 2004 r., III CZP 101/03 (OSNC 2005, nr 4, poz. 58)
i kontynuowaną jednolicie w późniejszych judykatach (por. wyroki z dnia
17 grudnia 2014 r., II CK 276/04, z dnia 22 stycznia 2008 r., V CSK 386/07, z dnia
4 października 2012 r., I CSK 90/12 – niepubl., czy z dnia 23 listopada 2011 r.,
IV CSK 156/11, OSNC – ZD 2013 nr 1, poz. 7 oraz z dnia 12 stycznia 2012 r.,
II CSK 203/11, OSP 2014, nr 6, poz. 60). Podzielając ten kierunek wykładni,
trzeba dodatkowo wyjaśnić kwestię, która nie została przesądzona
w dotychczasowym orzecznictwie w sposób jednoznaczny - jak w kontekście
postępowania klauzulowego należy rozumieć sformułowanie z art. 124 § 2 k.c.
mówiące m. in. o tym, że w razie przerwania przedawnienia przez czynność
w postępowaniu przed organem powołanym do egzekwowania roszczeń,
przedawnienie nie biegnie na nowo „dopóki postępowanie to nie zostało
5
zakończone”. Chodzi o to, czy postępowanie takie kończy się z chwilą nadania
klauzuli wykonalności, czy dopiero z momentem uprawomocnienia się wydanego
w nim postanowienia, jak to przyjmuje się na potrzeby postępowania
rozpoznawczego. Rozstrzygnięcie tej kwestii ma istotne znaczenie w sprawie.
Jeżeli bowiem przyjmie się drugą ewentualność, to oznaczałoby, że moment
zakończenia postępowania klauzulowego przesuwa się co najmniej do daty
doręczenia dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu przeciwko niemu egzekucji,
gdyż zgodnie z art. 795 § 2 zdanie drugie k.p.c. dopiero od tej daty biegnie dla
niego termin do wniesienia zażalenia na postanowienie sądu o nadaniu klauzuli
wykonalności. Z ustaleń Sądu wynika, że wniosek o wszczęcie postępowania
egzekucyjnego został złożony w dniu 5 sierpnia 2010 r., a w takim razie nie
doszłoby do trzyletniego przedawnienia roszczenia w niniejszej sprawie, skoro
pozew został wniesiony w dniu 20 czerwca 2013 r., w związku z czym
rozpoznawanie przedstawionego zagadnienia prawnego stawałoby się
bezprzedmiotowe. Jednakże takie rozumienie zakończenia postępowania
klauzulowego w kontekście przerwy biegu przedawnienia spowodowanej złożeniem
wniosku o nadanie klauzuli wykonalności jest niewłaściwe. Z uzasadnienia uchwały
Sądu Najwyższego III CZP 101/03 wynika, że głównym argumentem za przyjęciem
stanowiska, iż złożenie wniosku klauzulowego przerywa bieg przedawnienia było to,
że nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu jest aktem koniecznym,
stanowiącym conditio sine qua non do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.
Idąc tym torem rozumowania, konsekwentnie należy przyjąć, że realizacja tego
niezbędnego warunku do wszczęcia egzekucji następuje z chwilą uwzględnienia
przez sąd wniosku klauzulowego, a tym samym, że z tym momentem ustaje
zawieszenie biegu przedawnienia spowodowane złożeniem tego wniosku i zaczyna
ono biec od nowa. Przesuwanie tego momentu do czasu uprawomocnienia się
postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności jest niemożliwe do zaakceptowania
z powodu skutków prawnych takiego rozwiązania. Przede wszystkim wierzyciel,
uzyskawszy klauzulę wykonalności, nie jest ograniczony terminem do złożenia
wniosku o wszczęcie egzekucji, co sprawia, że mógłby go dowolnie wydłużać, gdyż
bez złożenia takiego wniosku i zawiadomienia o tym dłużnika, nie otwiera się dla
tego ostatniego termin do złożenia zażalenia na postanowienie o nadaniu klauzuli
6
wykonalności (art. 795 § 2 zdanie drugie k.p.c.), a tym samym przynajmniej do
upływu terminu do złożenia takiego zażalenia, postanowienie to pozostaje
nieprawomocne. Uzależnianie zaś trwania przerwy przedawnienia roszczenia od
zachowania się jednej strony stosunku zobowiązaniowego (tu wierzyciela)
przez dowolne przesuwanie jej przez niego w czasie jest niedopuszczalne
z przyczyn zasadniczych, gdyż godziłoby w pewność obrotu i podważało cele
instytucji przedawnienia roszczeń. Dodatkowo prowadziłoby do zanegowania
bezspornego stanowiska, że przerwę biegu przedawnienia powoduje złożenie
wniosku o wszczęcie egzekucji, skoro w chwili jego składania zawieszenie to
pozostawałoby aktualne z przyczyny nieprawomocnego zakończenia postępowania
klauzulowego. Z tych względów należy przyjąć, że zawieszenie biegu
przedawnienia spowodowane wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności, kończy
się z chwilą uwzględnienie przez sąd tego wniosku, zwłaszcza że postanowienie
sądu w tym przedmiocie jest skuteczne z momentem jego wydania (art. 360 w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c.). Ta konstatacja pozwala na merytoryczne ustosunkowanie się
do przedstawionego w niniejszej sprawie zagadnienia prawnego.
Na wstępie należy podkreślić, że obowiązująca w procesie cywilnym zasada
dyspozycyjności ma w postępowaniu egzekucyjnym zastosowanie w wymiarze
bardziej radykalnym, czego wyrazistym przejawem jest art. 825 pkt 1 k.p.c.,
zgodnie z którym organ egzekucyjny umorzy postępowanie na wniosek, jeżeli
zażąda tego wierzyciel. W przeciwieństwie do regulacji dotyczącej procesu,
zawartej w art. 203 k.p.c., zgłoszone przez wierzyciela żądanie jest bezwzględnie
wiążące. Dodatkowym potwierdzeniem tego, że od wierzyciela wymaga się
aktywnej woli w popieraniu egzekucji, jest art. 823 k.p.c., przewidujący umorzenie
postępowania z mocy samego prawa z powodu jego opieszałości w dokonywaniu
czynności potrzebnych do kontynuacji postępowania egzekucyjnego.
Uwzględnienie tej specyfiki postępowania egzekucyjnego musi być punktem
wyjścia rozważań, jaki jest zakres odpowiedniego zastosowania w tym
postępowaniu na podstawie art. 13 § 2 k.p.c. sankcji przewidzianej w art. 203 § 2
zdanie pierwsze k.p.c., wyrażającej się w tym, że pozew cofnięty nie wywołuje
żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wytoczeniem powództwa. Inaczej mówiąc,
należy odpowiedzieć na pytanie, czy istnieją uzasadnione argumenty
7
sprzeciwiające się zastosowaniu tej sankcji wprost w postępowaniu egzekucyjnym.
Trzeba przy tym podkreślić, że na przeszkodzie nie może stanąć tu różnica
terminologiczna, zastosowana przez ustawodawcę. Polega ona na tym, że w art.
825 pkt 1 k.p.c. używa się określenia o żądaniu wierzyciela umorzenia egzekucji,
a nie o cofnięciu przez niego wniosku egzekucyjnego. Formuła żądania umorzenia
egzekucji podkreśla, że jedynym dysponentem postępowania egzekucyjnego jest
wierzyciel i zawiera w sobie oświadczenie o cofnięciu wniosku egzekucyjnego.
Nie może bowiem budzić wątpliwości, że ewentualne oświadczenie wierzyciela
o cofnięciu wniosku egzekucyjnego, powinno zostać potraktowane jako wiążące
żądanie umorzenia egzekucji i to niezależnie od stadium postępowania
egzekucyjnego. Przewidziane w art. 203 § 2 zdanie pierwsze k.p.c. zastrzeżenie
ma na celu przede wszystkim zapobieżenie możliwości manipulowania przez
powoda terminami przedawnienia roszczenia. Brak tego przepisu prowadziłby do
tego, że powód mógłby wielokrotnie składać pozew i cofać go ze skutkiem
przewidzianym w art. 123 § 1 pkt 1 k.c. w postaci przerwania biegu przedawnienia
roszczenia. Racja przyjęcia takiego rozwiązania i dążność do przeciwstawienie się
możliwym nadużyciom jest tym bardziej uzasadnione na gruncie postępowania
egzekucyjnego, w którym chodzi o zastosowanie wobec dłużnika środków
przymusu. Prowadzi to do wniosku, że w postępowaniu egzekucyjnym ma, na
podstawie art. 13 § 2 k.p.c., odpowiednie zastosowanie art. 203 § 2 zdanie
pierwsze k.p.c., co oznacza, że umorzenie tego postępowania niweczy przerwę
przedawnienia spowodowaną jego wszczęciem, jak to trafnie przyjął Sąd
Najwyższy w wyroku z dnia 19 listopada 2014 r., II CSK 196/14, niepubl.
Trzeba przy tym dodać, że nie ma tu znaczenia charakter egzekwowanej
wierzytelności. W sprawie niniejszej była to wierzytelność objęta bankowym tytułem
egzekucyjnym. Dokonanie przez bank cesji objętej tym tytułem należności na rzecz
powoda – niemającego prawa do wystawiania takich tytułów - skutkowało tym,
że nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności na rzecz cesjonariusza
nie będącego bankiem jest niedopuszczalne (por. uchwały Sądu Najwyższego
z dnia 2 kwietnia 2004 r., III CZP 9/04, OSNC 2005, nr 6, poz. 98 oraz z dnia
22 lutego 2006 r., III CZP 129/05, OSNC 2007, nr 1, poz. 4). Powód nie mógł zatem
kontynuować egzekucji wszczętej przez cedenta, gdyż musiałby uzyskać nowy tytuł
8
wykonawczy wydany w postępowaniu rozpoznawczym. Wbrew pozorom nie
stanowi to przesadnego ograniczenia obrotu wierzytelnościami, lecz jest wynikiem
koniecznego z punktu widzenia zasad praworządności wymagania, że wyjątkowe
uprawnienie banku przyznane mu w ustawie do uzyskiwania tytułu egzekucyjnego
poza sądowym postępowaniem rozpoznawczym nie może być interpretowane
rozszerzająco i każdy cesjonariusz takiej wierzytelności musi się z tym liczyć.
Z podanych przyczyn na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. orzeczono jak
w uchwale.