Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 29/14
POSTANOWIENIE
Dnia 17 lutego 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Romualda Spyt
SSA Bohdan Bieniek (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania małoletniej Z. O. reprezentowanej przez przedstawiciela
ustawowego M. O.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o prawo do renty rodzinnej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 lutego 2015 r.,
zażalenia M. O. przedstawiciela ustawowego małoletniej Z.O. na postanowienie
Sądu Apelacyjnego w […] ,
1. oddala zażalenie,
2. przyznaje od Skarbu Państwa - kasa Sądu Apelacyjnego
adwokat A. K. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem pomocy
prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu zażaleniowym,
powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług.
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 26 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych odrzucił skargę o wznowienie postępowania
zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 6 marca 2014 r.
W uzasadnieniu swego stanowiska Sąd Apelacyjny podniósł, że zgodnie z
treścią art. 399 § 1 k.p.c. strona może żądać wznowienia postępowania, które
2
zostało zakończone prawomocnym wyrokiem. Z kolei w myśl art. 410 § 1 k.p.c. sąd
odrzuci skargę o wznowienie postępowania wniesioną po upływie przepisanego
terminu, niedopuszczalną lub nieopartą na ustawowej podstawie. W kontekście
ostatniej z przesłanek Sąd Apelacyjny stwierdził, że skarga nie opiera się na
ustawowej podstawie zarówno wówczas, gdy nie odpowiada wzorcowi
którejkolwiek z podstaw wznowienia, jak i wówczas, gdy podstawa ta odpowiada
wprawdzie temu wzorcowi, lecz w rzeczywistości nie wystąpiła. Sąd Apelacyjny
analizując skargę doszedł do przekonania, że nie została ona oparta na
jakiejkolwiek ustawowej przyczynie, a jej treść sprowadza się do polemiki ze
stanowiskiem wyrażonym w orzeczeniu sądowym. W związku z tym podlega
odrzuceniu na podstawie art. 410 § 1 k.p.c.
Powyższe postanowienie zaskarżył zażaleniem pełnomocnik ubezpieczonej,
domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Apelacyjnemu. Żalący zarzucił naruszenie art. 410 § 1 k.p.c., art. 401 pkt 2
k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c. poprzez pominięcie, że w sprawie o prawo
do renty rodzinnej małoletnia Z. O. była pozbawiona możliwości obrony swych praw
w ten sposób, iż działający w jej imieniu przedstawiciel ustawowy nie rozumiał
czynności procesowych i nie został pouczony przez Sąd o czynnościach
procesowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie zasługuje na uwzględnienie.
Badając oparcie skargi na ustawowej podstawie wznowienia Sąd ogranicza
się do zbadania, czy twierdzenia skargi stanowią taką ustawową podstawę,
albowiem jeśli wskazana podstawa została sformułowana w sposób odpowiadający
ustawie, ale w rzeczywistości nie występuje, skarga podlega odrzuceniu z mocy
art. 410 § 1 k.p.c. Odrzucenie skargi o wznowienie postępowania nie może
natomiast nastąpić w przypadku, gdy podstawa ta istnieje, ale jest merytorycznie
nieuzasadniona (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.03.2010 r. w sprawie
II PZ 5/10, LEX nr 583798). Podobnie w postanowieniu z dnia 26.09.2008 r. w
sprawie V CZ 55/08, LEX nr 590293 Sąd Najwyższy zajął stanowisko, że podstawy
3
wznowienia postępowania zostały uregulowane przez ustawodawcę w sposób
wyczerpujący w art. 401-4011
k.p.c. oraz art. 403 k.p.c. Sformułowanie podstawy
wznowienia w sposób odpowiadający powyższym przepisom nie oznacza jednak
oparcia skargi na ustawowej podstawie wznowienia, jeżeli już z samego jej
uzasadnienia wynika, że podnoszona podstawa nie zachodzi. Taka skarga, nie
oparta na ustawowej podstawie wznowienia, podlega odrzuceniu.
Podzielając te konstatacje Sąd Najwyższy uznał, że mają one odniesienie do
niniejszej sprawy. Zawarte w zażaleniu argumenty mające dowodzić o naruszeniu
treści art. 401 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c. są błędne.
W pierwszej kolejności oceny wymaga zakres ochrony przewidziany w treści
art. 401 pkt 2 k.p.c. Z literalnego brzmienia przepisu wynika, że swym zakresem
obejmuje trzy sytuacje, a mianowicie: 1) strona nie miała zdolności sądowej lub
procesowej, 2) nie była należycie reprezentowana, 3) jeżeli wskutek naruszenia
przepisów była pozbawiona możności działania. Z wymienionych przesłanek
wynika, że podstawy wznowienia w przytoczonej normie prawnej zostały
zakreślone szeroko. Skarżący suponuje wystąpienie w sprawie ostatniej z
wymienionych podstaw i łączy ją z treścią art. 379 pkt 5 k.p.c. W tej sytuacji należy
ocenić, czy wymienione w zażaleniu obie podstawy prawne są tożsame. Jak
wskazano, art. 401 pkt 2 k.p.c. operuje pojęciem pozbawienia możliwości działania,
zaś art. 379 pkt 5 k.p.c. posługuje się terminem pozbawienia możliwości obrony
swych praw. Przywiązywanie w tym wypadku nadmiernej wagi do różnic
semantycznych nie jest zabiegiem poprawnym. W doktrynie podkreśla się, że nie
ma różnicy pomiędzy pozbawieniem możliwości działania, a pozbawieniem
możliwości obrony swych praw, choć też wyrażono stanowiska przeciwne.
Sprowadzały się one do poglądu, że niemożność działania jest przesłanką węższą
niż pozbawienie możliwości obrony swych praw, gdyż niemożność obrony musi
trwać aż do uprawomocnienia się orzeczenia (por. Małgorzata Manowska:
Wznowienie postępowania cywilnego, LexisNexis, Warszawa 2013 r., str. 103 i
wskazana tam literatura). Z kolei w orzecznictwie Sądu Najwyższego omawianą
podstawę wznowienia utożsamia się z podstawą nieważności przewidzianą w
art. 379 pkt 5 k.p.c. Stąd oczywiste jest, że strona zostaje pozbawiona możności
działania tylko wtedy, gdy doszło do całkowitego pozbawienia jej możności obrony
4
swych praw, a więc gdy znalazła się w takiej sytuacji, która uniemożliwiła, a nie
tylko utrudniła lub ograniczyła popieranie przed sądem dochodzonych żądań lub
obronę przed zarzutami strony przeciwnej (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z
dnia 28 października 1999 r., II UKN 174/99, OSNAPiUS 2001 nr 4, poz.133, z dnia
24 stycznia 2013 r., II CSK 279/12, OSNCP 2013 nr 7-8, poz. 96, z dnia 19 lipca
2012 r., II UK 336/11, LEX nr 1219508). W rezultacie nie ma aksjologicznych
przesłanek, by podstawy skargi z przyczyn nieważności postępowania miałyby być
szersze, niż przyczyny nieważności postępowania brane pod uwagę przez sąd z
urzędu przed uprawomocnieniem się orzeczenia, czy też po jego uprawomocnieniu,
a na etapie rozpoznawania skargi kasacyjnej (vide art. 39813
§ 1 k.p.c.).
Agregując dotychczasowe przesłanki podkreślić należy, że nie uzasadnia
wznowienia postępowania w myśl art. 401 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5
k.p.c. taki stan rzeczy, w którym przedstawiciel ustawowy dziecka, działający w
procesie na podstawie art. 98 § 1 k.r.o. nienależycie bronił jego interesów. Tożsamy
pogląd na tle oceny działań pełnomocnika strony wyraził Sąd Najwyższy w uchwale
z dnia 14 kwietnia 1980 r., III CZP 19/80, OSNC 1980 nr 11, poz. 205. Zatem
jakość wykonywanych czynności procesowych przez przedstawiciela ustawowego
nie uzasadnia skargi o wznowienie postępowania. Prowadzenie sprawy przez
przedstawiciela ustawowego, pełnomocnika procesowego, przejawiające się w
niskiej aktywności, czy też nieudolnej obronie interesów reprezentowanego, nie
skutkuje nieważnością postępowania. Pogląd przeciwny prowadziłby do mnożenia
opartych na przepisie art. 401 pkt 2 k.p.c. skarg o wznowienie wnoszonych przez
osoby przeświadczone, że przedstawiciel ustawowy nie bronił ich interesów
należycie. Nawet obiektywnie słuszne niezadowolenie reprezentowanego z
działalności przedstawiciela ad actum nie może być uznane za przyczynę
nieważności w rozumieniu art. 401 pkt 2 k.p.c. w związku z art. 379 pkt 5 k.p.c.
Podobnie ma się zresztą rzecz, gdy osoba osobiście działająca w postępowaniu
sądowym nienależycie broniła swych interesów.
Niezależnie od tego, a może przede wszystkim, o pozbawieniu małoletniej Z.
O. obrony swych praw nie można mówić z uwagi na następujące fakty. Po
pierwsze, jej przedstawiciel ustawowy brał udział w procesie, do pism procesowych
załączał dowody dotyczące prawa do renty rodzinnej córki, w końcu składał środki
5
odwoławcze w toku instancji. Natomiast brak akceptacji kierunku rozstrzygnięcia
sprawy i wyrażanie niezadowolenia w toku ogłaszania ustnych motywów wyroku nie
możne uzasadniać tezy o konieczności powiadomienia sądu rodzinnego w celu
wszczęcia z urzędu postępowania w sprawie ustanowienia kurateli. Również
poziom umiejętności pisania i czytania przedstawiciela ustawowego w kontekście
jego ustnych wyjaśnień składanych w toku postępowań przed sądami nie budzi
wątpliwości w sferze umiejętności przekazywania informacji dotyczącej
podstawowych przesłanek mających znaczenie w sprawie o rentę rodzinną.
Po wtóre, przedstawiciel ustawowy małoletniej posiadał już doświadczenie
związane z udziałem przed sądem, albowiem prowadził własną sprawę o rentę z
tytułu niezdolności do pracy, która została zakończona wyrokiem z dnia 15 stycznia
2013 r. Sądu Okręgowego w C., IV U …/12.
Po trzecie, sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznając sprawę o świadczenie
z ubezpieczenia społecznego jest zobowiązany samodzielnie weryfikować warunki
do uzyskania tego prawa, a nie tylko ograniczać się do przesłanek, na które
powołał się organ rentowy w treści zaskarżonej decyzji (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 20 maja 2014 r., I UK 421/13, LEX nr 1480156). Jak wynika z
lektury uzasadnień wydanych w sprawie orzeczeń ten obowiązek został przez sądy
powszechne prawidłowo zrealizowany. W konsekwencji małoletniej Z. O. zostało
zapewnione prawo do rzetelnego procesu, o którym mowa w treści art. 6
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, sporządzonej w
Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.).
Zażalenie okazało się zatem nieuzasadnione, wobec czego z mocy art. 3941
§ 3 k.p.c. w związku z art. 39814
k.p.c. należało postanowić jak w sentencji. O
kosztach pomocy prawnej udzielonej przez pełnomocnika ustanowionego z urzędu
orzeczono na postawie § 13 ust. 2 pkt 2 w związku z § 12 ust. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 461).