Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UZ 80/14
POSTANOWIENIE
Dnia 10 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Myszka (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z wniosku Pracowniczego Ośrodka Maszynowego L. Spółki z o.o. w B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.
z udziałem zainteresowanych: K. G. i innych, o ustalenie istnienia bądź nieistnienia
ubezpieczenia społecznego i o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 10 marca 2015 r.,
zażalenia wnioskodawcy na postanowienie Sądu Apelacyjnego z dnia 27 czerwca
2014 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych postanowieniem z
dnia 27 czerwca 2014 r. odrzucił apelację Pracowniczego Ośrodka Maszynowego
L. Spółki z o.o. w B.(dalej Spółka) od wyroku Sądu Okręgowego w T. IV Wydziału
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 marca 2014 r., wydanego w sprawie z
udziałem zainteresowanych: K. G. i innych, przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych Oddziałowi w T. o ustalenie istnienia bądź nieistnienia ubezpieczeń
społecznych oraz o składki.
2
W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny uznał, że pełnomocnik Spółki złożyła
wniosek o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w
dniu 4 marca 2014 r., ale o godzinie 8.20, tj. jeszcze przed ogłoszeniem sentencji
wyroku, który został wydany po rozprawie z godziny 8.40. W literaturze i
orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że wniosek strony o sporządzenie
uzasadnienia orzeczenia złożony przed ogłoszeniem jego sentencji jest
przedwczesny i nie wywołuje skutków procesowych. Zdaniem Sądu Apelacyjnego,
to samo dotyczy wniosku złożonego, jak w przedmiotowej sprawie, na 20 minut
przed ogłoszeniem wyroku. Sąd Najwyższy w postanowieniach z dnia 14 kwietnia
2008 r., II PZ 3/08 (LEX nr 470965) i z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CZ 170/11 (LEX
nr 1214629), uznał, że taki wniosek nie wywołuje skutków procesowych.
Decydującego znaczenia nie ma dzień kalendarzowy, liczony od godziny 0:00 do
godziny 24:00, w którym ogłoszono orzeczenie, ale dopiero stan po ogłoszeniu
sentencji wyroku. Wniosek złożony przed ogłoszeniem sentencji orzeczenia,
choćby tego samego dnia, w którym miało nastąpić i nastąpiło ogłoszenie jego
sentencji jest przedwczesny.
Wprawdzie zgodnie z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 112 k.c. wniosek o
sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku, złożony w dniu ogłoszenia
sentencji wyroku, jest złożony w terminie przewidzianym w art. 328 § 1 k.p.c., ale
wniosek taki jest skuteczny tylko wtedy, gdy w chwili jego złożenia został już
wydany wyrok, którego wniosek dotyczy. Oznaczało to, że pełnomocnik Spółki
złożyła wniosek o uzasadnienie nieistniejącego wyroku, co nie mogło wywołać
skutku procesowego przewidzianego w art. 328 § 1 i art. 331 k.p.c. A skoro tak, to
dwutygodniowy termin do wniesienia apelacji rozpoczął bieg od dnia, w którym
upłynął termin do żądania sporządzenia uzasadnienia (art. 369 § 2 k.p.c.) i biegł od
11 marca 2014 r. oraz upłynął 25 marca 2014 r. Zatem apelacja wniesiona w dniu
22 kwietnia 2014 r. była spóźniona i zgodnie z art. 370 k.p.c. podległa odrzuceniu.
W zażaleniu na to postanowienie pełnomocnik Spółki domagała się jego
uchylenia w całości i zasądzenia na rzecz wnoszącej zażalenie kosztów
postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według
norm przepisanych. Zarzuciła naruszenie: 1/ art. 328 § 1 k.p.c. przez uznanie, że
wniosek o uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego z dnia 4 marca 2014 r. złożony
3
został przedwcześnie, tj. o godzinie 8.20, pomimo że pracownik Biura Obsługi
Interesantów Sądu nie uczynił wzmianki o takim czasie złożenia tego pisma na
poświadczeniu kopii dla składającego. Dlatego nie ma możliwości weryfikacji
rzeczywistej chwili i miejsca umieszczenia wymienionej adnotacji, a wnoszącą
zażalenie podważa jego złożenie o godzinie, która została umieszczona na
złożonym wniosku, 2/ art. 370 k.p.c. w związku z art. 373 k.p.c. przez uznanie, że
apelacja złożona została po terminie, pomimo że wniosek o uzasadnienie wyroku
został złożony przez pełnomocnika bezpośrednio po ogłoszeniu wyroku, za czym
przemawiają zasady logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, zgodnie
z którymi czynności służące zaskarżeniu wyroku podejmuje się w momencie
zaznajomienia się z jego sentencją, 3/ art. 233 § 1 k.p.c. przez pominiecie
okoliczności, że adnotacja o godzinie złożenia spornego wniosku mogła być
pomyłką urzędnika, jak również mogła być złożona w jakiekolwiek chwili, która „nie
odzwierciedla rzeczywistego momentu złożenia wniosku, gdyż tożsama adnotacja
nie znajduje się na poświadczeniu przyjęcia pisma znajdującego się w posiadaniu
pełnomocnika żalącej się, który z kolei nie miał możliwości weryfikacji i żądania
sprostowania przedmiotowej adnotacji, w szczególności z uwagi na to, że nie
wiadomo na podstawie jakiego źródła ustalono godzinę złożenia wniosku, a brak
jest możliwości ustalenia tożsamości osoby, która przyjęła korespondencję
skierowaną do Sądu w dniu 4 marca 2014 r.”, 4/ § 14 zarządzenia nr 81/03/D0
Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu
działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej
(Dz.Urz.MS z 2003 r. Nr 5, poz. 22 ze zm., dalej zarządzenie Ministra
Sprawiedliwości) przez uznanie, że adnotacja o godzinie złożenia wniosku została
sporządzona w sposób przewidziany prawem i może stanowić wiarygodny dowód
przedwczesnego złożenia pisma, pomimo braku na niej podstawowych
wymaganych prawem elementów, takich jak godzina złożenia wniosku oraz
weryfikowalny podpis osoby przyjmującej wniosek, 5/ § 542 i § 544a zarządzenia
Ministra Sprawiedliwości przez uznanie, że adnotacja o przyjęciu spornego wniosku
została dokonana w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy
publicznej i inne organy państwowe w zakresie ich działania, pomimo że komórką
właściwą do przyjmowania korespondencji nie jest Biuro Obsługi Interesantów
4
Sądu Okręgowego w T., ale Biuro Podawcze tego Sądu, 6/ art. 78 k.c w związku z
art. 244 k.p.c. i 245 k.p.c. przez oparcie przekonania o przedwczesności złożenia
spornego wniosku na podstawie adnotacji pracownika Sądu przyjmującego ten
wniosek, „pomimo że kwestionowana adnotacja nie stanowi wiarygodnego dowodu
w postaci dokumentu urzędowego ani prywatnego, gdyż: - nie została sporządzona
w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej i inne
organy państwowe w zakresie ich działania, ani nie ma możliwości ustalenia osoby,
która takową adnotacje sporządziła, - nie stanowi dowodu tego, że osoba, która ją
podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie, gdyż nie ma możliwości
ustalenia tożsamości urzędnika, który przyjął wniosek w Sądzie”, 7/ art. 78 k.c.
przez przyjęcie, że złożony na wniosku znak graficzny stanowi podpis wymagany
przepisami prawa.
Pełnomocnik składającej zażalenie twierdziła, że choć w dniu 4 marca
2014 r. składała osobiście wniosek o uzasadnienie wyroku nigdy nie została
skonfrontowana i nie była świadkiem złożenia adnotacji o godzinie złożenia
wniosku, a o jej istnieniu dowiedziała się dopiero z treści zaskarżanego
postanowienia. Jednocześnie kwestionuje, ażeby wniosek został złożony o godzinie
8.20 ale w dniu 4 marca 2014 r. bezpośrednio po opuszczeniu sali rozpraw, w
związku z treścią zapadłego wyroku, złożyła wniosek o uzasadnienie wyroku w
miejscu wyznaczonym do składania korespondencji sądowej na parterze Sądu
Okręgowego w T. Pracownik Sądu wyznaczany do przyjmowania korespondencji
przyjął pismo i potwierdził jego przyjęcie przybiciem pieczęci, która zawierała
również mechanicznie naniesioną datę oraz nakreślił na pieczęci bliżej nieokreślony
znak graficzny. „Zarówno na piśmie stanowiącym załącznik do niniejszego pisma w
postaci wniosku o uzasadnienie wyroku, jak i na odpisie przeznaczonym dla Sądu,
pracownik upoważniony do odbioru korespondencji w rzeczywistej chwili składania
pisma nie odnotował godziny, w której złożono przedmiotowy wniosek. Oznacza to,
iż adnotacja dotycząca godziny złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku mogła
powstać w jakichkolwiek okolicznościach i nie odzwierciedla rzeczywistego stanu
faktycznego”. Fakt, że pracownik Sądu nie odnotował na prezentacie godziny
przyjęcia pisma oznacza, że adnotacja ta nie korzysta z domniemania
prawdziwości. Rażący brak staranności pracownika Sądu nie może obciążać
5
składających korespondencję do Sądu. Ponadto, „na pieczęci wpływu brak jest
podpisu osoby przyjmującej korespondencję, co czyni niemożliwym
zidentyfikowanie jej. W obrębie pieczęci sądu nakreślono jedynie bliżej
nieokreślony znak graficzny, którego nie można zakwalifikować jako podpis”. W
ocenie wnoszącej zażalenie, Sąd Apelacyjny odrzucając apelację „zaniechał
zbadania, czy znak graficzny poczyniony na wniosku o uzasadnienie wyroku
odpowiada minimalnym wymaganiom pozwalającym na uznanie go za podpis. (...)
Uznanie znaku graficznego na wniosku za podpis nastąpiło bez analizy tego znaku
pod kątem wskazanych wymagań. Znak graficzny znajdujący się na adnotacji o
wpływie wniosku o uzasadnienie wyroku nie przypomina żadnej znanej
pełnomocnikowi powódki litery alfabetu polskiego, a więc nie może być uznany za
podpis”.
Dlatego żaląca się, na podstawie art. 394 § 3 k.p.c. w związku z art. 397 § 2
k.p.c. w związku z art. 368 § 2 pkt 4 k.p.c., wniosła o: 1/ „przeprowadzenie dowodu
z załączonych dokumentów” na okoliczność zaniechania dokonania stosownej
adnotacji dotyczącej godziny złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia
wyroku przez pracownika Sądu na egzemplarzu pozostającym w posiadaniu
pełnomocnika strony, zaniechania dokonania stosownej adnotacji o godzinie
złożenia wniosku w rzeczywistym momencie, błędów proceduralnych związanych z
przyjmowaniem korespondencji przez komórkę wyznaczoną do przyjmowania
korespondencji w Sądzie Okręgowym, 2/ zwrócenie się do Sądu Okręgowego w T.
z prośbą o udostępnienie zapisów z monitoringu z dnia 4 marca 2014 r. w
przedziale czasowym od 8.00 do 10.00 obejmujących nagrania z kamer w
okolicach Biura Obsługi Interesantów na okoliczność rzeczywistej godziny złożenia
przez pełnomocnika żalącej się wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku oraz
o wyznaczenie jej kolejnego 21-dniowego terminu do zapoznania się z otrzymanymi
zapisami z monitoringu wraz ze zobowiązaniem do wskazania godziny i minuty, w
którym nastąpiło złożenie przedmiotowego wniosku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
6
Zażalenie okazało się uzasadnione bez potrzeby wdrożenia wnioskowanej
skomplikowanej procedury sprawdzającej godzinę i minutę złożenia wniosku o
uzasadnienie wyroku. Sąd Najwyższy pominął weryfikację ujawnionych wątpliwości
faktycznych dotyczących złożenia wniosku w biurze obsługi interesantów Sądu
Okręgowego w T., zamiast w biurze podawczym, oraz liczne kontrowersje
potencjalnego niedochowania formalnych procedur przyjmowania wniosku o
uzasadnienie wyroku Sądu pierwszej instancji. Istotne jest to, że Sąd ten nie zwrócił
stronie tego wniosku, nie odmówił sporządzenia wnioskowanego uzasadnienia ani
nie odrzucił apelacji na podstawie art. 370 k.p.c., ale przekazał ją do rozpoznania
Sądowi drugiej instancji w poszanowaniu konstytucyjnego prawa strony do sądu
(art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Ta konstytucyjna zasada sprzeciwia się
restrykcyjnemu pozostawianiu bez biegu, zwrotowi lub odrzucaniu
„przedwczesnych” pism procesowych lub środków odwoławczych z nieistotnych lub
trudno weryfikowalnych i budzących kontrowersje faktyczno-prawne przyczyn, które
mogłyby prowadzić do konstytucyjnie nieproporcjonalnego pozbawienia strony
prawa poddania sądowej kontroli odwoławczej kontestowanego orzeczenia
sądowego (art. 31 ust. 3 w związku z art. 45 ust. 2 Konstytucji RP).
Sąd Najwyższy nie akceptuje restrykcyjnego stanowiska Sądu drugiej
instancji, który - po uznaniu za przedwczesny i bezskuteczny wniosku o doręczenie
kontestowanego wyroku z uzasadnieniem - odrzucił apelację. Tymczasem taki
wniosek był niewątpliwie złożony w dniu ogłoszenia sentencji zaskarżonego
wyroku, a sporna była godzina i minuta jego wniesienia w odniesieniu do chwili
ogłoszenia kontestowanego wyroku w tym samym dniu. Za niepotrzebne i zbędne
należało uznać wnioski strony wnoszącej zażalenie zmierzające do „równie”
restrykcyjnego zweryfikowania wątpliwości co do zgodności z prawem sposobu
przyjmowania i potwierdzania odbioru pism procesowych przez określone jednostki
organizacyjne sądów, co mogłoby prowadzić do przewlekłości merytorycznego
osądu sprawy także dlatego, że podniesione i trudno weryfikowalne wątpliwości
podlegałyby i tak prokonstytucyjnej ocenie na korzyść strony uprawnionej do
wniesienia apelacji od zaskarżonego wyroku (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP).
Ponadto nawet jeżeli w utrwalonej judykaturze przyjmuje się, że wniosek o
doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony przed dniem ogłoszenia jego
7
sentencji jest przedwczesny i tym samym nie wywołuje skutków procesowych, a w
szczególności nie otwiera terminu do wniesienia środka zaskarżenia, to rozbieżne
są już stanowiska najwyższej instancji sądowej, jakoby przedwczesny i zarazem
procesowo bezskuteczny był wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem,
złożony - tak jak w rozpoznawanej sprawie - w dniu ogłoszenia sentencji
orzeczenia, gdy sporna jest godzina i minuta złożenia wniosku przed momentem
ogłoszenia sentencji (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia
2008 r., II PZ 3/08, LEX nr 470965 i z 18 kwietnia 2012 r., V CZ 170/11, LEX nr
1214629). W tym kontrowersyjnym jurysdykcyjnie zakresie skład orzekający
podzielił prokonstytucyjne stanowisko oraz uzasadnienie postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 25 października 2012 r., I CZ 153/12 (niepublikowane), że
wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony w dniu ogłoszenia
sentencji orzeczenia jest skuteczny także wtedy, gdy chwila jego złożenia
poprzedzała moment ogłoszenia sentencji orzeczenia. Zgodnie bowiem z art. 165 §
1 k.p.c., terminy procesowe oblicza się według przepisów prawa cywilnego. Przepis
ten odsyła do przepisów art. 111-116 k.c., które nie pozostawiają wątpliwości, że
tygodniowy termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia biegnie od
dnia, a nie chwili (godziny i minuty) ogłoszenia sentencji orzeczenia (art. 328 § 1
k.p.c.), skoro ponadto sąd pierwszej instancji odrzuca tylko spóźnione apelacje lub
z innych przyczyn niedopuszczalne (art. 370 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie
konsekwencji nieistotna była zatem konkretna godzina i minuta złożenia wniosku o
sporządzenie uzasadnienia wyroku, który był złożony w dniu jego ogłoszenia, bo
takiemu terminowi nie uchybiła strona (płatnik składek wnoszący usprawiedliwione
zażalenie), jeżeli każdorazowo cały taki dzień (doba) podlegał uwzględnieniu przy
obliczaniu terminu do złożenia przedmiotowego wniosku. Zgodnie z art. 112 k.c. w
związku z art. 165 § 1 i art. 328 § 1 oraz art. 387 § 3 art. k.p.c., nie można uznać
wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożonego w dniu ogłoszenia
sentencji orzeczenia, ale przed chwilą jej ogłoszenia, za naruszający terminy
procesowe, o których mowa w art. 328 § 1 lub art. 387 § 3 art. k.p.c. Tym samym
nie był to wniosek przedwczesny ani bezskuteczny. W szczególności z art. 328 § 1
i art. 387 § 3 k.p.c. nie wynika, że przy obliczaniu przewidzianych w nich terminów
nie uwzględnia się pełnej doby dnia ogłoszenia sentencji wyroku (od godziny 0000
8
do godziny 2400
). Wprawdzie oba te przepisy wiążą początek biegu określonych w
nich terminów z ogłoszeniem sentencji orzeczenia, ale gdy dojdzie do ogłoszenia,
to obliczanie terminów wymaga przestrzegania reguł z art. 112 k.c. w związku z art.
165 § 1 k.p.c., a zatem uwzględnienia całego dnia, w którym ogłoszono sentencję
orzeczenia. Potwierdza to art. 328 § 1 k.p.c., który przy określaniu przewidzianego
w nim terminu wyraźnie odwołuje się nie do chwili ogłoszenia sentencji wyroku, ale
do dnia jego ogłoszenia. Takiej samej interpretacji wymaga art. 387 § 3 k.p.c., który
jeszcze ogólniej stanowi o ogłoszeniu sentencji orzeczenia, co oznacza, że terminy
procesowe oblicza się od dnia, a nie od momentu ogłoszenia sentencji orzeczenia.
Jednie wyjątkowo wyraźne regulacje ustaw mogą stanowić inaczej i łączyć skutki
prawne z dokonaniem określonej czynności w konkretnej godzinie i minucie dnia
podjęcia istotnej czynności prawnej (por. art. 6266
§ 1 k.p.c.). Powyższe pozwalało
uznać, że wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony niespornie w
dniu ogłoszenia sentencji orzeczenia był skuteczny, chociażby kontestowana przez
wnoszącą zażalenie godzina i minuta jego złożenia, poprzedzała moment
ogłoszenia sentencji wyroku zaskarżonego terminową apelacją.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił reformatoryjnie jak w
sentencji w zgodzie z art. 3941
§ 3 w związku z art. 39816
k.p.c. Wnioskowane
przez wnoszącą zażalenie koszty postępowania zażaleniowego Sąd drugiej
instancji rozliczy w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji apelacyjnej (art. 108
§ 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.).