Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CZ 153/12
POSTANOWIENIE
Dnia 25 października 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. Ł.
przeciwko Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej "E."
o uchylenie uchwał,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 października 2012 r.,
zażalenia powódki na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 marca 2012 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie.
2
Uzasadnienie
Sąd Apelacyjny postanowieniem z dnia 20 marca 2012 r. odrzucił na
podstawie art. 373 w związku z art. 370 k.p.c. apelację powódki od wyroku Sądu
Okręgowego z dnia 4 sierpnia 2011 r., oddalającego powództwo przeciwko
Międzyzakładowej Spółdzielni Mieszkaniowej „E.” o uchylenie uchwał walnego
zgromadzenia członków tej spółdzielni w sprawie oznaczenia najwyższej sumy, do
której spółdzielnia ta może się zadłużyć, oraz w sprawie rozliczenia kosztów
eksploatacji i utrzymania nieruchomości. W uzasadnieniu postanowienia Sąd
Apelacyjny wskazał, że powódka w zakreślonym terminie nie uzupełniła braku
apelacji polegającego na nieoznaczeniu wartości przedmiotu zaskarżenia. W
terminie tym przesłała jedynie pismo z wyjaśnieniami wskazującymi na
niemożliwość określenia w sprawie wartości przedmiotu zaskarżenia. Apelacja
powódki podlegała odrzuceniu w ocenie Sądu Apelacyjnego ponadto ze względu
na wniesienie jej po upływie terminu przewidzianego w 369 § 2 k.p.c. Według
wymienionego przepisu, jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie
tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od
dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia. Powódka złożyła
wprawdzie wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku, jednakże uczyniła to
przedwcześnie. Wyrok Sądu Okręgowego został ogłoszony w dniu 4 sierpnia 2011
r. o godzinie 15, a powódka, choć wniosek o jego doręczenie z uzasadnieniem
zgłosiła tego samego dnia, to jednak już o godzinie 14.55. Wniosek przedwczesny
jest bezskuteczny. W sprawie początek biegu terminu do wniesienia apelacji
powinien być więc określony nie na podstawie art. 369 § 1, lecz na podstawie art.
369 § 2 k.p.c. Koniec terminu do wniesienia apelacji określonego zgodnie z art. 369
§ 2 k.p.c. przypadał na dzień 25 sierpnia 2011 r. Termin ten w sprawie nie został
dotrzymany, apelacja powódki została bowiem wniesiona dopiero w dniu 7
września 2011 r. - w terminie dwutygodniowym liczonym od doręczenia powódce
wyroku Sądu Okręgowego z uzasadnieniem w następstwie jej bezskutecznego
wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia wyroku.
3
W zażaleniu powódka podniosła, że jej wniosek o doręczenie wyroku Sądu
Okręgowego z uzasadnieniem był zgodny z art. 328 § 1 k.p.c., pozwalającym na
wystąpienie z takim wnioskiem już w dniu ogłoszenia sentencji wyroku. Ponadto
zanegowała kwalifikację rozpoznawanej sprawy jako sprawy o prawa majątkowe
i potrzebę, a nawet możliwość, wskazania w niej wartości przedmiotu zaskarżenia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Stosownie do art. 328 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., uzasadnienie wyroku
sądu pierwszej instancji sporządza się na żądanie strony, zgłoszone w terminie
tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku, a w wypadku, o którym mowa
w art. 327 § 2 (doręczenia z urzędu odpisu sentencji wyroku stronie działającej bez
adwokata, radcy prawnego lub rzecznika patentowego, nieobecnej, na skutek
pozbawienia wolności, przy ogłoszeniu wyroku) - od dnia doręczenia sentencji
wyroku. Nawiązując do tego przepisu, w art. 369 § 1 k.p.c. postanowiono, że
apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie
dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem, a w art.
369 § 2 k.p.c. – że jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie
tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od
dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.
Podobnie, stosownie do art. 387 § 3 zdanie pierwsze k.p.c., orzeczenie sądu
drugiej instancji (wyrok oraz postanowienie kończące postępowanie w sprawie)
z uzasadnieniem doręcza się stronie, która w terminie tygodniowym od ogłoszenia
sentencji zażądała doręczenia, zgodnie zaś z art. 3985
§ 1 k.p.c. (jego
odpowiednikiem przed dniem 6 lutego 2005 r. był art. 3934
k.p.c.), skargę kasacyjną
wnosi się do sądu drugiej instancji, który wydał zaskarżone orzeczenie, w terminie
dwóch miesięcy od dnia doręczenia orzeczenia z uzasadnieniem stronie skarżącej.
Według utrwalonego poglądu w judykaturze Sądu Najwyższego, będącego
kontynuacją zapatrywań reprezentowanych na tle analogicznych regulacji
obowiązujących w latach 30-80 ubiegłego wieku (por. orzeczenia cytowane przez
J. Gudowskiego, w: Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. T. Ereciński,
t. II, Warszawa 2012, s. 56), wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem
złożony przed ogłoszeniem sentencji jest przedwczesny i tym samym nie wywołuje
skutków procesowych, w szczególności skutku w postaci otwarcia terminu do
4
wniesienia - odpowiednio - apelacji (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia:
11 października 2002 r., I CZ 115/02; 14 kwietnia 2008 r., II PZ 3/08; 1 grudnia
2011 r., I CZ 121/11; 18 kwietnia 2012 r., V CZ 170/11; 6 czerwca 2012 r., III CZ
39/12) lub skargi kasacyjnej (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia:
24 stycznia 1997 r., I PKN 1/97; 29 sierpnia 2000 r., I CKN 713/00; 15 września
2000 r., I PKN 406/00; 20 kwietnia 2005 r., I CK 46/05; 16 grudnia 2005 r., II PZ
45/05; 3 grudnia 2009 r., I CSK 339/09).
Wśród orzeczeń Sądu Najwyższego wyrażających ten pogląd znajdują się
nie tylko takie, w których za przedwczesny i tym samym bezskuteczny uznaje się
wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony w dniach
poprzedzających dzień ogłoszenia sentencji, ale i takie, w których za przedwczesny
i tym samym bezskuteczny uznaje się wniosek o doręczenie orzeczenia
z uzasadnieniem złożony – tak jak w niniejszej sprawie - w dniu ogłoszenia
sentencji, jednak o pewien czas, choćby nawet niewielki, przed chwilą ogłoszenia
sentencji (zob. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 2008 r., II PZ
3/08 i 18 kwietnia 2012 r., V CZ 170/11). Uznania za przedwczesne i bezskuteczne
także tych wniosków o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem, które zostały
złożone w dniu ogłoszenia sentencji, ale o pewien czas (godziny lub minuty) przed
chwilą jej ogłoszenia, nie można jednak zaakceptować.
Zgodnie z art. 165 §1 k.p.c., terminy procesowe oblicza się według
przepisów prawa cywilnego. Artykuł 165 § 1 k.p.c. odsyła do przepisów art. 111-116
k.c. Przepisy te regulują osobno obliczania terminów oznaczonych w dniach (art.
111 k.c.) i osobno obliczanie terminów oznaczonych w tygodniach, miesiącach lub
latach (art. 112 k.c.).
Termin oznaczony w dniach kończy się z upływem ostatniego dnia; gdy
początkiem tak oznaczonego terminu jest pewne zdarzenie, dnia, w którym ono
nastąpiło, nie uwzględnia się przy jego obliczaniu. Jeżeli zatem termin wynosi np.
siedem dni, a jego początkiem jest pewne zdarzenie, które nastąpiło 4 sierpnia
2011 r. – obojętnie, o której godzinie - przy obliczaniu tego terminu nie uwzględnia
się 4 sierpnia 2011 r. i kończy się on z upływem 11 sierpnia 2011 r. Jak łatwo
zauważyć, w świetle tej regulacji najkrótszą jednostką czasu jest doba.
5
Termin oznaczony w tygodniach, miesiącach lub latach kończy się –
z zastrzeżeniem, nieistotnego w okolicznościach sprawy, wyjątku dotyczącego
obliczania wieku osoby fizycznej - z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada
początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim miesiącu nie było -
w ostatnim dniu tego miesiąca. Stosownie do przytoczonego przepisu, przy
obliczaniu terminu oznaczonego w tygodniach, miesiącach lub latach, inaczej niż
w przypadku terminu oznaczonego w dniach, uwzględnia się dzień zdarzenia
będącego początkiem terminu. Również jednak tutaj termin obejmuje pełne doby.
Jeżeli więc termin wynosi np. tydzień, a jego początkiem jest pewne zdarzenie,
które nastąpiło w czwartek, 4 sierpnia 2011 r., termin ten upłynie, zgodnie z art. 112
k.c., z końcem najbliższego czwartku, tj. z końcem 11 sierpnia 2011 r. Nie ma przy
tym znaczenia, o której godzinie i minucie danego dnia wspomniane zdarzenie
nastąpiło – zawsze cały ten dzień podlega uwzględnieniu przy obliczaniu tego
terminu. Poza tym, mimo odmiennego obliczania początku biegu terminu
oznaczonego w dniach i terminu oznaczonego w tygodniach, zarówno termin
siedmiodniowy, jak i termin tygodniowy związany ze zdarzeniem zaistniałym w tym
samym dniu, upłynie w tej samej chwili.
Do terminów przewidzianych w art. 328 § 1 i art. 387 § 3 k.p.c. ma zatem
zastosowanie, zgodnie z art. 165 § 1 k.p.c., jako do terminów oznaczonych
„w tygodniach”, art. 112 k.c. Jak zaś wyżej wyjaśniono, według art. 112 k.c., dzień
ogłoszenia sentencji orzeczenia, wyznaczający początek obu tych terminów, należy
uznać za podlegający uwzględnieniu w całości przy ich obliczaniu. W konsekwencji,
w świetle art. 112 k.c. w związku z art. 165 § 1 i art. 328 § 1 oraz art. 387 § 3 art.
k.p.c., nie można uznać wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem
złożonego w dniu ogłoszenia sentencji orzeczenia, ale przed chwilą jej ogłoszenia,
za niemieszczący się w terminie określonym w art. 328 § 1 lub art. 387 §3 art.
k.p.c., a tym samym - przedwczesny i bezskuteczny.
Wbrew zapatrywaniu wyrażonemu w postanowieniu Sąd Najwyższego z dnia
14 kwietnia 2008 r., II PZ 3/08, z art. 328 § 1 i art. 387 § 3 k.p.c. nie wynika, że
przy obliczaniu przewidzianych w nich terminów nie uwzględnia się pełnych dób od
godziny 00 do godziny 24, lecz - gdy chodzi o początek tych terminów - ścisłą
chwilę ogłoszenia sentencji. Wprawdzie oba te przepisy niewątpliwie wiążą
6
początek określonych w nich terminów z ogłoszeniem sentencji orzeczenia, lecz
gdy dojdzie do ogłoszenia sentencji orzeczenia, samo obliczanie tych terminów
musi następować, ze względu na odesłanie zawarte w art. 165 § 1 k.p.c., zgodnie
z art. 112 k.c. - a zatem z uwzględnieniem całego dnia, w którym nastąpiło
ogłoszenie sentencji orzeczenia. Potwierdza to wyraźnie art. 328 § 1 k.p.c., przez
odwołanie się przy określaniu przewidzianego w nim terminu nie do chwili
ogłoszenia sentencji, lecz do dnia ogłoszenia sentencji. Artykuł 387 § 3 k.p.c. nie
jest już tak dobrze jak art. 328 § 1 k.p.c. zharmonizowany z art. 112 k.c., jest w nim
bowiem mowa przy określeniu przewidzianego w nim terminu, nie o dniu ogłoszenia
sentencji, lecz ogólnie o ogłoszeniu sentencji. Niemniej art. 387 § 3 k.p.c.
z powodu tej różnicy nie może oczywiście być interpretowany inaczej niż art. 328
§ 1 k.p.c.
Uznaniu wniosku o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożonego
w dniu ogłoszenia sentencji przed chwilą jej ogłoszenia za niemieszczący się
w terminie określonym w art. 328 § 1 lub art. 387 § 3 art. k.p.c. i tym samym -
przedwczesny i bezskuteczny, sprzeciwia się także wzgląd na regulację
ustanowioną w art. 165 § 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, oddanie pisma
procesowego w polskiej placówce pocztowej operatora publicznego jest
jednoznaczne z wniesieniem go do sądu. Przepisy dotyczące przyjmowania
przesyłek listowych (ustawa z dnia 12 czerwca 2003 r. – Prawo pocztowe,
Dz.U.2008.189.1159 ze zm., i rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia
9 stycznia 2004 r., w sprawie warunków wykonywania powszechnych usług
pocztowych, Dz. U. 2004.5.34 ze zm.) nie zapewniają jednak sporządzenia
pokwitowania (potwierdzenia) nadania przesyłki listowej z dokładnością
pozwalającą zawsze ustalić, czy zawarty w niej wniosek o doręczenie orzeczenia
z uzasadnieniem wniesiony został w chwili poprzedzającej ogłoszenie sentencji,
czy w chwili następującej po ogłoszeniu sentencji. Stempel odciśnięty na przesyłce
poleconej zawiera tylko oznaczenie dnia i godziny nadania, a nie wskazuje minuty,
w której nastąpiło nadanie. Na wszystkich przesyłkach wysłanych w tym samym
dniu między początkiem a końcem danej godziny widnieje zatem ten sam czas
nadania. W konsekwencji w przypadku ogłoszenia sentencji orzeczenia np.
o godzinie 1330
danego dnia zarówno wniosek o doręczenie orzeczenia
7
z uzasadnieniem wysłany listem poleconym w samym dniu o godzinie 13.05, jak
i wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem wysłany listem poleconym
w tym dniu o godzinie 13.45, będzie potwierdzony dokumentem wskazującym ten
sam czas nadania. Regulacja przyjęta w art. 165 § 2 k.p.c. wyklucza zatem
przypisanie doniosłości prawnej chwili złożenia wniosku o doręczenie orzeczenia
z uzasadnieniem określonej w godzinach i minutach.
Ustawa wiąże skutki prawne z określoną z uwzględnieniem minut i godzin
chwilą dokonania czynności tylko wyjątkowo, jak np. w art. 6266
§ 1 k.p.c.
Podsumowując, wniosek o doręczenie orzeczenia z uzasadnieniem złożony
w dniu ogłoszenia sentencji orzeczenia jest skuteczny także wtedy, gdy chwila jego
złożenia poprzedza chwilę ogłoszenia sentencji orzeczenia.
2. Kwalifikacja sporów o uchylenie, stwierdzenie nieważności lub ustalenie
nieistnienia uchwał organów spółdzielni pod kątem doniosłego w świetle niektórych
przepisów podziału spraw na majątkowe i niemajątkowe jest przedmiotem
kontrowersji i stwarza nieraz duże trudności praktyczne. Dlatego w obowiązującym
obecnie art. 17 pkt 42
k.p.c. właściwość rzeczowa sądów w sprawach o uchylenie,
stwierdzenie nieważności lub ustalenie nieistnienia uchwał organów spółdzielni –
jak i uchwał organów innych osób prawnych – została unormowana w oderwaniu od
kryterium majątkowego lub niemajątkowego charakteru sprawy. Z tych samych
zapewne przyczyn w obecnym stanie prawnym nie zależy od majątkowego lub
niemajątkowego charakteru sprawy także wysokość opłat sądowych w tych
sprawach (art. 27 pkt 8, 8a, 8b w związku z art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. 2010.90.594 ze zm. –
dalej: „u.k.s.c.”), ani wysokość wynagrodzenia pełnomocnika będącego adwokatem
(§ 11 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb
Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu,
Dz.U.2002.163.1348 ze zm.) lub radcą prawnym (§ 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej
udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu, Dz.U.2002.163.1349
ze zm.).
8
Nadal natomiast ustalenie majątkowego lub niemajątkowego charakteru
sprawy o uchylenie, stwierdzenie nieważności lub ustalenie nieistnienia uchwał
organów spółdzielni ma istotne znaczenie z punktu widzenia przewidzianej w art.
3982
§ 1 k.p.c. w odniesieniu do spraw o prawa majątkowe przesłanki
dopuszczalności skargi kasacyjnej (odpowiednia wartość przedmiotu zaskarżenia).
W uchwale składu siedmiu sędziów – zasadzie prawnej - z dnia 10 maja 2011 r.,
III CZP 126/10, Sąd Najwyższy przyjął, że sprawa o uchylenie, stwierdzenie
nieważności lub ustalenie nieistnienia uchwały organów spółdzielni jest sprawą
o prawa majątkowe i art. 3982
§ 1 k.p.c. ma do niej zastosowanie, jeżeli
przedmiotem zaskarżonej uchwały są prawa lub obowiązki o charakterze
majątkowym.
Przedmiotem uchwał zaskarżonych przez powódkę są niewątpliwie prawa
i obowiązki majątkowe. Dlatego Sąd Apelacyjny trafnie zaliczył wszczętą przez
powódkę sprawę do kategorii spraw o charakterze majątkowym. W rezultacie art.
368 §2 k.p.c., nakazujący w sprawie o prawa majątkowe oznaczenie w apelacji
wartości przedmiotu zaskarżenia, miał w niniejszej sprawie zastosowanie.
Niemniej uchybienie wskazanemu wymaganiu przez powódkę
i nieuzupełnienie w zakreślonym terminie braku formalnego apelacji przez podanie
wartości przedmiotu zaskarżenia nie mogło uzasadniać odrzucenia dotkniętej tym
brakiem apelacji na podstawie art. 370 i 373 k.p.c. Należy podzielić pogląd
wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2008 r., III CZP 7/08, że
sankcji tej podlegają tylko braki formalne uniemożliwiające nadanie apelacji
prawidłowego biegu w rozumieniu art. 130 § 1 k.p.c., a niewskazanie w apelacji
przez powódkę wartości przedmiotu zaskarżenia nie jest takim brakiem. Jak wynika
z wcześniejszych wyjaśnień, wartość przedmiotu sporu (zaskarżenia) w tych
sprawach o uchylenie, stwierdzenie nieważności lub ustalenie nieistnienia uchwał
organów spółdzielni, które zgodnie z kryterium wskazanym w zasadzie prawnej
z dnia 10 maja 2011 r., III CZP 126/10, mają – tak jak sprawa niniejsza - charakter
majątkowy, nie ma wpływu na właściwość rzeczową sądu, ani na wysokość opłat
sądowych i wysokość wynagrodzenia należnego w ramach pokrycia kosztów
procesu. Nie zależy też od tej wartości dopuszczalność zaskarżenia apelacją.
Dopiero dopuszczalność skargi kasacyjnej jest uwarunkowana określoną wartością
9
przedmiotu zaskarżenia. Wartość przedmiotu sporu (zaskarżenia) nie pełni więc
w tych sprawach do etapu rozpoznania apelacji w istocie żadnej funkcji.
Tym należy tłumaczyć fakt nieinteresowania się nią w niniejszej sprawie przez Sąd
Okręgowy w postępowaniu pierwszoinstancyjnym i postępowaniu
międzyinstancyjnym. Sąd pierwszej instancji nie zwracał na nią uwagi, ponieważ
w istocie nie miała żadnego znaczenia dla toczącego się postępowania zarówno po
wniesieniu pozwu, jak i apelacji. Postępowanie to mogło się prawidłowo toczyć,
mimo braku jej oznaczenia przez powódkę. W tej sytuacji poddanie nieuzupełnienia
braku oznaczenia wartości przedmiotu zaskarżenia w apelacji tak surowej sankcji
jak odrzucenie apelacji nie miałoby żadnego racjonalnego uzasadnienia,
stanowiłoby jedynie przejaw przesadnego formalizmu procesowego. Należy zwrócić
uwagę, że gdyby w sprawach o uchylenie, stwierdzenie nieważności lub ustalenie
nieistnienia uchwał organów spółdzielni nie ustanowiono opłaty stałej, uwalniającej
strony od mogącego stwarzać nieraz znaczne trudności oznaczenia wartości
przedmiotu sporu (zaskarżenia) w majątkowych sprawach o uchylenie, stwierdzenie
nieważności lub ustalenie nieistnienia uchwał organów spółdzielni, powódka,
paradoksalnie, mogłaby być mniej zagrożona odrzuceniem apelacji z powodu
trudności w oznaczeniu tej wartości niż w obecnym stanie prawnym przy wykładni
przyjętej przez Sąd Apelacyjny. Byłoby tak dzięki przewidzianej w art. 15 u.k.s.c.
instytucji wpisu tymczasowego, pozwalającej rozwiązać trudności w oznaczeniu
w sprawie majątkowej wartości przedmiotu sporu na etapie wszczęcia
postępowania, ze skutkami także dla oznaczenia wartości zaskarżenia apelacją
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2007 r., III CZ 12/07).
Podsumowując, nieuzupełnienie przez stronę w majątkowej w sprawie
o uchylenie, stwierdzenie nieważności lub ustalenie nieistnienia uchwał organów
spółdzielni braku formalnego apelacji polegającego na niewskazaniu wartości
przedmiotu zaskarżenia, nie uzasadnia odrzucenia apelacji.
3. Z przedstawionych przyczyn Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c. orzekł jak w sentencji.
db