Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 427/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 31 marca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Maria Szulc
SSN Karol Weitz
Protokolant Maryla Czajkowska
w sprawie z powództwa T. E. T.
przeciwko "E. P." Spółce z ograniczoną
odpowiedzialnością w S.
o stwierdzenie nieważności lub uchylenie uchwał ,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 20 marca 2015 r.,
skarg kasacyjnych obu stron,
od wyroku Sądu Apelacyjnego […]z dnia 5 grudnia 2013 r.,
1) oddala skargę kasacyjną powoda,
2) uchyla zaskarżony wyrok w części oddalającej apelację
strony pozwanej (punkt I) oraz rozstrzygającej o kosztach
postępowania apelacyjnego i w tym zakresie przekazuje sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu,
pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego,
3) umarza postępowanie kasacyjne ze skargi kasacyjnej
strony pozwanej w pozostałym zakresie.
2
UZASADNIENIE
3
Sąd Okręgowy w S. wyrokiem z dnia 14 czerwca 2013 r., uwzględniając
częściowo powództwo T. E. T., stwierdził nieważność uchwał nr 8.1, 8.2, 9.1, 9.2,
9.3, 9.4, oraz uchwały nr 9.5 podjętych dnia 26 września 2012 r. przez
Zgromadzenie Wspólników spółki E. P. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z
siedzibą w S.
Uchwała nr 8.1 dotyczyła upoważnienia zarządu w związku z umową
o rozwój projektów z dnia 15 czerwca 2009 r. do wyrażenia zgody na stosowną
redukcję umownego wynagrodzenia oraz do umownego przeniesienia praw na
rzecz E. AG.
Uchwała nr 8.2., w związku z tą samą umową, obejmowała upoważnienie
zarządu do podjęcia wszelkich działań dla zabezpieczenia prawa do farm
wiatrowych w powiecie słupskim i sławieńskim oraz do farmy wiatrowej W. na rzecz
E. AG.
Uchwała nr 9.1 zawierała stwierdzenie, że umowa o rozwój projektów z dnia
15 czerwca 2012 r. łącznie z aneksem z dnia 6 stycznia 2012 r. została zawarta
w interesie spółki, a zgoda na nią wyrażona jest wyraźnie przez Zgromadzenie
Wspólników.
Uchwała nr 9.2. zawierała polecenie dla Prezesa Zarządu przedsięwzięcia
wszelkich kroków do należytego wypełnienia i uniknięcia wypowiedzenia umowy
o rozwój projektów z dnia 15 czerwca 2009 r. przez E. AG.
W Uchwale nr 9.3. wspólnicy upoważnili Zarząd do realizacji umowy o rozwój
projektów oraz do przeniesienia zabezpieczonych praw do projektu w imieniu spółki
na rzecz E. AG.
Uchwałą nr 9.4. wyrażono zgodę na wszystkie dotychczas wykonane
przeniesienia praw w związku z umową o rozwój projektów z dnia 15 czerwca
2009 r.
W uchwale nr 9.5 zlecono Prezesowi Zarządu utrzymanie w mocy już
istniejącej umowy oraz zezwolono na umowę, która zabezpieczy wynagrodzenia
spółki oraz przewidzi dalsze przenoszenie praw do projektów ze spółki na rzecz E.
AG.
4
Sąd Okręgowy oddalił dalej idące powództwo o stwierdzenie nieważności
podjętej na tym samym Zgromadzeniu Wspólników uchwały oznaczonej numerem
7 w sprawie udzielenia absolutorium W. D. z wykonania obowiązków Prezesa
Zarządu pozwanej Spółki.
Merytoryczne rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na ustaleniu, że dnia
17 kwietnia 2000 r. została zawarta umowa spółki E. P. spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w S., której wspólnikiem został powód T. E. T. z 34 udziałami
oraz E. AG z siedzibą w D. – spółka prawa niemieckiego ze 136 udziałami. Powód
posiadał także mniejszościowy pakiet w spółce E. AG. Przedmiotem działalności
spółki E. P. było projektowanie i eksploatacja elektrowni wiatrowych oraz import,
eksport i sprzedaż energii elektrycznej, import, eksport i sprzedaż urządzeń
energetycznych, projektowanie i eksploatacja sieci energetycznych oraz doradztwo
inwestycyjne.
Dnia 1 listopada 2006 r. pozwana spółka reprezentowana przez powoda
zawarła ze spółką E. AG umowę, w której pozwana zobowiązała się do zbadania i
pozyskania rynku w Polsce odnośnie przyszłej budowy parków wiatrowych z
wyłączeniem tożsamej działalności na rzecz innych przedsiębiorstw konkurujących
poza przedsiębiorstwami z grupy E. Pozwana Spółka miała między innymi
wykonywać czynności polegające na pośrednictwie w zawieraniu niezbędnych
umów na korzystanie z nieruchomości jak również w uzyskiwaniu pozwoleń na
budowę, eksploatację, utrzymanie i demontaż urządzeń. Za wykonywanie tych
czynności pozwana Spółka miała otrzymywać wynagrodzenie na bazie stawki
dziennej 1000 Euro netto. Spółka E. AG została wyłącznie upoważniona do
wykorzystania wyników działalności spółki E. P.
W dniu 15 czerwca 2009 r. te same strony zawarły umowę o rozwój
projektów dotyczących farm wiatrowych w Polsce. Spółka E. AG miała zamiar sama
lub poprzez inne spółki, których była udziałowcem, między innymi zbudować w
Polsce farmy wiatrowe i eksploatować je co najmniej przez okres 25 lat i dlatego
zleciła realizację tego projektu pozwanej spółce, która miała doprowadzić
wymienione w umowie farmy wiatrowe wraz z ich przyłączeniem do sieci do fazy
umożliwiającej realizację projektu. W umowie pozwana zobowiązała się do
5
przekazania spółce E. AG całej dostępnej dokumentacji dotyczącej realizacji
projektu oraz do przeniesienia na spółkę E. praw przysługujących jej na mocy
dotychczasowych umów wymienionych w załączniku. Poza tym pozwana Spółka
zobowiązała się w porozumieniu i za spółki E. AG zawrzeć niezbędne umowy
gruntowe, uzyskać zezwolenia, dostarczyć umowy o przyłączeniu do sieci
elektroenergetycznej oraz o dostawie energii elektrycznej. Na pokrycie bieżących
wydatków pozwanej spółce miała przysługiwać zaliczka na poczet wynagrodzenia
w wysokości 25.000 Euro. Za wykonanie w całości usługi pozwana spółka miała
otrzymywać wynagrodzenie wynikowe w wysokości 35.000 Euro za każdy
zainstalowany MW pomniejszone o wypłacone zaliczki. Poza tym strony
przewidziały dodatkowe wynagrodzenie wynikowe za udzielone bezzwrotnie
wsparcie finansowe ze środków publicznych.
W sprawozdaniu zarządu z działalności spółki E. P. za rok obrotowy od 1
kwietnia 2009 do 31 marca 2010 nie przedstawiono informacji o zawarciu umowy z
dnia 15 czerwca 2009 r.
W dniu 13 grudnia 2011 r. odbyło się Zgromadzenie Wspólników pozwanej
spółki, na którym, w ramach wolnych wniosków podjęto uchwały odnoszące się do
realizacji umowy o rozwoju projektów ze spółką E. AG. Powód w związku
z podjęciem tych uchwał poza załączonym do zawiadomienia o Zgromadzeniu
porządkiem obrad wniósł do sądu o stwierdzenie ich nieważności.
Dnia 6 stycznia 2012 r. pozwana Spółka oraz Spółka E. AG wprowadziły
zmiany do umowy z dnia 15 czerwca 2009 r. powołując się na uchwały podjęte
dnia 13 grudnia 2011 r. na Zgromadzeniu wspólników. Zmiany te polegały między
innymi na przyznaniu spółce E. AG prawa do żądania w każdym czasie wydania
wszystkich zabezpieczonych w ramach umowy praw i dokumentacji oraz na
obniżeniu ustalonego wcześniej wynagrodzenia pozwanej Spółki.
W sprawozdaniu Zarządu z działalności spółki E. P. za rok obrotowy od 1
kwietnia 2011 do 31 marca 2012 r. przedstawiono informację o prowadzeniu
działalności na rzecz spółki E. AG przy czym wykonanie czynności w zakresie
pozyskiwania praw do gruntów oraz utrzymania kontaktów z lokalnymi instytucjami
powierzono zewnętrznym zleceniobiorcom.
6
W dniu 26 września 2012 r. odbyło się Zwyczajne Zgromadzenie
Wspólników na którym zostały podjęte wymienione uchwały przy 20 % głosach
sprzeciwu powoda głosującego przez pełnomocnika. Według danych jakie otrzymał
powód od pozwanej spółki po odbyciu Zgromadzenia w roku obrotowym od
1 kwietnia 2011 r. do 31 marca 2012 r. zostało przeniesionych na spółkę E. AG 180
umów na korzystanie z nieruchomości.
Oceniając na podstawie tych ustaleń roszczenia powoda Sąd Okręgowy
uznał przede wszystkim, że umowa z dnia 15 czerwca 2009 r. jest umową
zobowiązującą do przeniesienia określonych w niej praw, w tym praw do
nieruchomości, przy czym umowy tej nie można zakwalifikować jako umowy
o świadczenie usług ponieważ pozwana dokonywała wszelkich czynności we
własnym imieniu i na swoją rzecz. Przedmiotem umowy było przedsiębiorstwo
pozwanej Spółki obejmujące zorganizowany zespół składników niematerialnych
i materialnych umożliwiający prowadzenie dalszych zadań gospodarczych na bazie
tych składników. Skoro umowa o rozwój projektów powinna być zakwalifikowana
jako czynność prowadząca do zbycia przedsiębiorstwa, to przed jej zawarciem lub
w terminie dwumiesięcznym powinna być podjęta stosowna uchwała wspólników
pozwanej spółki wyrażająca zgodę na zawarcie takiej umowy. Dlatego zdaniem
Sądu Okręgowego umowa zawarta dnia 15 czerwca 2009 r. bez zgody wspólników
wyrażonej w terminie wynikającym z art. 176 § 2 k.s.h. jest nieważna.
Sąd Okręgowy nie uwzględnił powództwa odnośnie uchwały Zgromadzenia
Wspólników w przedmiocie udzielenia absolutorium W. D. Zdaniem Sądu art. 244
k.s.h. nie odnosi się do udziału w głosowaniu wspólnika większościowego E. AG
nad udzieleniem absolutorium osobie nie będącej wspólnikiem nawet jeśli interesy
tego wspólnika są zbieżne z interesami tej osoby.
Odnosząc się do żądania ewentualnego uchylenia zaskarżonych uchwał Sąd
Okręgowy wskazał, że wobec stwierdzenia ich nieważności nie było potrzeby
rozważania, czy uchwały te mogą być uchylone na podstawie art. 249 § 1 k.s.h.
Odnośnie uchwały o udzieleniu absolutorium Sąd Okręgowy przyjął, iż nie zostały
wykazane przesłanki do jej uchylenia.
7
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 5 grudnia 2013 r. oddalił obie apelacje, jakie
strony wniosły od wyroku Sądu Okręgowego w S.
Sąd Apelacyjny podzielił w całości dotychczasowe ustalenia faktyczne
i uznał je za własne. Podniósł jednocześnie, że na dzień wyrokowania w sprawie
tj. na dzień 5 grudnia 2013 r. zostały prawomocnie wyeliminowane z obrotu
zaskarżone przez powoda uchwały podjęte dnia 13 grudnia 20011 r. przez
Zgromadzenie Wspólników pozwanej Spółki.
Jako pozbawione podstaw uznał Sąd Apelacyjny zarzuty pozwanej Spółki
do-tyczące naruszenia treści przepisów prawa niemieckiego tj. art. 675 ust. 1 BGB
i § 667 BGB albowiem ze względu na treść art. 17 ust. 1 prawa prywatnego
międzynarodowego w niniejszej sprawie wyłączone jest stosowanie prawa obcego.
Przedmiotem oceny w sprawie nie był charakter umowy łączącej pozwaną Spółkę
z E. AG ale wypełnienie przez zawarte w niej postanowienia dyspozycji art. 228 pkt
3 k.s.h. Konstrukcja przepisu art. 252 k.s.h. z punktu widzenia przedmiotu sporu
sprowadzała się wyłącznie do oceny, czy zespół przenoszonych składników
wypełniał definicję przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55 1
k.c. oraz czy wymagana
w prawie krajowym zgoda została uzyskana, czy też doszło do potwierdzenia
w ustawowo określonym terminie czynności prawnej dokonanie bez takiej zgody.
Dokonując oceny, że doszło do nabycia przedsiębiorstwa Sąd Apelacyjny wskazał,
że zbycie przedsiębiorstwa powinno obejmować co najmniej składniki, które
determinują funkcje spełniane przez przedsiębiorstwo. Zbycie musi obejmować
minimum dóbr materialnych i niematerialnych oraz środków i sposobów, jakie
konieczne są do podjęcia realizowanej przy ich wykorzystaniu działalności
gospodarczej, którą prowadził zbywca. Sąd Apelacyjny uwzględnił w tym zakresie,
że przedmiotem umowy strony uczyniły wszystkie nabyte przez pozwaną składniki,
a więc zarówno istniejące już w dacie jej zawierania, jak i dalsze, które w wyniku
działań pozwanej powstaną w przyszłości i które łącznie wypełnią przedmiot
świadczenia określony w umowie. Zespół tych składników majątkowych stanowił
określona całość i posiadał zdolność do realizacji zadania gospodarczego w postaci
budowy farm wiatrowych. Wykonanie przedmiotu umowy pozwoliło spółce
niemieckiej na realizacje tej działalności gospodarczej.
8
W podsumowaniu tych merytorycznych rozważań Sąd Apelacyjny stwierdził,
że podjęte przez Zgromadzenie Wspólników uchwały, jako naruszające art. 228 pkt
3 i art. 17 § 2 k.s.h. tj. zawarte bez zgody, ewentualnie późniejszego potwierdzenia
w terminie zakreślonym przez ustawę powinny zostać uznane za nieważne, a tym
samym apelacja strony pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.
Sąd Apelacyjny oddalił także apelację powoda. Podniósł, że przepis art. 244
k.s.h. formułuje wyjątek od ogólnej zasady przyznającej każdemu wspólnikowi
prawo do głosowania na zgromadzeniach wspólników. Dotyczy on jedynie sytuacji,
w której ma miejsce tożsamość wspólnika i członka zarządu. W związku
z powoływaniem się przez powoda na naruszenie art. 20 k.s.h. Sąd Apelacyjny
uznał, że powód dysponował danymi niezbędnymi do podjęcia uchwały i nie
sposób w tym względzie upatrywać podstaw do jego dyskryminacji.
Jednocześnie Sąd Apelacyjny podkreślił, że powód przed zgromadzeniem otrzymał
sprawozdanie zarządu sporządzone w dniu 6 września 2012 r.
W dalszym ciągu w związku z apelacją powódki Sąd Apelacyjny ocenił
również jako zasadne oddalenie przez Sąd pierwszej instancji powództwa
w zakresie żądania uchylenia w przedmiocie udzielenia zarządowi absolutorium
wobec braku przedstawienia dowodów, z których wynikałoby, że wystąpiłyby
przesłanki do uchylenia tej uchwały.
Obie strony złożyły skargi kasacyjne.
Pozwana spółka oparła skargę kasacyjną zarówno na podstawie naruszenia
przepisów postępowania jak na naruszeniu prawa materialnego.
W ramach pierwszej z nich zarzuciła naruszenie:
- art. 1143 § 1 k.p.c. przez zaniechanie ustalenia i zastosowania właściwego
prawa obcego, które znajduje zastosowanie do wykładni i oceny ważności umowy
o rozwój projektów z dnia 15 czerwca 2009 r., pomimo iż w § 6 tejże umowy strony
wprost wskazały, że podlega ona prawu niemieckiemu;
- art. 328 § 2 k.p.c. przez zaniechanie wskazania przez Sąd Apelacyjny
w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku przyczyn uznania umowy z 9 czerwca 2009 r.
za umowę w przedmiocie zbycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części
9
bez analizy czy umowa wywołuje skutek zobowiązujący, czy rozporządzający
a ponadto przez zaniechanie wskazania przyczyn uwzględnienia powództwa co do
każdej z siedmiu uchwał oraz zaniechanie analizy ewentualnej częściowej
nieważności uchwał. Pozwana Spółka w ramach prawa materialnego zarzuciła
naruszenie:
- art. 10 ust. 1 lit. a) w zw. z art. 3 zd.1 Konwencji o prawie właściwym dla
zobowiązań umownych otwartej do podpisania w Rzymie dnia 19 czerwca 1980 r.;
- art. 17 ust. 1 i 3 p.p.m. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające
na uznaniu, że prawo właściwe dla siedziby osoby prawnej znajduje zastosowanie
także do czynności prawnych dokonanych przez tę osobę;
- art. 17 § 2 w zw. z art. 228 pkt 3 k.s.h. przez niewłaściwe zastosowanie,
pomimo iż umowa z dnia 9 czerwca 2009 r. nie stanowi umowy rozporządzającej
w postaci zbycia przedsiębiorstwa, względnie jego zorganizowanej części;
- § 133 w zw. z § 1457 niemieckiego Kodeksu Cywilnego przez ich
niezastosowanie i w konsekwencji błędną wykładnię treści oświadczeń woli stron
umowy o rozwój projektów z dnia 15 czerwca 2009 r.;
- § 675 ust. 1 BGB w zw. z § 667 BGB przez ich niewłaściwe zastosowanie
polegające na uznaniu, że umowa o świadczenie odpłatnych usług, jaką jest
umowa o rozwój projektów z dnia 9 czerwca 2009 r. stanowi umowę
rozporządzającą w postaci zbycia przedsiębiorstwa względnie jego zorganizowanej
części;
- art. 228 pkt 3 k.s.h. w zw. z art. 55 1
k.c. przez ich niewłaściwe
zastosowanie polegające na uznaniu, że do zawarcia umowy z dnia 15 czerwca
2009 r. potrzebna jest akceptująca uchwała zgromadzenia wspólników;
- art. 252 § 1 zdanie 1 k.s.h. przez jego niewłaściwe zastosowanie
i stwierdzenie nieważności zaskarżonych uchwał, mimo iż nie były one sprzeczne
z ustawą.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego w części w jakiej oddalono jego..
Podobnie jak pozwana Spółka, powód oparł skargę kasacyjną na obu
podstawach
10
Naruszenie prawa materialnego miało polegać na naruszeniu:
- art. 244 w zw. z art. 252 § 1 k.s.h. przez ich błędną wykładnię
i niezastosowanie art. 252 § 1 k.s.h. wobec przyjęcia, że wspólnik większościowy
Spółka E. AG może wykonywać prawo głosu w stosunku do uchwały o udzieleniu
absolutorium Prezesowi Zarządu pozwanej Spółki, pomimo iż ta sama osoba jest
jednocześnie członkiem zarządu wspólnika większościowego;
- art. 20 k.s.h. w zw. z art. 252 § 1 k.s.h. przez błędną wykładnię art. 20 k.s.h.
i niezastosowanie art. 252 § 1 k.s.h. w sytuacji, kiedy wspólnik większościowy jako
strona umowy, w przeciwieństwie do powoda, posiadał szczegółowe informacje
dotyczące umowy;
- 249 § 1 k.s.h. przez błędną wykładnię i jego niezastosowanie;
Powód zarzucił także naruszenie następujących przepisów postępowania:
- art. 224 § 1 k.p.c. w zw. z art. 227, 217 §3 w zw. z art. 248 §1 k.p.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c. przez nieuwzględnienie wniosku powoda o zobowiązanie
pozwanej Spółki do przedłożenia zestawień wszystkich praw majątkowych, którymi
spółka rozporządziła oraz złożenia wszystkich umów dotyczących nieruchomości.
- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 117 k.p.c. w zw. z art. 244, 365
§ 1 oraz art. 381 k.p.c. przez uznanie za spóźniony i nieistotny dowód
z postanowienia Sądu Rejonowego w S. upoważniającego wspólnika
mniejszościowego do zwołania Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników z
porządkiem obrad przewidującym podjęcie uchwały o pociągnięciu do solidarnej
odpowiedzialności Prezesa Zarządu, prokurenta pozwanej Spółki oraz wspólnika
większościowego do solidarnej odpowiedzialności
Powołując się na te podstawy powód wniósł o uchylenie wyroku w zaskarżonej
części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podejmując się w pierwszej kolejności oceny skargi kasacyjnej powoda
należy podzielić w całej rozciągłości wyrażone w tej kwestii dotychczasowe
stanowisko Sądu drugiej instancji. Ocena ta odnosi się zarówno do zarzutów
naruszenia prawa materialnego jak i procesowego. Nie ma racji powód zarzucając
11
nieuwzględnienie wniosku o zobowiązanie pozwanej do złożenia zestawienia
wszystkich praw majątkowych, którymi rozporządziła pozwana Spółka na rzecz
wspólnika większościowego. Poza argumentacją Sądu Apelacyjnego wymaga
podkreślenia, że zaskarżona uchwała dotyczy skwitowania działalności zarządu
spółki za określony okres czasu a zatem wniosek dowodowy powinien sprowadzać
się do wykazania okoliczności mających wpływ na ocenę działalności zarządu
w tym okresie. Tymczasem powód domagał się jedynie ogólnie przeprowadzenia
dowodu z dokumentów prywatnych bez żadnego ograniczenia czasowego i co
także istotne nie zostało wyjaśnione, na czym miałaby polegać szkoda pozwanej
spółki, którą miałaby wyrządzić jej zarząd. Można także dodać, iż nie jest
wystarczające poprzestanie na zestawieniu umów dotyczących nieruchomości,
skoro odpowiadały im wzajemne świadczenia pieniężne. W końcu należy podzielić
stanowisko Sądu drugiej instancji, że samo upoważnienie udzielone przez sąd
rejestrowy do zwołania nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników i zamieszczenia
w jego porządku uchwałę w przedmiocie odpowiedzialności odszkodowawczej
członków zarządu nie ma znaczenia dla oceny przesłanek zastosowania art. 249
i 252 k.s.h., a każdym razie powód nie wykazał takiego znaczenia.
Przechodząc do oceny zarzucanego przez powoda naruszenia prawa
materialnego tj. art. 244 k.s.h. należy uwzględnić, że wyłączenie wspólnika od
udziału w głosowaniu ma ten skutek, że uchwała podjęta z jego udziałem może
zostać uznana za nieważną. Prawo głosu w zakresie uchwał podejmowanych
przez Zgromadzenie Wspólników stanowi podstawowe i najważniejsze prawo
wspólnika (art. 242. 243 k.s.h.). Wyłączenie wspólnika od wykonywania prawa
głosu jako wyjątek od gwarantowanego ustawą związanego z udziałem prawa
wspólnika do udziału w Zgromadzeniu Wspólników nie może być interpretowane
rozszerzająco (exceptiones non sunt extendendae). W związku z tym wykluczone
jest rozciągnięcie zakazu wykonywania prawa głosu na inne niż wymienione w tym
przepisie sprawy. Wykładnia językowa normy zawartej w art. 244 k.s.h.
jednoznacznie wskazuje, że wynikające z tej normy pozbawienie wspólnika prawa
głosu odnosi się do podejmowania uchwał dotyczących „jego” odpowiedzialności
wobec spółki jak również udzielenia „jemu” absolutorium. Wyłączenie to nie
obejmuje głosowania przy powzięciu uchwał o odpowiedzialności wobec spółki
12
innych - poza tym wspólnikiem - osób. Analizowany przepis ma zastosowanie
wyłącznie w sytuacji tożsamości „wspólnika” i „osoby ponoszącej odpowiedzialność
wobec spółki” Nie ma żadnych uzasadnionych racji, aby odstępować od takiego
wyniku wykładni art. 244 k.s.h. i wyłączania na jego podstawie wspólnika od prawa
głosu w innych podmiotowych lub przedmiotowych okolicznościach chociażby
zachodził konflikt interesów pomiędzy wspólnikiem a spółką. Dlatego wbrew
stanowisku powoda nie doszło do naruszenia art. 244 k.s.h. przez jego błędną oraz
naruszenia art. 252 § 1 k.s.h. przez jego niezastosowanie.
W związku z pozostałymi zarzutami skargi kasacyjnej powoda trzeba
podkreślić, iż wobec uznania za bezpodstawne zarzutów naruszenia przepisów
postępowania, Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę na podstawie ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.
zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2010 r., II PK 343/09 niepubl.).
Stwierdzenie to jest istotne i przesądza negatywną ocenę zarzutu naruszenia art.
20 w zw. z art. 252 § 1 k.s.h. jeśli skonfrontuje się ten zarzut z ustaleniem przez
Sąd drugiej instancji, że powód dysponował danymi niezbędnymi do podjęcia
uchwały. Zakres umowy, z której zawarciem, jak i późniejszym potwierdzeniem
oraz wykonaniem powód wykluczał możliwość skwitowania członka zarządu, był
jasny i jednoznaczny i co najważniejsze według Sądu Apelacyjnego w okresie
objętym pozwem okoliczności te były znane powodowi.
Podobnie należy uwzględnić stanowisko Sądu Apelacyjnego, iż w toku
postępowania nie zostało wykazane w czym powód upatrywał szkody pozwanej,
ani na czym ta szkoda miała polegać. Ma to istotne znaczenie dla oceny
przesłanek uchylenia uchwały albowiem nie można automatycznie przyjmować,
że zawarcie konkretnej umowy przez członków zarządu daje uzasadnione
podstawy do przyjęcia, że uchwała Zgromadzenia Wspólników potwierdzająca
zawarcie tej umowy narusza dobre obyczaje, godzi w interesy spółki lub ma celu
pokrzywdzenie wspólnika.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. oddalił
w całości skargę kasacyjną powoda.
13
Inaczej należy ocenić skargę kasacyjną pozwanej Spółki. Słusznie zarzuca
się w niej naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. ale jedynie w zakresie wskazania przyczyn
uwzględnienia powództwa wobec każdej z siedmiu uchwał o różnej treści.
Według utrwalonego w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądu, art. 328
§ 2 k.p.c. może stanowić usprawiedliwioną podstawę kasacyjną w tych
wyjątkowych wypadkach, gdy uzasadnienie wyroku sądu drugiej instancji zawiera
tak kardynalne braki, że niemożliwe jest dokonanie oceny toku wywodu, który
doprowadził do wydania orzeczenia, co uniemożliwia przeprowadzenie kontroli
kasacyjnej. Tylko bowiem wówczas stwierdzone wady mogą mieć wpływ na wynik
sprawy (por. np. wyrok z dnia 9 maja 2013 r., II UK 301/12, niepubl.; z dnia
28 listopada 2014 r., I CSK 735/13, niepubl.).
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku rzeczywiście brak jest wskazania
przyczyn, dla których, poza uchwałą objętą punktem 9.1 porządku obrad
Zgromadzenia Wspólników zawierającą zgodę na zawarcie umowy z dnia
15 czerwca 2009 r. łącznie z aneksem, zostało uwzględnione powództwo wobec
sześciu innych różniących się treścią uchwał. Nie wystarczy w odniesieniu do tych
uchwał odwołanie się przez Sąd Apelacyjny do uzasadnienia wyroku Sądu
pierwszej instancji i zbiorczego stwierdzenia, że wszystkie uchwały odnoszą się do
wyrażenia zgody na powzięcie czynności prawnych związanych i wynikających
z nieważnej czynności prawnej a już zupełnie niezrozumiałe jest podsumowanie
rozważań Sądu Apelacyjnego i uznanie, że uchwały podjęte przez Zgromadzenie
Wspólników, jako naruszające przepis art. 228 pkt 3, 17 § 2 k.s.h. tj. zawarte bez
zgody, ewentualnie późniejszego potwierdzenia w terminie zakreślonym przez
ustawodawcę powinny zostać uznane za nieważne, a tym samym apelacja
pozwanej okazała się niezasadna.
Brak odrębnej analizy dotyczącej każdej z zaskarżonych uchwał jest tym
bardziej widoczny jeśli uwzględni się, że roszczenia o stwierdzenie nieważności
uchwał ewentualnie o ich uchylenie mają w zasadzie samodzielny charakter,
a jedynie na skutek przedmiotowej kumulacji roszczeń (art. 192 k.p.c.) są
dochodzone jednym pozwem. Ponadto na gruncie art. 252 i 425 k.s.h.
w judykaturze przeważa pogląd o dopuszczalności stosowania art. 58 § 3 k.c. w zw.
14
z art. 2 k.s.h. do nieważnych i wzruszalnych uchwał zgromadzeń spółek
kapitałowych. W wyroku z dnia 19 grudnia 2007 r., (sygn. akt V CSK 350/07,
niepubl.) przyjął stanowisko, że dopuszczalne jest częściowe uchylenie uchwały
zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością na podstawie
art. 249 k.s.h. Wskazał także, że art. 58 § 3 k.c. stosuje się odpowiednio do uchwał
wzruszalnych pod warunkiem, że zaskarżona część uchwały ma charakter
autonomiczny i nie jest nierozerwalnie związana z innymi elementami
kwestionowanej czynności prawnej. W razie, gdy zaskarżona część czynności
prawnej stanowi jej istotny składnik i z okoliczności wynika, że strony nie
powzięłyby uchwał bez zakwestionowanych postanowień, stosowanie tego
przepisu byłoby niedopuszczalne Wyrok ten stanowi kontynuację dotychczasowej
linii orzecznictwa, do której zalicza się wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja
2004 r. (sygn. akt V CK 452/04, OSNC 2005/5/89, zob. też wyrok Sądu
Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 lipca 2014 r. I ACa 97/14, niepubl. oraz wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 15 kwietnia 1999 r., sygn. akt I CKN 1088/97,
OSNC 1999/11/193).
W związku z zarzutami skargi kasacyjnej dotyczącymi zastosowania do
umowy pozwanej Spółki zawartej dnia 15 czerwca 2009 r ze Spółką E. AG.
wskazanych w skardze przepisów prawa niemieckiego wstępnie trzeba podnieść,
iż przedmiotem oceny Sądu w niniejszym procesie są zakwestionowane przez
powódkę uchwały organu spółki kapitałowej, przy czym ocena ta musi być
dokonana pod kątem zgodności uchwał z prawem polskim. Pozwana spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością jest osobą prawną (art. 12 zdanie pierwsze
k.s.h.) i ma siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej a wobec tego zgodnie
z art. 17 § 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe
(Dz. U. Nr 80, poz. 432) podlega prawu państwa w którym ma siedzibę.
Dotyczy to także zasad działania organów tej spółki. Wobec tego ocena, jakie
czynności prawne, które zamierza dokonać lub dokonała spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością przez swoje organy wymaga zgody zgromadzenia wspólników,
powinna być dokonana według prawa polskiego,
Nie oznacza to jednak, że dla tej oceny nie ma żadnego znaczenia prawo
państwa, które strony wskazały jako właściwe dla ich umowy z dnia 15 czerwca
15
2009 r., będącej w istocie zewnętrzną czynnością prawną dokonaną przez
pozwaną spółkę z osobą trzecią. Ponieważ ze względu na strony umowy istnieje
związek z prawem różnych państw, do umowy ma zastosowanie Konwencja
o prawie właściwym dla zobowiązań umownych (art. 1) otwartej do podpisu
w Rzymie w dniu 19 czerwca 1980 r.. Konwencja ta, zgodnie z oświadczeniem
rządowym z dnia 5 grudnia 2007 r. (Dz. U. z 2008 r. Nr 10, poz. 58), weszła w życie
w stosunku do Rzeczypospolitej Polskiej dnia 1 sierpnia 2007 r. i na podstawie art.
17 miała zastosowanie do umów, które zostały zawarte po tym dniu. Konwencja
wyłączyła stosowanie m.in. art. 25-27 p.p.m. z 1965 r. Została zastąpiona przez
rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 593/2008 z dnia 17 czerwca
2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I) (Dz. Urz.
UE 2008 L 177/6), lecz stosownie do art. 28 ma ono zastosowanie dopiero do
umów zawartych od dnia 17 grudnia 2009 r. Dlatego do omawianej umowy mają
zastosowanie postanowienia konwencji, w tym art. 3 ust. 1 będący podstawą
wyboru prawa, któremu ma być poddana umowa. Wybór prawa niemieckiego jako
właściwego, w drodze zgodnych oświadczeń stron umowy z dnia 15 czerwca 2009
r. (§ 6 umowy) oznacza, że statut kontraktowy ma zastosowanie między innymi do
wykładni umowy, wykonania wynikających z niej zobowiązań (art. 10 ust. 1 lit a i b
Konwencji). Pominięcie tych okoliczności sprawia, że wywodu Sądu dotyczące
charakteru umowy z dnia 15 czerwca 2009 r. mają niepełny charakter.
Wątpliwości budzą także niektóre wnioski, które zostały sformułowane przez Sąd
w związku z kwalifikacją umowy, jako przenoszącą przedsiębiorstwo czy też jego
zorganizowaną część bez względu na prawo zastosowane do jego oceny.
Niejasność pojawia się już na wstępie przez brak jednoznacznego rozstrzygnięcia,
czy chodzi o zbycie całego przedsiębiorstwa, jednego z przedsiębiorstw spółki czy
też zorganizowanej części przedsiębiorstwa.
Przepis art. 551
k.c. definiując przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym,
wskazuje, że stanowi ono zorganizowany zespół składników materialnych
i niematerialnych przeznaczonych po prowadzenia działalności gospodarczej,
podając przy tym przykładowe elementy wchodzące w jego skład - stanowiące
w większości prawa o różnej postaci i treści. Powyższa konstatacja prowadzi zatem
do wniosku, że możliwe jest nabycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej
16
części w następstwie nabycia tylko praw, przy czym zawsze istotne jest, czy między
tymi prawami istnieje funkcjonalny związek umożliwiający prowadzenie działalności
gospodarczej. Podkreśla się bowiem w orzecznictwie, że przejęcie takie powinno
obejmować co najmniej te składniki, które determinują funkcje spełniane przez
przedsiębiorstwo (por. wyrok z dnia 17 października 2000 r., sygn. akt I CKN
850/98, niepubl.). Zaznaczyć w tym miejscu należy, że pomimo braku definicji
zorganizowanej części przedsiębiorstwa w orzecznictwie przyjmuje się, że stanowi
ona część przedsiębiorstwa wyodrębnioną pod względem organizacyjnym
i stanowiącą kompleks składników o charakterze materialnym i niematerialnym
powiązanych ze sobą w sposób funkcjonalny (por. uzasadnienie uchwały SN z dnia
25 czerwca 2008 r., sygn. akt III CZP 45/08, publ. OSNC 2009, nr 7-8, poz. 97).
W wyroku z dnia 3 grudnia 2009 r. (sygn. akt II CSK 215/09, niepubl.) Sąd
Najwyższy podkreślił, że czynnikiem "konstytuującym" przedsiębiorstwo
w znaczeniu przedmiotowym (art. 55 1
k.c.) jest występowanie elementu
organizacji oraz funkcjonalnego powiązania różnorodnych jego składników
umożliwiających traktowanie przedsiębiorstwa jako pewną całość (zespół).
Występowanie elementu organizacji - jak słusznie podkreśla się - pozwala odróżnić
przedsiębiorstwo od majątku, gdyż ten ostatni jest przedmiotem organizacji
i stanowi jedynie zbiór elementów wchodzących w skład zorganizowanej całości
jaką jest przedsiębiorstwo.
Konfrontując dotychczasowe rozważania z dotychczasowymi ustaleniami
i ocenami Sądu drugiej instancji, nie można zgodzić się z stwierdzeniem, że do
uznania umowy z dnia 15 czerwca 2009 r. za prowadzącą do zbycia
przedsiębiorstwa pozwanej Spółki wystarczy, że w wyniku jej realizacji przejęte
w przyszłości przez Spółkę E. AG składniki spełnią ostatecznie cechy
przedsiębiorstwa. W związku z tym trzeba też zważyć, że pozwana Spółka
zobowiązała się za wynagrodzeniem między innymi do nabywania w przyszłości we
własnym imieniu ale na rzecz spółki E. AG dalszych składników majątkowych,
uprawnień pozwoleń z obowiązkiem ostatecznego ich przekazania na rzecz spółki
E. AG. Jest to jedna z możliwości ukształtowania umowy zlecenia (art. 734 § 2
i 740 zdanie drugie k.c. a także § 675 ust. 1 oraz art. § 667 BGB). To, że w
wyniku zawartej umowy mogło dojść do zorganizowania przedsiębiorstwa po
17
stronie spółki E. AG nie oznacza, że druga strona umowy musiała przenieść na tę
spółkę własne przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część. Trzeba też mieć na
względzie, że pozwana Spółka po zawarciu umowy kontynuowała dotychczasową
działalność polegającą na projektowaniu i budowie kolejnych farm wiatrowych, co
zresztą zostało zagwarantowane w umowie.
Z tych wszystkich względów uwzględniając skargę kasacyjną strony
pozwanej Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił w zaskarżonej
przez tę stronę części wyrok Sądu drugiej instancji i przekazał temu sądowi sprawę
do ponownego rozpoznania.
Wobec cofnięcia przez pozwaną Spółkę zaskarżającą wyrok Sądu
Apelacyjnego z dnia 5 grudnia 2013 r. w przedmiocie oddalenia apelacji strony
powodowej. Sąd Najwyższy na podstawie art. 39821
w związku z art. 391 § 2 k.p.c.
umorzył w tym zakresie postępowanie kasacyjne.