Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 301/12
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 maja 2013 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku J. M.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 maja 2013 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 9 lutego 2012 r.,
oddala skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 15 września 2011 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Ś. oddalił odwołanie J. M. od decyzji Zakładu
2
Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 maja 2011 r. odmawiającej wnioskodawcy
prawa do emerytury. Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia.
Wnioskodawca (ur. 14 maja 1947 r.) w dniu 13 kwietnia 2011 r. złożył kolejny
wniosek o przyznanie prawa do emerytury wcześniejszej. Organ rentowy uznał za
udowodniony staż ubezpieczeniowy w łącznym rozmiarze 21 lat, 11 miesięcy i 28
dni, w tym okresów składkowych - 20 lat, 1 miesiąc i 11 dni oraz okresów pracy w
gospodarstwie rolnym - 1 rok, 10 miesięcy i 17 dni. Decyzją z dnia 19 grudnia
1970 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy rentę inwalidzką według III grupy w
związku z wypadkiem przy pracy zaistniałym w dniu 15 sierpnia 1969 r., a decyzją z
dnia 27 października 1983 r. - rentę inwalidzką według II grupy w związku z
wypadkiem przy pracy. Decyzją Naczelnika Gminy z dnia 5 listopada 1985 r.
potwierdzono zgłoszenie przez wnioskodawcę wykonywania rzemiosła i przyznano
prawo wykonywania szewstwa miarowego na terenie woj. wałbrzyskiego. Decyzją z
dnia 16 grudnia 1985 r. organ rentowy stwierdził, że wnioskodawca, wykonujący
rzemiosło, działalność zarobkową na własny rachunek - szewstwo miarowe, nie
podlega od 1 grudnia 1985 r. ubezpieczeniu społecznemu z uwagi na okoliczność,
iż pobiera świadczenie rentowe wypłacane przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych. Z dniem 1 października 1992 r. wnioskodawca rozpoczął
prowadzenie działalności gospodarczej pod nazwą Zakład Produkcyjno-Handlowy
„M.", w zakresie produkcji obuwia damskiego tekstylnego, handlu detalicznego,
hurtowego i obwoźnego importu artykułów za wyjątkiem koncesjonowanych,
uzyskując wpis do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Wójta
Gminy K. Decyzją z dnia 5 czerwca 2001 r. organ rentowy przyznał wnioskodawcy
prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem
przy pracy na stałe. Decyzją z dnia 29 sierpnia 2007 r. organ rentowy odmówił
wnioskodawcy prawa do emerytury z uwagi na brak wymaganego 25-letniego stażu
ubezpieczeniowego (uznano za wykazane 16 lat, 10 miesięcy i 10 dni), nie
uwzględniając okresu prowadzenia przez niego działalności gospodarczej od 7
czerwca 1983 r. w związku z niepodleganiem ubezpieczeniu społecznemu z uwagi
na pobieranie świadczenia rentowego. Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji
zostało oddalone wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 9 stycznia 2008 r., a Sąd
Apelacyjny wyrokiem z dnia 24 lipca 2008 r. oddalił apelację. Decyzją z dnia 18
3
czerwca 2009 r. organ rentowy ponownie odmówił wnioskodawcy prawa do
emerytury z tych samych przyczyn, a jego odwołanie od wskazanej decyzji zostało
odrzucone wyrokiem Sądu Okręgowego z dnia 15 września 2009 r. na podstawie
art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Kolejny wniosek o emeryturę wnioskodawca złożył w dniu
13 kwietnia 2011 r., wykazując dobrowolne ubezpieczenie społeczne z tytułu
prowadzenia działalności gospodarczej od 1 stycznia 2008 r. do 31 marca 2011 r. i
nadal. Wniosek ten został załatwiony odmownie zaskarżoną decyzją.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że wprawdzie
wnioskodawca ukończył wiek 60 lat oraz legitymuje się wymaganym 15-letnim
okresem pracy w warunkach szczególnych, jednakże nie wykazał on spełnienia
wymaganej do nabycia prawa do emerytury przesłanki posiadania 25-letniego stażu
ubezpieczeniowego. Do tego stażu nie może być zaliczony okres prowadzenia
przez wnioskodawcę działalności gospodarczej z uwagi na pobieranie w tym czasie
renty z tytułu niezdolności do pracy i zwolnienie od obowiązku opłacania składek
oraz zgłoszenie się do dobrowolnego ubezpieczenia społecznego dopiero od 1
stycznia 2008 r., co pozwala na dodatkowe uwzględnienie okresu składkowego
tylko w wymiarze 3 lat i 3 miesięcy.
Wyrokiem z dnia 9 lutego 2012 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację
wnioskodawcy, podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej instancji.
Sąd Apelacyjny wskazał, że wnioskodawca nie spełnia warunków do nabycia
prawa do emerytury na podstawie art. 27-29 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia
1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa
emerytalna) wobec nieposiadania wieku emerytalnego 65 lat oraz - nawet po
doliczeniu nowego okresu ubezpieczenia od 1 stycznia 2008 r. do 31 marca 2011 r.
- 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. W ocenie Sądu
odwoławczego, nie ma możliwości zaliczenia do okresów składkowych i
nieskładkowych okresu, w którym wnioskodawca prowadził działalność
gospodarczą i był zwolniony z obowiązku opłacania składek z uwagi na pobierane
świadczenie rentowe. Okresy składkowe wymienione zostały w art. 6 ust. 1 ustawy
emerytalnej i co do zasady - w myśl pkt 1 i 2 tego przepisu - są to okresy
ubezpieczenia i opłacania składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Okresy
4
uznane za okresy składkowe mimo nieuiszczania składek na ubezpieczenie
społeczne zostały enumeratywnie wymienione w art. 6 ustawy emerytalnej, z mocy
którego okres prowadzenia działalności gospodarczej podlega zaliczeniu do
okresów składkowych wyłącznie w przypadku, gdy została za niego odprowadzona
składka na ubezpieczenie emerytalne i rentowe. Z tego względu okresy
prowadzenia przez wnioskodawcę działalności gospodarczej, za które nie
odprowadzono składki na to ubezpieczenie, nie mogą zostać zaliczone do okresów
składkowych. Okoliczność, że wnioskodawca w okresach tych korzystał ze
zwolnienia z obowiązku opłacania składki z uwagi na pobieranie świadczenia
rentowego pozostaje bez wpływu na możliwość ich zakwalifikowania jako okresów
składkowych.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił: 1) naruszenie prawa
materialnego, tj. art. 6 ust. 2 pkt 14 lit. a ustawy emerytalnej, przez jego błędną
wykładnię i nieprzyjęcie, że do okresów składkowych zalicza się przypadające
przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy działalności gospodarczej, w których
występowało zwolnienie od opłacania składki; 2) naruszenie przepisów
postępowania, a to art. 328 § 2 k.p.c., przez niewyjaśnienie podstawy prawnej
zaskarżonego wyroku, w szczególności niewskazanie przyjętej interpretacji -
powołanego przez wnioskodawcę w zarzutach apelacyjnych - art. 6 ust. 2 pkt. 14 lit.
a ustawy emerytalnej, co miało istotny wpływ na wynik sprawy.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł „o uchylenie zaskarżonego
wyroku i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji, zniesienie
postępowania w obu instancjach oraz przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do
ponownego rozpoznania”, a we wnioskach końcowych uzasadnienia skargi
kasacyjnej - o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie może zostać uwzględniona, gdyż zaskarżony wyrok w
ostateczności odpowiada prawu.
5
Niezasadny jest podniesiony przez skarżącego zarzut obrazy art. 328 § 2
k.p.c. Przepis ten określa konieczne elementy uzasadnienia wyroku sądu pierwszej
instancji i w postępowaniu apelacyjnym nie jest stosowany wprost, a jedynie
odpowiednio przez art. 391 § 1 k.p.c. Ponieważ skarga kasacyjna przysługuje od
wyroku sądu drugiej instancji (art. 3981
§ 1 k.p.c.) i może być oparta na podstawie
naruszenia przez ten sąd przepisów postępowania, jeżeli zarzucane uchybienie
mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), to dla
skuteczności postawienia zarzutu obrazy przez sąd odwoławczy art. 328 § 2 k.p.c.
konieczne jest jego powiązanie z przepisem stosowanym przez sąd w
postępowaniu apelacyjnym, a więc z art. 391 § 1 k.p.c. lub - gdy uchybienie polega
na nieodniesieniu się w uzasadnieniu zaskarżonego rozstrzygnięcia do części
zarzutów apelacji - również z art. 378 § 1 k.p.c., czego skarżący nie czyni. Ponadto
za utrwalone w orzecznictwie Sądu Najwyższego należy uznać stanowisko, że
naruszenie przez sąd drugiej instancji art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
przez sporządzenie uzasadnienia nieodpowiadającego wymaganiom, jakie stawia
wymieniony przepis, może jedynie wyjątkowo wypełniać podstawę kasacyjną
przewidzianą w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. Ma to miejsce wówczas, gdy wskutek
uchybienia konkretnym wymaganiom określonym w art. 328 § 2 k.p.c. zaskarżone
orzeczenie nie poddaje się kontroli kasacyjnej, gdyż tylko wtedy stwierdzone wady
mogą mieć wpływ na wynik sprawy (por. np. wyroki z dnia 2 czerwca 2011 r., I CSK
581/10, LEX nr 950715; z dnia 18 kwietnia 2012 r., II PK 197/11, LEX nr 1216857
oraz z dnia 3 października 2012 r., II PK 64/12, LEX nr 1243026 i powołane w nich
orzeczenia).
Skarżący upatruje obrazy art. 328 § 2 k.p.c. w niewyjaśnieniu przez Sąd
drugiej instancji podstawy prawnej wyroku z uwzględnieniem interpretacji
wskazanego w zarzutach apelacyjnych art. 6 ust. 2 pkt 14 lit. a ustawy systemowej,
wywodząc, że „wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku nie może pomijać wykazania
przez sąd dlaczego kwestionuje argumentację prawną strony oraz podania, z jakich
konkretnie powodów przytoczony w apelacji stan prawny nie znajduje w sprawie
zastosowania”. Tymczasem Sąd drugiej instancji nie jest związany podniesionymi w
apelacji zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego (por. posiadającą
moc zasady prawnej uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31
6
stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008 nr 6, poz. 55) i nie jest zobowiązany do
dokonywania interpretacji przepisu, który - w jego ocenie - nie ma w sprawie
zastosowania. Wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku w rozumieniu art. 328 § 2
k.p.c. polega bowiem na wyjaśnieniu, dlaczego sąd zastosował określony przepis i
w jaki sposób wpływa on na treść rozstrzygnięcia, a więc jakie elementy stanu
faktycznego uzasadniają zastosowanie tego przepisu (por. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 28 czerwca 2001 r., I PKN 498/00, OSNAPiUS 2003 nr 9, poz.
222 i z dnia 29 maja 2008 r., II CSK 39/08, LEX nr 420381). Niewłaściwe
zastosowanie lub niezastosowanie przez sąd odwoławczy wskazywanego przez
stronę przepisu prawa materialnego należy do podstawy kasacyjnej określonej w
art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Skarżący nie przedstawia wreszcie żadnego wywodu prawnego dla
wykazania, że zarzucane przez niego uchybienie faktycznie mogłoby mieć wpływ
na rozstrzygnięcie sprawy, poprzestając jedynie na stwierdzeniu, że „gdyby Sąd
Apelacyjny w uzasadnieniu wyroku przeanalizował i prawidłowo zinterpretował treść
tego zapisu [art. 6 ust. 2 pkt 14 lit. a ustawy systemowej], to jego ocena stanu
prawnego, a w konsekwencji i rozstrzygnięcie sprawy byłyby inne”. Tymczasem w
orzecznictwie Sądu Najwyższego jednolicie prezentowane jest stanowisko, że w
postępowaniu sądowym toczącym się na skutek odwołania od decyzji organu
rentowego w przedmiocie ponownego ustalenia prawa do świadczenia nie mogą
być badane te kwestie, o których rozstrzygnął wcześniej sąd prawomocnym
wyrokiem w sprawie między tymi samymi stronami w związku z odwołaniem
ubezpieczonego od decyzji odmawiającej prawa do tego świadczenia. Inaczej rzecz
ujmując, sądy rozpoznające między tymi samymi stronami nowy spór muszą
przyjmować, że dana kwestia prawna kształtuje się tak, jak przyjęto to w
prawomocnym, wcześniejszym wyroku (art. 365 § 1 k.p.c.). Zatem w kolejnym
postępowaniu, w którym pojawia się ta sama kwestia, nie może być ona już
ponownie badana (por. wyroki z dnia 5 kwietnia 2011 r., III UK 116/10, OSNP 2012
nr 9-10, poz. 125 i z dnia 5 czerwca 2012 r., II UK 289/11, LEX nr 1235839 oraz
postanowienie z dnia 29 marca 2012 r., I UK 299/11, LEX nr 1214545). Z
uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że niemożność uwzględnienia
skarżącemu do stażu ubezpieczeniowego okresu prowadzenia działalności
7
gospodarczej od 7 czerwca 1983 r., w tym od 1 grudnia 1985 r. z uwagi na
stwierdzone decyzją organu rentowego niepodleganie ubezpieczeniu społecznemu
z powodu pobierania świadczenia rentowego, została przesądzona prawomocnym
wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 24 lipca 2008 r. Wykluczało to ponowne
badanie tej kwestii w postępowaniu odwoławczym toczącym się w sprawie, w której
wniesiona została rozpoznawana skarga kasacyjna, z uwagi na związanie Sądów
orzekających oceną wyrażoną w tym zakresie poprzednim prawomocnym
wyrokiem.
W tej sytuacji tylko ubocznie należy stwierdzić, że prezentowana przez
skarżącego wykładnia art. 6 ust. 2 pkt 14 lit. a ustawy systemowej jest błędna.
Zgodnie z tym przepisem za okresy składkowe uważa się również przypadające
przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy pozarolniczej działalności gospodarczej na
obszarze Państwa Polskiego objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i
okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to
ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki.
Przytoczony przepis jednoznacznie zezwala zatem na uznanie za okresy
składkowe wyłącznie okresów działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia
społecznego i rodzącej obowiązek opłacania składki na to ubezpieczenie. W myśl
art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 grudnia 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z
1989 r. Nr 46, poz. 250 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym w spornym okresie,
obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu określonemu ustawą nie podlegają
osoby prowadzące działalność określoną w art. 1, które - między innymi - mają
ustalone prawo do emerytury lub renty, chyba że zgłoszą wniosek o objęcie
ubezpieczeniem. Ponieważ - co wynika ze stanu faktycznego sprawy -
wnioskodawca posiadał ustalone prawo do świadczenia rentowego i je pobierał
oraz nie zgłosił wniosku o objęcie ubezpieczeniem, decyzją z dnia 16 grudnia 1985
r. organ rentowy prawidłowo stwierdził jego niepodleganie od 1 grudnia 1985 r.
ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą, czego
oczywistą konsekwencją był brak obowiązku opłacania składki. Czym innym jest
natomiast zwolnienie ubezpieczonego od opłacania składki w okresach
prowadzenia działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i
8
okresach kontynuowania tego ubezpieczenia. Kwestię tę regulowały przed dniem 1
stycznia 1990 r. przepisy § 16 i 17 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw
Socjalnych z dnia 11 lutego 1977 r. w sprawie wykonania ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rzemieślników i niektórych innych osób prowadzących działalność
zarobkową na własny rachunek oraz ich rodzin (Dz.U. Nr 6, poz. 25 ze zm.), a
następnie § 37 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 stycznia 1990 r. w
sprawie wysokości i podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne,
zgłaszania do ubezpieczenia społecznego oraz rozliczania składek i świadczeń z
ubezpieczenia społecznego (jednolity tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 68, poz. 330 ze
zm.). Z oczywistych i przedstawionych wyżej względów żadne z określonych w tych
przepisach zwolnień od opłacania składek nie obejmowało osób prowadzących
pozarolniczą działalność gospodarczą i niepodlegających obowiązkowi
ubezpieczenia społecznego z uwagi na posiadanie ustalonego prawa do
świadczenia rentowego.
Z uwagi na powyższe skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art.
39814
k.p.c.