Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 284/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 9 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Hajn (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
w sprawie z odwołania J. G.
przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
o rentę rolniczą,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 9 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 28 stycznia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z
dnia 28 stycznia 2014 r. oddalił apelację wnioskodawcy J. G. od wyroku Sądu
Okręgowego w K. V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 29 sierpnia
2
2013 r. oddalającego odwołanie wnioskodawcy od decyzji Prezesa Kasy
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego z dnia 2 kwietnia 2013 r., odmawiającej
mu prawa do renty rolniczej (punkt I wyroku) i przyznał adwokat A. C. od Skarbu
Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 120 zł wraz z 23% podatkiem od towarów i
usług tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu w
postępowaniu apelacyjnym (punkt II wyroku).
W sprawie tej ustalono, że komisja lekarska Kasy Rolniczego Ubezpieczenia
Społecznego - w orzeczeniu z dnia 28 marca 2013 roku - uznała, że wnioskodawca
urodzony 2 listopada 1958 r., nie jest całkowicie niezdolny do pracy w
gospodarstwie rolnym. Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił przyznania mu
prawa do renty rolniczej. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie wnioskodawcy,
podzielając wnioski wynikające z opinii biegłych sądowych lekarzy specjalistów z
zakresu chorób wewnętrznych: kardiologii, neurologii i psychiatrii, którzy nie
stwierdzili u wnioskodawcy całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie
rolnym. Sąd uznał tę opinię za prawidłową, rzetelną i logiczną, zaznaczając, że nie
kwestionował jej merytorycznie, ale wyrażał jedynie niezadowolenie z jej wniosków.
Skoro wnioskodawca nie został uznany za osobę całkowicie niezdolną do pracy w
gospodarstwie rolnym, to nie przysługuje mu renta rolnicza z tytułu całkowitej
niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym z art. 21 ustawy z dnia 20 grudnia
1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r. poz.
1403 ze zm.).
Wyznaczony z urzędu pełnomocnik procesowy wnioskodawcy podtrzymał
jego apelację, dodatkowo zarzucając błędne ustalenia faktyczne, które miały wpływ
na treść wyroku, że wnioskodawca nie jest osobą trwale niezdolną do pracy w
gospodarstwie rolnym, a także naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art.
233 k.p.c. przez uznanie sporządzonej opinii biegłych za wiarygodną. Jednocześnie
wnosił o dopuszczenie dowodu z opinii innych biegłych na okoliczność stwierdzenia
trwałej lub okresowej niezdolności do pracy wnioskodawcy w gospodarstwie
rolnym.
Sąd Apelacyjny oddalił apelację, uznając, że wnioskodawca nie przedstawił
dowodów, które mogłyby skutecznie podważyć dokonaną przez Sąd Okręgowy
ocenę stanu jego zdrowia i zdolność do wykonywania pracy w gospodarstwie
3
rolnym. Podniesione w apelacji zarzuty stanowiły nieuprawnioną polemikę z
ustaleniami biegłych i dokonaną przez nich interpretacją wyników badań i wpływu
zdiagnozowanych schorzeń na negatywną ocenę przesłanki koniecznej do
ustalenia prawa do renty. Ze sporządzonej opinii wynika jednoznacznie, że stopień
nasilenia rozpoznanych u wnioskodawcy schorzeń nie stanowi przeciwwskazania
do osobistego wykonywania prac w gospodarstwie rolnym. Odmienne, subiektywne
przekonanie wnioskodawcy o niemożności pracy w gospodarstwie rolnym nie
znajduje potwierdzenia w wynikach prawidłowo przeprowadzonego przez Sąd
pierwszej instancji postępowania dowodowego, jak też nie może stanowić
podstawy do zakwestionowania niekorzystnej opinii biegłych lekarzy sądowych.
Dlatego brak było podstaw do dopuszczenia dowodu z opinii kolejnych biegłych,
albowiem według utrwalonego poglądu orzecznictwa, sąd orzekający dopuszcza
dowód z kolejnej opinii lekarzy biegłych wówczas, gdy opinia już wydana w sprawie
budzi wątpliwości, a nie dlatego, że jedna ze stron jest niezadowolona z wyników
postępowania. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, zebrany w sprawie materiał
dowodowy daje wystarczającą podstawę do ustalenia, że wnioskodawca nie jest
osobą całkowicie niezdolną do pracy w gospodarstwie rolnym, co nie wymaga
uzupełnienia materiału dowodowego, a w szczególności przeprowadzenia
dodatkowego dowodu z opinii innego zespołu biegłych lekarzy sądowych.
W skardze kasacyjnej wnioskodawca zarzucił naruszenie prawa
materialnego: art. 21 ust. 1 pkt 2 i ust. 5-7 ustawy o ubezpieczeniu społecznym
rolników przez jego niewłaściwe zastosowanie wynikające z braku odniesienia się
przez Sądy obu instancji do oceny wymaganej przesłanki warunkującej niezdolność
skarżącego przez pryzmat prac koniecznych w konkretnym gospodarstwie rolnym.
W skardze zarzucono też naruszenie przepisów postępowania: 1/ art. 378 k.p.c.
zdanie pierwsze i art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. polegające na
nierozpoznaniu sprawy w granicach apelacji oraz nieustosunkowaniu się
merytorycznie do zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c. podnoszonego w piśmie
pełnomocnika z urzędu podtrzymującego apelację i uzupełniającego jej treść, 2/ art.
241 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. przez
nieuzupełnienie zebranego materiału dowodowego i nie przeprowadzenie
dodatkowego dowodu z opinii innego zespołu biegłych lekarzy sądowych, 3/ art.
4
224 § 1 i art. 286 k.p.c. w związku z art. 391 k.p.c. wynikające z przedwczesnego
zamknięcia rozprawy bez przeprowadzenia dowodu z opinii innych biegłych celem
wyjaśnienia rzeczywistego stanu zdrowia skarżącego i ustalenia jego zdolności do
pracy.
Zdaniem skarżącego, skarga kasacyjna jest oczywiście uzasadniona co
wynika z „rażącego naruszenia prawa materialnego stanowiącego przesłankę
warunkującą przyznanie renty rolniczej, co spowodowane było szeregiem uchybień
procesowych Sądu Apelacyjnego. Uniemożliwiło to prawidłową ocenę uprawnień
skarżącego do renty rolniczej, przez co z powodu nienależytego wyjaśnienia
sprawy odmówiono ubezpieczonemu środków egzystencji w postaci świadczenia
rentowego przewidzianego prawem”. Zaskarżony wyrok „podważa zatem
konstytucyjną zasadę państwa prawnego i zaufania obywateli do jego organów, w
tym do organów wymiaru sprawiedliwości”. Uszło bowiem uwadze Sądu
Apelacyjnego, że apelacja jasno i konkretnie precyzowała kierunek i zakres, w
jakim opinię biegłych należało uzupełnić, wskazując, że nie zawierała ona żadnego
odniesienia co do możliwości wykonywania przez skarżącego pracy w
gospodarstwie rolnym w rozumieniu in concreto. Zgodnie zaś z przyjętą linią
orzecznictwa, uzyskanie od biegłych ogólnikowej opinii w zakresie aktualnego
braku całkowitej niezdolności ubezpieczonego do pracy w nieskonkretyzowanym,
nieokreślonym indywidualnie z uwzględnieniem jego cech i charakteru
gospodarstwie rolnym wyklucza weryfikacje przesłanki niezdolności
ubezpieczonego do pracy w konkretnym gospodarstwie rolnym. Skarżący podkreślił
przy, że sporządzona w sprawie opinia biegłych „nie udziela jednoznacznej
odpowiedzi czy jest on osobą zdolną do pracy, częściowo niezdolną,
niepełnosprawną, czasowo niezdolną etc”.
W konsekwencji skarżący wniósł uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania, względnie
o: uchylenie w całości wyroków Sądów obu instancji i przekazanie sprawy Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania, a także o przyznanie od Skarbu
Państwa - Sądu Apelacyjnego na rzecz pełnomocnik z urzędu kosztów
nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej przez pełnomocnika ustanowionego z
5
urzędu w postępowaniu kasacyjnym oraz o rozpoznanie skargi kasacyjnej na
rozprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna okazała się usprawiedliwiona, z wyjątkiem wniosku o jej
rozpoznanie na rozprawie, którą wyznacza się tylko wtedy, gdy w sprawie
występuje istotne zagadnienie prawne (art. 39811
§ 1 k.p.c.), którego zresztą nie
formułowała pełnomocnik skarżącego. W pozostałym zakresie zarzuty i podstawy
skargi kasacyjnej okazały się usprawiedliwione już dlatego, że z utrwalonej
wykładni art. 21 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników wynika, iż
wykluczona jest abstrakcyjna weryfikacja przesłanki całkowitej niezdolności do
pracy, bez jej koniecznego odniesienia do rozmiaru i specyfiki prac wymaganych w
konkretnym gospodarstwie rolnym od osoby ubiegającej się o ustalenie lub
przedłużenie prawa do renty rolniczej. W tym celu konieczne jest wstępne
dokonanie szczegółowych ustaleń, jakie gospodarstwo prowadzi lub prowadziła
osoba ubiegająca się o ustalenie lub przedłużenie prawa do rolniczej renty z tytułu
całkowitej niezdolności do pracy w konkretnym gospodarstwie rolnym, gdyż bez
takich ustaleń niemożliwa jest obiektywna weryfikacja takiej przesłanki wymaganej
do ustalenia rolniczych uprawnień rentowych (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 20
maja 1997 r., II UKN 121/97, OSNP 1998 nr 6, poz. 188; 12 lutego 2009 r., III UK
71/08, LEX nr 725063 lub 10 marca 2011 r., II UK 306/10, LEX nr 885008).
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy konieczne są zatem uprzednie
ustalenia wielkości (obszaru) oraz struktury upraw lub hodowli w konkretnym
gospodarstwie rolnym, które prowadził ubezpieczony, rodzajów prowadzonej
działalności rolniczej, a także rodzaju lub specyfiki czynności niezbędnych do jego
prowadzenia, w tym stopnia zmechanizowania prac lub rozmiaru wykonywanych
prac fizycznych koniecznych do jego prowadzenia, także z uwzględnieniem prac
wykonywanych przez potencjalnie ubezpieczonych domowników osoby ubiegającej
się o ustalenie lub przedłużenie prawa do renty rolniczej. Dopiero po dokonaniu
konkretnych ustaleń faktycznych możliwe będzie uzyskanie od biegłych lekarzy
sądowych o specjalizacjach adekwatnych do zgłaszanych przez ubezpieczonego
6
schorzeń medycznych wiadomości specjalnych niezbędnych do oceny koniecznej
przesłanki ustalenia uprawnień rentowych, czy rodzaje i rozmiar schorzeń
ubezpieczonego uniemożliwiają mu całkowicie prowadzenie prac w konkretnym
gospodarstwie rolnym w stopniu niezbędnym do jego niezakłóconego
funkcjonowania. Uzyskane wiadomości specjalne powinny być zatem odniesione
oraz uzasadnione względem potencjalnej możliwości dalszego wykonywania pracy
albo trwałej lub okresowej całkowitej niezdolności do pracy w konkretnym
gospodarstwie rolnym. Wykluczone jest ogólnikowe lub „abstrakcyjne” dokonywanie
takich ustaleń oraz ocena prawna niedostatecznie zebranego materiału
dowodowego w sprawie, która nie dojrzała do merytorycznego rozpoznania bez
uprzedniego dokonania konkretnych ustaleń dotyczących skali potencjalnej
możliwości wykonywania albo całkowitej (stałej lub okresowej) niezdolności do
osobistego prowadzenia konkretnego gospodarstwa rolnego. Także uzyskane od
biegłych wiadomości specjalnych nie mogą być ogólnikowe ani abstrakcyjne, ale
pozwalać na ich weryfikację pod katem zachowania konkretnych możliwości albo
całkowitej (stałej lub okresowej) utraty zdolności do pracy w konkretnym
gospodarstwie rolnym. W opisanych wyżej zakresach zarzuty i podstawy skargi
kasacyjnej okazały się ewidentnie usprawiedliwione, co wymagało orzeczenia jak w
sentencji na podstawie art. 39815
k.p.c.