Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt SNO 24/15
POSTANOWIENIE
Dnia 28 maja 2015 r.
Sąd Najwyższy - Sąd Dyscyplinarny w składzie:
SSN Waldemar Płóciennik (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Kazimierz Klugiewicz
SSN Bogumiła Ustjanicz
Protokolant : Katarzyna Wojnicka
w sprawie sędziego Sądu Okręgowego w Sądzie Rejonowym J. L.
po rozpoznaniu na posiedzeniu bez udziału stron
w dniu 28 maja 2015 r.,
zażaleń sędziego J. L. i prokuratora Prokuratury Rejonowej
na zarządzenie Prezesa Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego w […]
z dnia 3 marca 2015 r., w przedmiocie odmowy przyjęcia zażaleń na uchwałę Sądu
Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego w […] z dnia 28 stycznia 2015 r.
p o s t a n o w i ł
uchylić zaskarżone zarządzenie i sprawę w zakresie oceny
dopuszczalności zażaleń na uchwałę Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 28 stycznia 2015 r. przekazać do
ponownego rozważenia Prezesowi Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego.
UZASADNIENIE
Prokurator Prokuratury Rejonowej wystąpił do Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego o podjęcie uchwały w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie
sędziego Sądu Okręgowego w Sądzie Rejonowym w […] – J. L. do
odpowiedzialności karnej za czyn z art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 w zb. z art.
276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k.
2
Uchwałą z dnia 7 października 2013 r., Sąd Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny
zezwolił na pociągnięcie sędziego J. L. do odpowiedzialności karnej w zakresie
czynów opisanych we wniosku prokuratora. Uchwałą z dnia 10 października 2013
r., podjętą w tej samej sprawie, Sąd Dyscyplinarny zawiesił sędzię w czynnościach
służbowych i obniżył jej wynagrodzenie na czas trwania zawieszenia o 25 %. Po
rozpoznaniu zażaleń sędziego, jej obrońcy i Zastępcy Rzecznika Dyscyplinarnego
przy Sądzie Okręgowym w […], Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny uchwałami z
dnia 15 stycznia 2014 r., sygn. akt SNO 36/13, uchylił obie uchwały, przy czym w
odniesieniu do uchwały o zezwoleniu na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej, przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu. Sąd ten, po ponownym rozpoznaniu
sprawy, uchwałą z dnia 27 maja 2014 r., zezwolił na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej za czyn z art. 18 § 1 k.k. w zw. z art. 270 § 1 k.k. w zb. z
art. 276 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k., a nadto zawiesił sędziego w czynnościach
służbowych i obniżył jej wynagrodzenie na czas trwania zawieszenia o 25 %. Sąd
Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny, po rozpoznaniu w sprawie SNO 43/14 zażalenia
sędziego J. L., uchylił zaskarżoną uchwałę i sprawę przekazał Sądowi
Apelacyjnemu – Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania.
W dniu 28 stycznia 2015 r. odbyło się posiedzenie Sądu Apelacyjnego –
Sądu Dyscyplinarnego w […] w przedmiocie wniosku prokuratora o wyrażenie
zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. W toku posiedzenia,
na które stawiła się sędzia i prokurator, Sąd rozstrzygał wnioski dotyczące
wyłączenia prokuratora, o uznanie Sądu za niewłaściwy miejscowo do rozpoznania
sprawy oraz wnioski dowodowe, wysłuchał stron, ujawnił w całości materiał
dowodowy zgromadzony w sprawie, po czym przewodniczący „zamknął
postępowanie” i udzielił głosu prokuratorowi i sędziemu. Po naradzie Sąd
Dyscyplinarny ogłosił uchwałę z dnia 28 stycznia 2015 r., w której uchwalił „zwrócić
wniosek Prokuratorowi Rejonowemu […] celem uzupełnienia postępowania
przygotowawczego”. W protokole posiedzenia odnotowano, że przewodniczący
poinformował, że uchwała jest nieprawomocna – przysługuje od niej zażalenie do
Sądu Dyscyplinarnego w terminie 7 dni od daty jej doręczenia. Po sporządzeniu
uzasadnienia uchwały, zostało ono wraz kopią uchwały doręczone stronom, przy
3
czym w piśmie przewodnim z dnia 17 lutego 2015 r., podpisanym przez
wiceprezesa Sądu Apelacyjnego zastrzeżono, że uchwała jest prawomocna (k –
768 – 772). Uchwała ta zaskarżona została zażaleniami Prokuratora Rejonowego
[…] z dnia 25 lutego 2105 r. i sędziego J. L. z dnia 26 lutego 2015 r. (k – 791).
Zarządzeniem z dnia 3 marca 2015 r. Prezes Sądu Apelacyjnego – Sądu
Dyscyplinarnego na podstawie art. 429 § 1 k.p.k. w związku z art. 128 u.s.p.
odmówił przyjęcia opisanych wyżej zażaleń, jako niedopuszczalnych z mocy
ustawy. W uzasadnieniu zarządzenia wskazano, że zaskarżona uchwała podjęta
została w trybie art. 397 § 1 k.p.k. Zgodnie z art. 459 § 1 k.p.k. zażalenie
przysługuje na postanowienie sądu zamykające drogę do wydania wyroku oraz co
do środka zabezpieczającego z zastrzeżeniem wyjątków określonych w ustawie.
Postanowienie „w przedmiocie uzupełnienia postępowania przygotowawczego nie
należy więc do kręgu orzeczeń określonych w powołanym unormowaniu kodeksu
postępowania karnego, a ustawodawca nie wskazał tego rodzaju rozstrzygnięcia
procesowego jako wyjątku, o którym mowa w art. 459 § 1 i 2 k.p.k. in fine”.
Opisane zarządzenie zaskarżone zostało zażaleniami Prokuratora
Rejonowego i sędziego J. L.
Prokurator zaskarżył zarządzenie w całości i zarzucił na podstawie art. 438
pkt 2 k.p.k. w zw. z art. 128 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (tekst jednolity Dz. U. 2013, poz. 427 ze zm.) obrazę przepisu
postępowania, mogącą mieć wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 429 § 1 k.p.k. w zw.
z art. 128 u.s.p., polegającą na przyjęciu, iż zażalenie na uchwałę Sądu
Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 28 stycznia 2015 r. w przedmiocie
zwrotu wniosku Prokuratorowi Rejonowemu celem uzupełnienia postępowania
przygotowawczego jest niedopuszczalne z mocy ustawy, podczas gdy prawidłowa
ocena treści i okoliczności wydania wskazanej uchwały, daje podstawy do
przyjęcia, iż faktycznie została ona podjęta w trybie pozwalającym na jej
zaskarżenie. W następstwie tego zarzutu skarżący wniósł o uchylenie
zaskarżonego zarządzenia i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu – Sądowi
Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania.
Sędzia J. L. zaskarżyła zarządzenie w całości i zarzuciła na podstawie art.
131 § 4 u.s.p. oraz art. 425, 427 oraz 437 § 2 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p., a także
4
na podstawie art. 429 § 2 k.p.k. w zw. z art. 128 u.s.p. obrazę przepisów
postępowania, „która miała wpływ na treść orzeczenia:”
a. art. 345 § 3 k.p.k. poprzez jego błędne niezastosowanie i w konsekwencji
przyjęcie, iż na uchwałę o zwróceniu wniosku Prokuratorowi Rejonowemu
celem uzupełnienia postępowania przygotowawczego zażalenie nie
przysługuje;
b. art. 397 § 1 k.p.k. poprzez błędne przyjęcie, iż Sąd Apelacyjny – Sąd
Dyscyplinarny, jako podstawę prawną uchwały z dnia 28 stycznia 2015 r.
przyjął przepis art. 397 § 1 k.p.k., na którą nie przysługuje zażalenie,
podczas gdy podstawą rozstrzygnięcia był przepis art. 345 k.p.k., na które
zgodnie z art. 345 § 3 k.p.k. przysługuje zażalenie, co skutkowało niesłuszną
odmową przyjęcia zażalenia.
Odwołując się do tak sformułowanych zarzutów sędzia wniosła o uchylenie
zaskarżonego zarządzenia w zakresie odmowy przyjęcia zażalenia i nadanie mu
biegu.
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny zważył, co następuje.
Zażalenia zasługują na uwzględnienie, choć zawarte w nich wnioski o
przekazanie sprawy Sądowi Dyscyplinarnemu do ponownego rozpoznania, czy o
przyjęcie zażalenia i nadanie mu biegu są co najmniej przedwczesne.
Podstawą do wydania zaskarżonego zarządzenia było przyjęcie przez Prezesa
Sądu Apelacyjnego – Sądu Dyscyplinarnego, iż uchwała o zwrocie prokuratorowi
wniosku o wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej
w celu uzupełnienia postępowania przygotowawczego zapadła w oparciu o przepis
art. 397 § 1 k.p.k., który w swej treści nie przewiduje możliwości zaskarżenia
orzeczenia wydanego na jego podstawie, a jednocześnie uchwała ta nie zamyka
drogi do wydania wyroku, jak wymaga tego art. 459 § 1 k.p.k. Rzecz jednak w tym,
że zawarte w zaskarżonym zarządzeniu stanowisko nie zostało w istocie należycie
uzasadnione, czego wymagała sama uchwała, w szczególności wobec zestawienia
jej treści dyspozytywnej z motywacyjną i prawną oraz zważywszy na
skomplikowane zagadnienie zakresu stosowania prawa karnego procesowego w
postępowaniu immunitetowym.
5
Postępowanie w przedmiocie wniosku o wyrażenie zgody na pociągnięcie
sędziego do odpowiedzialności karnej uregulowane zostało w art. 80 ustawy z dnia
27 lipca – Prawo o ustroju sądów powszechnych (tekst jednolity Dz. U. 2013, poz.
427 ze zm. – dalej u.s.p.). Niezwykła zwięzłość zawartych w tym artykule przepisów
oraz trudności w ich praktycznym stosowaniu na styku prawa karnego oraz
przepisów u.s.p., regulujących odpowiedzialność karną sędziów, uzasadniły
sformułowanie poglądu, że w postępowaniu toczącym się przed sądem
dyscyplinarnym w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej lub jego tymczasowe aresztowanie odpowiednie
zastosowanie mają przepisy o postępowaniu dyscyplinarnym, zawarte w u.s.p., zaś
w zakresie nimi nieuregulowanym, koniecznym dla zachowania funkcjonalności i
standardów rzetelnego procesu, przepisy kodeksu postępowania karnego (por.
uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2009 r., I KZP
5/09, OSNKW 2009, z. 7, poz. 51). Ponadto, należy przypomnieć, że zezwolenie na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej powinno być udzielane z
rozwagą, po zbadaniu wszystkich okoliczności i po dokonaniu wnikliwej oceny, czy
przedstawione materiały uzasadniają podejrzenie popełnienia przez sędziego
przestępstwa. Chodzi o podejrzenie w pełni uzasadnione, nie nasuwające żadnych
istotnych wątpliwości lub zastrzeżeń, zarówno co do popełnienia samego czynu, jak
i występowania innych znamion objętych przez ustawę ramami zasad
odpowiedzialności karnej. Co istotne, rzeczą oskarżyciela, a nie sądu jest
formułowanie oraz wykazywanie przesłanek uzasadniających zezwolenie na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, toteż oskarżyciela – a nie sąd
dyscyplinarny – obciąża powinność gromadzenia i prowadzenia wszystkich
niezbędnych w sprawie dowodów, uzasadniających w pełni podejrzenie popełnienia
przez sędziego przestępstwa (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12
czerwca 2003 r., SNO 29/03, LEX nr 470220).
Poczynienie powyższych uwag było konieczne dla zobrazowania możliwości
różnorakiego odczytania treści przeprowadzonej przez Sąd Dyscyplinarny
czynności procesowej, a tym samym prawnego charakteru podjętej przez niego
uchwały, co mogło rzutować na treść zarządzenia Prezesa Sądu Dyscyplinarnego.
6
Przepisy postępowania immunitetowego oraz postępowania dyscyplinarnego
nie przewidują wprost możliwości zwrotu sprawy oskarżycielowi w celu
uzupełnienia postępowania przygotowawczego, bądź w celu poszukiwania
dowodów. Ewentualne stosowanie tych instytucji w postępowaniu immunitetowym
jest możliwe jedynie w drodze odpowiedniego zastosowania określonych przepisów
w oparciu o regulację zawartą w art. 128 u.s.p. Nie jest przy tym na obecnym etapie
postępowania istotne, czy zważywszy na treść art. 128 u.s.p. i przywoływaną
uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 maja 2009 r., odpowiednie stosowanie tych
instytucji w postępowaniu immunitetowym jest konieczne dla zachowania
funkcjonalności i standardów rzetelnego procesu – kwestia ta będzie zapewne
przedmiotem rozważań sądu w przypadku ewentualnego wydania zarządzenia o
przyjęciu zażaleń. Rzecz sprowadza się bowiem do tego, czy w świetle
rzeczywiście zastosowanych rozwiązań proceduralnych oraz skutków wywołanych
treścią uchwały jest ona zaskarżalna w oparciu o uregulowania ogólne bądź
szczególne, czy też – tak jak przyjęto to w zaskarżonym zarządzeniu, uchwała nie
podlega zaskarżeniu.
Przystępując do analizy tak zakreślonego zagadnienia należy przypomnieć, że
w części dyspozytywnej uchwały Sąd Dyscyplinarny nie podał podstawy prawnej jej
podjęcia. Jednak po ogłoszeniu treści uchwały przewodniczący poinformował
strony, że jest ona nieprawomocna i że przysługuje od niej odwołanie w terminie
7dni od daty jej doręczenia. Rozwikłania problemu nie ułatwia też uzasadnienie
uchwały. Wskazano w nim bowiem, że „Skoro zatem postępowanie poprzedzające
złożenie wniosku zawiera istotne braki i wymaga uzupełnienia we wskazanych
wyżej kierunkach, obecny stan dowodów przedstawionych przez prokuratora na
poparcie wniosku nie pozwala na należytą ocenę podejrzenia, że sędzia dopuściła
się zarzucanego jej czynu, a zakres niezbędnego uzupełnienia postępowania
dowodowego wskazuje, iż usunięcie tych braków nie jest możliwe w toku
posiedzenia sądu dyscyplinarnego w przedmiocie rozpoznania wniosku prokuratora
o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, Sąd
Apelacyjny – Sąd Dyscyplinarny na podstawie art. 397 § 1 k.p.k. w zw. z art. 128
Prawo o u.s.p. orzekł jak na wstępie”. Wskazana przez Sąd podstawa prawna
7
uchwały – art. 397 § 1 k.p.k. – nijak się ma bowiem do sposobu procedowania oraz
samej dyspozytywnej treści uchwały.
Zgodnie z art. 397 § 1 k.p.k.:
- jeżeli dopiero w toku rozprawy ujawnią się istotne braki postępowania
przygotowawczego,
- a ich usunięcie przez sąd uniemożliwiałoby wydanie prawidłowego orzeczenia
w rozsądnym terminie,
- zaś przeszkód tych nie można usunąć stosując przepis art. 396,
- sąd może przerwać albo odroczyć rozprawę,
- zakreślając oskarżycielowi publicznemu termin do przedstawienia dowodów,
których przeprowadzenie pozwoliłoby na usunięcie dostrzeżonych braków.
Tymczasem uchwała z dnia 28 stycznia 2015 r. zapadła na posiedzeniu, a
nie na rozprawie; w rzeczywistości rozstrzygnięcie zapadło po zakończeniu
postępowania i po naradzie, a omawiany przepis wymaga, by istotne braki ujawniły
się w toku postępowania. W świetle art. 397 § 1 k.p.k. sąd, dostrzegając istotne
braki postępowania przygotowawczego przerywa albo odracza rozprawę i zakreśla
oskarżycielowi termin do przedstawienia dowodów, co utrzymuje stan zawisłości
sprawy i wyklucza zaskarżenie takiego orzeczenia, ponieważ przepis szczególny
tego nie przewiduje, a zastosowanie omawianej instytucji nie zamyka drogi do
wydania wyroku (uchwały). W rozważanej sprawie rozprawa (posiedzenie) nie
została jednak ani przerwana ani odroczona, nie zakreślono także oskarżycielowi
terminu do przedstawienia dowodów. Kwestie te nie zostały jednak dostrzeżone w
zaskarżonym zarządzeniu, podobnie jak nieprzystawalność użytego w uchwale
wyrażenia „zwrócić wniosek” do rozważanej instytucji procesowej. Zwrot wniosku, a
więc swoistej skargi wszczynającej postępowanie immunitetowe, mógłby
wskazywać, że rzeczywistą podstawą prawną podjętej uchwały jest stosowany
odpowiednio przepis art. 337 § 1 k.p.k. Przepis ten jednak jest podstawą zwrotu
aktu oskarżenia w fazie jego kontroli formalnej, a czynności dokonuje prezes sądu
w formie zarządzenia.
Inną, relewantną podstawą prawną, adekwatną do treści podjętej uchwały,
może być przepis art. 345 § 1 k.p.k. Przewiduje on przekazanie sprawy
prokuratorowi w celu uzupełnienia śledztwa lub dochodzenia, jeżeli akta sprawy
8
wskazują na istotne braki tego postępowania, zwłaszcza na potrzebę poszukiwania
dowodów, zaś dokonanie niezbędnych czynności przez sąd powodowałoby
znaczne trudności. W § 2 tego przepisu zastrzeżono, że przekazując sprawę
prokuratorowi sąd wskazuje kierunek uzupełnienia, a w razie potrzeby także
odpowiednie czynności, jakie należy przedsięwziąć. Uzasadnienie uchwały z dnia
28 stycznia 2015 r. w sferze dowodowej koresponduje z treścią art. 345 § 2 k.p.k.,
bowiem wskazuje nie tylko na dowodowe braki „postępowania przygotowawczego”,
ale nadto sugeruje czynności, jakie w celu usunięcia tych braków należy podjąć.
Zauważyć wszakże należy, że zwrot sprawy w trybie art. 345 k.p.k. następuje w
fazie przed rozprawą – przepis ten znajduje się w Rozdziale 40 Kodeksu
postępowania karnego – Wstępna kontrola aktu oskarżenia, tymczasem w
rozważanej sprawie uchwała podjęta została po ujawnieniu całego materiału
dowodowego, zamknięciu posiedzenia i naradzie, a samo rozstrzygnięcie nie mówi
o zwrocie sprawy, a o zwrocie wniosku. Ewentualne przesądzenie, że uchwała
podjęta została na podstawie art. 345 § 1 k.p.k. usuwa wątpliwości, co do jej
zaskarżalności, bowiem wynika ona wprost z art. 345 § 3 k.p.k. W przeciwieństwie
do instytucji z art. 397 § 1 k.p.k. zwrot sprawy w trybie art. 345 § 1 k.p.k. eliminuje
zawisłość sprawy w sądzie. Sprawa ta wraca do prokuratora, który znów staje się
gospodarzem procesu. Skuteczny zwrot w tym trybie determinuje zatem
konieczność wniesienia do sądu nowej skargi inicjującej postępowanie (w
rozważanym przypadku byłby to nowy wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie
sędziego do odpowiedzialności karnej). W kontekście tej ostatnie uwagi rozważyć
należy możliwość innej jeszcze jurydycznej oceny zapadłej uchwały. Jak
wspomniano na wstępie, rzeczą oskarżyciela, a nie sądu jest formułowanie oraz
wykazywanie przesłanek uzasadniających zezwolenie na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej, toteż oskarżyciela – a nie sąd dyscyplinarny – obciąża
powinność gromadzenia i prowadzenia wszystkich niezbędnych w sprawie
dowodów, uzasadniających w pełni podejrzenie popełnienia przez sędziego
przestępstwa. Przy takim rozumieniu obowiązku sądu i prokuratora w postępowaniu
immunitetowym, nieprecyzyjne rozstrzygnięcie zawarte w części dyspozytywnej
uchwały, połączone z argumentacją zawartą w uzasadnieniu uchwały może
wskazywać, że w istocie rzeczy doszło do merytorycznego rozstrzygnięcia w
9
przedmiocie wniosku prokuratora wobec braku przekonywających dowodów
wiodących do konstatacji, że z wysokim prawdopodobieństwem sędzia J. L.
dopuściła się przestępstwa objętego wnioskiem. Sformułowanie takiego wniosku
przesądzałoby, rzecz jasna o zaskarżalności uchwały, z tym, że aktualizowałaby się
potrzeba badania gravamen poszczególnych skarżących.
W konsekwencji poczynionych uwag konieczne stało się uchylenie
zaskarżonego zarządzenia i przekazanie sprawy Prezesowi Sądu Apelacyjnego –
Sądu Dyscyplinarnego do ponownego zbadania kwestii dopuszczalności zażaleń
złożonych na uchwałę Sądu Dyscyplinarnego z dnia 28 stycznia 2015 r. Kierując
się powyższymi uwagami Prezes będzie zobowiązany do ustalenia rzeczywistej
podstawy prawnej uchwały, ewentualnie jej konsekwencji w kontekście treści art.
459 § 1 k.p.k., a także zbadania innych przesłanek dopuszczalności wniesionych
środków odwoławczych i należytego uzasadnienia swojego stanowiska w tej
mierze.
Kierując się powyższym orzeczono, jak na wstępie.