Pełny tekst orzeczenia

UCHWAŁA SKŁADU SIEDMIU SĘDZIÓW Z DNIA 27 MAJA 2009 R.
I KZP 5/09
W postępowaniu toczącym się przed sądem dyscyplinarnym w
przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzial-
ności karnej lub na jego tymczasowe aresztowanie odpowiednie zastoso-
wanie mają przepisy o postępowaniu dyscyplinarnym, zawarte w ustawie z
dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr
98, poz. 1070 ze zm.), zaś w zakresie nimi nieuregulowanym, koniecznym
dla zachowania funkcjonalności i standardów rzetelnego procesu, przepisy
Kodeksu postępowania karnego.
Przewodniczący: sędzia SN S. Zabłocki.
Sędziowie SN: T. Artymiuk, J. Grubba, P. Hofmański, R. Malarski,
A. Siuchniński (sprawozdawca), J. Szewczyk.
Prokurator Prokuratury Krajowej: A. Herzog.
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu przedstawionego przez Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, na podstawie art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 li-
stopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.),
wniosku o rozstrzygnięcie przez skład siedmiu sędziów Sądu Najwyższego
rozbieżności w wykładni prawa, występującej w orzecznictwie Sądu Naj-
wyższego w zakresie dotyczącym następującego zagadnienia prawnego:
„Czy w postępowaniu w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnię-
cie sędziego do odpowiedzialności karnej odpowiednie zastosowanie mają
przepisy kodeksu postępowania karnego?”
2
u c h w a l i ł udzielić odpowiedzi jak wyżej.
U Z A S A D N I E N I E
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego zwrócił się, w trybie art. 60 § 1
ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz. U. Nr 240,
poz. 2052 ze zm.), z wnioskiem o rozstrzygnięcie, przez skład siedmiu sę-
dziów Sądu Najwyższego, rozbieżności w wykładni prawa, występującej w
orzecznictwie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego w zakresie do-
tyczącym następującego zagadnienia prawnego: „czy w postępowaniu w
przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzial-
ności karnej odpowiednie zastosowanie mają przepisy Kodeksu postępo-
wania karnego?”
W uzasadnieniu wniosku wskazał, że po wyroku Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 28 listopada 2007 r., K 39/07 (Dz. U. Nr 320, poz. 1698),
postępowanie w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego
do odpowiedzialności karnej reguluje jedynie w ograniczonym zakresie
przepis art. 80 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów po-
wszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070 ze zm. – w dalszym tekście uchwały
jako p.u.s.p.). Poza zakresem normowania pozostaje natomiast bardzo
istotna kwestia możliwości stosowania w tym postępowaniu przepisów Ko-
deksu postępowania karnego. W poprzednim stanie prawnym zagadnienie
to nie budziło wątpliwości, albowiem uchylony wyżej powołanym wyrokiem
Trybunału Konstytucyjnego art. 80d § 1 p.u.s.p. nie tylko explicite przewi-
dywał zaskarżalność uchwały w przedmiocie zgody na pociągnięcie sę-
dziego do odpowiedzialności karnej, ale także, w zakresie nieuregulowa-
nym art. 80, 80a, 80b, 80c p.u.s.p., wprost odsyłał do odpowiedniego sto-
3
sowania przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym, które z kolei odsyłają
do odpowiedniego stosowania Kodeksu postępowania karnego.
W tej sytuacji prawnej, jak podkreślił Pierwszy Prezes Sądu Najwyż-
szego, Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w uchwale z dnia 20 marca
2008 r., SNO 14/08, (R-OSNwSD 2008, poz. 5), przy okazji rozważania
kwestii dopuszczalności zaskarżenia uchwały sądu dyscyplinarnego w
przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności
karnej, wskazał, że skoro sprawy, o których mowa w art. 80 p.u.s.p., rozpo-
znają sądy dyscyplinarne (art. 110 p.u.s.p.), a sądy te stosują – w kwe-
stiach nieuregulowanych – odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania
karnego (art. 128 p.u.s.p.), zatem respektują przepis art. 425 § 1 k.p.k., da-
jący stronom prawo do wniesienia środka odwoławczego od orzeczenia
wydanego w pierwszej instancji, nadto skoro na akcesoryjne rozstrzygnię-
cie o zawieszeniu w czynnościach sędziemu przysługuje zażalenie (art.
131 § 4 p.u.s.p.), to (a minori ad maius) oczywiste jest, że na główne orze-
czenie zawarte w uchwale służy także zażalenie.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego podniósł, że stanowisko, iż po
dniu 11 grudnia 2007 r. (data wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytu-
cyjnego z dnia 28 listopada 2007 r.), w postępowaniu w przedmiocie ze-
zwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, stosuje
się nadal (tyle że odpowiednio i w zakresie nieuregulowanym przepisami
postępowania dyscyplinarnego) przepisy Kodeksu postępowania karnego,
dominuje w orzecznictwie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego (tak
również, poza wspomnianą uchwałą z dnia 20 marca 2008 r., SNO 14/08,
Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w postanowieniu z dnia 7 maja 2008
r., SNO 44/08, R-OSNwSD 2008, poz. 10 i w uchwale z dnia 16 września
2008 r., SNO 68/08, R-OSNwSD 2008, poz. 82). We wniosku zwrócono
uwagę, że odmienny pogląd, co do możliwości stosowania przepisów Ko-
deksu postępowania karnego w postępowaniu w przedmiocie uchylenia
4
immunitetu, został wyrażony przez Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w
postanowieniu z dnia 29 października 2008 r., SNO 61/08, (R-OSNwSD
2008, poz. 96). W ocenie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego, Sąd
Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w tej sprawie nie podzielił tezy o możliwo-
ści odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego
w tym postępowaniu. Wnioskodawca wskazał, że z porównania przedsta-
wionych orzeczeń Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego wynika, iż
powstała rozbieżność w wykładni, dotycząca tego, czy w postępowaniu w
przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności
karnej stosuje się przepisy Kodeksu postępowania karnego. Zdaniem
Pierwszego Prezesa, prawidłowe jest stanowisko zaprezentowane w
uchwale Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego z dnia 20 marca
2008 r., w której Sąd rozważał nie tylko kwestię, czy w postępowaniu im-
munitetowym stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania
karnego, ale również rozważał prawną dopuszczalność zaskarżenia
uchwały w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego do od-
powiedzialności karnej. Uprawnienie takie wywiedziono z treści art. 110 § 2
p.u.s.p. w zw. z art. 128 p.u.s.p. oraz posiłkowo z art. 131 § 4 p.u.s.p. W
jego ocenie, za przyjęciem tego toku rozumowania przemawiają także
względy konstytucyjne (art. 176 Konstytucji RP) oraz wykładnia historycz-
na. Przepis art. 50 § 3 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. – Prawo o ustroju
sądów powszechnych (Dz. U. z 1994 r., Nr 7, poz. 25 ze zm.) wprost prze-
widywał bowiem, że „w terminie 7 dni od doręczenia uchwały odmawiającej
zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej sądowej
lub administracyjnej przysługuje organowi lub osobie, która wniosła o ze-
zwolenie, oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu zażalenie do właściwego sądu
dyscyplinarnego drugiej instancji. W tym samym terminie sędziemu przy-
sługuje zażalenie na uchwałę zezwalającą na pociągnięcie go do odpowie-
dzialności karnej-sądowej”. Ponadto, aktualnie uprawnienie takie przysłu-
5
guje sędziemu sądu wojskowego w myśl art. 30 § 6 ustawy z dnia 21
sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (Dz. U. z 2007 r., Nr
226, poz. 1676 ze zm.), jak również sędziemu Sądu Najwyższego w myśl
art. 49 § 3 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym. Przy-
jęcie odmiennej koncepcji oznaczałoby niczym nieuzasadnione zróżnico-
wanie zasad odpowiedzialności sędziów poszczególnych sądów. Ponadto
prowadziłoby do sytuacji, w której przedmiotowe postępowanie toczyć się
będzie jedynie w oparciu o dyspozycję art. 80 p.u.s.p. To z kolei prowadzi-
łoby do wniosku, że w postępowaniu zmierzającym do zweryfikowania
podstaw do wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzial-
ności karnej, nie znajdzie zastosowania szereg instytucji procesowych, w
tym także tych o charakterze gwarancyjnym. Pierwszy Prezes Sądu Naj-
wyższego podniósł nadto, że te same względy, które uzasadniają stoso-
wanie przepisów Kodeksu postępowania karnego w postępowaniu dyscy-
plinarnym, powinny być brane pod uwagę w postępowaniu immunitetowym.
Prokurator Prokuratury Krajowej wniósł o wydanie postanowienia o
odmowie podjęcia uchwały, z uwagi na niespełnienie wymogów określo-
nych w art. 60 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym.
W uzasadnieniu wniosku wskazano, że analiza orzeczeń przedsta-
wionych przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego nie daje podstaw
do stwierdzenia, że po wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 listo-
pada 2007 r., K 39/07, w orzecznictwie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscy-
plinarnego ujawniła się rozbieżność w wykładni przepisów, dotyczących
możliwości odpowiedniego stosowania Kodeksu postępowania karnego w
postępowaniu w przedmiocie wyrażenia zgody na pociągnięcie sędziego
do odpowiedzialności karnej. Podkreślono, że w orzecznictwie Sądu Naj-
wyższego – Sądu Dyscyplinarnego dominuje nadal pogląd, iż w postępo-
waniu w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowie-
dzialności karnej stosuje się odpowiednio i w zakresie nieuregulowanym
6
przepisami postępowania dyscyplinarnego przepisy Kodeksu postępowa-
nia karnego. Nie jest słuszne stwierdzenie wyrażone we wniosku Pierw-
szego Prezesa Sądu Najwyższego, iż odmienną wykładnię w tej kwestii
zaprezentował Sąd Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny w postanowieniu z
dnia 29 października 2008 r., SNO 61/08. W ocenie prokuratora Prokuratu-
ry Krajowej kwestia przedstawiona we wniosku Pierwszego Prezesa Sądu
Najwyższego nie budzi wątpliwości w świetle podstawowych zasad wy-
kładni prawa. Luka w prawie, będąca konsekwencją przywołanego wyroku
Trybunału Konstytucyjnego, ma charakter luki konstrukcyjnej, a więc rze-
czywistej. Możliwe jest więc jej wypełnienie przy posłużeniu się zasadami
analogii. Stwierdzono, że postępowanie w przedmiocie wyrażenia zgody na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej ma ścisły związek z
postępowaniem karnym sensu stricto. Warunkuje ono bowiem uzyskanie
zezwolenia, o którym mowa w art. 13 k.p.k. Z tego względu, w postępowa-
niu dotyczącym uchylenia immunitetu w sprawach nieuregulowanych nale-
ży niewątpliwie stosować odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania
karnego. Wyrazem tego, zdaniem prokuratora Prokuratury Krajowej, jest
analogiczna sytuacja dotycząca postępowania w przedmiocie uchylenia
immunitetu prokuratorskiego, unormowanego w ustawie z dnia 20 czerwca
1985 r. o prokuraturze (Dz. U. z 2008 r. Nr 7, poz. 39 ze zm.). Od dnia 31
sierpnia 2007 r., w wyniku nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 27 lipca
2007 r. (Dz. U. Nr 136, poz. 969), zgodnie z art. 54c ust. 1 ustawy o proku-
raturze, w postępowaniu o wyrażenie zezwolenia na ściganie prokuratora w
sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy o postępowaniu dyscypli-
narnym. Te ostatnie zaś odsyłają do odpowiedniego stosowania w spra-
wach nieuregulowanych przepisów Kodeksu postępowania karnego (art.
89 pkt 1 ustawy o prokuraturze). Również przed wprowadzeniem obecnie
obowiązującej regulacji prawnej, w orzecznictwie sądów dyscyplinarnych
dla prokuratorów nie budziło wątpliwości, że w sprawach nieuregulowanych
7
w ustawie o prokuraturze, do postępowania o uchylenie immunitetu proku-
ratorskiego należy stosować odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania
karnego.
Rozstrzygając przedstawione zagadnienie prawne, powiększony
skład Sądu Najwyższego zważył, co następuje.
Skuteczne wystąpienie z tzw. abstrakcyjnym zagadnieniem prawnym
wymaga spełnienia warunków określonych w art. 60 ustawy z dnia 23 listo-
pada 2002 r. o Sądzie Najwyższym. W myśl tego przepisu, tylko w wypad-
ku gdy w orzecznictwie sądów powszechnych, sądów wojskowych lub Są-
du Najwyższego ujawnią się rozbieżności w wykładni prawa, Pierwszy Pre-
zes Sądu Najwyższego, Rzecznik Praw Obywatelskich, Prokurator Gene-
ralny oraz, w zakresie swojej właściwości, Przewodniczący Komisji Nadzo-
ru Finansowego i Rzecznik Ubezpieczonych mogą przedstawić wniosek o
ich rozstrzygnięcie Sądowi Najwyższemu w składzie siedmiu sędziów lub
innym odpowiednim składzie.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego wykazując, że istnieją w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego rozbieżności w wy-
kładni prawa w kwestii, czy w postępowaniu w przedmiocie zezwolenia na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej stosuje się odpowied-
nio przepisy Kodeksu postępowania karnego, odwołał się – jak już wska-
zano – do treści uzasadnienia postanowienia Sądu Najwyższego – Sądu
Dyscyplinarnego z dnia 29 października 2008 r., SNO 61/08.
Prokurator Prokuratury Krajowej, dokonując w swoim wniosku analizy
treści uzasadnienia tego orzeczenia, uznał, że Sąd Najwyższy – Sąd Dys-
cyplinarny, przy okazji rozważania kwestii dopuszczalności wznowienia po-
stępowania immunitetowego zakończonego prawomocnym wyrażeniem
zgody na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, wyraził jedy-
nie pogląd, iż w sprawach, w których zapadła prawomocna uchwała o ze-
zwoleniu na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, nie można
8
stosować instytucji wznowienia postępowania w oparciu o podstawy okre-
ślone w art. 540 § 1 k.p.k. W konsekwencji prokurator przyjął, że we wska-
zanym wyżej postanowieniu nie dokonano wykładni prawa odmiennej od
prezentowanej wcześniej w orzecznictwie Sądu Najwyższego – Sądu Dys-
cyplinarnego co do możliwości odpowiedniego stosowania przepisów Ko-
deksu postępowania karnego w postępowaniu o zezwolenie na pociągnię-
cie sędziego do odpowiedzialności karnej.
Nie jest to jednak stanowisko w pełni trafne.
Analizując bowiem głębiej treść uzasadnienia wspomnianego posta-
nowienia, trzeba zauważyć, że – uzasadniając pogląd, iż w sprawach, w
których zapadła prawomocna uchwała o zezwoleniu na pociągnięcie sę-
dziego do odpowiedzialności karnej, nie jest dopuszczalne wznowienie po-
stępowania w oparciu o podstawy określone w art. 540 § 1 k.p.k. – Sąd
Najwyższy – Sąd Dyscyplinarny trafnie zauważył: „w postępowaniu immu-
nitetowym nie ustala się winy sprawcy, nie wymierza mu kary, czyli nie do-
chodzi do skazania. (...) w postępowaniu tym nie występuje skazany, a wy-
dana uchwała nie jest rozstrzygnięciem merytorycznym w kwestii odpowie-
dzialności za delikt dyscyplinarny”, a nadto, że „postępowanie o zezwolenie
na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sędziego uregulowane jest w
art. 80 p. u.s.p. zamieszczonym w rozdziale zatytułowanym «Status sę-
dziego» i żadną miarą nie może być zaliczone do postępowania dyscypli-
narnego (którego dotyczy wznowienie) uregulowanego wyczerpująco w
rozdziale zatytułowanym «Odpowiedzialność dyscyplinarna sędziów»”.
Jednak w dalszych rozważaniach, mimo że rozpoznawany wniosek o
wznowienie postępowania był oparty jedynie o przesłankę określoną w art.
540 § 1 pkt 2a k.p.k., Sąd ten wskazując nadto na konsekwencje wspomi-
nanego już wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 listopada 2007 r.,
oczywiście prowadzące do powstania rzeczywistej luki prawnej (skoro po-
zbawiony nim mocy został przepis art. 80d § 1 p. u.s.p. odsyłający do od-
9
powiedniego stosowania przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym w
sprawach o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności
karnej), wyraził w związku z tym pogląd, że „brak jest podstawy prawnej do
odpowiedniego stosowania przepisów Kodeksu postępowania karnego w
postępowaniu o uchylenie immunitetu”. To stanowisko może być odczyty-
wane jako rezultat wykładni, w wyniku której przyjęto brak możliwości sto-
sowania, nawet odpowiedniego, w postępowaniu o zezwolenie na pocią-
gnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, przepisów Kodeksu postę-
powania karnego.
To prawda, że tak odczytane, byłoby ono, na tle dotychczasowego
orzecznictwa Sądu Najwyższego – Sądu Dyscyplinarnego, odosobnione.
Gdyby je podzielić, miałoby niezwykle doniosłe znaczenie w praktyce
orzeczniczej sądów dyscyplinarnych. Dotyczy bowiem właśnie kwestii od-
powiedniego stosowania w postępowaniu immunitetowym przepisów Ko-
deksu postępowania karnego, a zatem możliwości zapewnienia zgodnego
ze standardami konstytucyjnymi funkcjonowania postępowania o zezwole-
nie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. Stanowisko to
budzi szerokie zainteresowanie i może być wykorzystywane w praktyce
przez uczestników postępowania immunitetowego. O ile bowiem prawo sę-
dziego do zaskarżenia uchwały o zezwoleniu na pociągnięcie go do odpo-
wiedzialności karnej możnaby wyprowadzić wprost z uregulowań konstytu-
cyjnych (art. 181 w powiązaniu z art. 45 i 176 Konstytucji RP) lub z zasto-
sowanego w drodze analogii przepisu art. 49 ustawy z dnia 23 listopada
2002 r. o Sądzie Najwyższym, to pod znakiem zapytania pozostawałyby
przede wszystkim gwarancje związane z prawem sędziego do obrony. Po-
nadto wątpliwości budziłaby możliwość zaskarżenia przez prokuratora
uchwały o odmowie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpowie-
dzialności karnej (dla przykładu: zarządzeniem Prezesa Sądu Apelacyjne-
go – Sądu Dyscyplinarnego w Katowicach z dnia 1 kwietnia 2009 r., AsDo
10
8/08, odmówiono przyjęcia zażalenia Prokuratora Okręgowego w Katowi-
cach na uchwałę tego Sądu o odmowie pociągnięcia sędziego do odpo-
wiedzialności karnej) lub możliwość wznowienia, na podstawie art. 540 § 2
i 3 k.p.k. lub 542 k.p.k., postępowania zakończonego prawomocną uchwałą
zezwalającą na pociągnięcie sędziego do takiej odpowiedzialności.
W tak szczególnej sytuacji, wynikającej z praktycznej doniosłości
przedstawionego przez Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego zagadnie-
nia oraz z tego, że dotyczy ono bardzo specyficznego postępowania (jakim
jest sędziowskie postępowanie immunitetowe), w dodatku, aktualnie, nieu-
regulowanego w sposób kompletny, można uznać, że zachodzą warunki
do podjęcia uchwały w trybie art. 60 § 1 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r.
o Sądzie Najwyższym.
Przystępując zatem do wyjaśnienia przedstawionego przez Pierw-
szego Prezesa Sądu Najwyższego zagadnienia prawnego, należy na
wstępie podkreślić, że dotychczasowe, dominujące, stanowisko Sądu Naj-
wyższego – Sądu Dyscyplinarnego przyjmujące, iż sąd dyscyplinarny, roz-
poznając wniosek o wyrażenie zgody na pociągnięcie sędziego do odpo-
wiedzialności karnej lub na jego tymczasowe aresztowanie, stosuje, w za-
kresie nieuregulowanym przepisem art. 80 p.u.s.p., odpowiednio przepisy
rozdziału trzeciego – działu II p.u.s.p., zaś w zakresie nimi nieuregulowa-
nym odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania karnego, jest trafne.
Jak wiadomo, do czasu wejścia w życie ustawy z dnia z dnia 29
czerwca 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych
oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 136, poz. 959 – w dalszym tekście
uchwały jako „ustawa z dnia 29 czerwca 2007 r.”), omawianą kwestię roz-
wiązywało unormowanie zawarte w art. 80 § 3 p.u.s.p., stanowiące, że „w
terminie siedmiu dni od doręczenia uchwały odmawiającej zezwolenia na
pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, organowi lub osobie,
która wniosła o zezwolenie, oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu przysługuje
11
zażalenie do sądu dyscyplinarnego drugiej instancji. W tym samym termi-
nie sędziemu przysługuje zażalenie na uchwałę zezwalającą na pociągnię-
cie go do odpowiedzialności karnej. Poza tym do postępowania przed są-
dem dyscyplinarnym w sprawach o zezwolenie na pociągnięcie sędziego
do odpowiedzialności karnej stosuje się przepisy o postępowaniu dyscypli-
narnym”. Przepis ten został uchylony przepisem art. 1 pkt 29 lit. d ustawy z
dnia 29 czerwca 2007 r., z przyczyn uzasadnianych wymaganiami techniki
prawodawczej, bowiem regulacja o identycznej treści została zawarta we
wprowadzonym przez tę ustawę przepisie art. 80d § 1 p.u.s.p. Niestety, z
powodu uznania przez Trybunał Konstytucyjny, w powołanym już wyroku z
dnia 28 listopada 2007 r., sprzeczności regulacji art. 1 pkt 30 ustawy z dnia
29 czerwca 2007 r. z art. 2 w zw. z art. 7 i art. 186 ust. 1 Konstytucji RP (z
uwagi na zastosowanie wadliwego trybu uchwalenia ustawy), przepis art.
80d § 1 p.u.s.p. został uchylony. Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu
tego wyroku wskazał, że „niekonstytucyjność ze względu na tryb powoduje
niedojście do skutku ustawy uchwalonej w tym trybie. Akt nieskuteczny,
przyjmujący zewnętrzne tylko znamiona ustawy, nie może bowiem dopro-
wadzić do zmian w systemie źródeł prawa, a tym samym (jeśli niekonstytu-
cyjność z uwagi na braki procedury dotyczy ustawy zmieniającej) konse-
kwencją jest dalsze obowiązywanie ustawy w wersji, którą miała zmienić
nieefektywna nowelizacja”.
Skoro zatem uchylono, ze względu na niewłaściwy tryb jego uchwa-
lenia, przepis art. 1 pkt 30 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r., którym doda-
no do p.u.s.p. art. 80d § 1, to nie doszła do skutku zamierzona przez usta-
wodawcę zmiana prawa. Mógłby zatem obowiązywać dawniejszy, iden-
tyczny, przepis art. 80 § 3 p.u.s.p. (określający prawo, sposób i termin za-
skarżania uchwał sądów dyscyplinarnych w przedmiocie zezwolenia na po-
ciągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, jak również odsyłający
do stosowania przez sądy dyscyplinarne przy orzekaniu w przedmiocie
12
uchylenia immunitetu sędziowskiego do przepisów o postępowaniu dyscy-
plinarnym), gdyby nie to, że art. 80 § 3 p. u.s.p. został uchylony przepisem
art. 1 pkt 29 ustawy z dnia 29 czerwca 2007 r., który to przepis został po-
wołanym wyżej wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego uznany, w zakresie w
jakim dodaje do art. 80 p.u.s.p. § 2d-2h, za zgodny z art. 2 w zw. z art. 7
Konstytucji.
W konsekwencji powstała sytuacja, w której nie ma normy wprost od-
syłającej do odpowiedniego stosowania w postępowaniu w przedmiocie
wniosku o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności kar-
nej, w zakresie nieuregulowanym przepisem art. 80 p.u.s.p., przepisów
ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, a w zakresie nimi nieure-
gulowanym, przepisów Kodeksu postępowania karnego.
Ta sytuacja określana jest w prawoznawstwie jako luka konstrukcyj-
na. In concreto jest to niewątpliwie luka, która wywołuje doniosłe konse-
kwencje natury ustrojowej, bowiem niemożliwe jest, bez wskazania norm
postępowania, należyte funkcjonowanie przewidzianej w p.u.s.p. instytucji
„uchylenia immunitetu sędziowskiego”. Dlatego usunięcie jej jest absolutną
koniecznością (skoro nie została ona usunięta w drodze interwencji usta-
wodawcy), a to powinno nastąpić w drodze zastosowania „wnioskowania z
norm o normach”, będącego jedną z postaci tzw. analogii legis.
Zasadniczą przesłanką sięgania do analogii z ustawy jest podobień-
stwo stanów faktycznych przy takim samym motywie legislacyjnym. Istotne
podobieństwo faktów, które decyduje o zastosowaniu analogii może wyni-
kać zarówno z podobieństwa faktów, jak i z porównania celów regulacji, co
wyraża stara formuła ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio -
gdzie taki sam cel, tam taka sama dyspozycja ustawy (L. Morawski: Wy-
kładnia w orzecznictwie sądów. Komentarz, Toruń 2002, s. 294). Odwołu-
jąc się zatem do wnioskowania z analogii legis zauważyć trzeba, że nie tyl-
ko ustawa – Prawo o ustroju sądów powszechnych przewiduje tryb uchyla-
13
nia przeszkody procesowej w postaci immunitetu formalnego. Immunitet
formalny chroni bowiem także sędziego Sądu Najwyższego (art. 49 § 1
powołanej już ustawy o Sądzie Najwyższym). Zgodnie z § 3 tego przepisu
„w terminie siedmiu dni od doręczenia uchwały odmawiającej zezwolenia
na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności przysługuje organowi lub
osobie, która wniosła o zezwolenie, oraz rzecznikowi dyscyplinarnemu za-
żalenie do sądu dyscyplinarnego drugiej instancji. W tym samym terminie
zainteresowanemu sędziemu przysługuje zażalenie na uchwałę zezwalają-
cą na pociągnięcie go do odpowiedzialności”. Immunitet formalny chroni
nadto również sędziego wojskowego. Zgodnie z treścią art. 30 § 6 ustawy z
dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych (mającego
identyczne brzmienie jak nieobowiązujący art. 80 § 3 p.u.s.p.), w postępo-
waniu przed sądem dyscyplinarnym, w sprawach o zezwolenie na pocią-
gnięcie sędziego sądu wojskowego do odpowiedzialności karnej, stosuje
się przepisy o postępowaniu dyscyplinarnym zawarte w rozdziale piątym tej
ustawy, zaś przepis art. 70 § 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o
ustroju sądów wojskowych nakazuje do sądów wojskowych i sędziów woj-
skowych stosować w zakresie nieuregulowanym tą ustawą odpowiednio
art. 128 p.u.s.p., który to przepis odsyła, w zakresie nieuregulowanym
przepisami o postępowaniu dyscyplinarnym, do odpowiedniego stosowania
przepisów Kodeksu postępowania karnego. Nie ulega przy tym wątpliwo-
ści, że postępowanie toczące się na podstawie art. 80 p.u.s.p., podobnie
jak toczące się na podstawie art. 49 ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o
Sądzie Najwyższym oraz na podstawie art. 30 ustawy z dnia 21 sierpnia
1997 r. – Prawo o ustroju sądów wojskowych, to postępowanie organicznie
związane z toczącym się postępowaniem przygotowawczym in rem, wa-
runkujące możliwość toczenia się postępowania karnego przeciwko sę-
dziemu, którego chroni immunitet. Racje ustawowe (cele tych regulacji) są
zatem identyczne. Nadto, choćby w świetle wywodów zawartych w uza-
14
sadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 listopada 2007 r.,
nie może budzić wątpliwości, że postępowanie zmierzające do uchylenia
immunitetu sędziemu ma charakter postępowania represyjnego. Zatem po-
szukując w systemie prawa obowiązującego, przy zastosowaniu analogii,
przepisów mogących regulować postępowanie o charakterze represyjnym,
jako oczywistość jawi się potrzeba ich poszukiwania w sferze przepisów
regulujących postępowania o takim samym charakterze, a zatem przepi-
sów regulujących postępowanie dyscyplinarne i w dalszej konieczności po-
stępowanie karne.
Podsumowując, w zakresie prawa do zaskarżenia uchwały wydanej
w postępowaniu toczącym się w przedmiocie uchylenia immunitetu sędzie-
go sądu powszechnego należy stosować, w drodze analogii, przepis art. 49
§ 3 ustawy o Sądzie Najwyższym, a w pozostałym zakresie nieuregulowa-
nym przepisem art. 80 p.u.s.p., także w drodze analogii, przepisy art. 30 §
6 i 70 § 1 ustawy – Prawo o ustroju sądów wojskowych, odsyłające do
przepisów o postępowaniu dyscyplinarnym i do Kodeksu postępowania
karnego.
Zauważyć na marginesie trzeba, że podobnie uregulowane jest po-
stępowanie toczące się w przedmiocie uchylenia immunitetu prokuratorowi.
Zgodnie z treścią art. 54c ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o proku-
raturze, w postępowaniu o wyrażenie zezwolenia na ściganie prokuratora,
w sprawach nieuregulowanych stosuje się przepisy o postępowaniu dyscy-
plinarnym. Te ostatnie zaś odsyłają do odpowiedniego stosowania, w
sprawach nieuregulowanych, przepisów Kodeksu postępowania karnego
(art. 89 pkt 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. o prokuraturze).
Poza tym, postępowanie o zezwolenie na pociągnięcie sędziego do
odpowiedzialności karnej, chociaż nie jest postępowaniem dyscyplinarnym,
to jednak jest postępowaniem częściowo uregulowanym w p.u.s.p. (art.
80), prowadzonym przed sądem dyscyplinarnym, który to sąd, w myśl art.
15
128 p.u.s.p. w postępowaniu dyscyplinarnym, w zakresie nieuregulowanym
przepisami p.u.s.p., stosuje odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania
karnego. Podobieństwo postępowania dyscyplinarnego i postępowania o
zezwolenie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej ze
względu na podmiot, którego dotyczą i organ je prowadzący (sąd dyscypli-
narny – art. 110 p.u.s.p.) oraz podobieństwo celów (zapewnienie możliwo-
ści ukarania i odsunięcia od orzekania sędziów nie spełniających standar-
dów wymaganych ustawą i zasadami etyki), jak również ze względu na
wzajemne uzupełnianie się instytucji „zawieszenia sędziego w czynno-
ściach służbowych”, wydaje się nad wyraz oczywiste.
Dodatkowo wskazać trzeba, że skoro procedura uchylania immunite-
tu sędziego wojskowego wymaga odpowiedniego stosowania przepisów
Kodeksu postępowania karnego, w tym zawartych w nim podstawowych
gwarancji i instrumentów ochronnych, to brak możliwości sięgania do prze-
pisów procedury karnej w postępowaniu zmierzającym do uchylenia immu-
nitetu sędziemu sądu powszechnego, prowadziłby do niczym nieuzasad-
nionego zróżnicowania zasad odpowiedzialności sędziów poszczególnych
sądów, wbrew konstytucyjnej zasadzie, że w takich samych okoliczno-
ściach należy stosować takie same rozwiązania prawne. Pozbawienie sę-
dziego sądu powszechnego gwarancji przewidzianych w Kodeksie postę-
powania karnego w postępowaniu o uchylenie chroniącego go immunitetu,
w sytuacji gdy sędziemu wojskowemu, w analogicznej procedurze, takie
gwarancje przysługują, byłoby nie do pogodzenia z konstytucyjną zasadą
równości. Ta konstytucyjna zasada nakazuje w podobnej sytuacji odwzo-
rować ten sam model postępowania. Poza tym, Trybunał Konstytucyjny w
cytowanym wyżej wyroku wskazał, że skoro immunitet sędziowski ma „ge-
nezę konstytucyjną i gwarantuje na tym poziomie jakiś zakres wolności od
ingerencji państwa, przeto każdorazowe wkroczenie w ten zakres wolności
(poprzez regulację ustawodawcy zwykłego) musi się wiązać z istnieniem
16
prawa do obrony – dla podmiotu, którego sytuacja prawna w tym wypadku
ulega pogorszeniu”. Zatem zainicjowanie uchylenia immunitetu, jako pro-
wadzące do uszczuplenia sfery gwarantowanej konstytucyjnie, wymaga
postępowania, które musi odpowiadać standardom proceduralnym w po-
staci istnienia prawa do obrony. Te trafnie zakreślone dla sędziowskiego
postępowania immunitetowego standardy oraz odwołanie się do konstytu-
cyjnej zasady identycznego traktowania osób znajdujących się w identycz-
nej lub bardzo zbliżonej sytuacji, prowadzą do wniosku, że skoro, co jest
niewątpliwe, najpełniej standardy proceduralne w sferze prawa do obrony
spełniają przepisy procedury karnej oraz tę procedurę stosuje się odpo-
wiednio do sędziów wojskowych i prokuratorów, to do przepisów tej proce-
dury należy odwołać się, stosując rozumowanie z analogii, zmierzające do
usunięcia wskazanej poprzednio luki konstrukcyjnej, polegającej na braku
uregulowań, co do trybu postępowania w przedmiocie wniosku o zezwole-
nie na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej. Oczywiście, to
rozumowanie przybiera już postać analogii iuris, ale przy usuwaniu luk rze-
czywistych nie powinno się wykluczyć korzystania z analogii i to zarówno z
ustawy, jak i z prawa, zwłaszcza gdy zastosowanie obu form analogii pro-
wadzi do takiego samego rezultatu. Wspierać to rozumowanie musi także
wzgląd na oczywistą wolę ustawodawcy, wprowadzającego w ustawie z
dnia 29 czerwca 2007 r. przepis stanowiący, że w postępowaniu immunite-
towym będą odpowiednio stosowane przepisy postępowania dyscyplinar-
nego, a w nieuregulowanym nimi zakresie odpowiednio przepisu Kodeksu
postępowania karnego (art. 80d § 1 p.u.s.p.), którego aktualny brak w sys-
temie prawnym jest wyłącznie wynikiem zakwestionowanego przez Trybu-
nał Konstytucyjny trybu jego uchwalenia.
Nie może oczywiście ulegać wątpliwości, że stosowanie przepisów
Kodeksu postępowania karnego w postępowaniu o zezwolenie na pocią-
gnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej lub jego tymczasowe aresz-
17
towanie musi mieć charakter zakresowy. Trybunał Konstytucyjny trafnie
zastrzegł w powoływanym już wielokrotnie wyroku z dnia 28 listopada 2007
r., że wszczęciu postępowania immunitetowego nie muszą towarzyszyć
wszystkie gwarancje i instrumenty ochronne, którymi dysponuje Kodeks
postępowania karnego dla toczącego się postępowania karnego. To, a tak-
że specyfika postępowania o uchylenie immunitetu sędziowskiego, nakazu-
ją wyraźnie podkreślić, że w tym postępowaniu dopuszczalne jest stoso-
wanie przepisów Kodeksu postępowania karnego jedynie w zakresie nie-
zbędnym dla zachowania funkcjonalności tego postępowania, realizacji
prawa do obrony realnej i efektywnej, tj. umożliwiającej przedstawienie i
obronę własnego stanowiska wszystkim uczestnikom tego postępowania
oraz stosownie do konkretnego układu procesowego, występującego w tym
postępowaniu. Przykładowo, odrębnym, nieobjętym jednak przedstawio-
nym tu zagadnieniem prawnym, problemem jest zakres stosowania tych
przepisów w postępowaniu o wznowienie prawomocnie zakończonego po-
stępowania w przedmiocie zezwolenia na pociągnięcie sędziego do odpo-
wiedzialności karnej; tu zakres stosowania przepisów Kodeksu postępowa-
nia karnego niewątpliwie zależeć będzie od tego, czy wznowienie postę-
powania miałoby dotyczyć postępowania zakończonego uchwałą o zezwo-
leniu na pociągnięcie sędziego do odpowiedzialności karnej, czy też za-
kończonego uchwałą odmawiającą takiego zezwolenia.