Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2015 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku P. S. z udziałem zainteresowanych

M. J. oraz S. J.

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o przeniesienie odpowiedzialności z tytułu składek

na skutek apelacji wniesionej przez stronę pozwaną

od wyroku Sądu Okręgowego w Krośnie

z dnia 21 stycznia 2015 r. sygn. akt IV U 1273/14

oddala apelację

Sygn. akt III AUa 478/15

UZASADNIENIE

Decyzją z 17.06.2014 r. Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego po przeprowadzeniu postępowania w sprawie odpowiedzialności za zalęgłości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników M. J. za okres od 1 kw. 2012 do 4 kw. 2012 w kwocie 922,00 zł do opłacenia których są zobowiązani M. i S. J., orzekł solidarną odpowiedzialność P. S. za powyższą zaległość .

W uzasadnieniu organ rentowy wyjaśnił, że dłużniczka M. J. w dniu 9.11.2012 r. sprzedała swój udział we własności gruntów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, P. S. na którym , zdaniem organu rentowego, ciąży obowiązek uregulowania zaległości składkowych za zbywcę .

W odwołaniu od powyższej decyzji P. S. podniósł, że księga wieczysta w której znajdowała się ½ nabywanej nieruchomości (działka nr (...) o pow. (...) była sprawdzona tak przez niego, jak i notariusza i w dziale III i IV nie było żadnych wpisów obciążających.

M. J. sprzedając udział w nieruchomości oświadczała, że przedmiotowa nieruchomość nie jest obciążona żadnymi prawami i roszczeniami na rzecz osób trzecich, również tymi nie ujawnionymi w księdze wieczystej.

Odwołujący wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i wyjaśnił, że z dokumentów zgromadzonych w aktach ubezpieczeniowych wynika, że rolniczka M. J. w okresach od 05.07. 2005 r. do 30.09.2005 r. i od 19.04.2006 r. do 08.11.2012 r. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy w związku z prowadzeniem działalności rolniczej w gospodarstwie o powierzchni przekraczającej 1 ha przeliczeniowy, którego była współwłaścicielem w Vi części . Mąż rolniczki S. J. również podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy w okresach od 13.03.

2007 r. do 01.04.2007 r., od 01.06.2007 r. do 30.06.2007 r. i od 17.09.

2007 r. do 31.12.2007 r. Ubezpieczona w dniu 09.11.2012 r. sprzedała w całości posiadany udział 1/4 części w gruntach wchodzących w skład gospodarstwa na rzecz P. S. (k.98-102 akt), pozostawiając zadłużenie z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników za okres od 01.03.2012 r. do 30.11.2012 r.

Z treści przepisu zawartego w art. 112 ww. Ordynacji podatkowej wynika, że nabywca gospodarstwa rolnego odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze zbywcą za powstałe do dnia nabycia zaległości składkowe związane z prowadzonym gospodarstwem rolnym, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych okolicznościach.

P. S. nabywając gospodarstwo rolne w drodze umowy kupna - sprzedaży przed dokonaniem tej czynności miał pełną możliwość i obowiązek dokładnego ustalenia czy na zbywcy ciążą zaległości składkowe. Powinność zbadania tej kwestii obciąża bowiem każdego nabywcę nieruchomości. Skoro więc wnioskodawca nie ustalił czy zbywca (tj. M. J.) nie zalega ze spłatą należności wynikających z ubezpieczenia społecznego rolników, pozwany stwierdził, iż nie dokonał on należytej staranności, o której mówi art. 112 Ordynacji podatkowej.

Wyrokiem z 21.01.2015 r. sygn. IV U1273/14 Sąd Okręgowy w Krośnie zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził brak odpowiedzialności solidarnej wnioskodawcy P. S. z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników należnych od M. J..

Na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach rentowych Sąd ustalił, ze umową darowizny z 14.01.2003 r. M. J. nabyła udział w wysokości ½ we własności gospodarstwa rolnego położonego w J. o łącznej powierzchni 1 ha i 84 a.

W okresie od 05.07.2005 r. do 30.09.2005 r. i od 19.04.2006 r. do 08.11.2012 r. M. J. podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy w związku z prowadzeniem działalności rolniczej w nabytym gospodarstwie, ale nie uiściła składek na to ubezpieczenie za okres od 01.03.2012 r. do 30.11.2012 r.

W dniu 9.11.2012 r. M. J. sprzedała swój udział we własności gospodarstwa rolnego na rzecz wnioskodawcy P. S..

W ocenie Sądu I instancji w sprawie będzie miał zastosowanie art. 112 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 z późn. zm.) w zw. z art. 52 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jedn.: Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z późn. zm.) dla odpowiedzialności P. S. za zaległości M. J. z tytułu jej składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Z art. 112 Ordynacji podatkowej wynika, że nabywca przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze zbywcą za powstałe do dnia nabycia zaległości podatkowe związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, chyba że przy zachowaniu należytej staranności nie mógł wiedzieć o tych zaległościach.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko zawarte w wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 22.05.2013 r. sygn. III AUa 1468/12 polegające na uznaniu, że analiza przepisów Ordynacji podatkowej w części dotyczącej

odpowiedzialności osób trzecich prowadzi do wniosku, że nie ma w nim podstaw do uznania odpowiedzialności nabywcy gospodarstwa rolnego za składki na KRUS jego zbywcy.

Poza tym Sąd podkreślił, że dokonując sprzedaży udziału we własności gospodarstwa rolnego M. J.oświadczyła przed notariuszem, że nie jest obciążona żadnymi ciężarami ani obciążeniami. W świetle końcowego brzmienia art. 112 Ordynacji podatkowej stwierdzić wypada, iż oświadczenie takie złożone przed osobą zaufania publicznego przemawia za uznaniem, że odwołujący P. S. nabywając nieruchomość od M. J. dochował należytej staranności, o której mowa w tym przepisie, co dodatkowo przemawia za zwolnieniem go od odpowiedzialności za zaległości składkowe zbywcy.

W podstawie prawnej rozstrzygnięcia Sąd powołał również art. 477 ¹⁴ § 2 kpc.

W apelacji od powyższego wyroku Kasa rolniczego ubezpieczenia Społecznego zarzuciła:

- naruszenia prawa materialnego, tj. art. 112 § 1, 3 i 4 pkt 2 ustawy Ordynacja podatkowa z dnia 29 sierpnia 1997 r. (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 749 z późn. zm.), w związku z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1403 z późn. zm.) przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie w sprawie a polegające na przyjęciu, iż P. S. nie jest solidarnie odpowiedzialny z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne rolników należnych od M. J.;

- naruszenie przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów i tym samym przyjęcie dowolnej i nieobiektywnej oceny materiału dowodowego w sprawie, co w konsekwencji doprowadziło do błędnego ustaleniu stanu faktycznego przyjętego za podstawę orzeczenia a polegającego na wskazaniu, że P. S. dochował należytej staranności nabywając nieruchomość od M. J. w sytuacji, gdy dokonując sprzedaży udziału we własności gospodarstwa rolnego M. J.oświadczyła przed notariuszem, że nie jest obciążona żadnymi ciężarami ani obciążeniami, również tymi nie ujawnionymi w księdze wieczystej - w sytuacji gdy stan faktyczny wskazuje na całkowicie odmienne okoliczności i gdy Sąd ten materiał dowodowy obdarza walorem wiarygodności mocy dowodowej, gdyż wchodzące w jego skład dokumenty zostały sporządzone w przypisanej formie, przez upoważnione podmioty, nadto nie znajdując podstaw do ich zakwestionowania.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono, że M. J. składając oświadczenie zataiła fakt obowiązku uiszczenia zalęgłości składkowych na ubezpieczenie społeczne rolników za okres od 01.03.2012 r. do 30.11.2012 r.. Sąd w zupełności pominął tę okoliczność.

Poza tym organ rentowy podkreślił, że o dochowaniu należytej staranności przez nabywcę w myśl przepisów zawartych w art. 112 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. O rdynacja podatkowa (tekst jednolity Dz. U. z 2012 r., poz. 749 z późn. zm.) można byłoby mówić wówczas, kiedy nabywca upewniłby się we wszystkich organach realizujących obowiązek ustalania i pobierania należności publiczno - prawnych takich jak KRUS, organ podatkowy, urząd gminy, o braku zobowiązań ciążących na zbywcy. Tego zadania nie da się jednak przypisać nabywcy.

Apelujący nie zgodził się z twierdzeniem Sądu, że gospodarstwo rolne nie jest tożsame z prowadzeniem działalności gospodarczej w sytuacji gdy gospodarstwo rolne jest to specyficzny rodzaj rolniczej działalności gospodarczej powiązany z prowadzeniem gospodarstwa domowego, o którym jest mowa w ustawie z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity Dz. U. z 2014 r., poz. 851 z późn. zm.) oraz ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz. U. z 2011 r., poz. 1054 z późn. zm.).

Pozwany organ rentowy wniósł:

- o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości,

ewentualnie:

- o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego organu rentowego okazała się nieuzasadniona i dlatego uległa oddaleniu. W ocenie Sądu Apelacyjnego wyrok Sądu Okręgowego w Krośnie jest rozstrzygnięciem trafnym i odpowiadającym prawu.

W sprawie bezspornym było, że zainteresowana – zbywczyni M. J. była współwłaścicielką gospodarstwa rolnego w ½ części o pow. 1,84 ha położonego w J., które w dniu 9.11.2012 r. sprzedała aktem notarialnym wnioskodawcy – nabywcy P. S.. Z tytułu nieuiszczonych składek na ubezpieczenie rolników za okres od 1 kwartału do 4 kwartału 2012 r. M. J. zalegała do KRUS kwotę 922 zł, co również było poza sporem.

Tak organ rentowy, jak również Sąd I instancji wskazali, że w sprawie będzie miał zastosowanie art. 112 Ordynacji podatkowej w związku z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, z tym, że w ocenie Sądu Okręgowego analiza przepisów Ordynacji podatkowej prowadzi do wniosku, że przepisy dotyczące odpowiedzialności osób trzecich nie będą miały zastosowania do odpowiedzialności nabywcy gospodarstwa rolnego za zalegle składki krusowskie jego zbywcy.

Zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2013 r., poz.1403 ze zm.) w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a ponadto do składek na ubezpieczenie stosuje się odpowiednio art. 112 § 1 pkt 1,2, § 3, § 4 pkt 2 i § 5-7 ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa (tj. Dz. U. z 2012 r., poz. 749 ze zm.).

W związku z rozbieżnością w orzecznictwie co do odpowiedniego stosowania art. 112 Ordynacji podatkowej w pierwszej kolejności należy poczynić rozważania odnośnie „odpowiedniego stosowania”.

Odesłanie do „odpowiedniego stosowania” jest powszechnie stosowaną techniką legislacyjną. W uchwale 7 SSN z 17.01.2013 r. sygn. III CZP 7/12 zostało potwierdzone, że „pojęcie odpowiedności” stosowanie określonego przepisu oznacza, że niektóre jego postanowienia będzie można stosować bez żadnej modyfikacji, inne trzeba będzie odpowiednio zmodyfikować, a jeszcze innych w ogóle nie będzie można stosować.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 22.05.2013 r. sygn. III AUa 1468/12, Lex nr 1331089 (odmiennie niż Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z 9.01.2013 r. sygn. III AUa 1037/12, Lex nr 1267330) stwierdził, że art. 112 Ordynacji podatkowej poprzez art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, nie będzie miał zastosowania do nabywcy gospodarstwa rolnego. W ocenie tego Sądu odpowiedzialność za składki na KRUS zbywcy gospodarstwa rolnego nie „idzie za ziemią”.

Sąd ten wskazał szereg zasadniczych różnic w terminach „prowadzenia gospodarstwa rolnego”, a „prowadzenie działalności gospodarczej” - użytej w art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej, które to różnice powodują, że przepis ten nie będzie miał zastosowania do składek rolniczych, a argumentację tą podzielił Sąd Apelacyjny w Rzeszowie w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie argumentacje tą należy poszerzyć o rozważania odnośnie charakteru składek ubezpieczeniowych płaconych przez rolników, a zaległością podatkową związaną z prowadzeniem działalności gospodarczej o której mowa w art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę, w sprawie występują poważne wątpliwości co do charakteru zaległości podatkowej związanej z prowadzoną działalnością gospodarczą, z art. 112 § 1 Ordynacji podatkowej, a zaległością związaną z nieuiszczonymi składkami na ubezpieczenie społeczne rolników w związku z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Już w orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego z 26.09.1989 r. sygn. K 3/89 (OTK 1989, poz. 5) został określony podatek jako świadczenie pieniężne na rzecz państwa, o charakterze przymusowym, generalnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobieranym na podstawie przepisów prawnych. A więc jest to danina publiczna, która powinna służyć celom ogólnym sprowadzającym się do finansowania państwa i jego zadań publicznych.

Podobnie definiuje podatek ustawodawca w art. 6 Ordynacji podatkowej stanowiąc, że „podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy, wynikające z ustawy podatkowej”.

Wydaje się, że najpełniej pojecie „składki na ubezpieczenie społeczne” zdefiniował W. Szubert (Ubezpieczenie społeczne. Zarys systemu, W-wa 1987, s. 217) podając najistotniejsze cechy tego świadczenia pieniężnego: przymusowość – wynikająca z przymusowego charakteru tego świadczenia, celowość – składki są przeznaczone na pokrycie świadczeń łagodzących skutki zdarzeń objętych ryzykiem ubezpieczeniowym, odpłatność – rozumiana jako powiązanie składek ze świadczeniem wzajemnym ze strony instytucji ubezpieczeniowej.

W słowniczku do art. 6 ustawy z 10.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników nie została wprost podana definicja składki, w pkt 13 b jest mowa o „należnościach z tytułu składek” przez które rozumie się składki, należne od nich odsetki i koszty upomnienia. Natomiast w art. 4 pkt 1 i 3 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. z 2015 r. , poz. 121) mówi się o składkach na ubezpieczenia społeczne osób ubezpieczonych, a więc osób fizycznych podlegających chociaż jednemu z ubezpieczeń przewidzianych w ustawie (emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu czy chorobowemu).

W uzasadnieniu wyroku z 15.07.2013 r. sygn. K 7/12/OTK-A 2013/6/76, Dz. U. 2013/902) Trybunał Konstytucyjny uznał, że składka na ubezpieczenie rentowe w części opłaconej przez płatnika nie ma charakteru podatkowego, jest bowiem świadczeniem wzajemnym i celowym, stanowiącym dochód pozabudżetowy podmiotu publicznego – Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Tym samym stwierdził, że podatek i składka na ubezpieczenie rentowe w części finansowanej przez płatnika to dwie różne instytucje prawne.

W doktrynie w zasadzie istnieje zgodność co do odmienności podatku jako daniny publicznoprawnej, od składki ubezpieczeniowej jako świadczenia ekwiwalentnego. Mianowicie cechą wyróżniającą podatki jest brak odpłatności, uiszczeniu podatku nie towarzyszy żadne bezpośrednio z podatkiem powiązane świadczenie wzajemne ze strony państwa (W. Nykiel, Pojęcie i konstrukcja podatku. System Prawa Finansowego s. 28).

Natomiast składka ubezpieczeniowa oparta na koncepcji solidaryzmu ubezpieczonych, po jej uiszczeniu, ma zapewnić ubezpieczonemu lub jego najbliższym w przyszłości prawo do określonych świadczeń z ubezpieczeń społecznych (J. Wentoch – Rekowski, Składniki na ubezpieczenia społeczne i ich charakter prawny, „Gdańskie Studia Prawnicze” tom XVI/2007, s. 349 – 357).

Przenosząc powyższe uwagi na grunt przedmiotowej sprawy należy stwierdzić, że przedsiębiorca uiszczając zaległości podatkowe za nabyte przedsiębiorstwo lub zorganizowaną jego część powiększa jedynie finanse budżetu państwa, natomiast nabywca gospodarstwa rolnego lub udziału w tym gospodarstwie uiszczając zaległe składki za niesolidnego rolnika spowoduje, że rolnik ten nabędzie prawo do świadczeń z ubezpieczeń społecznych rolników lub prawo o wyższe świadczenie.

Wydaje się, że nie taki był cel ustawodawcy w „odpowiednim stosowaniu” art. 112 ust. 1 Ordynacji podatkowej do składek na ubezpieczenie społeczne rolników.

Na kanwie powyższych rozważań można również postawić tezę, że instytucja odpowiedzialności osoby trzeciej za należności Skarbu Państwa wynikające z art. 112 ust . 1 Ordynacji podatkowej nie będzie miała odpowiedniego zastosowania do odpowiedzialności nabywcy gospodarstwa rolnego za składki należne KRUS za zbywcę tego gospodarstwa.

Okoliczność, że art. 52 ust. 1 pkt 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników nie odsyła do odpowiedniego stosowania art. 306g Ordynacji podatkowej (nabywca przedsiębiorstwa może zwrócić się do organu podatkowego o wydanie zaświadczenia o wysokości zaległości podatkowych zbywającego) dodatkowo umacnia stanowisko o braku podstaw do przeniesienia odpowiedzialności za zaległe składki krusowskie zbywcy gospodarstwa rolnego na nabywcę tego gospodarstwa lub udziału w tym gospodarstwie.

Końcowo należy zauważyć, że zainteresowana M. J. podczas sporządzania kontraktu kupna - sprzedaży udziału w nieruchomości rolnej w dniu 9.11.2012 r. oświadczyła, że nie jest obciążona żadnymi ciężarami ani obciążeniami, również tymi nieujawnionymi w księdze wieczystej. Za Sądem I instancji należy potwierdzić, że takie oświadczenie złożone przed osobą zaufania publicznego jaką jest notariusz, również przemawia za brakiem podstaw do przeniesienia odpowiedzialności za zaległości składkowe zbywcy, a to w kontekście końcowego brzmienia przepisu § 1 art. 112 Ordynacji podatkowej. A za Trybunałem Konstytucyjnym należy stwierdzić, że „W demokratycznym państwie prawnym stanowienie i stosowanie prawa nie może być pułapką dla obywatela, a obywatel powinien mieć możliwość układania swoich spraw w zaufaniu, iż nie naraża się na niekorzystne skutki prawne swoich decyzji i działań niemożliwe do przewidzenia w chwili podejmowania tych decyzji i działań ( orzeczenia TK z 3.12.1996 r. sygn. K25/95, OTK ZU nr 6/1996, poz. 52, s. 301, z 25.11.1997 r. sygn. K 26/97, OTK 1997/5-6/64, POP 2000/1/17,M. Podst. 1998/6/184).

Już na sam koniec należy wspomnieć, że niniejszy wyrok ze względu na niejednoznaczny charakter omawianych uregulowań prawnych, wpisuje się w nurt oczekiwanej przez społeczeństwo regulacji prawnej dotyczącej interpretacji przepisów podatkowych. W ogólnopolskim referendum odbytym w dniu 6 .09.2015 r. społeczeństwo polskie jednoznacznie opowiedziało się za rozstrzyganiem na korzyść podatnika niedających usunąć się wątpliwości. Oczekiwania znalazły potwierdzenie w art. 1 ustawy z 5.08.2015 r. o zmianie ustawy Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2015.1197). Przepis ten do ustawy z 29.08.1997 r. – Ordynacja podatkowa dodał „Art. 2a. Niedające się usunąć wątpliwości co do treści przepisów prawa podatkowego rozstrzyga się na korzyść podatnika”. Uregulowanie to wchodzi w życie z dniem 1.01.2016 r.

Mając na uwadze powyższe, z braku podstaw faktycznych i prawnych do uwzględnienia apelacji na podstawie art. 385 kpc Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku.