Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 4 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 4 listopada 2015 r.

na rozprawie

sprawy z wniosku J. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.

o wysokość emerytury i wypłatę odsetek

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie

z dnia 15 kwietnia 2015 r. sygn. akt IV U 76/15

I . uchyla pkt II zaskarżonego wyroku w części dotyczącej ustalenia wysokości emerytury i odrzuca odwołanie,

II. w pozostałym zakresie oddala apelację.

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 4 listopada 2015 r.

Decyzją z dnia 17 listopada 2014 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., odmówił J. K. prawa do odsetek z tytułu opóźnienia w wypłacie emerytury. W podstawie prawnej decyzji powołany został art.118 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tekst jednolity Dz.U. z 2013r.,poz.1440 ze zm.), zaś w uzasadnieniu faktycznym wskazano ,że w dniu 19 czerwca 2013r. wpłynął do organu rentowego prawomocny wyrok sądowy przywracający J. K. prawo do emerytury , co dopiero stanowiło o wyjaśnieniu ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji w rozumieniu w/w przepisu , stąd przy uwzględnieniu przyjętego w realizującej ten wyrok decyzji z dnia 8 sierpnia 2013r. terminu wypłaty emerytury na 15 dzień każdego miesiąca i przy faktycznej wypłacie wyrównania świadczenia w dniu 20 sierpnia 2013r., przyznane w decyzji z dnia 20 września 2013r. odsetki za okres od 17 do
19 sierpnia 2013r. stanowią o całkowitym zaspokojeniu roszczenia ubocznego wnioskodawczyni.

Wnioskodawczyni J. K. odwołała się od w/w decyzji ZUS do Sądu Okręgowego w Rzeszowie. W odwołaniu z dnia 18 grudnia 2014r. , zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych przez nieuwzględnienie wszystkich okresów składkowych
i nieskładkowych , a tym samym zaniżenie wysokości przywróconej emerytury, oraz naruszenie przepisów ustawy z 17 grudnia 1998r.o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2013r.,poz.1440 ze zm.)
i art.85 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych
( tekst jednolity Dz.U. z 2013r,poz.1442 ze zm.) ,co z kolei doprowadziło do bezzasadnej odmowy wypłaty odsetek od wypłaconego wyrównania świadczenia za cały okres wstrzymania jego realizacji , wnioskodawczyni domagała się przyznania odsetek już od marca 2009r.

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 16 stycznia 2015r. pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o oddalenie żądania wnioskodawczyni ,podtrzymując stanowisko zawarte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji .

Sąd Okręgowy w Rzeszowie , po rozpoznaniu odwołania J. K., wyrokiem z dnia 15 kwietnia 2015r. ( sygn. akt IV U 76/15);

- w pkt. I- zmienił zaskarżoną decyzję ZUS w ten sposób, że zobowiązał organ rentowy do wypłaty na rzecz wnioskodawczyni odsetek za opóźnienie w wypłacie emerytury za okres od 14 lipca 2012r. do 16 sierpnia 2013r. ,

- w pkt. II- oddalił odwołanie w pozostałym zakresie,

- w pkt. III zaś -zasądził od pozwanego organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.
Na podstawie zgromadzonego sprawie materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 6 października1997r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. przyznał z dniem 1 września1997r. J. K. prawo do emerytury
z tytuł opieki nad dzieckiem ,w oparciu o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów
z 15 maja 1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28,poz.149). Decyzją dnia 24 lutego 2009r. organ rentowy , powołując art. 114 ust. 1a ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych , stwierdził jednak brak prawa J. K. do tego świadczenia, co skutkowało wstrzymaniem wypłaty emerytury począwszy od dnia 1 marca 2009r. Prawidłowość powyższej decyzji potwierdził Sąd Okręgowy w Rzeszowie w prawomocnym wyroku z dnia
10 grudnia 2009r. (sygn. akt IV U 815/09 ), którym oddalił odwołanie J. K. od w/w decyzji organu rentowego . Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 28 lutego 2012r. (sygn. akt K 5/11 ), że art.114 ust.1a ustawy o emeryturach… jest niezgodny z zasadą zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej , stanowiło podstawę wystąpienia przez wnioskodawczynię w dniu 30 kwietnia 2012r. do Sądu Okręgowego w Rzeszowie ze skargą o wznowienie postępowania w w/w sprawie IV U 815/09 w trybie art.401 ¹ k.p.c. Odpis skargi został doręczony organowi rentowemu w dniu 13 czerwca 2012r. Sąd Okręgowy w Rzeszowie, po rozpoznaniu skargi, wyrokiem z dnia 4 lipca 2012r. (sygn. akt IV U 626/12 ) oddalił skargę. Jednak rozpoznający apelację J. K. Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, wyrokiem z dnia
5 czerwca 2013r. (sygn. akt III AUa 1022/12 ) ostatecznie przywrócił wnioskodawczyni prawo do emerytury ,począwszy od dnia 1 marca 2009r. Wyrok ten wraz z aktami emerytalnymi wpłynął do ZUS w dniu 19 czerwca 2013r., a decyzją z dnia
8 sierpnia 2013r. - wydaną w wykonaniu tego orzeczenia - ZUS wznowił wypłatę świadczenia od 1 marca 2009r. Kolejną decyzją z dnia 20 września 2013r. organ rentowy przeliczył emeryturę i ustalił odsetki za okres od 17 do 19 sierpnia 2013r. J. K. wniosła odwołanie od decyzji z dnia 8 sierpnia 2013r. zarzucając m.in. nie naliczenie odsetek od niewypłaconej w terminie emerytury , co skutkowało wydaniem przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie w sprawie IV U 2344/13 postanowienia
z dnia17 lipca 2014r. przekazującego wniosek odwołującej dotyczący wypłaty odsetek organowi rentowemu do rozpoznania w trybie art. 477 ¹⁰§ 2 k.p.c. Wynikiem tego przekazania była zaś- zaskarżona w niniejszym postępowaniu – decyzja ZUS z dnia 17 listopada 2014r. W świetle powyższych ustaleń Sąd Okręgowy w Rzeszowie
w pierwszym rzędzie stwierdził, że zarzuty wnioskodawczyni dotyczące zaniżenia okresów składkowych i nieskładkowych, a w konsekwencji obniżenia wysokości przywróconej emerytury , jako wykraczające poza przedmiot zaskarżonej decyzji – nie mogą podlegać merytorycznemu rozpatrzeniu ( tu przy powołaniu rozlicznych orzeczeń Sądu Najwyższego dotyczycących zakresu rozpoznawania spraw tej kategorii , w tym m. innymi wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010r. sygn.
II UK 309/09 LEX nr 604210 ) . Przystępując następnie do oceny zasadności roszczenia ubocznego odwołującej , Sąd I instancji -powołując się na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uzasadnieniu postanowienia z dnia 10 stycznia 2014 r.
III UZP 3/13 LEX nr 1455747, z równoczesnym przywołaniem zarówno art .118 ustawy emerytalno -rentowej jak i art.85 ustawy systemowej – podkreślał, że jakkolwiek wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012r. (sygn. akt K 5/11 ) miał skutek retroaktywny , to jednak dla wywołania tego skutku konieczne było uprzednie derogowanie z porządku prawnego decyzji ZUS wydanej w oparciu
o uznany za niezgodny z Konstytucją przepis ( art.114 ust.1 a ustawy emerytalno-rentowej) , co w sytuacji istnienia nadto prawomocnego wyroku sądowego potwierdzającego legalność tej decyzji ,oznaczało konieczność wywiedzenia przez wnioskodawczynię skargi o wznowienie postępowania opartej na art. 401 ¹k.p.c. Tak też się
i stało , nie mniej jednak – zdaniem Sądu Okręgowego- już z chwilą otrzymania przez pozwany ZUS odpisu skargi , miał on możliwość podjęcia merytorycznej, właściwej decyzji ( a nie wnoszenia o oddalenie skargi) ,co uzasadnia przypisanie organowi rentowemu odpowiedzialności za zwłokę w wypłacie przywróconej wnioskodawczyni emerytury za okres od 14 lipca 2012r. do 16 sierpnia 2013r. ( tu przy uwzględnieniu z jednej strony 30 dniowego terminu do wydania decyzji ,liczonego od dnia otrzymania przez ZUS odpisu skargi J. K. o wznowienie postępowania,
z drugiej zaś faktu wypłaty przez sam organ rentowy odsetek począwszy od dnia
17 sierpnia 2013r. ). Tym samym dalej idące żądanie wnioskodawczyni wypłaty odsetek już od dnia 1 marca 2009r. zostało uznane za bezzasadne. W podstawie prawnej wyroku , oprócz wyżej wskazanych przepisów prawa materialnego, powołany został art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 k.p.c., zaś w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu ,
art. 100 k.p.c. i § 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. 2013r. poz. 490).

Wyrok Sądu Okręgowego w Rzeszowie z dnia 15 kwietnia 2015r.- w części oddalającej odwołanie- zaskarżony został przez wnioskodawczynię J. K.. W apelacji z dnia 18 maja 2015r. wnioskodawczyni –powielając w istocie treść odwołania ( w tym twierdzenia dotyczące zaniżenia okresów składkowych i nieskładkowych , bez bliższego ich uzasadnienia) , przy ogólnym zarzucie naruszenia przepisów ustawy z 17 grudnia 1998r.o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i art.85 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych- domagała się zmiany zaskarżonego wyroku poprzez potwierdzenie jej uprawnienia do dochodzonych odsetek za dalszy okres od 1marca 2009r. do15 lipca 2012r. , względnie uchylenia tej części wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie
i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania temu Sądowi. W uzasadnieniu wniesionego środka odwoławczego skarżąca w szczególności podnosiła ,że argumentacja Sądu Najwyższego zawarta w uzasadnieniu postanowienia z dnia
10 stycznia 2014 r. III UZP 3/13 , na której oprał się Sąd I instancji w swoim rozstrzygnięciu , nie może mieć tu swego zastosowania jako ,że wyrażona została
w odmiennym stanie faktycznym . Stąd ,skoro ZUS bezprawnie wstrzymał wypłatę emerytury , to zobowiązany jest do wypłaty odsetek za cały okres opóźnienia ,a kwestia ewentualnego jego zawinienia pozostaje prawnie obojętna.

Pozwany Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. wniósł o oddalenie apelacji wnioskodawczyni ( oświadczenie pełnomocnika ZUS złożone na rozprawie apelacyjnej) .

Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, rozpoznając apelację wnioskodawczyni J. K. zważył co następuje;

Przede wszystkim już na wstępie zauważyć wypadnie ,że prawidłowa konstatacja Sądu Okręgowego o braku podstaw do merytorycznego rozpoznania żądania wnioskodawczyni ustalenia wyższej wysokości przywróconej emerytury (w aspekcie stawianych przez nią zarzutów nie uwzględnienia w wymiarze tego świadczenia wszystkich okresów składkowych i nieskładkowych) przybrała niewłaściwą formę procesową rozstrzygnięcia poprzez oddalenie w tym zakresie odwołania, w sytuacji gdy winno było ono zostać odrzucone ( art.199 §1 pkt 1k.p.c.) . Niezależnie od tego stwierdzić należy ,że powyższe postąpienie byłoby tym bardziej zasadne , skoro – co nie zostało dostatecznie ujawnione w ustaleniach Sądu I instancji – prawomocnym wyrokiem z dnia 17 lipca 2014 r. sygn. akt IV U 2344/13 doszło do oddalenia tak określonego żądania odwołującej ( art.199 § 1pkt 2 k.p.c.) . Z tych to więc względów – wystąpienia bezwzględnej przesłanki zaskarżenia przewidzianej w art.379 pkt 1 ,3 k.p.c. , co stosownie do art. 378 § 1 k.p.c. Sąd II instancji ma na uwadze z urzędu- należało dokonać koniecznej korekty zaskarżonego wyroku ,o czym orzeczono jak
w pkt I sentencji wyroku tut. Sądu na podstawie art. 386 § 3 k.p.c.

Przystępując tym samym do oceny zasadności zarzutu zaskarżenia w zakresie naruszenia prawa materialnego tj.art.85 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( tekst jednolity Dz.U. z 2015r.,poz.121 ze zm. ) poprzez odmowę uwzględnienia żądania wypłaty odsetek już od dnia wstrzymania wypłaty emerytury tj. 1 marca 2009r. do dnia przyjętego przez Sąd Okręgowy w części wyroku uwzględniającego żądanie wnioskodawczyni tj. 14 lipca 2012 r., Sąd Apelacyjny – odrzucając w zdecydowany sposób ten zarzut – stwierdzić wręcz musi , że jakkolwiek Sąd I instancji dopuścił się naruszenia prawa materialnego , to w zakresie uwzględniającym właśnie roszczenie odwołującej ( za wyjątkiem jednego dnia 16 sierpnia 2013r.- o czym poniżej), co w sytuacji braku apelacji organu rentowego

i wyrażonej w art. 384 k.p.c. zasady zakazu orzekania na niekorzyść skarżącego prowadzić może jedynie do oddalenia apelacji , jako oczywiście bezzasadnej.
I tak w pierwszym rzędzie podkreślić należy ,że powołany wyżej przepis ustawy systemowej ,odmiennie od reguł prawa cywilnego, uzależnia wypłatę odsetek od przesądzenia czy organ rentowy ponosi odpowiedzialność za opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia ( por. między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2013r. II UK 315/13 M.P.Pr. 2014/3/156 -163) . W świetle więc bezspornych okoliczności faktycznych przedmiotowej sprawy ,w których z jednej strony wstrzymanie wypłaty emerytury J. K.nastąpiło na podstawie art. 114 ust.1 a ustawy emerytalno-rentowej ,zdyskredytowanego co do swej zgodności z Konstytucją dopiero wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. K 5/11 (OTK-A 2012/2/16), nadto przy prawomocnym wyroku sądowym oddalającym odwołanie wnioskodawczyni od tak określonej decyzji ZUS ( z dnia 10 grudnia 2009r. IV U 815/09) oczywisty jest ,iż nie można przypisać odpowiedzialności pozwanego organu rentowego za wydanie tego rodzaju decyzji w chwili kiedy ten przepis rangi ustawowej uprawniał go do tego postąpienia. Tym samym to dopiero wyżej wskazany wyrok Trybunału Konstytucyjnego otwierał drogę do wzruszenia takiej decyzji jak i wyroku sądowego opartych na tej , jak miało się okazać niezgodnej z Konstytucją, normie prawnej. Przewiduje to wprost art. 190 ust. 4 ustawy zasadniczej, który znajduje swoje uszczegółowienie w przepisach regulujących zarówno postępowanie sądowe jak
i administracyjne. W sytuacji więc gdy tego dodaje rodzaju decyzja ZUS stałaby się ostateczna bez jej kwestionowania na drodze sądowej ,właściwym trybem wznowieniowym byłby ten przewidziany w art. 145 a k.p.a. mający tu zastosowanie poprzez art. 124 ustawy emerytalno-rentowej, a tam gdzie decyzja taka znalazłaby swoją akceptację w prawomocnym wyroku sądowym byłby tu właściwy art. 401 ¹ k.p.c. Do chwili więc wzruszenia w tym trybie poprzednich niekonstytucyjnych rozstrzygnięć , pomimo oczywistej ich wadliwości ,funkcjonowały one w obrocie prawnym i były dla stron wiążące. Do tego momentu wywód prawny Sądu Okręgowego w Rzeszowie wyrażony na tle niniejszej sprawy jest więc absolutnie prawidłowy i podzielany przez tut. Sąd Apelacyjny. Dalsze jednak już rozważania są zupełnie chybione. Przyjęte bowiem przez Sąd I instancji założenie ,że wniesienie przez wnioskodawczynię J. K.skargi o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem sądowym , w trybie wyżej wskazanego art. 401 ¹ k.p.c. ,z powołaniem się na wskazany powyżej wyrok Trybunału Konstytucyjnego, winno było prowadzić już
w momencie otrzymania przez ZUS odpisu skargi do – jak to Sąd I instancji enigmatycznie ujął –„ podjęcia przez pozwany organ rentowy merytorycznej właściwej decyzji „ w oczywisty sposób kłóci się zasadami procedowania w tego rodzaju sprawach. Nie była to przecież sytuacja przewidziana w art. 477 ⁹ § 2 k.p.c. uprawniająca ZUS do autokorekty zaskarżonej decyzji, a z drugiej strony art. 477 ¹² k.p.c , wykluczając dopuszczalność zawarcia ugody w omawianej kategorii spraw , przesądza jednocześnie o braku możliwości uznania przez organ rentowy żądania skargi. Inna sprawa, że samo wzruszenie decyzji leżącej u podstaw wstrzymania wypłaty emerytury wnioskodawczyni nie pociągało jeszcze za sobą koniecznej weryfikacji prawomocnego wyroku sądowego , który akceptował prawidłowość tej decyzji . Reasumując z tych to więc względów należało przyjąć ,iż to dopiero wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 czerwca 2013 r. III AUa 1022/12 uwzględniający skargę
o wznowienie postępowania J. K., mógł być uznany za ostatnią okoliczność niezbędną do wydania decyzji podejmującej wypłatę wstrzymanego świadczenia
w rozumieniu art.118 ust.1a ustawy emerytalno-rentowej . To zaś z kolei oznaczało ,że jakkolwiek sama taka decyzja stanowiła podstawę do wypłaty na rzecz wnioskodawczyni emerytury za cały okres kiedy wypłata ta była wstrzymana , to ewentualna wypłata odsetek uzależniona została od dochowania przez organ rentowy przewidzianego w wyżej wskazanym przepisie terminu do wydana i realizacji tej decyzji.
W okolicznościach więc faktycznych niniejszej sprawy, kiedy powołanym wyżej wyrok Sądu Apelacyjnego wpłynął do organu rentowego w dniu 19 czerwca 2013r. , termin do wydania realizującej ten wyrok decyzji upływał z dniem 19 lipca 2013r. ,
co z kolei przy ustalonym terminie płatności świadczenia wyznaczonym na dzień 15-stego każdego następującego po sobie miesiąca i przy uwzględnieniu § 2 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 lutego 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad wypłacania odsetek za opóźnienie w ustaleniu lub wypłacie świadczeń z ubezpieczeń społecznych ( Dz.U. Nr 12 poz.104), oznaczało konieczność podjęcia wypłaty przywróconej emerytury wraz z jej wyrównaniem najpóźniej w dniu 15 sierpnia 2013r. Stąd ewentualne opóźnienie liczyć należało od dnia następującego po tak określonej dacie tj. od dnia 16 sierpnia 2013r. W sytuacji więc gdy pozwany organ rentowy dokonał omawianej wypłaty dopiero w dniu 20 sierpnia 2013r. ,zaś decyzją z dnia 20 września 2013r. przyznał odwołującej prawo do odsetek za okres od 17 do 19 sierpnia 2013r. ,roszczenie wypłaty dalszych odsetek mogło dotyczyć wyłącznie jednego dnia tj. 16 sierpnia 2013r. Tymczasem przy chybionym w tym zakresie
(o czym była mowa powyżej) poglądzie Sądu Okręgowego w Rzeszowie , wnioskodawczyni J. K.-jak wynika z decyzji ZUS z dnia 1 czerwca 2015r. –otrzymała dalsze odsetki za okres od 14 lipca 2012 r. do 16 sierpnia 2013 r. w łącznej kwocie 4.961,85 zł. Tak jak zaznaczono na wstępie , przy braku apelacji organu rentowego ,powyższe nie dozwala jednak Sądowi II instancji na właściwą korektę tego rozstrzygnięcia. Odnosząc się zaś na koniec do stanowiska skarżącej , jakoby posiłkowanie się przez Sąd I instancji poglądem Sądu Najwyższego zawartym w uzasadnieniu postanowienia z 10 stycznia2014r. III UZP3/13 LEX nr 1455747 było niewłaściwe
z uwagi na odmienny faktyczny stan sprawy ,Sąd Apelacyjny chciałby zwrócić uwagę , że jakkolwiek postanowienie to wydane zostało na gruncie stwierdzonej przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 listopada 2012r. K 2/12 niekonstytucyjności art.103 a ustawy emerytalno-rentowej , to generalnie odnosiło się do podstaw wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z konstytucją , w aspekcie roszczenia ubocznego świadczeniobiorców , to zaś zagadnienie występowało i w przedmiotowej sprawie.

Z tych wszystkich więc wyżej naprowadzonych względów i na podstawie
art. 385 k.p.c. apelacja wnioskodawczyni w omawianym zakresie została oddalona (pkt II sentencji wyroku tut. Sądu).